Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Dağ yəhudiləri, (dağ yəhudilərinin dilində Cuhuro) şərqi Qafqazda, əsasən Azərbaycan və Dağıstanda kök salmış yəhudilər. Dağ yəhudilərini, xüsusilə İsraildə Qafqaz yəhudiləri də adlandırırlar. "Dağ yəhudiləri" və yaxud "Qafqaz yəhudiləri" adı dəqiq təbir deyildir, çünki bu ifadə Qafqaz dağlarında yaşayan Gürcü yəhudilərini əhatə etmir.
Dağ yəhudilərinin adı barədə müxtəlif təxminlər vardır. Məsələn, Amiram Barkat İsrailin "Haaretz" qəzetində yazır ki, 19-cu əsrdə Cənubi Qafqazı istila edən ruslar burada at belində və yapıncı geyimli yəhudiləri görəndə çox təəccüblənmiş və onlara "dağ yəhudiləri" "горские евреи" adını vermişlər. "Haaretz" qəzetinə əsasən, "bu təcrid olunmuş yəhudi icması 1 500 ildən çoxdur Cənubi Qafqazda (Azərbaycan və Şimali Qafqazda) yaşayırlar. Qafqaz yəhudiləri üzrə bir sıra elmi əsərin müəllifi, israilli professor Mordexay Altşuler belə fikirdədir ki, dağ yəhudiləri ilə İran və Buxara yəhudiləri arasında bağlar mövcuddur və dağ yəhudiləri 6-cı əsrdə müstəqil etnik icmaya çevrilmişdir. Tarixi mənbələrdə dağ yəhudilərinin öz qonşuları kimi cəsur döyüşçü olduqları qeyd edilir.
Etnik kök
  |
| Yəhudilik fəlsəfəsi Dini mətnlər Müqqədəs şəhərlər Dini şəxsiyyətlər Musəvilik həyat tərzi Məktəblər Dini rollar Dini tikililər Etnik bölünmələr Musəvi məzhəbləri Dini obyektlər Digər dinlərlə əlaqələr |
Dağ yəhudilərinin etnik köklərinə gəldikdə, belə təxmin edilir ki, dağ yəhudiləri və tatlar çox qədimdən Qafqazda məskunlaşıblar. Onların ulu əcdadları bir zamanlar İranın cənub-qərb bölgələrində yaşayıb və orada orta-fars dilini mənimsəyiblər. Dağ yəhudilərinin əcdadları 5–6-cı əsrlərdə Qafqaz Albaniyasında məskunlaşmışdır.
Hələ 1254-cü ildə flamand səyahətçisi B. Rubrukvis (Rubruk) Şərqi Qafqazın hər yerində, hər halda, həm Dağıstanda, həm də Azərbaycanda çoxlu sayda yəhudinin olduğunu qeyd edir. Tədqiqatçılar arasında dağ yəhudilərini "yəhudi tat"lar adlandıranlar, eyni etnik köklərə malik olmasına baxmayaraq, tatların dini mənsubiyyət baxımından iki qrupa: "Müsəlman tatlar" və "Yəhudi tatlar"a bölündüyünü deyənlər də var. Onların fikrincə, "tatların əcdadları indiki İran İslam Respublikasında yaşamış ari tayfaları olmuşdur. Bundan başqa talışlar, lahıclar, dağ yəhudiləri və s. xalqlar da bu qədim xalqın – ari tayfalarının davamçılarıdır". Statistikaya görə, Azərbaycan Respublikasında 10.9 min nəfər, Rusiya Federasiyasında 2.303 nəfər müsəlman tat yaşayır.
