Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Təbabət və əczaçılıq işi üzrə orta əsr əlyazmaları — Bakıdakı Məhəmməd Füzuli adına AMEA Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır. Kolleksiyada təqribən 12 minə yaxın əlyazma var və bu sənəd irsinin əhəmiyyətli bir parçasıdır. Aşkar edilib ki, burada təbabət və əczaçılıqla bağlı 363 orta əsr əlyazması və 27 çap edilmiş qədim kitab vardır. Bunların 222-i fars dilində, 71-i türk dilində (qədim azəri dili və qədim türk dili), 70-i ərəb dilindədir. 2005-ci ildə əlyazmalardan üçü — İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsəri (II cild), Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri, Əbu Əl-Qasım Əl-Zəhrəvinin "Əl-Məqalə əs-Sələsun" əsəri Azərbaycanda YUNESCO-un Dünya Sənəd İrsi "Dünyanın yaddaşı" siyahısına (ing. Memory of the World) daxil edilib.
Ümumi informasiya
AMEA Əlyazmalar İnstitutunun toplusuna 222-i fars dilində, 71-i türk dilində (qədim azəri dili və qədim türk dili), 70-i ərəb dilində olmaqla 363 təbabət və əczaçılıqla bağlı orta əsr əlyazması daxildir. Buradakı ən qədim əlyazmalardan biri İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsəridir. Bu əlyazmanın nüsxəsi 1143-cü ildə Bağdadda hazırlanıb və 1956-cı ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının respublika fonduna verilib. Onunla birlikdə Qanunun 1259-cu ildə yenidən yazılmış ikinci əlyazması fonda təqdim edilib. Bu əlyazma daha bütövdür və Qanunun ikinci cildinin üçüncü, dördüncü və beşinci kitablarını göstərir. Bu əlyazmanı köçürən XIII əsrin məşhur həkimi Mənsur ibn İbrahim ibn Əbu Səid Xəmədandır. Bu əlyazmalar yaxşı qorunmuşdur. XIX əsrdən bəri bu əlyazmalar Azərbaycan (Şuşa) həkimi Qayıbovun ailəsində nəsildən nəsilə keçərək saxlanmışdır. Akademiyanın fondunda həmçinin ХIII əsrin sonlarında yazılan ilk "Qanun" kitabı var və bu kitab Şiraz həkimi Qütbəddinin "Qanunu"su və "Şəfa kitabı"nın əlyazmasının şərhidir.
 |  | |||||||||
AMEA Əlyazmalar İnstitutunda Məhəmməd Bərgüşadinin "Tibbi Nəbivi" (orta əsrlərin sonu) və Nəcəfqulu Məşədi Həmid oğlunun "Risaleyi-tibb" əlyazmaları | ||||||||||
Əlyazmalar institutunun kolleksiyasında olan fars dilindəki məşhur orta əsr əlyazmaları bunlardır: Hacı Zeynalabdin Attarın "İxtiyarat-i Bədii" əsəri (XVIII əsrdə köçürülüb), Mənsur bin İlyasın "Kifayət-i Mücahidə" əsəri (1653-cü ildə köçürülüb), Məhəmməd Möminin "Tuhfat əl-Möminin" əsəri (1713-cü ildə köçürülüb) və s.
Təbabətlə bağlı bir çox kitablar XIV–XIX əsrə aiddir: Yusif bin İsmail Xoyinin "Cam əl-Bağdadi" əsəri (bu kitabın orjinalı 1311-ci ildə ərəbcə yazılıb, ancaq Əlyazmalar institutunun kolleksiyasında bu kitabın orta əsrlərdə farsca tərcüməsi var), Əbdülməcid Təbibin "Kitab əl-Müdavət" əsəri, Həsən bin Rza Şirvaninin "Sirac ət-Tibb" əsəri, "Fəvaid əl-Hikmət" əsəri, Əbülhəsən Marağayinin "Müalicati Münfəridə" əsəri, Murtuza Qulu xan Şamlu Ərdəbilinin "Xirqə" əsəri və s.
