Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mizrahi (çoxluq: Mizrahim, İvrit dili: מזרחים) — Yaxın Şərq, Şimali Afrika, Orta Asiya və Qafqazdakı yəhudilərə verilən ümumi ad. İsraildə "Mizrahi" termini əsasən və qonşu ölkələrdə yəhudilərə aid edilir. Yeri gəlmişkən, İsrail əhalisinin 40%-ni əslən ərəb ölkələrindən gəlmiş yəhudilər və onların nəsilləri təşkil edir.İraq, Suriya, Livan, Yəmən, İran, Əfqanıstan, Buxara, , , Kürd, Azərbaycan, Dağıstan, Hindistan və əsas Mizrahi yəhudiləridir. Mübahisə doğuran digər bir məqam isə XV əsrdə İspaniyadan qovularaq Yaxın Şərq və Şimali Afrika ərazilərində məskunlaşmış Sefard yəhudilərinin nəsillərinin Mizrahi yəhudilərinə aid edib-etməmək məsələsidir. Onlar köçüb gəldikləri ölkələrin çoxunda yerli yəhudilərlə qaynayıb-qarışmış, onların da milli varlığına, mədəniyyətinə təsir etmişdilər. Lakin bəzi ölkələrdə, məsələn, Mərakeşdə ərəb və sefard yəhudiləri uzun müddət bir-birlərinə qarışmadılar və iki fərqli toplum əmələ gətirdilər. O zaman yerli yəhudilər özlərini mustaarabim (ərəbləşmiş yəhudilər) adlandırmağa başladılar. Hər Mizrahi fərqli mənşəli olduğundan fərqli adət və ənənələr var. Ancaq ibadət nümunələri Sefardların ibadət üsullarına çox oxşardır. Bu oxşarlığa görə xüsusilə İsraildə ümumiləşdirmə aparıldığı və Mizrahi yəhudilərinin Səfəradi adlandırıldığı görülür.
 | |||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Təxminən 3 - 4 Milyon | |||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||||||||
| İvrit dili, Ərəb dili, Fars dili, Marathi dili, , , , Gürcü dili, , , Dağ yəhudiləri dili, | |||||||||||||||||||||
| Dini | |||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||||||||||||||
Sözün tarixçəsi və istifadəsi
"" şərq deməkdir, "Mizrahi" də şərqli deməkdir. Mizrahinin ərəb dilindəki qarşılığı Maşrikiyyun, ancaq Suriya, İraq və digər Asiya ölkələrində yaşayanlara deyilir. Şimali Afrikadakılar Mağhrebiyun adlanır və buna görə Mərakeş yəhudiləri Mizrahi adlandırılmasının əleyhinədirlər. İsraildə Mizrahi sözü Qərbi Asiya və Şimali Afrika yəhudiləri üçün istifadə olunur. 90-cı illərdə fəalların səyləri ilə Mizrahi termini daha çox tanındı və qəbul edildi.
Digər sifətlər
Bir çox insanlar (xüsusilə İsraildə) Səfərad və Mizrahi ayinlərinin oxşarlığı üzündən bütün Aşkenazi yəhudiləri Səfərad kateqoriyasına saldılar. Səfəradilərin və Mizrahililərin qarışıqlığının başqa bir səbəbi 1492-ci ildə Səfəradilərin İspaniyadan qovulması və Mizrahililərin yerləşdiyi ölkələrə köç etməsidir. Mühacirətdən sonra keçmişdə daha nüfuzlu kimi qəbul edilən Səfəradiya mədəniyyəti Mizrahilər arasında qəbul olunmağa başladı. Bir mədəniyyətin digər mədəniyyətin altına mənimsənilməsi müxtəlif yollarla baş verdi. Məsələn, İspaniyadan qaçaraq Suriyada məskunlaşan Səfəradilər, Mizrahilərin mədəniyyəti ilə mənimsənildi, Şimali Afrikadakı Mizrahilər isə İspaniyadan qaçaraq bu bölgələrdə məskunlaşan Səfəradilərin mədəniyyətini qəbul etdilər. Ancaq Mərakeşdə Mizrahilər və Səfəradilər uzun müddət bir-birlərinə qarışmadılar və iki fərqli sinif meydana gətirdilər.
Dil
Mizrahi yəhudilərinin əksəriyyəti ərəb dilində danışırdı. İndi yaşlı nəsillər tərəfindən ikinci bir dil olaraq istifadə olunur. Fəlsəfə, din və ədəbiyyat sahələrində çox sayda əsər ərəb dilində İvrit əlifbası ilə yazılmışdır. Mizrahilərin istifadə etdiyi bəzi dillər , Gürcücə, Buxoricə, Kürdcə, , Dağ yəhudiləri dili, Marathicə, və dilləridir. Müasir dövrdə Mizrahi yəhudilərinin böyük əksəriyyəti İsraildə yaşadığı üçün yuxarıda sadalanan dillər onlar tərəfindən unudulmuşdu.
