Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Qafqazdilli avarlar haqqındadır. Digər mənalar üçün Avarlar (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Avarlar (Qafqaz avarları) (avar. аварал, магІарулал) — Dağıstan Respublikasında ən böyük, Azərbaycanda sayca altıncı böyük etnik qrup. Qafqazın ən qədim yerli xalqlarından biri. Həmçinin, Rusiyanın Çeçenistan, Kalmıkiya və digər federasiya subyektlərində məskunlaşmışlar. Azərbaycanda əsasən Balakən Qax Şəki və Zaqatala rayonlarında yaşayırlar. Avarların etnik-mədəni ərazisi Avariya və ya Avarıstan adlanır. Mərkəzi Xunzaxdır.
 | ||||||||||||
| Canavar və Standartın — bu avar xanları rəmzi. | ||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 500 000 | ||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Dili | ||||||||||||
| Dini | ||||||||||||
| Qohum xalqlar | ||||||||||||
Etimologiya
Bir çox mənbələrdə eyni zamanda Qafqaz Avarları olaraq anlandırılır. Özlərini "магIарулал" olaraq adlandırırlar. Mənası "dağların xalqı", "dağlılar" deməkdir. Avar dili Şimali Qafqaz (Nax-Dağıstan) dil ailəsinin Yeni Qol (Avar-Andi-Tsez) dil qrupuna aiddir. 14 ləhcədə danışılır. Ən çox yayılmış ləhcə elə Avar ləhcəsidir. Millətin adı da məhz bu ləhcədən götürülmüşdür.
Çox zaman Qafqaz avar xalqıni qədim türk soylu avarlarla səhv salırlar, Qədim, yəni türk kimi qəbul olunan avarlardır. Onlara bəzi ədəbiyyatlarda əsl avarlar da deyirlər. 555-ci ildə Göytürklər tərəfindən qərbə sürgün olunmuşlar. Sürgün zamanı isə onlara bir çox millətdən insanlar qoşulmuşdur. Avarlar Avropaya çatan zaman artıq avar xalq anlamını itirmişdir. Avar ordusunda olan hər bir hun, xəzər, monqol hamısı avar adlandırılmışdır. Bu xalqların böyük qismi qıyıqgözlü idi. Tarixçi Walter Pohl avarları uzun müddət araşdırdıqdan sonra bu fikrə gəlmişdir: Avarlar çox böyük tarixə məxsusdurlar və Göytürk tabeliyində yaşamaq istəməyən xalqların qarışmasından yaranmışlar.
Tarix
XII əsrin əvvəllərində xristian Sərir krallığının süqutundan sonra Avarlar müsəlmanlaşmağa başladı. Bölgə başçılığı ilə monqollar tərəfindən işğal edildikdən sonra, 1222-ci ildə bölgədə hərbi münaqişələr artdı. Ardından avarlar, Xarəzmşahlar hökmdarı II Məhəmmədə monqollara qarşı aparılacaq savaşda onlara dəstək olacaqlarını söz vermişdi, lakin avarların monqollarla müharibəsi haqqında heç bir bir məlumat, heç bir sənəd yoxdur.
Qızıl Ordanın süqutunun ardından Qazi-Kumuxda şamxallığın yüksəlişi, Avar xanının gücünün XV və XVI əsrlərdə azalacağına bir nişanə idi. Bu illərdə xanlıq quruluş baxımından iradəsiz bir dövlət halına gəldi. Xanlıqdakı əhalinin bir çoxu xandan olduqca böyük muxtariyyət əldə etməsi səbəbindən bəzən o, güclü düşmənlərə qarşı Çarın himayəsini istəmək məcburiyyətində qaldı.
1740-cı ilin yayında Avşarlar sülaləsi hökmdarı Nadir şah, Qazi-Kumuxa gəldi. şamaxalı Xaspulat xan, Qaytak usmisi Əhməd xan və Akuşa qazisi sədaqətlərini subut etmək üçün müxtəlif hədiyyələr təqdim etdilər. Avqust 1740-cı ildə də Avar torpaqlarına girmiş, 80 min nəfərlik ordusu Andidə Avarlar və Dağıstanlı müttəffiqlər tərəfindən məğlubiyyətə uğradılmışdı.