İnstitutda həmçinin təbabətlə bağlı ərəbcə, farsca, azərbaycanca, türkcə əlyazmaların nüsxələri var: 1669-cu ildə yazılmış Məhəmməd Möminin "Tuhfat əl-Möminin" əsəri (33 bütöv və yarımçıq nüsxə), 1728-ci ildə yazılmış Məhəmməd Mehdinin "Zəd əl-Müsafirin" əsəri (13 nüsxə), 1586/7–1628/9-cu illərə aid Müzəffər bin Məhəmməd Şəfainin "Qarabadin" əsəri (9 nüsxə), 1368-ci ildə yazılmış Hacı Zeynalabdin Attarın "İxtiyari Bədii" əsəri (5 nüsxə). Bu əlyazmalar içində dünya əhəmiyyətli bəzi nadir və dəyərli nümunələr var.
İnstitutdakı orta əsr əlyazmalarının çoxu XIX və XX əsr alimləri və filosoflarının şəxsi kolleksiyasından gəlir. Bunlara Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Fətəli Axundzadə, Əbdülqani Əfəndi Xalisagarizadə, Hüseyn Əfəndi Qayıbov, Bəhmən mirzə Qovanlı-Qacar, Mir Möhsün Nəvvab daxildir. İnstitut Azərbaycanın hər yerindən əlyazmaları, nadir kitabları və tarixi sənədləri toplamağa davam edir.
Xüsusi mövzudakı sənədlərin kolleksiyası
Əlyazmalardan üçü — fars mənşəli alim İbn Sinanın "Tibb elminin qanunu" əsərinin II cildi, fars mənşəli həkim Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri, ərəb mənşəli həkim və alim Əbu Əl-Qasım Əl-Zəhrəvinin "əl-Məqalə əs-Sələsun" əsəri Azərbaycanda YUNESCO-un Dünya Sənəd İrsi "Dünyanın yaddaşı" siyahısına daxil edilib.
Ərəb və fars əlyazmalarının toplusu
Nizamşahın ehtiyatları
Rüstəm Curcaninin "Nizamşahın ehtiyatları" əsəri orijinal əsər olmaqla bərabər məşhur XII əsr Mərkəz Asiya müəllifi Zeynaddin ibn Əbu İbrahim Curcaninin "Xarəzmşahın ehtiyatları" əsərinə oxşayır. Bu əlyazma nadirdir və dünyanın digər əlyazma anbarlarında tapılmamışdır. Hər halda dünyadakı bilinən digər kataloqlarında bu ada rast gəlinməyib. Yazılma ili məlum olmasa da, əlyazma XVI əsrdə (Hicrə ilə 954) köçürülüb.
Kitab tibbi bitkilərin, heyvandan alınan maddələrin, mineralların və mürəkkəb dərmanların əczaçılıq üzrə xüsusiyyətlərinin təsvirini verir. Bu kitab farsca danışan və ya fars dilinin istifadə edildiyi ölkələrdə təbabət və əczaçılığın inkişafına təkan verib. Azərbaycanda bu kitab qismən tədqiq edilib. Əsər əlyazma şəklində qalıb və hələ də tərcümə və çap edilməyib.
Əlyazma Nəstəliq xətti ilə ağ kağızda qara mürəkkəb ilə yazılıb. Başlıqlar qırmızı mürəkkəb ilə yazılıb. Cildlənməsi qara dəridəndir. İlk səhifə ornamentlə naxışlanıb.
Tibb elminin qanunu
Bu əlyazma Azərbaycanda "Qanun" əsərinin ən qədim əlyazmasıdır və dünyada ən qədim əlyazmalardan biridir. Əlyazma 1143-cü ildə (Hicrə ilə 537) Bağdadda köçürülüb. Tibb elminin qanunu əsəri əczaçılıq və təbabət sahəsindəki ən qədim kitablardan biridir. İkinci kitab əsasən əczaçılığa həsr edilib. O, yüzlərlə təbii dərmanın əczaçılıq baxımından təsvirini verir: bitkilər, minerallar və heyvanlardan alınan maddələr. Bu əlyazmanın nadir olmasının səbəbi əsərin ən qədim əlyazmalarından biri olmasıdır, hansı ki, müəllifin ölümündən 104 il sonra köçürülüb. Tibb elminin qanunu əsərinin ikinci cildi Bakı əlyazmasından özbək və rus dilinə tərcümə edilib.
