Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Tövratı təfsir edən alimlər-ravvinlər yəhudi xalqının həyatında mühüm rol oynadılar. Onlar Tanahı (Tövrat) təfsirlə sadə camaata izah edirdilər. İnsanlar müxtəlif məsələlərlə bağlı ravvinlərə müraciət edir, onlardan gündəlik problemlərlə bağlı məsləhət alır, Əhdi-Ətiq müəllimləri isə öz növbəsində, yaranmış məsələlərə uyğun hökm çıxarırdılar. Bu hökmlər, qaydalar, təfsirlər əzbərlənərək nəsildən-nəsilə ötürülürdü.
Zaman keçdikcə, şifahi ənənənin yazıya alınması zərurəti yarandı. Çünki hər gün məhkəmələrdə nikah, təsərrüfat və s. bu kimi məsələlərlə bağlı yüzlərlə iş qaldırılırdı; təəssüf ki, bunlara dair Əhdi-Ətiqdə heç bir şey deyilmirdi. Bunu nəzərə alan ravvinlər, Yəhudi dininin gələcəyini düşünərək, Tövratın nəsildən-nəsilə keçən təfsirini və izahını yazıya aldılar, nəticədə çoxcildli külliyat meydana gəldi. Qələmə alınan bu külliyyat Talmud adlandırıldı.
Talmud ibranicə "təlim" deməkdir. Bu təfsir külliyatının müasir variantı 19 cilddən ibarətdir. Yəhudilər Talmuda Tövrat qədər hörmət edirlər. Talmud ibrani və arami dillərdə yazılmışdır. Kitab üç hissədən ibarətdir:
- Mişna;
- Qüds Gemarası;
- Babilistan Gemarası.
Mişna ibranicə "Təkrar" deməkdir və Talmudun əsas mətnini təşkil edir. Mişnada Yəhudi dininin dini-əxlaqi qayda və qanunları izah edilir. 190-220-ci illər arasında Yəhuda ha-Nasi tərəfindən qələmə alınmışdır. Onun tərtib olunmasında iştirak etmiş ravvinlər isə aramicə "tannaim" olaraq adlandırılmışlar.
Mişna altı bölümdən ibarətdir: Zeraim (təsərrüfatla bağlı hökmlər); Moed (bayramlarla bağlı hökmlər); Nashim (qadınlarla bağlı hökmlər); Nezikin (cəza və mülki hüquqla bağlı hökmlər); Kodashim (müqəddəs əşyalarla bağlı hökmlər); Teharoth (təmizliklə bağlı hökmlər).
Talmudun Gemara bölümü Mişnanın şərhi mahiyyətindədir. Gemara "təlim, tədqiq edilən" mənasındadır. Gemarada ravvinlərin Mişna ilə bağlı mübahisələri, əxlaqi, huquqi, fəlsəfi və sosioloji mövzular geniş yer almışdır. Burada yəhudi din alimlərinin əxlaqi təlimləri müxtəlif misallarla və örnəklərlə İudaizm ardıcıllarına izah edilir. Gemara iki müxtəlif varianta: Qüds və Babilistan Gemarasına bölünür. Babilistan Gemarasının toplanması IV əsrə, Qüds Gemarasının yazılması isə VII əsrə təsadüf edir. Babilistan Gemarası şərq arami ləhcəsində, Qüds Gemarası isə qərb arami ləhcəsindədir. Babilistan Gemarasının mətni daha uzun, kamil və müfəssəldir.
Eyni zamanda, Talmud məzmuna görə də iki hissəyə - Qalaxa və Aqqada bölünür. Qalaxa ibranicə "məfhum, anlayış, həyat tərzi" deməkdir. Burada Tövratın mətninin hüquqi təfsirinə əsaslanan və məcburi qanunlar şəklini alan hüquqçuların mülahizələri yer almışdır.
Aqqada ibranicə "hekayə, rəvayət" deməkdir. Bu hissə müxtəlif ibrətamiz hekayələr, əxlaqi rəvayətlər və məcburi səciyyə daşımayan dini nəzəriyyələrdən ibarətdir. Aqqada Talmudun ən az nüfüza malik olan hissəsidir. Çünki bu bölümdə daha az dini bilgilərə yer verilmişdir. Aqqada ravvin təliminin humanitar hissəsini özündə ehtiva edir. Bu bölümdə istənilən mövzu tapmaq olar. Tarix, folklor, tibb, biologiya, bioqrafiya, etika, astronomiya, məntiq, qədim müəllimlər haqda xatirələr, həmçinin xeyli sayda əfsanələr bu bölümün tərkib hissəsidir.
Talmud– yəhudi dünyagörüşünün ensiklopediyasıdır. Bu əsəri yalnız peşəkar dinşünaslar başa düşə bilər. Qədim mətnlər və obrazlar, o dövrün dini düşüncə tərzi, bu kitabı çətin anlaşılan edir. Yəhudi dünyagörüşü ilə bağlı istənilən maraqlı mövzunu bu dini əsərdə tapmaq olar.
Bu kitabın ensiklopedik və çoxəhatəli məzmunu, onun stilistik zənginliyi, özünəməxsus üslubu, ravvinlərin mübahisələri və dialoqları, astronomiya, riyaziyyat, təbiət elmləri sahəsində məlumat bolluğu, onu digər Müqəddəs Kitablardan fərqləndirir.
Talmudda göstərilmiş və əmr edilmiş həyat tərzi bütün İsrail xalqını birləşdirmiş, yəhudiləri digər millətlərdən fərqləndirmiş, həmçinin onlara düşmən qüvvələrə qarşı fenomenal dayanıqlılıq və yaşayış yerindən asılı olmayaraq milli birlik hissi vermişdir.