Dağ yəhudiləri və xəzərlər
Dağ yəhudiləri ilə VII əsrdə qurulan və X əsrin ikinci yarısında dağılan türk Xəzər xaqanlığının əsas əhalisi olan xəzərlər arasında etnik bağların olub-olmaması məsələsi alimlər arasında uzun zamandır mübahisə və müzakirə mövzusudur. Belə ki, dağ yəhudilərinin xəzərlərin övladları olduğunu və əksinə dağ yəhudiləri ilə xəzərlər arasında etnik bağların heç olmadığını iddia edənlərin əsərlərinə ABŞ, Rusiya, İsraildə rast gəlmək olar. Məlumdur ki, Xəzər xaqanlığında iudaizm (yəhudi dini) dövlət dini elan edilmiş, əhalinin bir qismi və hakim sülalə yəhudi dinini qəbul etmişdir. Bəzi mənbələrdə isə dağ yəhudilərinin deyil, Şərqi Avropa yəhudilərinin (aşkenazi yəhudiləri) xəzərlərin davamçıları olduğuna dair fərziyyələr irəli sürürlər. Bu iddiaya qarşı çıxanlar, türk tayfalarından ibarət xəzərlərdən fərqli olaraq dağ yəhudilərinin fars dilinin bir şivəsində, Şərqi Avropa yəhudilərinin isə alman dilinin bir şivəsi olan "idiş" dilində danışdıqlarını qeyd edərək bu iki yəhudi qrupunun birbaşa xəzərlərin davamçıları olduğuna dair fərziyyələri təkzib edirlər. İnqa Saffron "The Philadelphia İnquirer" qəzetində "Qubanın dağ yəhudiləri" adlı yazısında dağ yəhudilərinin haradan gəldiyinə dair irəli sürülən bütün iddiaların ancaq fərziyyə olduğunu qeyd edir. Onun sözlərinə görə, bir çox dağ yəhudisi özlərini İsrailin qeyb olmuş tayfalarının övladları olduqlarını bildirir və Miladdan əvvəl 722-ci ildə Yerusəlimdə Beyt-ül-Müqəddəs (Süleyman məbədi) ilk dəfə dağıdılan zaman didərgin düşdüklərini, köç edə-edə nəhayət Şərqi Qafqazda məskunlaşdığını iddia edirlər.
Tarixi qeydlər
18-ci əsrin ikinci rübündə Rusiya, İran, Türkiyə və bir sıra yerli hökmdarlar arasında Dağıstanın dağ yəhudilərinin yaşadıqları əraziləri ələ keçirmək uğrunda gedən mübarizə üzündən dağ yəhudilərinin vəziyyəti son dərəcə pisləşdi. 1730-cu illərdə Türk sərkərdəsi Nadir xan Dağıstanın bəzi rayonlarını ələ keçirə bildi. Döyüşlər nəticəsində dağ yəhudilərinin bir neçə yaşayış məskəni yerlə-yeksan edildi. Qırğından xilas olan dağ yəhudilərinə Qubada, Quba xanı qəyyumluğunda sığınacaq verildi. 1797-ci ildə Surxay xan Dağıstanın əsasən dağ yəhudilərinin məskunlaşdığı Aba-Sava vadisinə hücum etdi və şiddətli döyüşlərdən sonra əsir aldığı kişiləri edam etdirdi, qadın və uşaqları isə qənimət olaraq özü ilə apardı. Kəndin müdafiəçiləri arasında 160 nəfər ağır döyüşlərdə həlak olmuşdur. Qırğından qaça bilən dağ yəhudiləri (Quba şəhərinədək ərazinin hökmdarı olan) Fətəli xanın qəyyumluğunda Dərbənddə sığınacaq tapdılar. İkinci dünya müharibəsi illərində alman qoşunları Şimali Qafqazın dağ yəhudilərinin yaşadığı bəzi rayonlarını işğal etdi. Dağ yəhudiləri ilə Avropa yəhudilərinin qarışıq yaşadıqları Kislovodsk və Pyatiqorskda bütün yəhudilər məhv edildi. Almanlar işğal etdikləri Krasnodar diyarının, habelə Krımın dağ yəhudilərinin bəzi kolxozlarının əhalisini də kütləvi qırğına məruz qoydular. Dağıstanda yəhudi-tat dilində tədris və nəşriyyat fəaliyyəti 1948–1953-cü illərdə rəsmən dayandırıldı, dağ yəhudilərinin məktəbləri rusdilli məktəblərə çevrildi. 1956-cı ildə dövlətin himayəsi altında Dağıstanda dağ yəhudilərinin məcburi "tatlaşdırılması" siyasəti çərçivəsində yerli sovet elitası dağ yəhudilərinin yəhudilərlə əlaqəsini inkar edərək, rəsmi statistikada dağ yəhudilərini tat kimi qeyd etməyə bağladı.