Əlyazma qalın ağ kağız üzərində yazılıb. Mətndə qara, başlıqlarda qırmızı mürəkkəbdən istifadə edilib.
Əl-Məqalə əs-Sələsun
Bu əlyazma ərəbcə yazılmışdır və "Cərrahiyyə və cərrahi alətlər" haqqında yazılan ümumi kitabın cildlərindən biridir. Nadir əlyazma dünyada bu kitabın ən nadir və ən qədim əlyazmalarından biridir. Kitabda təxminən 200 tibbi cərrahi alətin şəkli var. Zəhrəvi (1013-cü ildə ölüb) bu qədər çox cərrahi alətin şəklini təqdim edən tək orta əsrlər müəllifidir və onların tətbiqini də izah edir. Bakı əlyazmasının faksimilesi və rus dilinə tərcüməsi 1983-cü ildə Moskvada Professor Ziya Bünyadov tərəfindən edilib.
XI əsr kitabının XIII əsr nüsxəsi olan bu kitab filiqranlarla nazik ağ kağız üzərində qara mürəkkəb ilə yazılıb. Fəsillərin başlıqları qalın hərflərlə yazılıb.
İstinadlar
- Medieval Medical Manuscripts from Baku in the Memory of the World Programme of UNESCO. Biomedicine International. 2010. 2015-04-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-26.
- "Ancient medical manuscripts of Azerbaijan in UNESCO's World Memory Register". İstifadə tarixi: 2015-06-22.[ölü keçid]
- "Средневековые рукописи по медицине и аптечному делу". unesco.org. 2012-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-06-27.
- Редкие рукописи по медицине. Советское здравоохранение, Том 17: Государственное издательство медицинской литературы. 1958.
- Ибн Сина (Авиценна) 980-1037. М.: = .
- Акиф Фарзалиев, Фарид Алекперов. Средневековые азербайджанские трактаты по медицине. Мухаммед Юсиф Ширвани Тиббнаме (Медицинская книга); Мухаммед Мумин. Тухфат аль-Му‘минин (Дары Мумина). — СПб.: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2002. — С. 6. — 210 с.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tebabet ve eczaciliq isi uzre orta esr elyazmalari Bakidaki Mehemmed Fuzuli adina AMEA Elyazmalar Institutunda saxlanilir Kolleksiyada teqriben 12 mine yaxin elyazma var ve bu sened irsinin ehemiyyetli bir parcasidir Askar edilib ki burada tebabet ve eczaciliqla bagli 363 orta esr elyazmasi ve 27 cap edilmis qedim kitab vardir Bunlarin 222 i fars dilinde 71 i turk dilinde qedim azeri dili ve qedim turk dili 70 i ereb dilindedir 2005 ci ilde elyazmalardan ucu Ibn Sinanin Tibb elminin qanunu eseri II cild Rustem Curcaninin Nizamsahin ehtiyatlari eseri Ebu El Qasim El Zehrevinin El Meqale es Selesun eseri Azerbaycanda YUNESCO un Dunya Sened Irsi Dunyanin yaddasi siyahisina ing Memory of the World daxil edilib Mensur ibn Mehemmedin Kifayeyi Mensuri eserinde 1653 insan skeletiUmumi informasiyaAMEA Elyazmalar Institutunun toplusuna 222 i fars dilinde 71 i turk dilinde qedim azeri dili ve qedim turk dili 70 i ereb dilinde olmaqla 363 tebabet ve eczaciliqla bagli orta esr elyazmasi daxildir Buradaki en qedim elyazmalardan biri Ibn Sinanin Tibb elminin qanunu eseridir Bu elyazmanin nusxesi 1143 cu ilde Bagdadda hazirlanib ve 1956 ci ilde Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin respublika fonduna verilib Onunla birlikde Qanunun 1259 cu ilde yeniden yazilmis ikinci elyazmasi fonda teqdim edilib Bu elyazma daha butovdur ve Qanunun ikinci cildinin ucuncu dorduncu ve besinci kitablarini gosterir Bu elyazmani kocuren XIII esrin meshur hekimi Mensur