1948-ci il sonrası dağılma
İsrailin qurulması ilə başlayan sonra, Mizrahilərin bir çoxu (təxminən 900.000 nəfər) ölkələrini könüllü olaraq tərk etdi və ya sürgün edildi və İsraildə məskunlaşdı. 1950-1960-cı illərdə bir çox Mizrahi Ərəb hökumətlərinin yəhudi əleyhinə hərəkətləri səbəbiylə evlərini tərk etdi. 1956-cı ildə Süveyş böhranı ilə Misir 25.000 Mizrahi yəhudisini qovdu və digər ərəb ölkələrindəki Mizrahilər onlara etimad göstərərək ərəb ölkələrini tərk etdi. Onların əksəriyyəti İsrailə mühacirət edərkən, Mərakeş və Əlcəzair yəhudiləri Fransaya, Livan, Suriya və Misir yəhudiləri də ABŞ-yə mühacirət etdilər. Bu gün Ərəb olmayan Müsəlman ölkələrdə başda İran, Özbəkistan, Azərbaycan və Türkiyə olmaqla 40.000 civarında Mizrahi vardır. Ərəb ölkələrində yaşayan Mizrahilərin sayı daha azdır. Mərakeşdə 5.000, Tunisdə 2.000 və Livanda 1.000-dən azdır. Hal-hazırda da Mizrahilər İsrail və ABŞ-yə köç edir. Dini tolerantlığın olmadığı ölkələrdə bəzi Mizrahilər edam edildi.
İsrail cəmiyyətinə uyğunlaşma
İsrailə mühacirət edən Mizrahilər üçün mədəni sarsıntı səbəbindən cəmiyyətlə ayaqlaşmaq asan deyildi. Moşavim adlı kooperativ kənd təsərrüfatı kəndlərinə yerləşdirilən qaçqın Mizrahilər, ticarət və sənətkarlıq sahəsindəki tarixi istedadlarına görə kənd təsərrüfatı sahəsində uğur qazana bilmədilər və bu, onların sosial-iqtisadi cəhətdən geriləmələrinə səbəb oldu. Mədəni ayrılığa görə Avropa Yəhudiləri Aşkenazi və Orta Şərq Yəhudiləri Mizrahilər arasındakı sosial boşluqlar yarandı. Aşkenazilərin ortalama gəliri Mizrahilərin ortalama gəlirindən 36% daha çoxdur.
  |
| Yəhudilik fəlsəfəsi Dini mətnlər Müqqədəs şəhərlər Dini şəxsiyyətlər Musəvilik həyat tərzi Məktəblər Dini rollar Dini tikililər Etnik bölünmələr Musəvi məzhəbləri Dini obyektlər Digər dinlərlə əlaqələr |
İstinadlar
- Orta çağ ve erken modern zamanlarda Kuzey Afrika için İbranice ma'arav kullanılırdı. Talmud'un yazıldığı zamanlarda ise ma'arav İsrail toprakları için kullanıldı.
- Dünyadaki Yahudi Nüfusu 2015-06-13 at the Wayback Machine, The Jewish Virtual Library
- The Jews of Iran 2010-12-27 at the Wayback Machine, The Jewish Virtual Library
- "İbranice PDF Dosyasi" (PDF). 2005-12-17 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2019-11-18.