Ənvər Çingizoğlu yazır: "Avarıstan Dağıstanın bir bölgəsidir. Bu diyarda Məhəmməd Nutsal xan hökmranlıq edirdi. 1774-cü ildə onun ölümündən sonra oğlu Ümmə xan (Ömər xan) başçı oldu. Ümmə xan bacısı Bikə ağanı İbrahimxəlil xana verib, qohumlaşdı. İbrahimxəlil xan bu qohumluqdan dəfələrlə istifadə etmişdi. Tarixçi Rzaqulu bəy Vəzirov yazır: «Lazım olan zaman Dağıstan və ləzgi vilayətlərindən qoşun istəyirdi. İbrahim xan Ümmə xanın və başqa sərkərdələrin başçılığı ilə Qarabağa gələn qoşunu öz övladları və Qarabağ qoşunu ilə birlikdə lazım olan yerlərə göndərir, istədiyi adamı tənbeh edir və öz itaəti altına çəkirdi».
Tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: «Eyni zamanda qohumluq münasibətinə görə avar hakimi Ümmə xan və Dağıstan əmirləri də İbrahim xana sadiq və dost idilər, əgər aralarında bir narazılıq üz versəydi, dərhal İbrahim xanın işarəsi ilə Dağıstan əmirləri bütün qoşunlarıyla Gürcüstan üzərinə hücum edərək oranı çapıb dağıdırdılar, necə ki, 1205-ci (1790) ildə Gürcüstan valisi ilə İbrahim xanın arasında olan narazılıq üz vermişdi.
Bu səbəbdən Ümmə xan çoxlu qoşunla Gürcüstan tərəfinə gedib bacardığı qədər Gürcüstan torpağını qarət edərək Sığnaq və Gümüşxananı zəbt etdi, camaatın çoxunu öldürdü. Bir qədərini əsir və digərlərini dustaq edib, təcili surətdə Axalsixə, Süleyman paşanın yanına getdi. Qışı orada keçirib, bahar fəslində geri qayıdaraq, yenə də Gürcüstan torpağına daxil oldu. Ümmə xan yolun üstündə knyaz Abaşidzenin arvad-uşağı ilə yaşadığı möhkəm qalanı mühasirə edib zor ilə zəbt etdi. Oranın əhalisini qılıncdan keçirdərək, bəzilərini də əsir etdi. Knyaz Abaşidzenin qızlarından Cavahir xanımı İbrahim xan üçün göndərdi, bir qızına da Ümmə xan özü evləndi».
1801-ci il tarixində Ümmə xanın ölümündən sonra Avar xanlığı Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil oldu . Avar xanlığı dağılmasına baxmayaraq 1828-ci ilə Qafqaz imamlığının himayəsini daxil oldu. 1859-cu ildə Rusların zəbtilə Avar xanlığının varlığı sona çatmış oldu.
Məskunlaşma
Azərbaycanda Avarlar əsasən Balakən rayonunun Qabaqçöl qəsəbəsində, Mahamalar, Mazımqara, Qaysa, Beçeqarbinə, Beretbinə, Cederovtala, Çorçorbinə, Hetovlar, Xalatala, İsaxlıgirmə, Katex, Kilsəbuqov, Kortala, Qasbinə(Qarsibinə), Mazımçay, Meşəşambul, Mollaçıbinə, Poçtbinə, Püştətala, Roçəhməd, Solban(Zalban), Şambul, Şambulbinə, Şərif, Yeni Şərif və s. kəndlərində, Zaqatala rayonunun Danaçı(Dinçi), Uzuntala, Ziliban, Mazıx, Car, Axaxdərə, Abaəli, Aşağı Çardaxlar,Yuxarı Çardaxlar, Beretbinə (Zaqatala), Çökəkoba, Dardoqqaz, Göyəm, Höytala, Kebeloba, Maqov, Paşan, Fındıqlı, Vöhtala, Yolayrıc(Nuxbik) və s. kəndlərində, həmçinin Zaqatala, Balakən və Bakı şəhərlərində yaşayırlar.