ibn Ibrahim ibn Ebu Seid Xemedandir Bu elyazmalar yaxsi qorunmusdur XIX esrden beri bu elyazmalar Azerbaycan Susa hekimi Qayibovun ailesinde nesilden nesile kecerek saxlanmisdir Akademiyanin fondunda hemcinin HIII esrin sonlarinda yazilan ilk Qanun kitabi var ve bu kitab Siraz hekimi Qutbeddinin Qanunu su ve Sefa kitabi nin elyazmasinin serhidir AMEA Elyazmalar Institutunda Mehemmed Bergusadinin Tibbi Nebivi orta esrlerin sonu ve Necefqulu Mesedi Hemid oglunun Risaleyi tibb elyazmalari Elyazmalar institutunun kolleksiyasinda olan fars dilindeki meshur orta esr elyazmalari bunlardir Haci Zeynalabdin Attarin Ixtiyarat i Bedii eseri XVIII esrde kocurulub Mensur bin Ilyasin Kifayet i Mucahide eseri 1653 cu ilde kocurulub Mehemmed Mominin Tuhfat el Mominin eseri 1713 cu ilde kocurulub ve s Tebabetle bagli bir cox kitablar XIV XIX esre aiddir Yusif bin Ismail Xoyinin Cam el Bagdadi eseri bu kitabin orjinali 1311 ci ilde erebce yazilib ancaq Elyazmalar institutunun kolleksiyasinda bu kitabin orta esrlerde farsca tercumesi var Ebdulmecid Tebibin Kitab el Mudavet eseri Hesen bin Rza Sirvaninin Sirac et Tibb eseri Fevaid el Hikmet eseri Ebulhesen Maragayinin Mualicati Munferide eseri Murtuza Qulu xan Samlu Erdebilinin Xirqe eseri ve s Institutda hemcinin tebabetle bagli erebce farsca azerbaycanca turkce elyazmalarin nusxeleri var 1669 cu ilde yazilmis Mehemmed Mominin Tuhfat el Mominin eseri 33 butov ve yarimciq nusxe 1728 ci ilde yazilmis Mehemmed Mehdinin Zed el Musafirin eseri 13 nusxe 1586 7 1628 9 cu illere aid Muzeffer bin Mehemmed Sefainin Qarabadin eseri 9 nusxe 1368 ci ilde yazilmis Haci Zeynalabdin Attarin Ixtiyari Bedii eseri 5 nusxe Bu elyazmalar icinde dunya ehemiyyetli bezi nadir ve deyerli numuneler var Institutdaki orta esr elyazmalarinin coxu XIX ve XX esr alimleri ve filosoflarinin sexsi kolleksiyasindan gelir Bunlara Abbasqulu aga Bakixanov Mirze Feteli Axundzade Ebdulqani Efendi Xalisagarizade Huseyn Efendi Qayibov Behmen mirze Qovanli Qacar Mir Mohsun Nevvab daxildir Institut Azerbaycanin her yerinden elyazmalari nadir kitablari ve tarixi senedleri toplamaga davam edir Xususi movzudaki senedlerin kolleksiyasiElyazmalardan ucu fars menseli alim Ibn Sinanin Tibb elminin qanunu eserinin II cildi fars menseli hekim Rustem Curcaninin Nizamsahin ehtiyatlari eseri ereb menseli hekim ve alim Ebu El Qasim El Zehrevinin el Meqale es Selesun eseri Azerbaycanda YUNESCO un Dunya Sened Irsi Dunyanin yaddasi siyahisina daxil edilib Ereb ve fars elyazmalarinin toplusu Nizamsahin ehtiyatlari Esas meqale Zexireyi Nizamsahi Rustem Curcaninin Nizamsahin ehtiyatlari eseri orijinal eser olmaqla beraber meshur XII esr Merkez Asiya muellifi Zeynaddin ibn Ebu Ibrahim Curcaninin Xarezmsahin ehtiyatlari eserine oxsayir Bu elyazma nadirdir ve dunyanin diger elyazma anbarlarinda tapilmamisdir Her halda dunyadaki bilinen diger kataloqlarinda bu ada rast gelinmeyib Yazilma ili melum olmasa da elyazma XVI esrde Hicre ile 954 kocurulub Kitab tibbi bitkilerin heyvandan alinan maddelerin minerallarin ve murekkeb dermanlarin eczaciliq uzre xususiyyetlerinin tesvirini verir Bu kitab farsca danisan ve ya fars dilinin istifade edildiyi olkelerde tebabet ve eczaciligin inkisafina