Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Stepan Georgiyeviç Şaumyan (1 (13) oktyabr 1878, Tiflis – 20 sentyabr 1918) — XX əsrin əvvəlində Qafqazda fəaliyyət göstərmiş erməni əsilli kommunist inqilabçı və siyasi xadim, 1900-cü ildən Kommunist Partiyasının üzvü, 26 Bakı komissarının rəhbəri.
| Stepan Şaumyan | |
|---|---|
| erm. Ստեփան Գևորգի Շահումյան rus. Степан Георгиевич Шаумян | |
 | |
| 25 aprel 1918 – 31 iyul 1918 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis edildi. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv edildi. |
| 25 aprel 1918 – 31 iyul 1918 | |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis edildi. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv edildi. |
| 17 dekabr 1917 – dekabr 1917 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Prokofi Caparidze |
| 6 mart 1917 – 10 may 1917 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | |
| 2 noyabr 1917 – 12 dekabr 1917 | |
| Əvvəlki | |
| Sonrakı | Prokofi Caparidze |
| 13 oktyabr 1917 – 2 noyabr 1917 | |
| 5 yanvar 1918 – 6 yanvar 1918 | |
| Seçki dairəsi | |
| Seçki siyahısı | RSDFP-nin 5 nömrəli siyahısı |
| Əvvəlki | Vəzifə təsis olundu. |
| Sonrakı | Vəzifə ləğv olundu. |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 (13) oktyabr 1878 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 20 sentyabr 1918(39 yaşında) |
| Vəfat səbəbi | güllə yarası[d] |
| Partiya | |
| Təhsili | |
| Fəaliyyəti | dövlət xadimi, sosioloq, jurnalist, publisist |
| Uşaqları | |
| Elmi fəaliyyəti | |
| Elm sahəsi | siyasət, ədəbi tənqid, jurnalistika, tərcüməçilik fəaliyyəti[d] |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Stepan Şaumyan 1878-ci il oktyabr ayının 13-də Tiflisdə işlər müdiri köməkçisinin ailəsində anadan olmuşdur. 1889–1898-ci illərdə Tiflis real məktəbində təhsil almışdır. 1899-cu ildə Cəlaloğlu kəndində ilk marksist dərnəyi olan "Göyqurşağı"nı təşkil etmiş, 1902-ci ildə orada sosial-demokrat birliyini yaratmışdır. 1901-ci ilin avqustunda Riqa Politexnik İnstitunda təhsil almağa başlamış, 1902-ci ilin martında inqilabi fəaliyyətinə görə qovulmuşdu. Tiflisə geri qayıdan Şaumyan 1902-ci ilin sonunda Almaniyaya mühacirət etmişdir. Berlin Humboldt Universitetinin fəlsəfə fakültəsini bitirmişdir. Berlində olarkən Karl Kautski, Roza Lüksemburq və Karl Libknext kimi aktivistlərlə təmaslarda olmuşdur. İlk dəfə 1903-cü ilin yazında İsveçrədə Lenin ilə tanış olmuşdur. 1905-ci ildə təhsilini başa vurduqdan sonra Gürcüstana qayıtmışdır. Orada müəllim işləmiş və bolşevik təşkilatının rəhbərlərindən biri olmuşdur. İrəvan, Qarakilsə və Cəlaloğlu kimi bölgələrdə işləmişdir. Həmin il Allahverdi kəndində mis mədəni fəhlələrinin mitinqində iştirak etmişdir.
Jurnalistika fəaliyyəti
Şaumyan həm də jurnalist olmuş, 1905-ci ilin noyabrında Cənubi Qafqazdakı ilk bolşevik qəzeti olan "Kavkazki raboçi listok"da baş redaktorluğa başlamışdır. Bundan savayı o, Ermənistanda "Qığılcım", "Yeni söz", "Günlər" qəzetlərində yazmışdır. "Vperyod" və "Proletar" adlı rus qəzetlərində də fəaliyyətdə olmuşdur. Yazılarında əsasən Daşnaksütun partiyasına və menşeviklərə qarşı mövzulara üstünlük verən Şaumyan 1907-ci ilədək Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyasının Borçalı bürosunda işləmişdir. 1907-ci ilin sonlarına Bakıya gəlmiş, "Baş" adlı təşkilat yaratmışdır. "Bakı proletarı", "Bakı fəhləsi qəzeti", "Şeypur" qəzetlərində, "Dalğa" jurnalında yazmışdır. 1911-ci ildə "Müasir həyat", daha sonra "Sosial-Demokrat" və "Raboçaya qazeta" qəzetlərində çalışmışdır. 1912-ci ilin iyun ayında Həştərxana sürgün olunmuş, oradan da Sankt-Peterburqa gedərək Leninlə görüşmüş və "Pravda" qəzetində işləməyə başlamışdır. Həmçinin Gürcüstandakı "Bizim söz" qəzeti ilə də əməkdaşlıq etmişdir. 1914-cü ilin martında Bakıya qayıtmış olan Şaumyan bu dəfə "Bizim həyat" qəzetində yazmağa başlamışdır. 1915–1916-cı illər ərzində "Mübarizə" adlı qəzetdə yazmışdır.