Azərbaycanda dağ yəhudiləri
"Azərbaycan.az" portalının 2016-03-07 at the Wayback Machine məlumatına görə, yəhudilik Azərbaycanda tarixən dağ yəhudiləri ilə təmsil olunmuşdur. Movses Kalankatvasi dağ yəhudilərinin Qafqaza gəlişini e.ə. I əsrə aid edir. Tədqiqatçıların bu barədə fikirləri fərqlidir. Bir fikrə görə, ən qədim yəhudi icmalarından olan dağ yəhudiləri mənşəcə bir vaxtlar Assuriya və Babil şahları tərəfindən Fələstindən çıxarılmış və Midiyada məskunlaşdırılmış İsrail oğulları nəslindəndirlər. Onların əcdadları yəhudiliyə ilk iman gətirmiş insanlar olmuşlar. Elə Midiyada ikən onlar tatlarla qaynayıb qarışmışlar. Bunun təsiri altında dağ yəhudiləri fars dilinin qədim arami və yəhudi sözləri ilə qatışıq bir ləhcəsi olan tat dilində danışırlar. Başqa tədqiqatçıların fikrincə, dağ yəhudiləri Şərqi Qafqaza Sasani hökmdarı (531–579) tərəfindən köçürülmüşlər. Hökmdar Qafqazda qalalar tikdirir, şəhərlər saldırır, bu şəhərlərdə köçürtdüyü farsları və yəhudiləri yerləşdirirdi. Digər mənbələrə əsasən, Azərbaycan yəhudilərinin (dağ yəhudilərinin) kökləri Qafqaz Albaniyasına qədər gedir. 1990-cı ildə aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Bakı civarında və Qubanın 25 kilometrliyində 7-ci əsrə aid yəhudi yaşayış məntəqəsinin qalıqları tapılmışdır. Ümumi rəyə görə, dağ yəhudilərinin əcdadları İrandan və yaxud Bizans imperiyasından köç edərək Qafqaz Albaniyasında, Kür çayının sol sahilində məskən salmışlar. Dağ yəhudilərinin danışdıqları tat dili də həmin dövrdən miras qalmışdır. "Azərbaycan.az" portalına əsasən, dağ yəhudiləri Azərbaycana sasanilərin siyasəti ilə bağlı olaraq 15 əsr bundan qabaq gəlmiş, imperiyanın təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə sərhəd məntəqələrində yerləşdirilmiş, yerli əhali ilə sıx təmasda olsalar da, dinlərini, adət-ənənələrini, həyat və düşüncə tərzlərini qoruyub saxlamışlar.
Subetnik qruplar
Dağ yəhudiləri 5 yerli qrupa bölünür:
- qaytağlılar (qaytoği) – Dağıstanın Qaytaq rayonu, sonralar Şimali Qafqazın digər yerləri (Xasavyurt, Buynaksk, Qroznı, Nalçik)
- dərbəndlilər (dərbəndi) — Dağıstanın əsasən Dərbənd, həmçinin Məhərrəmkənd və Tabasaran rayonları
- qubalılar (quboyi) — Azərbaycanın Quba rayonu, əsasən Qırmızı Qəsəbə
- şirvanlılar (şirvoni) — Azərbaycanın İsmayıllı rayonunun Mücü və Mücühəftəran kəndləri, habelə Bakı
- vartaşenlilər (vartaşeni) — Oğuz, Gəncə, İsmayıllı, Şamaxı, sonralar Tiflis
Sayı və yaşadıqları ölkələr
Dağ yəhudilərinin ümumi sayı:
2004: 150 000[] – 270 000[] (rəqəmlər təxminidir)
Dağ yəhudilərinin məskən saldıqları ölkələr:
- İsrail: 100 000[] – 140 000[]
- ABŞ: 10 000[] – 40 000[]
- Rusiya: 20 000[] – 40 000[]
- Azərbaycan: 5500 — 10 000
- Qazaxıstan: 2000[]
Dağ yəhudilərinin görkəmli nümayəndələri
- Yekutiel ("Kuti") Adam – döyüşdə həlak olmuş ən yüksək rütbəli İsrail əsgəri – İsrail silahlı qüvvələrinin general mayoru.
- Aluf Ehud "Udi" Adam – İsrail silahlı qüvvələrinin generalı.
- Mirzə Xəzər – görkəmli radiojurnalist, publisist, tərcüməçi, "Azadlıq" radiosunun əfsanəvi səsi.
- Albert Aqarunov – Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı – milli ordunun əsgəri, Qarabağ cəbhəsində həlak olmuşdur.
- – Rusiya Vəkillər Gildiyasının prezidenti, Rusiya Dumasının deputatı.