Avarlar Azərbaycanda
Bu rayonlar ərazisində avar dilində ümumilikdə 260 sinfi olan 19 məktəb fəaliyyət göstərir və bu məktəblərdə 7 minə yaxın şagird təhsil alır.2009-cu ildə aparılmış siyahıya almaya əsasən Azərbaycanda 49,8 min nəfər avar yaşayır, lakin bu rəsmi rəqəmlər deyil, mənbələr əsas verir ki, əslində avarların sayı Azərbaycanda bir neçə dəfə çox ola bilər.
Azərbaycanlılarla sıx qaynayıb-qarışmışlar. İslam dininə etiqad edirlər.
Avarların yaşadığı ərazi Şəki-Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir. Ərazi inkişaf etmiş nəqliyyat şəbəkəsinə malikdir. Əsas yol Yevlax-Balakən şose və dəmir yoludur. 80-ci illərin ikinci yarısında istifadəyə verilən dəmiryolu bu iqtisadi rayonla digər rayonlar arasında nəqliyyat-iqtisadi əlaqələrin genişlənməsinə səbəb olmuşdur. Bakı-Zaqatala hava xətti fəaliyyət göstərir.
| Yaşayış məntəqəsi | 1999 | 2009 |
|---|---|---|
| Bakı | y. | 296 |
| Sumqayıt | y. | 27 |
| Mingəçevir | y. | 6 |
| Abşeron rayonu | 7 | 5 |
| Balakən rayonu | 24,415 | 23,874 |
| Goranboy rayonu | 1 | y. |
| Göyçay rayonu | 2 | y. |
| Kürdəmir rayonu | 1 | y. |
| Lənkəran rayonu | 5 | y. |
| Oğuz rayonu | 3 | y. |
| Qax rayonu | 11 | 9 |
| Salyan rayonu | 1 | y. |
| Samux rayonu | 3 | y. |
| Şəki rayonu | 15 | 14 |
| Zaqatala rayonu | 25,835 | 25,578 |
| Zərdab rayonu | 1 | y. |
| Füzuli rayonu | 2 | y. |
| Laçın rayonu | 1 | y. |
| Bütün ölkə üzrə | 50,871 | 49,800 |
Həmçinin bax
Mənbə
- Dünya xalqları. Ensiklopedik lüğat. Bakı.1998.
- Велиев М.Г. (Бахарлы) Азербайджан. Баку.1921.
- Гейбуллаев Г. К этногенезу Азербайджанцев. Баку.1994.
- Сумбатзаде. Этногенез Азербайджанского народа. Баку.1990
- Петрушевский И.Р. Джаро-Белоканские вольные общества в первой половине Х!Х века. Махачкала.1993.
- Шопен И.И. Кавказ и его обитатели. Обозрения закавказского края.ЖМГИ. с.1.кн.2.СПб.,1841
- Mahmudlu Y. İlusu sultanlığı-tarixi xəzinəmizdən bir inci. Letifova E. M. Severo-Zapadnıy Azerbaydjan. İlisuyskoe sultanstva. Baku.1999.
- Бакыханов А. Гюлистан-и Ирам.Баку.1991.
- Hacıyeva M. Türk dünyası və qardaş ölkələr ədəbiyyatı. Ankara.1997
- Петрушевский И.Р. Джаро-Белоканские вольные общества в первой половине ХIХ века. Махачкала.1993
İstinadlar
- "Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года". 2022-12-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-30.
- Всеукраинская перепись населения 2001 Национальность и родной язык [ölü keçid]
- "26.02.1999 census of Kazakhstan Republic". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-03.