Siyasi fəaliyyəti
1911-ci ildə Rusiya Sosial-Demokrat Fəhlə Partiyası Praqadakı VI qurultayına Bakı şöbəsi üzrə qatılmağa haqq qazanmış, lakin həmin ilin sentyabrında həbs edildiyi üçün 1912-ci ilin yanvarı keçirilən bu qurultaya nümayəndələr göndərmişdi. 1912-ci ilin iyun ayında Həştərxana sürgün olunduqdan sonra 7 mart 1916-cı ildə Qroznıda həbs olunaraq Bakıya gətirilmişdir. 13 dekabrda Saratova sürgün olunan Şaumyan 1917-ci il fevral inqilabından sonra 17 mart 1917-ci ildə qayıtmışdır. Bakıdakı partiya funksionerləri onun polisə satanın Stalin olmasından şübhələnirdilər. Çünki Stalin və Şaumyanın arası yaxşı deyildi. O, 8 martda artıq özünün xəbəri olmadan Bakı sovetinin sədri seçilmişdi. 1917-ci ilin oktyabrında Qafqaz bolşevik təşkilatının I qurultayına rəhbərlik etmiş, 16 dekabr 1917-ci ildə Lenin tərəfindən Qafqaz üzrə fövqəladə komissar təyin olunmuşdur. Vəzifəyə gələn kimi "Bakı fəhləsi qəzeti"nin yayımına yenidən başlayan Şaumyan Karl Marks, Fridrix Engels və Leninin əsərlərini erməni dilinə tərcümə etmişdir. 1917-ci ildə bir mitinqdə çəkilmiş videosu qalmışdır. 25 aprel 1918-ci ildə Bakı Kommunasının sədrliyinə keçmişdir.
Siyasi baxışları
Bakı kommunasında daşnak-menşeviklərlə ittifaqa qarşı olan Lenin yazırdı:
Rusiya marksistinə eyib deyilmi ki, o bir erməni tövləçisi ilə eyni fikrə malik olsun?… Erməni korluğuna görə siz Piruşkeviç və onun milliyətçiliyinin əlaltısına çevrilirsiniz!
Lenindən fərqli olaraq Şaumyan Rusiyada rəsmi dil olaraq rus dilinin tərəfdarı idi:
1. Siz Rusiyada rəsmi dilin mövcud olmasının tərəfdarısınız. Bunun lazımi olduğunu, həmişə mövcud olduğunu və gələcəkdə proqressiv ehtiyacın olduğunu qeyd edirsiniz. Mən vurğulayaraq buna etiraz edirəm. -… — Haqlısınız ki, rus dili kiçik və geridə qalmış xalqlar üçün proqress və imkanlar şəraiti yaratmışdır, lakin bu məcburi olmamalıdır…
2. Siz muxtariyyətə qarşısınız və əvəzində regional özünüidarə tərəfdarısınız, mən sizdən tamamilə fərqli düşünürəm.-…- Niyə Polşada muxtariyyət olsun, amma Qafqazda, Cənubda və Uralda olmasın?
Lionel Denstervil onun haqqında öz xatiratında yazaraq Şaumyanın erməni millətçisi olmadığını, əksinə bolşevik olduğunu yazırdı:
Xatırlamaq lazımdır ki, Şaumyan, bolşeviklərin rəhbəri, özü erməni idi və tamamilə bizə qarşı idi, bir erməni kimi yox, bir bolşevik kimi.
Mart hadisələri
1918-ci ildə Şaumyanın rəhbərliyi ilə Bakı soyqırımı baş vermişdir. Bu zaman minlərlə azərbaycanlı erməni-rus birləşmələri tərəfindən qəddarcasına qətlə yetirilmişdir. Soyqırımın təşkilatçısı və rəhəri olan Şaumyan başlanğıc üçün qırmızı ordu dəstəsinə açılan provokativ atəşi əsas götürülmüşdür. Azərbaycan tarixçiliyinə Mart soyqırımı kimi keçən bu hadisələr SSRİ dövründə Müsavat partiyasının provakasiyası kimi tədris edilirdi.