- Qavril Abramoviç İlizarov – Sovet həkimi, cərrah, ixtiraçısı
- — yazıçı, rusca-tatca lüğətin müəllifi
- – Rusiyanın məşhur müğənnisi (əsl adı Sara Lvovna Manaximova).
- Yevda Abramov – Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı.
- — Azərbaycan müğənnisi.
- Xəyyam Nisanov – Azərbaycan müğənnisi.
- – bəstəkar.
- Sarit Hadad – məşhur İsrail müğənnisi, "Sara Xudadatova"
- Omer Adam– məşhur İsrail müğənnisi
- – "Dünya Dağ Yəhudiləri Konqresi"nin prezidenti, tanınmış iş adamı, 2004-cü ilin mart ayında Moskvada naməlum qatillər tərəfindən güllələnmişdir.
- Telman İsmayılov – Rusiyanın ən varlı iş adamlarından biri, "AST" şirkətlər qrupunun sahibi.
- – Rusiya milyonçusu.
- – Rusiya milyonçusu, "Çekizovo qrupu"nun sahibi.
- – Rusiya milyonçusu, məşhur müğənni Alsunun əri
- Qod Nisanov – Rusiya milyonçusu, "Biskvit" şirkətinin baş direktoru.
- Zarah İliyev – Rusiya milyonçusu.
- – Azərbaycanın iş adamı və xeyriyyəçi, "Dünya Dağ Yəhudiləri Kongresi"nin vitse-prezidenti.
- İsrail Tsvaygenbaum — yəhudi əslli Rusiya və ABŞ rəssam
- Azad Kərimov – Azərbaycanın gənc milyonçularından biri, "ATLAS" şirkətlər birliyinin prezidenti.
- Yafa Yarkoni (Abramov)– İsrail müğənnisi
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
- "Arxivlənmiş surət". 2007-03-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-03-11.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-12-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-22.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-08-19.
- . 2009-07-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-21.
- Международный Азербайджанский журнал "IRS – Наследие" :Этническая панорама Азербайджана : Горские евреи 2022-03-19 at the Wayback Machine
- [1] [ölü keçid]
- Who is Zarah Iliev? [ölü keçid]
Xarici keçidlər
- "Dağ yəhudilərinin tarixi"
- gorskie.ru Gorskiye.ru website
- "Azərbaycanda antisemitizm olmayıb" 2008-05-22 at the Wayback Machine
- "Электронная Еврейская Энциклопедия"
- Azerbaijan.az 2007-09-27 at the Wayback Machine
- "Dağ yəhudilərinin qısa ensiklopediyası" 2016-03-04 at the Wayback Machine
- "Are Mountain Jews Descended from the Khazars?"
- "История Горских Евреев" [ölü keçid]
- "О ранних контактах восточнокафказских евреев и Хазар" 2009-11-04 at the Wayback Machine
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Dag yehudileri dag yehudilerinin dilinde Cuhuro serqi Qafqazda esasen Azerbaycan ve Dagistanda kok salmis yehudiler Dag yehudilerini xususile Israilde Qafqaz yehudileri de adlandirirlar Dag yehudileri ve yaxud Qafqaz yehudileri adi deqiq tebir deyildir cunki bu ifade Qafqaz daglarinda yasayan Gurcu yehudilerini ehate etmir Dag yehudilerinin adi barede muxtelif texminler vardir Meselen Amiram Barkat Israilin Haaretz qezetinde yazir ki 19 cu esrde Cenubi Qafqazi istila eden ruslar burada at belinde ve yapinci geyimli yehudileri gorende cox teeccublenmis ve onlara dag yehudileri gorskie evrei adini vermisler Haaretz qezetine esasen bu tecrid olunmus yehudi icmasi 1 500 ilden coxdur Cenubi Qafqazda Azerbaycan ve Simali Qafqazda yasayirlar Qafqaz yehudileri uzre bir sira elmi eserin muellifi israilli professor Mordexay Altsuler bele fikirdedir ki dag yehudileri ile Iran ve Buxara yehudileri arasinda baglar movcuddur ve dag yehudileri 6 ci esrde musteqil etnik icmaya cevrilmisdir Tarixi menbelerde dag yehudilerinin oz qonsulari kimi cesur doyuscu