tekan verib Azerbaycanda bu kitab qismen tedqiq edilib Eser elyazma seklinde qalib ve hele de tercume ve cap edilmeyib Elyazma Nesteliq xetti ile ag kagizda qara murekkeb ile yazilib Basliqlar qirmizi murekkeb ile yazilib Cildlenmesi qara deridendir Ilk sehife ornamentle naxislanib Rustem Curcaninin Nizamsahin ehtiyatlari eserinin elyazmasinin XVI esr nusxesi Tibb elminin qanunu Esas meqale El qanun fit tibb Bu elyazma Azerbaycanda Qanun eserinin en qedim elyazmasidir ve dunyada en qedim elyazmalardan biridir Elyazma 1143 cu ilde Hicre ile 537 Bagdadda kocurulub Tibb elminin qanunu eseri eczaciliq ve tebabet sahesindeki en qedim kitablardan biridir Ikinci kitab esasen eczaciliga hesr edilib O yuzlerle tebii dermanin eczaciliq baximindan tesvirini verir bitkiler minerallar ve heyvanlardan alinan maddeler Bu elyazmanin nadir olmasinin sebebi eserin en qedim elyazmalarindan biri olmasidir hansi ki muellifin olumunden 104 il sonra kocurulub Tibb elminin qanunu eserinin ikinci cildi Baki elyazmasindan ozbek ve rus diline tercume edilib Elyazma qalin ag kagiz uzerinde yazilib Metnde qara basliqlarda qirmizi murekkebden istifade edilib Ibn Sinanin Tibb elminin qanunu eserinin XII esr elyazmasinin nusxesi El Meqale es Selesun Esas meqale El meqeletus selasim Bu elyazma erebce yazilmisdir ve Cerrahiyye ve cerrahi aletler haqqinda yazilan umumi kitabin cildlerinden biridir Nadir elyazma dunyada bu kitabin en nadir ve en qedim elyazmalarindan biridir Kitabda texminen 200 tibbi cerrahi aletin sekli var Zehrevi 1013 cu ilde olub bu qeder cox cerrahi aletin seklini teqdim eden tek orta esrler muellifidir ve onlarin tetbiqini de izah edir Baki elyazmasinin faksimilesi ve rus diline tercumesi 1983 cu ilde Moskvada Professor Ziya Bunyadov terefinden edilib XI esr kitabinin XIII esr nusxesi olan bu kitab filiqranlarla nazik ag kagiz uzerinde qara murekkeb ile yazilib Fesillerin basliqlari qalin herflerle yazilib Ebu El Qasim El Zehrevinin El Meqale es Selesun eserinin elyazmasinin XIII esr nusxesiIstinadlarMedieval Medical Manuscripts from Baku in the Memory of the World Programme of UNESCO Biomedicine International 2010 2015 04 19 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 26 Ancient medical manuscripts of Azerbaijan in UNESCO s World Memory Register Istifade tarixi 2015 06 22 olu kecid Srednevekovye rukopisi po medicine i aptechnomu delu unesco org 2012 04 18 tarixinde Istifade tarixi 2015 06 27 Redkie rukopisi po medicine Sovetskoe zdravoohranenie Tom 17 Gosudarstvennoe izdatelstvo medicinskoj literatury 1958 Ibn Sina Avicenna 980 1037 M Akif Farzaliev Farid Alekperov Srednevekovye azerbajdzhanskie traktaty po medicine Muhammed Yusif Shirvani Tibbname Medicinskaya kniga Muhammed Mumin Tuhfat al Mu minin Dary Mumina SPb Izdatelstvo Sankt Peterburgskogo universiteta 2002 S 6 210 s Hemcinin baxVikianbarda Tebabet ve eczaciliq isi uzre orta esr elyazmalari ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycanda YUNESCO nun Dunyanin yaddasi obyektlerinin siyahisi Azerbaycanda YUNESKO nun Umumdunya irsi obyektlerinin siyahisi Azerbaycanda YUNESKO nun qeyri maddi medeni irs siyahisi Azerbaycanda YUNESCO nun tehluke altinda hesab etdiyi dillerin siyahisi