Şaumyan bu barədə yazırdı:
"Bizim ordumuza açılan ilk atəşdən istifadə edərək biz bütün cəbhə boyu hücuma keçdik… Bizim 6 minə yaxın silahlı dəstəmiz vardı. Daşnaksütunların da bizim tabeçiliyimizə verilmiş 3–4 minə yaxın milli ordusu vardı. Döyüş soyqırım formasını almışdı, ancaq bundan qaçmaq mümkün deyildi. Biz buna bilərəkdən getdik. Bakını ələ almasaydıq, o Azərbaycanın paytaxtı elan ediləcəkdi"
Həmin dövrdə Nəriman Nərimanov Şaumyan tərəfindən Şəhər təsərrüfatı üzrə xalq komissarı təyin olunmuşdu. O isə öz növbəsində hadisələri belə xatırlayırdı:
Bolşevik olan bir müsəlmana belə aman verilmədi. Müsəlmanlara hər cür cinayəti etdilər. Nəinki kişilər, hətta hamilə qadınlar da daşnaklardan canlarını qurtara bilmədilər
Daşnaksütuna qarşı olan Şaumyanın bu hərəkətə əl atmasının səbəbi olaraq bolşeviklərin Bakı kommunasında azlıqda olmaları və qərarın daşnak-menşeviklər tərəfindən verilməsi idi. Həmin daşnak-menşeviklər bir neçə ay sonra Sentrokaspi Diktaturasını qurmuşdular.
Qafqaz-İslam ordusu ilə qarşılaşma
Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycana yaxınlaşmasını xəbər alan Lenin 24 may 1918-ci ildə Şaumyana mümkünsə Noy Jordaniya ilə ittifaqa girməsini və bu da alınmasa diplomatiyaya əl atmağı tapşırmışdı.Qafqaz İslam Ordusunun Bakıya yaxınlaşdığı dövrlərdə Bakı kommunasının menşevik və eser üzvləri Bakını müdafiə üçün ingilislərdən kömək almağı müzakirə edirdilər. Buna Stalin 20 iyul 1918-ci ildə, Lenin isə ondan iki gün sonra Şaumyana göndərdiyi radio teleqramla etiraz etmişdi.
Britaniyanın Bakıdakı vitse-konsulu yayda Şaumyanın evini ziyarət etmiş və ona Qafqaz İslam Ordusuna ingilis dəstəyini güdməsini təkid etmişdi, lakin o Lionel Denstervilin şəhərə girməsinə icazə verməmiş, müdafiəni özlərinin davam edəcəklərini demişdi. 26 iyul 1918-ci ildə Bakı Kommunasında ingilis yardımı haqda keçirilən səsvermədə bolşeviklər 236 əleyhinə, birləşmiş menşevik-daşnak-eser fraksiyası isə 259 lehinə səs vermişdi. 31 iyulda isə Sentrokaspi Diktaturasının qurulduğu elan olunmuşdu. 16 avqustda hərbi gəmilərlə qaçmağa çalışarkən həbs olunan Şaumyan 14 sentyabrda Anastas Mikoyan və bir qrup kommunist tərəfindən həbsdən azad olunmuşdu. "Türkmən" gəmisi ilə Krasnovodska yollanan Şaumyan orda Zakaspi Müvəqqəti Hökuməti tərəfindən həbs olundu. 3 gün sonra ingilis mayor-generalı Şaumyanın Məşhəddəki ingilis qərargahına göndərilməsini üçün Zakaspi hökumətindəki attaşesi vasitəsilə tələb etdi, lakin attaşe bu xəbəri hökumətə çatdırmadığı üçün Şaumyan 20 sentyabr 1918-ci ildə əmri ilə edam olundu.
Yenidən basdırılması
1920-ci ildə Şaumyan və digər 26 Bakı komissarının cəsədləri Bakıda "Sahil" parkındakı məzarlıq-abidə kompleksində yenidən basdırılmışdı. 2009-cu ilin yanvar ayının 24–29-da orada aparılan abadlıq və məzarlığın başqa yerə köçürülməsi zamanı anatomik tədqiqatlarda nə onun, nə orada dəfn olunduqları və SSRİ vaxtı qəhrəman kimi qələmə verilən Tatevos Əmirov və Baqdasar Avakyanın cəsədlərinin qalıqları aşkar edilmədiyi iddia olundu. Məzarlığın köçürülməsinə ilk etirazlar Ermənistan Kommunist Partiyasının baş katibi və Azərbaycan Kommunist Partiyasından gəlmişdi. Şaumyanın Hindistana qaçması haqqındakı iddialara isə nəvəsi Tatyana Şaumyan etiraz edərək, Şaumyanın həyat yoldaşının da orada olduğunu, bu fikrin absurd olduğunu iddia etmişdir.
Haqqında deyilmiş sözlər
- Trotski: "Bir gün 26 Bakı komissarının hesabını soruşacağıq, onlardan Şaumyan keçmiş inqilabçı və Mərkəzi Büronun üzvü idi."
- Nadejda Krupskaya: "Vladimir İliç evə yorğun gələrdi və mənim ürəyim gəlmirdi ona iş barədə sual verim, Amma hər ikimiz də düşünürdük ki, hər şey barədə bildiyimiz ən asan yolla danışa bilərdik — gəzərək. Bəzən Petroqradın səssiz küçələrində uzun-uzun gəzərdik. Xatırlayıram, bir dəfə belə bir gəzintini Şaumyan və Yenukidze etmişdik və Şaumyan İliçə bir neçə qırmızı döş nişanı vermişdi, dedi ki, bunu ondan oğulları xahiş edib. İliç gülümsədi."
- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə: "Şaumyan idarəsindəki "sovet"in müsəlmanlara qarşı tutduğu sərd məslək gündən-günə şiddət ediyordu. Gözləri qabağında erməni milli əskərlərinin azadlıqla gəzdiklərini görən xəlq müsəlman firqəsi zabitlərinin tovqif olunduğunu və firqə nəfəratının təərrüzə düçar olduğunu görüncə bittəbii ğələyana gəliyordu."
- Heydər Əliyev: "Stepan Şaumyanın və başqa bolşeviklərin fədakar əməyi Azərbaycan xalqının mədəniyyətində demokratik cərəyanların güclənməsinə, onun ən yaxşı nümayəndələrinin ictimai tərəqqiyə şüurlu xidmət yoluna keçməsinə kömək göstərirdi."
Əsərləri
- Milli məsələlər və Sosial Demokratiya
- Abstrakt milli sual
- Milli-mədəni muxtariyyət sualı
- İntelligentsia və millətçilik
- Millətçilik və Qafqaz cəbhəsindəki effektləri
- Oxucunun heyrəti
- Lev Nikolayeviç Tolstoyun dini mənsubiyyəti haqda haqda bir neçə söz
- Qorki
- Müasir Avropa cəmiyyətinin kateqorizasiyası
- Sosial elmlərdə təkamülçülük və inqilabçılıq
İrsi
Şaumyanın ölümündən sonra onun adı bir çox şəhər və kənd yerlərində, küçələrdə qalmışdır.
Ermənistanda
- Stepanavan (Cəlaloğlu), Loru mərzi
- Şaumyan (Yuva), Ararat mərzi
- Şaumyan (Molla Dursun), Armavir mərzi
- Şaumyan, Loru mərzi
- Şaumyan qəsəbəsi, İrəvan
Azərbaycan SSR-də
- Aşağı Ağcakənd (Şaumyan), Goranboy rayonu
- Məmişlər (Şaumyanovka), Sabirabad rayonu
- Bakı metropoliteninin "Xətai" stansiyası (Şaumyan)
- Sabirabad rayonunun Xersenovka kəndində kanal adı (Şaumyan kanalı)
- Bakıda Heydər Əliyev tərəfindən 1978-ci ildə xatirə kitabçası çap edilmişdir.
- Xankəndi (Stepanakert)
- Şaumyan rayonu (indi Goranboy rayonunun hissəsi)
Rusiyada
- Şaumyanovski, Stavropol diyarı
- Şaumyan, Krasnodar diyarı
- Lipetsk, Yekaterinburq, Stavropol, Rostov-na-Donu şəhərlərində küçələr və Sankt-Peterburqda bir prospekt.
Gürcüstanda
- Şaumiyani, Marneuli
Ukraynada
- Şaumyan, Sako rayonu, Krım Muxtar Respublikası
Ailəsi
Yekaterina Sergeyevna ilə evlənmişdir. Oğulları:
- (1902–1936) — SSRİ tank diviziyalarını formalaşdırmışdır. Frunze adına Orlov zirehli tank məktəbinin rəhbəri.
- Lev Şaumyan (1904–1976) — müəllim və jurnalist, Böyük Sovet Ensiklopediyası baş redaktoru.
İstinadlar
- Erməni Sovet Ensiklopediyası, VIII cild (erm.). C. 8. S. 431–434.
- Шаумян Степан Георгиевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- ЦГИА, Груз. ССР, ф. 4, д. 40, л. 245
- Albert Weisbord, Stalinism — Before and during World War II, Önsöz
- . 2009-01-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-01-30.
- Bakı fəhləsi qəzeti, No: 48, 2 mart 1918
- Lenin Toplu Əsərləri, 19-cu cild, 499–502-ci səhifələr, 1977, Moskva
- Lionel Denstervil, "Dunsterforce macəraları", səh 261, 1920, London
- Шаумян С.Г. Избранные произведения. — М., 1978, т.2, с.246
- Lenin Toplu Əsərləri, 44-cü cild, səhifə 93, 1977, Moskva
- Lenin Toplu Əsərləri, 35-cild, səhifə 342, 1977, Moskva
- Hopkirk, Peter. On Secret Service East of Constantinople: The Plot to Bring Down the British Empire, Oxford University Press, 2001; , pp 304–05, 322
- C. Dobson & J. Miller The Day We Almost Bombed Moscow Hodder and Stoughton, 1986. pp 94–95.
- "Arxivlənmiş surət". 2009-02-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-02-05.
- Trotski — "Metallurgiya fəhlələrinin 6-cı ümumrusiya qurultayı, 16 iyun 1923", Britaniya imperializminin çöküşü, 1-ci cild.