olduqlari qeyd edilir Etnik kok Yehudilik Yehudilik felsefesi Secilmislik Alaha Kabbala TaleKasrut Dini metnler Tevrat Tora Tanah Talmud Zoqar Sidur Midras Muqqedes seherler Quds Safed Hebron Tiberia Rosasana Yom Kippur Pesah Dini sexsiyyetler Avraham Mose Dvora David Rif Yosef Karo Musevilik heyat terzi Nida Mektebler Dini rollar Kabar Dini tikililer Sinaqoq Ibraniceler Aramiceler Arapcalar Diger Cermen Yesivis Roman Hind Iran Diger Diger Kartveli Dravid Etnik bolunmeler Afrika Asya Buxara Avropa Askenaz SefaradQafqaz Dag yehudileri Gurcustan yehudileri KaraylarOrta Dogu Mizrahi Musevi mezhebleri Yehudilik Dini obyektler Tefilin Mezuza Menora Diger dinlerle elaqeler Dag yehudilerinin etnik koklerine geldikde bele texmin edilir ki dag yehudileri ve tatlar cox qedimden Qafqazda meskunlasiblar Onlarin ulu ecdadlari bir zamanlar Iranin cenub qerb bolgelerinde yasayib ve orada orta fars dilini menimseyibler Dag yehudilerinin ecdadlari 5 6 ci esrlerde Qafqaz Albaniyasinda meskunlasmisdir Hele 1254 cu ilde flamand seyahetcisi B Rubrukvis Rubruk Serqi Qafqazin her yerinde her halda hem Dagistanda hem de Azerbaycanda coxlu sayda yehudinin oldugunu qeyd edir Tedqiqatcilar arasinda dag yehudilerini yehudi tat lar adlandiranlar eyni etnik koklere malik olmasina baxmayaraq tatlarin dini mensubiyyet baximindan iki qrupa Muselman tatlar ve Yehudi tatlar a bolunduyunu deyenler de var Onlarin fikrince tatlarin ecdadlari indiki Iran Islam Respublikasinda yasamis ari tayfalari olmusdur Bundan basqa talislar lahiclar dag yehudileri ve s xalqlar da bu qedim xalqin ari tayfalarinin davamcilaridir Statistikaya gore Azerbaycan Respublikasinda 10 9 min nefer Rusiya Federasiyasinda 2 303 nefer muselman tat yasayir Dag yehudileri ve xezerlerDag yehudileri ile VII esrde qurulan ve X esrin ikinci yarisinda dagilan turk Xezer xaqanliginin esas ehalisi olan xezerler arasinda etnik baglarin olub olmamasi meselesi alimler arasinda uzun zamandir mubahise ve muzakire movzusudur Bele ki dag yehudilerinin xezerlerin ovladlari oldugunu ve eksine dag yehudileri ile xezerler arasinda etnik baglarin hec olmadigini iddia edenlerin eserlerine ABS Rusiya Israilde rast gelmek olar Melumdur ki Xezer xaqanliginda iudaizm yehudi dini dovlet dini elan edilmis ehalinin bir qismi ve hakim sulale yehudi dinini qebul etmisdir Bezi menbelerde ise dag yehudilerinin deyil Serqi Avropa yehudilerinin askenazi yehudileri xezerlerin davamcilari olduguna dair ferziyyeler ireli sururler Bu iddiaya qarsi cixanlar turk tayfalarindan ibaret xezerlerden ferqli olaraq dag yehudilerinin fars dilinin bir sivesinde Serqi Avropa yehudilerinin ise alman dilinin bir sivesi olan idis dilinde danisdiqlarini qeyd ederek bu iki yehudi qrupunun birbasa xezerlerin davamcilari olduguna dair ferziyyeleri tekzib edirler Inqa Saffron The Philadelphia Inquirer qezetinde Qubanin dag yehudileri adli yazisinda dag yehudilerinin haradan geldiyine dair ireli surulen butun iddialarin ancaq ferziyye oldugunu qeyd edir Onun sozlerine gore bir cox dag yehudisi ozlerini Israilin qeyb olmus tayfalarinin ovladlari olduqlarini bildirir ve Miladdan evvel 722 ci ilde Yeruselimde Beyt ul Muqeddes Suleyman mebedi ilk defe dagidilan zaman didergin dusduklerini koc ede ede nehayet Serqi Qafqazda meskunlasdigini iddia edirler Tarixi qeydler18 ci esrin ikinci rubunde Rusiya Iran Turkiye ve bir sira yerli hokmdarlar arasinda