Xarici keçidlər
Təşkilatlar
- JIMENA Jews Indigenous to the Middle East and North Africa (İngilis dili)
Məqalələr
- The Middle East's Forgotten Refugees Mizrahi mültəcilərinin hekayəsi, Semha Alwaya ('İngilis dili)
- Moshe Levy Bir İraq Yəhudisinin İsrail donanmasındaki əhvalatı (İngilis dili)
Camaatlar
- PersianRabbi.com 2018-12-28 at the Wayback Machine İran Yəhudileri Camaatı (İngilis dili)
- Kurdish Jewry 2018-10-15 at the Wayback Machine Kürd Yəhudileri (İvrit dili)
- Iraqi Jews New York-daki İraq Yəhudi Camaatı (İngilis dili)
- Historical Society of Jews from Egypt Misir Yəhudiləri (İngilis dili)
- Harissa.com 2008-05-01 at the Wayback Machine Tunis Yəhudiləri (Fransız dili)
- Zlabia.com Əlcəzair Yəhudiləri (Fransız dili)
- Dafina.net Mərakeş Yahudiləri (Fransız dili)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mizrahi coxluq Mizrahim Ivrit dili מזרחים Yaxin Serq Simali Afrika Orta Asiya ve Qafqazdaki yehudilere verilen umumi ad Israilde Mizrahi termini esasen ve qonsu olkelerde yehudilere aid edilir Yeri gelmisken Israil ehalisinin 40 ni eslen ereb olkelerinden gelmis yehudiler ve onlarin nesilleri teskil edir Iraq Suriya Livan Yemen Iran Efqanistan Buxara Kurd Azerbaycan Dagistan Hindistan ve esas Mizrahi yehudileridir Mubahise doguran diger bir meqam ise XV esrde Ispaniyadan qovularaq Yaxin Serq ve Simali Afrika erazilerinde meskunlasmis Sefard yehudilerinin nesillerinin Mizrahi yehudilerine aid edib etmemek meselesidir Onlar kocub geldikleri olkelerin coxunda yerli yehudilerle qaynayib qarismis onlarin da milli varligina medeniyyetine tesir etmisdiler Lakin bezi olkelerde meselen Merakesde ereb ve sefard yehudileri uzun muddet bir birlerine qarismadilar ve iki ferqli toplum emele getirdiler O zaman yerli yehudiler ozlerini mustaarabim ereblesmis yehudiler adlandirmaga basladilar Her Mizrahi ferqli menseli oldugundan ferqli adet ve eneneler var Ancaq ibadet numuneleri Sefardlarin ibadet usullarina cox oxsardir Bu oxsarliga gore xususile Israilde umumilesdirme aparildigi ve Mizrahi yehudilerinin Seferadi adlandirildigi gorulur Mizrahi Umumi sayiTexminen 3 4 MilyonYasadigi erazilerIsrail 2 500 000 3 000 000ABS 200 000 300 000Kanada 35 000Iran 25 000MerakesRusiyaAzerbaycanDiliIvrit dili Ereb dili Fars dili Marathi dili Gurcu dili Dag yehudileri dili DiniIudaizmQohum xalqlarSeferad yehudileri Askenazi yehudileri Buxara yehudileriSozun tarixcesi ve istifadesi serq demekdir Mizrahi de serqli demekdir Mizrahinin ereb dilindeki qarsiligi Masrikiyyun ancaq Suriya Iraq ve diger Asiya olkelerinde yasayanlara deyilir Simali Afrikadakilar Maghrebiyun adlanir ve buna gore Merakes yehudileri Mizrahi adlandirilmasinin eleyhinedirler Israilde Mizrahi sozu Qerbi Asiya ve Simali Afrika yehudileri ucun istifade olunur 90 ci illerde feallarin seyleri ile Mizrahi termini daha cox tanindi ve qebul edildi Diger sifetlerHelebde bir Yahudi toyu 1914 Bir cox insanlar xususile Israilde Seferad ve Mizrahi ayinlerinin oxsarligi uzunden butun Askenazi yehudileri Seferad kateqoriyasina saldilar Seferadilerin ve Mizrahililerin qarisiqliginin basqa bir sebebi 1492 ci ilde Seferadilerin Ispaniyadan qovulmasi ve Mizrahililerin yerlesdiyi olkelere koc etmesidir Muhaciretden sonra kecmisde daha nufuzlu kimi qebul edilen Seferadiya medeniyyeti Mizrahiler arasinda qebul olunmaga basladi Bir medeniyyetin diger medeniyyetin altina menimsenilmesi muxtelif yollarla bas verdi Meselen Ispaniyadan qacaraq Suriyada meskunlasan Seferadiler Mizrahilerin medeniyyeti ile menimsenildi Simali Afrikadaki Mizrahiler ise Ispaniyadan qacaraq bu bolgelerde meskunlasan Seferadilerin medeniyyetini qebul etdiler Ancaq Merakesde Mizrahiler ve Seferadiler uzun muddet bir birlerine qarismadilar ve iki ferqli sinif meydana getirdiler DilMizrahi yehudilerinin ekseriyyeti ereb