- Nadejda Krupskaya, "Lenin xatirələri" — Petroqradda — International Publishers, 1970
- Məhəmməd Əmin Rəsulzadə əsərləri, V cild, Qanun nəşriyyatı, 2014
- Heydər Əliyev, "Stepan Georgiyeviç Şaumyanın anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə məruzə""Kommunist" qəzeti, 19 aprel 1980-ci il.
- Heydər Əliyev, "Lenin işi uğrunda, kommunizm uğrunda, mərd, mübariz — Stepan Georgiyeviç Şaumyanın anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə", Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, Bakı, 1978
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Stepan Georgiyevic Saumyan 1 13 oktyabr 1878 Tiflis 20 sentyabr 1918 XX esrin evvelinde Qafqazda fealiyyet gostermis ermeni esilli kommunist inqilabci ve siyasi xadim 1900 cu ilden Kommunist Partiyasinin uzvu 26 Baki komissarinin rehberi Stepan Saumyanerm Ստեփան Գևորգի Շահումյան rus Stepan Georgievich ShaumyanBaki Xalq Komissarlari Sovetinin sedri25 aprel 1918 31 iyul 1918EvvelkiVezife tesis edildi SonrakiVezife legv edildi Baki Xalq Komissarlari Sovetinin xarici isler komissari25 aprel 1918 31 iyul 1918EvvelkiVezife tesis edildi SonrakiVezife legv edildi Baki Sovetinin sedri17 dekabr 1917 dekabr 1917EvvelkiSonrakiProkofi Caparidze6 mart 1917 10 may 1917EvvelkiSonrakiBaki Soveti Icraiyye Komitesinin sedri2 noyabr 1917 12 dekabr 1917EvvelkiSonrakiProkofi CaparidzeBaki Soveti Icraiyye Komitesinin muveqqeti sedri13 oktyabr 1917 2 noyabr 1917Umumrusiya Muessisler Meclisinin uzvu5 yanvar 1918 6 yanvar 1918Secki dairesiSecki siyahisiRSDFP nin 5 nomreli siyahisiEvvelkiVezife tesis olundu SonrakiVezife legv olundu Sexsi melumatlarDogum tarixi 1 13 oktyabr 1878Dogum yeri Tiflis Tiflis quberniyasi Rusiya imperiyasiVefat tarixi 20 sentyabr 1918 1918 09 20 39 yasinda Vefat sebebi gulle yarasi d Partiya Sovet Ittifaqi Kommunist Partiyasi 1898 Tehsili Humboldt adina Berlin UniversitetiFealiyyeti dovlet xadimi sosioloq jurnalist publisistUsaqlari Lev SaumyanElmi fealiyyetiElm sahesi siyaset edebi tenqid jurnalistika tercumecilik fealiyyeti d Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiStepan Saumyan SSRI nin poct markasinda 1933 Stepan Saumyan 1878 ci il oktyabr ayinin 13 de Tiflisde isler mudiri komekcisinin ailesinde anadan olmusdur 1889 1898 ci illerde Tiflis real mektebinde tehsil almisdir 1899 cu ilde Celaloglu kendinde ilk marksist derneyi olan Goyqursagi ni teskil etmis 1902 ci ilde orada sosial demokrat birliyini yaratmisdir 1901 ci ilin avqustunda Riqa Politexnik Institunda tehsil almaga baslamis 1902 ci ilin martinda inqilabi fealiyyetine gore qovulmusdu Tiflise geri qayidan Saumyan 1902 ci ilin sonunda Almaniyaya muhaciret etmisdir Berlin Humboldt Universitetinin felsefe fakultesini bitirmisdir Berlinde olarken Karl Kautski Roza Luksemburq ve Karl Libknext kimi aktivistlerle temaslarda olmusdur Ilk defe 1903 cu ilin yazinda Isvecrede Lenin ile tanis olmusdur 1905 ci ilde tehsilini basa vurduqdan sonra Gurcustana qayitmisdir Orada muellim islemis ve bolsevik teskilatinin rehberlerinden biri olmusdur Irevan Qarakilse ve Celaloglu kimi bolgelerde islemisdir Hemin il Allahverdi kendinde mis medeni fehlelerinin mitinqinde istirak etmisdir Jurnalistika fealiyyeti Saumyan hem de jurnalist olmus 1905 ci ilin noyabrinda Cenubi Qafqazdaki ilk bolsevik qezeti olan Kavkazki raboci listok da bas redaktorluga baslamisdir Bundan savayi o Ermenistanda Qigilcim Yeni soz Gunler qezetlerinde yazmisdir Vperyod ve Proletar adli rus qezetlerinde de fealiyyetde olmusdur Yazilarinda esasen Dasnaksutun partiyasina ve menseviklere qarsi movzulara ustunluk veren Saumyan 1907 ci iledek Rusiya