Dagistanin dag yehudilerinin yasadiqlari erazileri ele kecirmek ugrunda geden mubarize uzunden dag yehudilerinin veziyyeti son derece pislesdi 1730 cu illerde Turk serkerdesi Nadir xan Dagistanin bezi rayonlarini ele kecire bildi Doyusler neticesinde dag yehudilerinin bir nece yasayis meskeni yerle yeksan edildi Qirgindan xilas olan dag yehudilerine Qubada Quba xani qeyyumlugunda siginacaq verildi 1797 ci ilde Surxay xan Dagistanin esasen dag yehudilerinin meskunlasdigi Aba Sava vadisine hucum etdi ve siddetli doyuslerden sonra esir aldigi kisileri edam etdirdi qadin ve usaqlari ise qenimet olaraq ozu ile apardi Kendin mudafiecileri arasinda 160 nefer agir doyuslerde helak olmusdur Qirgindan qaca bilen dag yehudileri Quba seherinedek erazinin hokmdari olan Feteli xanin qeyyumlugunda Derbendde siginacaq tapdilar Ikinci dunya muharibesi illerinde alman qosunlari Simali Qafqazin dag yehudilerinin yasadigi bezi rayonlarini isgal etdi Dag yehudileri ile Avropa yehudilerinin qarisiq yasadiqlari Kislovodsk ve Pyatiqorskda butun yehudiler mehv edildi Almanlar isgal etdikleri Krasnodar diyarinin habele Krimin dag yehudilerinin bezi kolxozlarinin ehalisini de kutlevi qirgina meruz qoydular Dagistanda yehudi tat dilinde tedris ve nesriyyat fealiyyeti 1948 1953 cu illerde resmen dayandirildi dag yehudilerinin mektebleri rusdilli mekteblere cevrildi 1956 ci ilde dovletin himayesi altinda Dagistanda dag yehudilerinin mecburi tatlasdirilmasi siyaseti cercivesinde yerli sovet elitasi dag yehudilerinin yehudilerle elaqesini inkar ederek resmi statistikada dag yehudilerini tat kimi qeyd etmeye bagladi Azerbaycanda dag yehudileri Azerbaycan az portalinin 2016 03 07 at the Wayback Machine melumatina gore yehudilik Azerbaycanda tarixen dag yehudileri ile temsil olunmusdur Movses Kalankatvasi dag yehudilerinin Qafqaza gelisini e e I esre aid edir Tedqiqatcilarin bu barede fikirleri ferqlidir Bir fikre gore en qedim yehudi icmalarindan olan dag yehudileri mensece bir vaxtlar Assuriya ve Babil sahlari terefinden Felestinden cixarilmis ve Midiyada meskunlasdirilmis Israil ogullari neslindendirler Onlarin ecdadlari yehudiliye ilk iman getirmis insanlar olmuslar Ele Midiyada iken onlar tatlarla qaynayib qarismislar Bunun tesiri altinda dag yehudileri fars dilinin qedim arami ve yehudi sozleri ile qatisiq bir lehcesi olan tat dilinde danisirlar Basqa tedqiqatcilarin fikrince dag yehudileri Serqi Qafqaza Sasani hokmdari 531 579 terefinden kocurulmusler Hokmdar Qafqazda qalalar tikdirir seherler saldirir bu seherlerde kocurtduyu farslari ve yehudileri yerlesdirirdi Diger menbelere esasen Azerbaycan yehudilerinin dag yehudilerinin kokleri Qafqaz Albaniyasina qeder gedir 1990 ci ilde aparilan arxeoloji qazintilar zamani Baki civarinda ve Qubanin 25 kilometrliyinde 7 ci esre aid yehudi yasayis menteqesinin qaliqlari tapilmisdir Umumi reye gore dag yehudilerinin ecdadlari Irandan ve yaxud Bizans imperiyasindan koc ederek Qafqaz Albaniyasinda Kur cayinin sol sahilinde mesken salmislar Dag yehudilerinin danisdiqlari tat dili de hemin dovrden miras qalmisdir Azerbaycan az portalina esasen dag yehudileri Azerbaycana sasanilerin siyaseti ile bagli olaraq 15 esr bundan qabaq gelmis imperiyanin tehlukesizliyini temin etmek meqsedile serhed menteqelerinde yerlesdirilmis yerli ehali ile six temasda olsalar da dinlerini adet enenelerini heyat ve dusunce terzlerini