dilinde danisirdi Indi yasli nesiller terefinden ikinci bir dil olaraq istifade olunur Felsefe din ve edebiyyat sahelerinde cox sayda eser ereb dilinde Ivrit elifbasi ile yazilmisdir Mizrahilerin istifade etdiyi bezi diller Gurcuce Buxorice Kurdce Dag yehudileri dili Marathice ve dilleridir Muasir dovrde Mizrahi yehudilerinin boyuk ekseriyyeti Israilde yasadigi ucun yuxarida sadalanan diller onlar terefinden unudulmusdu Simali Iraqda Kurd Yehudileri 1905 1948 ci il sonrasi dagilmaIsrailin qurulmasi ile baslayan sonra Mizrahilerin bir coxu texminen 900 000 nefer olkelerini konullu olaraq terk etdi ve ya surgun edildi ve Israilde meskunlasdi 1950 1960 ci illerde bir cox Mizrahi Ereb hokumetlerinin yehudi eleyhine hereketleri sebebiyle evlerini terk etdi 1956 ci ilde Suveys bohrani ile Misir 25 000 Mizrahi yehudisini qovdu ve diger ereb olkelerindeki Mizrahiler onlara etimad gostererek ereb olkelerini terk etdi Onlarin ekseriyyeti Israile muhaciret ederken Merakes ve Elcezair yehudileri Fransaya Livan Suriya ve Misir yehudileri de ABS ye muhaciret etdiler Bu gun Ereb olmayan Muselman olkelerde basda Iran Ozbekistan Azerbaycan ve Turkiye olmaqla 40 000 civarinda Mizrahi vardir Ereb olkelerinde yasayan Mizrahilerin sayi daha azdir Merakesde 5 000 Tunisde 2 000 ve Livanda 1 000 den azdir Hal hazirda da Mizrahiler Israil ve ABS ye koc edir Dini tolerantligin olmadigi olkelerde bezi Mizrahiler edam edildi Israil cemiyyetine uygunlasmaIsraile muhaciret eden Mizrahiler ucun medeni sarsinti sebebinden cemiyyetle ayaqlasmaq asan deyildi Mosavim adli kooperativ kend teserrufati kendlerine yerlesdirilen qacqin Mizrahiler ticaret ve senetkarliq sahesindeki tarixi istedadlarina gore kend teserrufati sahesinde ugur qazana bilmediler ve bu onlarin sosial iqtisadi cehetden gerilemelerine sebeb oldu Medeni ayriliga gore Avropa Yehudileri Askenazi ve Orta Serq Yehudileri Mizrahiler arasindaki sosial bosluqlar yarandi Askenazilerin ortalama geliri Mizrahilerin ortalama gelirinden 36 daha coxdur Yehudilik Yehudilik felsefesi Secilmislik Alaha Kabbala TaleKasrut Dini metnler Tevrat Tora Tanah Talmud Zoqar Sidur Midras Muqqedes seherler Quds Safed Hebron Tiberia Rosasana Yom Kippur Pesah Dini sexsiyyetler Avraham Mose Dvora David Rif Yosef Karo Musevilik heyat terzi Nida Mektebler Dini rollar Kabar Dini tikililer Sinaqoq Ibraniceler Aramiceler Arapcalar Diger Cermen Yesivis Roman Hind Iran Diger Diger Kartveli Dravid Etnik bolunmeler Afrika Asya Buxara Avropa Askenaz SefaradQafqaz Dag yehudileri Gurcustan yehudileri KaraylarOrta Dogu Mizrahi Musevi mezhebleri Yehudilik Dini obyektler Tefilin Mezuza Menora Diger dinlerle elaqeler IstinadlarOrta cag ve erken modern zamanlarda Kuzey Afrika icin Ibranice ma arav kullanilirdi Talmud un yazildigi zamanlarda ise ma arav Israil topraklari icin kullanildi Dunyadaki Yahudi Nufusu 2015 06 13 at the Wayback Machine The Jewish Virtual Library The Jews of Iran 2010 12 27 at the Wayback Machine The Jewish Virtual Library Ibranice PDF Dosyasi PDF 2005 12 17 tarixinde PDF Istifade tarixi 2019 11 18 Xarici kecidlerTeskilatlar JIMENA Jews Indigenous to the Middle East and North Africa Ingilis dili Meqaleler The Middle East s Forgotten Refugees Mizrahi multecilerinin hekayesi Semha Alwaya Ingilis dili Moshe Levy Bir Iraq Yehudisinin Israil donanmasindaki ehvalati Ingilis dili Camaatlar PersianRabbi com 2018 12 28 at the Wayback Machine Iran Yehudileri Camaati Ingilis dili Kurdish Jewry 2018 10 15 at the Wayback Machine Kurd Yehudileri Ivrit dili Iraqi Jews New York daki Iraq Yehudi Camaati Ingilis dili Historical Society of Jews from Egypt Misir Yehudileri Ingilis dili Harissa com 2008 05 01 at the Wayback Machine Tunis Yehudileri Fransiz dili Zlabia com Elcezair Yehudileri Fransiz dili Dafina net Merakes Yahudileri Fransiz dili