Sosial Demokrat Fehle Partiyasinin Borcali burosunda islemisdir 1907 ci ilin sonlarina Bakiya gelmis Bas adli teskilat yaratmisdir Baki proletari Baki fehlesi qezeti Seypur qezetlerinde Dalga jurnalinda yazmisdir 1911 ci ilde Muasir heyat daha sonra Sosial Demokrat ve Rabocaya qazeta qezetlerinde calismisdir 1912 ci ilin iyun ayinda Hesterxana surgun olunmus oradan da Sankt Peterburqa gederek Leninle gorusmus ve Pravda qezetinde islemeye baslamisdir Hemcinin Gurcustandaki Bizim soz qezeti ile de emekdasliq etmisdir 1914 cu ilin martinda Bakiya qayitmis olan Saumyan bu defe Bizim heyat qezetinde yazmaga baslamisdir 1915 1916 ci iller erzinde Mubarize adli qezetde yazmisdir Siyasi fealiyyeti 1911 ci ilde Rusiya Sosial Demokrat Fehle Partiyasi Praqadaki VI qurultayina Baki sobesi uzre qatilmaga haqq qazanmis lakin hemin ilin sentyabrinda hebs edildiyi ucun 1912 ci ilin yanvari kecirilen bu qurultaya numayendeler gondermisdi 1912 ci ilin iyun ayinda Hesterxana surgun olunduqdan sonra 7 mart 1916 ci ilde Qroznida hebs olunaraq Bakiya getirilmisdir 13 dekabrda Saratova surgun olunan Saumyan 1917 ci il fevral inqilabindan sonra 17 mart 1917 ci ilde qayitmisdir Bakidaki partiya funksionerleri onun polise satanin Stalin olmasindan subhelenirdiler Cunki Stalin ve Saumyanin arasi yaxsi deyildi O 8 martda artiq ozunun xeberi olmadan Baki sovetinin sedri secilmisdi 1917 ci ilin oktyabrinda Qafqaz bolsevik teskilatinin I qurultayina rehberlik etmis 16 dekabr 1917 ci ilde Lenin terefinden Qafqaz uzre fovqelade komissar teyin olunmusdur Vezifeye gelen kimi Baki fehlesi qezeti nin yayimina yeniden baslayan Saumyan Karl Marks Fridrix Engels ve Leninin eserlerini ermeni diline tercume etmisdir 1917 ci ilde bir mitinqde cekilmis videosu qalmisdir 25 aprel 1918 ci ilde Baki Kommunasinin sedrliyine kecmisdir Stepan Saumyan SSRI nin poct markasindaSiyasi baxislari Baki kommunasinda dasnak menseviklerle ittifaqa qarsi olan Lenin yazirdi Rusiya marksistine eyib deyilmi ki o bir ermeni tovlecisi ile eyni fikre malik olsun Ermeni korluguna gore siz Piruskevic ve onun milliyetciliyinin elaltisina cevrilirsiniz Leninden ferqli olaraq Saumyan Rusiyada resmi dil olaraq rus dilinin terefdari idi 1 Siz Rusiyada resmi dilin movcud olmasinin terefdarisiniz Bunun lazimi oldugunu hemise movcud oldugunu ve gelecekde proqressiv ehtiyacin oldugunu qeyd edirsiniz Men vurgulayaraq buna etiraz edirem Haqlisiniz ki rus dili kicik ve geride qalmis xalqlar ucun proqress ve imkanlar seraiti yaratmisdir lakin bu mecburi olmamalidir 2 Siz muxtariyyete qarsisiniz ve evezinde regional ozunuidare terefdarisiniz men sizden tamamile ferqli dusunurem Niye Polsada muxtariyyet olsun amma Qafqazda Cenubda ve Uralda olmasin Lionel Denstervil onun haqqinda oz xatiratinda yazaraq Saumyanin ermeni milletcisi olmadigini eksine bolsevik oldugunu yazirdi Xatirlamaq lazimdir ki Saumyan bolseviklerin rehberi ozu ermeni idi ve tamamile bize qarsi idi bir ermeni kimi yox bir bolsevik kimi Mart hadiseleri Esas meqale Mart soyqirimi 1918 ci ilde Saumyanin rehberliyi ile Baki soyqirimi bas vermisdir Bu zaman minlerle azerbaycanli ermeni rus birlesmeleri terefinden qeddarcasina qetle yetirilmisdir Soyqirimin teskilatcisi ve reheri olan Saumyan baslangic ucun qirmizi ordu destesine acilan provokativ atesi esas goturulmusdur Azerbaycan tarixciliyine Mart soyqirimi kimi kecen bu hadiseler SSRI dovrunde Musavat partiyasinin provakasiyasi kimi tedris edilirdi Saumyan bu barede yazirdi Bizim ordumuza acilan ilk atesden istifade ederek biz butun cebhe boyu hucuma kecdik Bizim 6 mine yaxin silahli destemiz vardi Dasnaksutunlarin