qoruyub saxlamislar Subetnik qruplarDag yehudileri 5 yerli qrupa bolunur qaytaglilar qaytogi Dagistanin Qaytaq rayonu sonralar Simali Qafqazin diger yerleri Xasavyurt Buynaksk Qrozni Nalcik derbendliler derbendi Dagistanin esasen Derbend hemcinin Meherremkend ve Tabasaran rayonlari qubalilar quboyi Azerbaycanin Quba rayonu esasen Qirmizi Qesebe sirvanlilar sirvoni Azerbaycanin Ismayilli rayonunun Mucu ve Mucuhefteran kendleri habele Baki vartasenliler vartaseni Oguz Gence Ismayilli Samaxi sonralar TiflisSayi ve yasadiqlari olkelerDag yehudilerinin umumi sayi 2004 150 000 menbe gosterin 270 000 menbe gosterin reqemler texminidir Dag yehudilerinin mesken saldiqlari olkeler Israil 100 000 menbe gosterin 140 000 menbe gosterin ABS 10 000 menbe gosterin 40 000 menbe gosterin Rusiya 20 000 menbe gosterin 40 000 menbe gosterin Azerbaycan 5500 10 000 Qazaxistan 2000 menbe gosterin Dag yehudilerinin gorkemli numayendeleriYekutiel Kuti Adam doyusde helak olmus en yuksek rutbeli Israil esgeri Israil silahli quvvelerinin general mayoru Aluf Ehud Udi Adam Israil silahli quvvelerinin generali Mirze Xezer gorkemli radiojurnalist publisist tercumeci Azadliq radiosunun efsanevi sesi Albert Aqarunov Azerbaycanin Milli Qehremani milli ordunun esgeri Qarabag cebhesinde helak olmusdur Rusiya Vekiller Gildiyasinin prezidenti Rusiya Dumasinin deputati Qavril Abramovic Ilizarov Sovet hekimi cerrah ixtiracisi yazici rusca tatca lugetin muellifi Rusiyanin meshur mugennisi esl adi Sara Lvovna Manaximova Yevda Abramov Azerbaycan Milli Meclisinin deputati Azerbaycan mugennisi Xeyyam Nisanov Azerbaycan mugennisi bestekar Sarit Hadad meshur Israil mugennisi Sara Xudadatova Omer Adam meshur Israil mugennisi Dunya Dag Yehudileri Konqresi nin prezidenti taninmis is adami 2004 cu ilin mart ayinda Moskvada namelum qatiller terefinden gullelenmisdir Telman Ismayilov Rusiyanin en varli is adamlarindan biri AST sirketler qrupunun sahibi Rusiya milyoncusu Rusiya milyoncusu Cekizovo qrupu nun sahibi Rusiya milyoncusu meshur mugenni Alsunun eri Qod Nisanov Rusiya milyoncusu Biskvit sirketinin bas direktoru Zarah Iliyev Rusiya milyoncusu Azerbaycanin is adami ve xeyriyyeci Dunya Dag Yehudileri Kongresi nin vitse prezidenti Israil Tsvaygenbaum yehudi eslli Rusiya ve ABS ressam Azad Kerimov Azerbaycanin genc milyoncularindan biri ATLAS sirketler birliyinin prezidenti Yafa Yarkoni Abramov Israil mugennisiIstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Arxivlenmis suret 2007 03 11 tarixinde Istifade tarixi 2007 03 11 Arxivlenmis suret 2021 12 23 tarixinde Istifade tarixi 2009 05 22 Arxivlenmis suret 2017 12 01 tarixinde Istifade tarixi 2020 08 19 2009 07 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 21 Mezhdunarodnyj Azerbajdzhanskij zhurnal IRS Nasledie Etnicheskaya panorama Azerbajdzhana Gorskie evrei 2022 03 19 at the Wayback Machine 1 olu kecid Who is Zarah Iliev olu kecid Xarici kecidler Dag yehudilerinin tarixi gorskie ru Gorskiye ru website Azerbaycanda antisemitizm olmayib 2008 05 22 at the Wayback Machine Elektronnaya Evrejskaya Enciklopediya Azerbaijan az 2007 09 27 at the Wayback Machine Dag yehudilerinin qisa ensiklopediyasi 2016 03 04 at the Wayback Machine Are Mountain Jews Descended from the Khazars Istoriya Gorskih Evreev olu kecid O rannih kontaktah vostochnokafkazskih evreev i Hazar 2009 11 04 at the Wayback MachineHemcinin bax