Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şamlı Mürtəzaqulu xan Həsən xan oğlu (1591 – 1649) — şair, vali, xəttat.
| Mürtəzaqulu xan Şamlı | |
|---|---|
| Şamlı Mürtəzaqulu xan Həsən xan oğlu | |
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1591 |
| Vəfat tarixi | 1649 |
| Fəaliyyəti | xəttat, hərbi lider[d], şair, Eşikağasıbaşı, Qorçubaşı, qubernator, həkim |
| Atası | Həsən xan Şamlı |
Həyatı
Zəfər" təxəllüsü ilə şeirlər yazmış Mürtəzaqulu xan Şamlı təxminən 1591-ci ildə dünyaya gəlmiş, Səfəvi hökmdarlarından Şah Səfi (1629-1642) və II Şah Abbasın (1642-1666) hakimiyyəti dövründə yüksək dövlət vəzifələrində işləmiş, eşikağasıbaşı, divanbəyi, qorçubaşı, Kerman vilayəti valisi, Şeyx Səfiəddin türbəsinin mütəvəllisi olmuşdur. Özünün yazdığı kimi, yüz min beytə yaxın farsca şeirləri olan şair, yaşının ixtiyar çağında, 1669-cu ildə Azərbaycan türkcəsində şeirlərindən ibarət divanını tamamlamışdır. Onun türkcə şeirlərində Ə.Nəvai, Ş.İ.Xətai və M.Füzuli təsiri görünür.
Zəfər divanının dibaçəsi, demək olar ki, Nəvai divanı dibaçəsinin əvvəlini təkrar edir. Nəvai dibaçəsində insanı digər məxluqatdan üstün yaradıb ona nitq, şeir yazmaq qabiliyyəti verən yaradana şükürlər oxuyur: "Şükr va sipas ol qodirğa kim, çün adam osoyiş-qohidin vucud oroyişi oqohlariğa cilva berdi. İnsonni soyir maxluqotdin nutq şarafi bila mumtaz qildi.
Rübai:
Ul kim, çü cahon xilqətin oğoz etti, Süni kilmini naqş pardoz etti.
İnson xaylin nutq ila mumtaz etti, Nutq ahlini nazm ila sanafroz etti".
Zəfər divanının dibaçəsində bəzi söz və ifadələri dəyişsə də, mətni Azərbaycan türkcəsinə uyğunlaşdırsa da, onun Nəvaidən bəhrələnməsi şübhəsizdir. "Şükrü sipasi namütənahi ol qadiri-biçunə kim, çün adəm asayişgahidin məxluqatdin bərgüzidə edib nitqi-şərifinə mümtaz qıldı.
Rübai:
Ol kim, cəhan xilqətin ağaz etdi, Sünini kilklə nəqşpərdaz etdi.
İnsanı qamu nitq ilə mümtaz etdi, Nitq əhlini nəzm ilə sərəfraz etdi."
Zəfər divanının daha qısa olan dibaçəsində Nəvai dibaçəsi ilə uyğun gələn digər yerlər də vardır.
Nəvai qitələrindən birini Məhəmməd peyğəmbərə həsr etmişdir. Burada deyilir ki, qeyri xalqların onun dininə etiqad etməsi onlara xeyirdir. Peyğəmbəri günəşə, insanları isə onun şüalarına bənzədən şair deyir ki, zərrələr nə qədər çox olsalar da, günəşə mane ola bilməzlər.
Muhammadi arabi şani ondin azam erur Ki, nuqs bolğay ulus bolsa nafyiğa goyil.
Quyaş aşasiğa lama andin ortuq erur Ki, zarra kasrati bolğay ziyasiğa qoyil.
Zəfər bu şeirə yazdığı nəzirəsinə əlavə etdiyi bir beytdə deyir ki, yalnız peyğəmbərin yolunda fəna mütləq olanlar onun bütün yaradılışın səbəbi olduğunu bilirlər:
Məhəmmədi-ərəbi şanı ondan artıqdır Ki, qeyr millət əgər olmaya ona qail.
Günəş kimi bu cahanı tutubdur ənvarı, Həqir zərrə nədir kim, ola ona hail.
Onun yolunda fəna mütləq olmayan nə bilir Ki, oldur səbəbi külli-afəriniş gil.
Bu məqaləni lazımdır. |
Tibbə aid işləri
Murtuza Qulu xan Azərbaycanda ginеkologiya və andrologiya еlmlərinin inkişafına böyük təsir göstərmişdir. O, tibb еlminin bu sahələrinə ayrıca kitab həsr еtmiş ilk Azərbaycanlı alimdir.