da bizim tabeciliyimize verilmis 3 4 mine yaxin milli ordusu vardi Doyus soyqirim formasini almisdi ancaq bundan qacmaq mumkun deyildi Biz buna bilerekden getdik Bakini ele almasaydiq o Azerbaycanin paytaxti elan edilecekdi Hemin dovrde Neriman Nerimanov Saumyan terefinden Seher teserrufati uzre xalq komissari teyin olunmusdu O ise oz novbesinde hadiseleri bele xatirlayirdi Bolsevik olan bir muselmana bele aman verilmedi Muselmanlara her cur cinayeti etdiler Neinki kisiler hetta hamile qadinlar da dasnaklardan canlarini qurtara bilmediler Dasnaksutuna qarsi olan Saumyanin bu herekete el atmasinin sebebi olaraq bolseviklerin Baki kommunasinda azliqda olmalari ve qerarin dasnak mensevikler terefinden verilmesi idi Hemin dasnak mensevikler bir nece ay sonra Sentrokaspi Diktaturasini qurmusdular Qafqaz Islam ordusu ile qarsilasma Qafqaz Islam Ordusunun Azerbaycana yaxinlasmasini xeber alan Lenin 24 may 1918 ci ilde Saumyana mumkunse Noy Jordaniya ile ittifaqa girmesini ve bu da alinmasa diplomatiyaya el atmagi tapsirmisdi Qafqaz Islam Ordusunun Bakiya yaxinlasdigi dovrlerde Baki kommunasinin mensevik ve eser uzvleri Bakini mudafie ucun ingilislerden komek almagi muzakire edirdiler Buna Stalin 20 iyul 1918 ci ilde Lenin ise ondan iki gun sonra Saumyana gonderdiyi radio teleqramla etiraz etmisdi Britaniyanin Bakidaki vitse konsulu yayda Saumyanin evini ziyaret etmis ve ona Qafqaz Islam Ordusuna ingilis desteyini gudmesini tekid etmisdi lakin o Lionel Denstervilin sehere girmesine icaze vermemis mudafieni ozlerinin davam edeceklerini demisdi 26 iyul 1918 ci ilde Baki Kommunasinda ingilis yardimi haqda kecirilen sesvermede bolsevikler 236 eleyhine birlesmis mensevik dasnak eser fraksiyasi ise 259 lehine ses vermisdi 31 iyulda ise Sentrokaspi Diktaturasinin quruldugu elan olunmusdu 16 avqustda herbi gemilerle qacmaga calisarken hebs olunan Saumyan 14 sentyabrda Anastas Mikoyan ve bir qrup kommunist terefinden hebsden azad olunmusdu Turkmen gemisi ile Krasnovodska yollanan Saumyan orda Zakaspi Muveqqeti Hokumeti terefinden hebs olundu 3 gun sonra ingilis mayor generali Saumyanin Mesheddeki ingilis qerargahina gonderilmesini ucun Zakaspi hokumetindeki attasesi vasitesile teleb etdi lakin attase bu xeberi hokumete catdirmadigi ucun Saumyan 20 sentyabr 1918 ci ilde emri ile edam olundu Yeniden basdirilmasi1920 ci ilde Saumyan ve diger 26 Baki komissarinin cesedleri Bakida Sahil parkindaki mezarliq abide kompleksinde yeniden basdirilmisdi 2009 cu ilin yanvar ayinin 24 29 da orada aparilan abadliq ve mezarligin basqa yere kocurulmesi zamani anatomik tedqiqatlarda ne onun ne orada defn olunduqlari ve SSRI vaxti qehreman kimi qeleme verilen Tatevos Emirov ve Baqdasar Avakyanin cesedlerinin qaliqlari askar edilmediyi iddia olundu Mezarligin kocurulmesine ilk etirazlar Ermenistan Kommunist Partiyasinin bas katibi ve Azerbaycan Kommunist Partiyasindan gelmisdi Saumyanin Hindistana qacmasi haqqindaki iddialara ise nevesi Tatyana Saumyan etiraz ederek Saumyanin heyat yoldasinin da orada oldugunu bu fikrin absurd oldugunu iddia etmisdir Saumyan eskadrilya minonosuHaqqinda deyilmis sozlerTrotski Bir gun 26 Baki komissarinin hesabini sorusacagiq onlardan Saumyan kecmis inqilabci ve Merkezi Buronun uzvu idi Nadejda Krupskaya Vladimir Ilic eve yorgun gelerdi ve menim ureyim gelmirdi ona is barede sual verim Amma her ikimiz de dusunurduk ki her sey barede bildiyimiz en asan yolla danisa bilerdik gezerek Bezen Petroqradin sessiz kucelerinde uzun uzun gezerdik Xatirlayiram bir defe bele bir gezintini Saumyan ve Yenukidze etmisdik ve Saumyan Ilice bir nece qirmizi dos