- Balakən Rayon İcra Hakimiyyəti: Rayon haqqında: Əhalisi [ölü keçid]
- Ежедневный информационный ресурс — "Azeri.ru 2006-09-06 at the Wayback Machine — Азербайджанцы в России": Этнические и национальные группы 2012-09-13 at the Wayback Machine: Аварцы
- Population statistics of Eastern Europe :Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census 2013-07-29 at the Wayback Machine
- Population statistics of Eastern Europe:Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census 2012-02-07 at the Wayback Machine
- The United Nations Statistics Division 2018-07-25 at the Wayback Machine :27.01.1999 census of Azerbaijan
Xarici keçidlər
- . "Avar xalqının etnik tarixindən" 2015-07-04 at the Wayback Machine. "Millî Folklor". 2008. № 20 (80). səh. 64–69.
- Bilgicik Dİl--tr
- Türkler online Dil--tr 2008-12-01 at the Wayback Machine
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Qafqazdilli avarlar haqqindadir Diger menalar ucun Avarlar deqiqlesdirme sehifesine baxin Avarlar Qafqaz avarlari avar avaral magIarulal Dagistan Respublikasinda en boyuk Azerbaycanda sayca altinci boyuk etnik qrup Qafqazin en qedim yerli xalqlarindan biri Hemcinin Rusiyanin Cecenistan Kalmikiya ve diger federasiya subyektlerinde meskunlasmislar Azerbaycanda esasen Balaken Qax Seki ve Zaqatala rayonlarinda yasayirlar Avarlarin etnik medeni erazisi Avariya ve ya Avaristan adlanir Merkezi Xunzaxdir Avarlar avar avar al magIarul al Canavar ve Standartin bu avar xanlari remzi Umumi sayi1 500 000Yasadigi erazilerRusiya 1 012 074 2021 Azerbaycan 200 000 2023 Ukrayna 1 496 2001 Qazaxistan 1 407 1999 DiliAvar diliDiniIslamQohum xalqlarQafqaz xalqlariEtimologiyaBir cox menbelerde eyni zamanda Qafqaz Avarlari olaraq anlandirilir Ozlerini magIarulal olaraq adlandirirlar Menasi daglarin xalqi daglilar demekdir Avar dili Simali Qafqaz Nax Dagistan dil ailesinin Yeni Qol Avar Andi Tsez dil qrupuna aiddir 14 lehcede danisilir En cox yayilmis lehce ele Avar lehcesidir Milletin adi da mehz bu lehceden goturulmusdur Cox zaman Qafqaz avar xalqini qedim turk soylu avarlarla sehv salirlar Qedim yeni turk kimi qebul olunan avarlardir Onlara bezi edebiyyatlarda esl avarlar da deyirler 555 ci ilde Goyturkler terefinden qerbe surgun olunmuslar Surgun zamani ise onlara bir cox milletden insanlar qosulmusdur Avarlar Avropaya catan zaman artiq avar xalq anlamini itirmisdir Avar ordusunda olan her bir hun xezer monqol hamisi avar adlandirilmisdir Bu xalqlarin boyuk qismi qiyiqgozlu idi Tarixci Walter Pohl avarlari uzun muddet arasdirdiqdan sonra bu fikre gelmisdir Avarlar cox boyuk tarixe mexsusdurlar ve Goyturk tabeliyinde yasamaq istemeyen xalqlarin qarismasindan yaranmislar TarixXII esrin evvellerinde xristian Serir kralliginin suqutundan sonra Avarlar muselmanlasmaga basladi Bolge basciligi ile monqollar terefinden isgal edildikden sonra 1222 ci ilde bolgede herbi munaqiseler artdi Ardindan avarlar Xarezmsahlar hokmdari II Mehemmede monqollara qarsi aparilacaq savasda onlara destek olacaqlarini soz vermisdi lakin avarlarin monqollarla muharibesi haqqinda hec bir bir melumat hec bir sened yoxdur Qizil Ordanin suqutunun ardindan Qazi Kumuxda samxalligin yukselisi Avar