Murtuza Qulu xanın "Xirqə" ("Dərviş libası") əsərində bir çox cinsi xəstəliklərin müalicəsindən bəhs olunur. Əsər fars dilində yazılmışdı və Azərbaycanla yanaşı, Hindistanda, İranda və Orta Asiyada da məşhur idi. Məsələn, İranın əlyazma xəzinələrində bu əsərin 20 qədim əlyazma nüsxəsi müxafizə olunur. Azərbaycanda bu qiymətli əlyazma kitabının cəmi bir nüsxəsi mövcuddur, və o da AMЕA-nın Əlyazmalar Institutunda saxlanır.
"Xirqə" kitabı 29 hissədən (babdan) ibarətdir. Bablar fəsillərə bölünür. Nümunə kimi, bəzi fəsillərin adlarını göstərək: Birinci fəsl. Sonsuzluğun səbəbləri haqqında; Ikinci fəsl. Cinsi həvəs oyadan mərhəmlər haqqında; Üçüncü fəsl. Həmin təsirə malik daxili dərmanlar haqqında; Dördüncü fəsl. Cinsi həvəsi azaldan dərmanlar haqqında; Bеşinci fəsl. Oğlan və ya qızın doğulacağından xəbər vеrən əlamətlər haqqında; və s.
Mürtuza Qulu Şamlunun kitabından parçalar Azərbaycan dilinə tərcumə olunmuş və F.Ələkbərovun "Şərqdə ailə və nikah" (Bakı, Tural, 2001) kitabında yеr almışdır.
Məşhur alim və həkim olmaqla yanaşı, Murtuza Qulu xan həm də tanınmış dövlət xadimi idi. O, Azərbaycan tarixində mühüm rol oynamış şamlı türk tayfasının nümayəndəsidir. Şamlılar Şah İsmayıl Xətai dövründən başlayaraq Azərbaycanı idarə еdən Səfəvi hökmdarlarının əsas dayaq qüvvələrindən biri olmuşlar. Murtuza Qulu Şamlı da Səfəvi əmirlərindən biri idi və 1678-ci ildə Ərdəbil şəhərinin valisi vəzifəsinə təyin еdilmişdi. Bu vəzifədə işləyərkən o, dövlət işləri ilə yanaşı, tibb üzrə araşdırmalarını da davam еtmişdir.
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Samli Murtezaqulu xan Hesen xan oglu 1591 1649 sair vali xettat Murtezaqulu xan SamliSamli Murtezaqulu xan Hesen xan ogluKirman beylerbeyliyiSexsi melumatlarDogum tarixi 1591Vefat tarixi 1649Fealiyyeti xettat herbi lider d sair Esikagasibasi Qorcubasi qubernator hekimAtasi Hesen xan SamliHeyatiZe fer te xel lu su ile seir ler yaz mis Mur te za qu lu xan Sam li tex mi nen 1591 ci il de dun ya ya gel mis Se fe vi hokm dar la rin dan Sah Se fi 1629 1642 ve II Sah Ab ba sin 1642 1666 ha ki miy ye ti dov run de yuk sek dov let ve zi fe le rin de is le mis esi ka ga si ba si di van be yi qor cu ba si Ker man vi la ye ti va li si Seyx Se fied din tur be si nin mu te vel li si ol mus dur Ozu nun yaz di gi ki mi yuz min bey te ya xin fars ca seir le ri olan sa ir ya si nin ix ti yar ca gin da 1669 cu il de Azer bay can turk ce sin de seir le rin den iba ret di va ni ni ta mam la mis dir Onun turk ce seir le rin de E Ne vai S I Xe tai ve M Fu zu li te si ri go ru nur Ze fer di va ni nin di ba ce si de mek olar ki Ne vai di va ni di ba ce si nin ev ve li ni tek rar edir Ne vai di ba ce sin de in sa ni di ger mex lu qat dan us tun ya ra dib ona nitq se ir yaz maq qa bi liy ye ti ve ren ya ra da na su kur ler oxu yur Sukr va si pas ol qo dir ga kim cun adam oso yis qo hi din vu cud oro yi si oqoh la ri ga cil va ber di Inson ni so yir max lu qot din nutq sa ra fi bi la mum taz qil di Ru bai Ul kim cu ca hon xil qe tin ogoz et ti Su ni kil mi ni naqs par doz et ti Inson xay lin nutq ila mum taz et ti Nutq ah li ni nazm ila sa naf roz et ti Ze fer di va ni nin di ba ce sin de be zi soz ve ifa de le ri de yis se de met ni Azer bay can turk ce si ne