nisani vermisdi dedi ki bunu ondan ogullari xahis edib Ilic gulumsedi Mehemmed Emin Resulzade Saumyan idaresindeki sovet in muselmanlara qarsi tutdugu serd meslek gunden gune siddet ediyordu Gozleri qabaginda ermeni milli eskerlerinin azadliqla gezdiklerini goren xelq muselman firqesi zabitlerinin tovqif olundugunu ve firqe neferatinin teerruze ducar oldugunu gorunce bittebii geleyana geliyordu Heyder Eliyev Stepan Saumyanin ve basqa bolseviklerin fedakar emeyi Azerbaycan xalqinin medeniyyetinde demokratik cereyanlarin guclenmesine onun en yaxsi numayendelerinin ictimai tereqqiye suurlu xidmet yoluna kecmesine komek gosterirdi EserleriMilli meseleler ve Sosial Demokratiya Abstrakt milli sual Milli medeni muxtariyyet suali Intelligentsia ve milletcilik Milletcilik ve Qafqaz cebhesindeki effektleri Oxucunun heyreti Lev Nikolayevic Tolstoyun dini mensubiyyeti haqda haqda bir nece soz Qorki Muasir Avropa cemiyyetinin kateqorizasiyasi Sosial elmlerde tekamulculuk ve inqilabciliqIrsiSaumyanin olumunden sonra onun adi bir cox seher ve kend yerlerinde kucelerde qalmisdir Ermenistanda Celaloglu kendinde Saumyanin ev muzeyiStepanavan Celaloglu Loru merzi Saumyan Yuva Ararat merzi Saumyan Molla Dursun Armavir merzi Saumyan Loru merzi Saumyan qesebesi IrevanAzerbaycan SSR de Asagi Agcakend Saumyan Goranboy rayonu Memisler Saumyanovka Sabirabad rayonu Baki metropoliteninin Xetai stansiyasi Saumyan Sabirabad rayonunun Xersenovka kendinde kanal adi Saumyan kanali Bakida Heyder Eliyev terefinden 1978 ci ilde xatire kitabcasi cap edilmisdir Xankendi Stepanakert Saumyan rayonu indi Goranboy rayonunun hissesi Rusiyada Saumyanovski Stavropol diyari Saumyan Krasnodar diyari Lipetsk Yekaterinburq Stavropol Rostov na Donu seherlerinde kuceler ve Sankt Peterburqda bir prospekt Gurcustanda Saumiyani MarneuliUkraynada Saumyan Sako rayonu Krim Muxtar RespublikasiAilesiYekaterina Sergeyevna ile evlenmisdir Ogullari 1902 1936 SSRI tank diviziyalarini formalasdirmisdir Frunze adina Orlov zirehli tank mektebinin rehberi Lev Saumyan 1904 1976 muellim ve jurnalist Boyuk Sovet Ensiklopediyasi bas redaktoru IstinadlarErmeni Sovet Ensiklopediyasi VIII cild erm C 8 S 431 434 Shaumyan Stepan Georgievich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi CGIA Gruz SSR f 4 d 40 l 245 Albert Weisbord Stalinism Before and during World War II Onsoz 2009 01 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 01 30 Baki fehlesi qezeti No 48 2 mart 1918 Lenin Toplu Eserleri 19 cu cild 499 502 ci sehifeler 1977 Moskva Lionel Denstervil Dunsterforce maceralari seh 261 1920 London Shaumyan S G Izbrannye proizvedeniya M 1978 t 2 s 246 Lenin Toplu Eserleri 44 cu cild sehife 93 1977 Moskva Lenin Toplu Eserleri 35 cild sehife 342 1977 Moskva Hopkirk Peter On Secret Service East of Constantinople The Plot to Bring Down the British Empire Oxford University Press 2001 ISBN 0 19 280230 5 pp 304 05 322 C Dobson amp J Miller The Day We Almost Bombed Moscow Hodder and Stoughton 1986 pp 94 95 Arxivlenmis suret 2009 02 08 tarixinde Istifade tarixi 2009 02 05 Trotski Metallurgiya fehlelerinin 6 ci umumrusiya qurultayi 16 iyun 1923 Britaniya imperializminin cokusu 1 ci cild Nadejda Krupskaya Lenin xatireleri Petroqradda International Publishers 1970 Mehemmed Emin Resulzade eserleri V cild Qanun nesriyyati 2014 Heyder Eliyev Stepan Georgiyevic Saumyanin anadan olmasinin 100 illiyi munasibetile meruze Kommunist qezeti 19 aprel 1980 ci il Heyder Eliyev Lenin isi ugrunda kommunizm ugrunda merd mubariz Stepan Georgiyevic Saumyanin anadan olmasinin 100 illiyi munasibetile Azerbaycan Dovlet Nesriyyati Baki 1978