xaninin gucunun XV ve XVI esrlerde azalacagina bir nisane idi Bu illerde xanliq qurulus baximindan iradesiz bir dovlet halina geldi Xanliqdaki ehalinin bir coxu xandan olduqca boyuk muxtariyyet elde etmesi sebebinden bezen o guclu dusmenlere qarsi Carin himayesini istemek mecburiyyetinde qaldi 1740 ci ilin yayinda Avsarlar sulalesi hokmdari Nadir sah Qazi Kumuxa geldi samaxali Xaspulat xan Qaytak usmisi Ehmed xan ve Akusa qazisi sedaqetlerini subut etmek ucun muxtelif hediyyeler teqdim etdiler Avqust 1740 ci ilde de Avar torpaqlarina girmis 80 min neferlik ordusu Andide Avarlar ve Dagistanli mutteffiqler terefinden meglubiyyete ugradilmisdi Enver Cingizoglu yazir Avaristan Dagistanin bir bolgesidir Bu diyarda Mehemmed Nutsal xan hokmranliq edirdi 1774 cu ilde onun olumunden sonra oglu Umme xan Omer xan basci oldu Umme xan bacisi Bike agani Ibrahimxelil xana verib qohumlasdi Ibrahimxelil xan bu qohumluqdan defelerle istifade etmisdi Tarixci Rzaqulu bey Vezirov yazir Lazim olan zaman Dagistan ve lezgi vilayetlerinden qosun isteyirdi Ibrahim xan Umme xanin ve basqa serkerdelerin basciligi ile Qarabaga gelen qosunu oz ovladlari ve Qarabag qosunu ile birlikde lazim olan yerlere gonderir istediyi adami tenbeh edir ve oz itaeti altina cekirdi Tarixci Mirze Yusif Qarabagi yazir Eyni zamanda qohumluq munasibetine gore avar hakimi Umme xan ve Dagistan emirleri de Ibrahim xana sadiq ve dost idiler eger aralarinda bir naraziliq uz verseydi derhal Ibrahim xanin isaresi ile Dagistan emirleri butun qosunlariyla Gurcustan uzerine hucum ederek orani capib dagidirdilar nece ki 1205 ci 1790 ilde Gurcustan valisi ile Ibrahim xanin arasinda olan naraziliq uz vermisdi Bu sebebden Umme xan coxlu qosunla Gurcustan terefine gedib bacardigi qeder Gurcustan torpagini qaret ederek Signaq ve Gumusxanani zebt etdi camaatin coxunu oldurdu Bir qederini esir ve digerlerini dustaq edib tecili suretde Axalsixe Suleyman pasanin yanina getdi Qisi orada kecirib bahar feslinde geri qayidaraq yene de Gurcustan torpagina daxil oldu Umme xan yolun ustunde knyaz Abasidzenin arvad usagi ile yasadigi mohkem qalani muhasire edib zor ile zebt etdi Oranin ehalisini qilincdan kecirderek bezilerini de esir etdi Knyaz Abasidzenin qizlarindan Cavahir xanimi Ibrahim xan ucun gonderdi bir qizina da Umme xan ozu evlendi 1801 ci il tarixinde Umme xanin olumunden sonra Avar xanligi Rusiya imperiyasinin terkibine daxil oldu Avar xanligi dagilmasina baxmayaraq 1828 ci ile Qafqaz imamliginin himayesini daxil oldu 1859 cu ilde Ruslarin zebtile Avar xanliginin varligi sona catmis oldu MeskunlasmaAzerbaycanda Avarlar esasen Balaken rayonunun Qabaqcol qesebesinde Mahamalar Mazimqara Qaysa Beceqarbine Beretbine Cederovtala Corcorbine Hetovlar Xalatala Isaxligirme Katex Kilsebuqov Kortala Qasbine Qarsibine Mazimcay Mesesambul Mollacibine Poctbine Pustetala Rocehmed Solban Zalban Sambul Sambulbine Serif Yeni Serif ve s kendlerinde Zaqatala rayonunun Danaci Dinci Uzuntala Ziliban Mazix Car Axaxdere Abaeli Asagi Cardaxlar Yuxari Cardaxlar Beretbine Zaqatala Cokekoba Dardoqqaz Goyem Hoytala Kebeloba Maqov Pasan Findiqli Vohtala Yolayric Nuxbik ve s kendlerinde hemcinin Zaqatala Balaken ve