Bütün bunlarla yanaşı, orta əsr yəhudisi Talmudda mənəvi təskinlik tapırdı. Talmud başqa ölkələrdə yaşayan yəhudilər üçün "vətən" idi. Bir sözlə, yəhudi xalqının əsrlər boyu mövcud olmasında, başqa millətlər tərəfindən assimilyasiya olunmamasında Talmudun danılmaz rolu var.
Mənbə
- Müəllif: Anar Əlizadə
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Tovrati tefsir eden alimler ravvinler yehudi xalqinin heyatinda muhum rol oynadilar Onlar Tanahi Tovrat tefsirle sade camaata izah edirdiler Insanlar muxtelif meselelerle bagli ravvinlere muraciet edir onlardan gundelik problemlerle bagli meslehet alir Ehdi Etiq muellimleri ise oz novbesinde yaranmis meselelere uygun hokm cixarirdilar Bu hokmler qaydalar tefsirler ezberlenerek nesilden nesile oturulurdu Talmud Zaman kecdikce sifahi enenenin yaziya alinmasi zerureti yarandi Cunki her gun mehkemelerde nikah teserrufat ve s bu kimi meselelerle bagli yuzlerle is qaldirilirdi teessuf ki bunlara dair Ehdi Etiqde hec bir sey deyilmirdi Bunu nezere alan ravvinler Yehudi dininin geleceyini dusunerek Tovratin nesilden nesile kecen tefsirini ve izahini yaziya aldilar neticede coxcildli kulliyat meydana geldi Qeleme alinan bu kulliyyat Talmud adlandirildi Talmud ibranice telim demekdir Bu tefsir kulliyatinin muasir varianti 19 cildden ibaretdir Yehudiler Talmuda Tovrat qeder hormet edirler Talmud ibrani ve arami dillerde yazilmisdir Kitab uc hisseden ibaretdir Misna Quds Gemarasi Babilistan Gemarasi Misna ibranice Tekrar demekdir ve Talmudun esas metnini teskil edir Misnada Yehudi dininin dini exlaqi qayda ve qanunlari izah edilir 190 220 ci iller arasinda Yehuda ha Nasi terefinden qeleme alinmisdir Onun tertib olunmasinda istirak etmis ravvinler ise aramice tannaim olaraq adlandirilmislar Misna alti bolumden ibaretdir Zeraim teserrufatla bagli hokmler Moed bayramlarla bagli hokmler Nashim qadinlarla bagli hokmler Nezikin ceza ve mulki huquqla bagli hokmler Kodashim muqeddes esyalarla bagli hokmler Teharoth temizlikle bagli hokmler Talmudun Gemara bolumu Misnanin serhi mahiyyetindedir Gemara telim tedqiq edilen menasindadir Gemarada ravvinlerin Misna ile bagli mubahiseleri exlaqi huquqi felsefi ve sosioloji movzular genis yer almisdir Burada yehudi din alimlerinin exlaqi telimleri muxtelif misallarla ve orneklerle Iudaizm ardicillarina izah edilir Gemara iki muxtelif varianta Quds ve Babilistan Gemarasina bolunur Babilistan Gemarasinin toplanmasi IV esre Quds Gemarasinin yazilmasi ise VII esre tesaduf edir Babilistan Gemarasi serq arami lehcesinde Quds Gemarasi ise qerb arami lehcesindedir Babilistan Gemarasinin metni daha uzun kamil ve mufesseldir Eyni zamanda Talmud mezmuna gore de iki hisseye Qalaxa ve Aqqada bolunur Qalaxa ibranice mefhum anlayis heyat terzi demekdir Burada Tovratin metninin huquqi tefsirine esaslanan ve mecburi qanunlar seklini alan huquqcularin mulahizeleri yer almisdir Aqqada ibranice hekaye revayet demekdir Bu hisse muxtelif ibretamiz hekayeler exlaqi revayetler ve mecburi seciyye dasimayan dini nezeriyyelerden ibaretdir Aqqada Talmudun en az nufuza malik olan hissesidir Cunki bu bolumde daha az dini bilgilere yer verilmisdir Aqqada ravvin teliminin humanitar hissesini ozunde ehtiva edir Bu bolumde istenilen movzu tapmaq olar Tarix folklor tibb biologiya bioqrafiya etika astronomiya mentiq qedim muellimler haqda xatireler hemcinin xeyli sayda efsaneler bu bolumun terkib hissesidir Talmud yehudi dunyagorusunun ensiklopediyasidir Bu eseri yalniz pesekar dinsunaslar basa duse biler Qedim metnler ve obrazlar o dovrun dini dusunce terzi bu kitabi cetin anlasilan edir Yehudi dunyagorusu ile bagli istenilen maraqli movzunu bu dini eserde tapmaq olar Bu kitabin ensiklopedik ve coxehateli mezmunu onun stilistik zenginliyi ozunemexsus uslubu ravvinlerin mubahiseleri ve dialoqlari astronomiya riyaziyyat tebiet elmleri sahesinde melumat bollugu onu diger Muqeddes Kitablardan ferqlendirir Talmudda gosterilmis ve emr edilmis heyat terzi butun Israil xalqini birlesdirmis yehudileri diger milletlerden ferqlendirmis hemcinin onlara dusmen quvvelere qarsi fenomenal dayaniqliliq ve yasayis yerinden asili olmayaraq milli birlik hissi vermisdir Butun bunlarla yanasi orta esr yehudisi Talmudda menevi teskinlik tapirdi Talmud basqa olkelerde yasayan yehudiler ucun veten idi Bir sozle yehudi xalqinin esrler boyu movcud olmasinda basqa milletler terefinden assimilyasiya olunmamasinda Talmudun danilmaz rolu var MenbeMuellif Anar Elizade