uy gun las dir sa da onun Ne vai den beh re len me si sub he siz dir Suk ru si pa si na mu te na hi ol qa di ri bi cu ne kim cun adem asa yis ga hi din mex lu qat din ber gu zi de edib nit qi se ri fi ne mum taz qil di Ru bai Ol kim ce han xil qe tin agaz et di Su ni ni kilk le neqs per daz et di Insa ni qa mu nitq ile mum taz et di Nitq eh li ni nezm ile se ref raz et di Ze fer di va ni nin da ha qi sa olan di ba ce sin de Ne vai di ba ce si ile uy gun ge len di ger yer ler de var dir Ne vai qi te le rin den bi ri ni Me hem med pey gem be re hesr et mis dir Bu ra da de yi lir ki qey ri xalq la rin onun di ni ne eti qad et me si on la ra xe yir dir Pey gem be ri gu ne se in san la ri ise onun sua la ri na ben ze den sa ir de yir ki zer re ler ne qe der cox ol sa lar da gu ne se ma ne ola bil mez ler Mu ham ma di ara bi sa ni on din azam erur Ki nuqs bol gay ulus bol sa naf yi ga go yil Qu yas asa si ga la ma an din or tuq erur Ki zar ra kas ra ti bol gay zi ya si ga qo yil Ze fer bu sei re yaz di gi ne zi re si ne ela ve et di yi bir beyt de de yir ki yal niz pey gem be rin yo lun da fe na mut leq olan lar onun bu tun ya ra di li sin se be bi ol du gu nu bi lir ler Me hem me di ere bi sa ni on dan ar tiq dir Ki qeyr mil let eger ol ma ya ona qail Gu nes ki mi bu ca ha ni tu tub dur en va ri He qir zer re ne dir kim ola ona hail O nun yo lun da fe na mut leq ol ma yan ne bi lir Ki ol dur se be bi kul li afe ri nis gil Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Tibbe aid isleriMurtuza Qulu xan Azerbaycanda ginekologiya ve andrologiya elmlerinin inkisafina boyuk tesir gostermisdir O tibb elminin bu sahelerine ayrica kitab hesr etmis ilk Azerbaycanli alimdir Murtuza Qulu xanin Xirqe Dervis libasi eserinde bir cox cinsi xesteliklerin mualicesinden behs olunur Eser fars dilinde yazilmisdi ve Azerbaycanla yanasi Hindistanda Iranda ve Orta Asiyada da meshur idi Meselen Iranin elyazma xezinelerinde bu eserin 20 qedim elyazma nusxesi muxafize olunur Azerbaycanda bu qiymetli elyazma kitabinin cemi bir nusxesi movcuddur ve o da AMEA nin Elyazmalar Institutunda saxlanir Xirqe kitabi 29 hisseden babdan ibaretdir Bablar fesillere bolunur Numune kimi bezi fesillerin adlarini gosterek Birinci fesl Sonsuzlugun sebebleri haqqinda Ikinci fesl Cinsi heves oyadan merhemler haqqinda Ucuncu fesl Hemin tesire malik daxili dermanlar haqqinda Dorduncu fesl Cinsi hevesi azaldan dermanlar haqqinda Besinci fesl Oglan ve ya qizin dogulacagindan xeber veren elametler haqqinda ve s Murtuza Qulu Samlunun kitabindan parcalar Azerbaycan diline tercume olunmus ve F Elekberovun Serqde aile ve nikah Baki Tural 2001 kitabinda yer almisdir Meshur alim ve hekim olmaqla yanasi Murtuza Qulu xan hem de taninmis dovlet xadimi idi O Azerbaycan tarixinde muhum rol oynamis samli turk tayfasinin numayendesidir Samlilar Sah Ismayil Xetai dovrunden baslayaraq Azerbaycani idare eden Sefevi hokmdarlarinin esas dayaq quvvelerinden biri olmuslar Murtuza Qulu Samli da Sefevi emirlerinden biri idi ve 1678 ci ilde Erdebil seherinin valisi vezifesine teyin edilmisdi Bu vezifede isleyerken o dovlet isleri ile yanasi tibb uzre arasdirmalarini da davam etmisdir IstinadlarXarici kecidlerhttp www alakbarli aamh az index files 159 htm