Baki seherlerinde yasayirlar Avarlar Azerbaycanda Bu rayonlar erazisinde avar dilinde umumilikde 260 sinfi olan 19 mekteb fealiyyet gosterir ve bu mekteblerde 7 mine yaxin sagird tehsil alir 2009 cu ilde aparilmis siyahiya almaya esasen Azerbaycanda 49 8 min nefer avar yasayir lakin bu resmi reqemler deyil menbeler esas verir ki eslinde avarlarin sayi Azerbaycanda bir nece defe cox ola biler Azerbaycanlilarla six qaynayib qarismislar Islam dinine etiqad edirler Avarlarin yasadigi erazi Seki Zaqatala iqtisadi rayonuna daxildir Erazi inkisaf etmis neqliyyat sebekesine malikdir Esas yol Yevlax Balaken sose ve demir yoludur 80 ci illerin ikinci yarisinda istifadeye verilen demiryolu bu iqtisadi rayonla diger rayonlar arasinda neqliyyat iqtisadi elaqelerin genislenmesine sebeb olmusdur Baki Zaqatala hava xetti fealiyyet gosterir 1999 cu ve 2009 cu il siyahiya almalarina gore Yasayis menteqesi 1999 2009Baki y 296Sumqayit y 27Mingecevir y 6Abseron rayonu 7 5Balaken rayonu 24 415 23 874Goranboy rayonu 1 y Goycay rayonu 2 y Kurdemir rayonu 1 y Lenkeran rayonu 5 y Oguz rayonu 3 y Qax rayonu 11 9Salyan rayonu 1 y Samux rayonu 3 y Seki rayonu 15 14Zaqatala rayonu 25 835 25 578Zerdab rayonu 1 y Fuzuli rayonu 2 y Lacin rayonu 1 y Butun olke uzre 50 871 49 800Hemcinin baxAvar Xanligi DagistanMenbeDunya xalqlari Ensiklopedik lugat Baki 1998 Veliev M G Baharly Azerbajdzhan Baku 1921 Gejbullaev G K etnogenezu Azerbajdzhancev Baku 1994 Sumbatzade Etnogenez Azerbajdzhanskogo naroda Baku 1990 Petrushevskij I R Dzharo Belokanskie volnye obshestva v pervoj polovine H H veka Mahachkala 1993 Shopen I I Kavkaz i ego obitateli Obozreniya zakavkazskogo kraya ZhMGI s 1 kn 2 SPb 1841 Mahmudlu Y Ilusu sultanligi tarixi xezinemizden bir inci Letifova E M Severo Zapadniy Azerbaydjan Ilisuyskoe sultanstva Baku 1999 Bakyhanov A Gyulistan i Iram Baku 1991 Haciyeva M Turk dunyasi ve qardas olkeler edebiyyati Ankara 1997 Petrushevskij I R Dzharo Belokanskie volnye obshestva v pervoj polovine HIH veka Mahachkala 1993Istinadlar Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii soglasno perepisi naseleniya 2021 goda 2022 12 30 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 30 Vseukrainskaya perepis naseleniya 2001 Nacionalnost i rodnoj yazyk olu kecid 26 02 1999 census of Kazakhstan Republic 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 03 Balaken Rayon Icra Hakimiyyeti Rayon haqqinda Ehalisi olu kecid Ezhednevnyj informacionnyj resurs Azeri ru 2006 09 06 at the Wayback Machine Azerbajdzhancy v Rossii Etnicheskie i nacionalnye gruppy 2012 09 13 at the Wayback Machine Avarcy Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Azerbaijan by 1999 census 2013 07 29 at the Wayback Machine Population statistics of Eastern Europe Ethnic composition of Azerbaijan by 2009 census 2012 02 07 at the Wayback Machine The United Nations Statistics Division 2018 07 25 at the Wayback Machine 27 01 1999 census of AzerbaijanXarici kecidler Avar xalqinin etnik tarixinden 2015 07 04 at the Wayback Machine Milli Folklor 2008 20 80 seh 64 69 Bilgicik DIl tr Turkler online Dil tr 2008 12 01 at the Wayback Machine Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin