Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İstanbul, köhnə Azərbaycandilli mənbələrdə İstambul — Türkiyənin ən böyük şəhəri və ölkənin 81 ilindən biri. Ölkənin iqtisadi, tarixi və sosial-mədəni əhəmiyyətli şəhərlərindən biridir. İqtisadi böyüklüyünə görə dünyada 34-cü, əhalisinə görə Avropada birinci, Dünyada isə Laqos şəhərindən sonra altıncı sırada yer alır.
| İstanbul | |
|---|---|
| İstanbul Konstantinopolis | |
 | |
 | |
| Ölkə | |
| Başçı | Əkrəm İmamoğlu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 29 may 1453 |
| Əvvəlki adı | Konstantinopol |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 100 m |
| İqlimi | Dəniz iqlimi |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | 212, 216 |
| Poçt indeksi | 34000–34990 |
| Nəqliyyat kodu | 34 |
| Digər | |
| ibb.istanbul ibb.istanbul/en | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İstanbul Türkiyənin şimal-qərbində, Mərmərə dənizi və Bosfor sahili boyunca salınmış şəhərdir. Qitələrarası şəhər olan İstanbulun Avropa hissəsinə Avrupa yakası, Asiyadakı hissəsinə isə Anadolu Yakası deyilir. Üç tərəfi su sahəsi — Mərmərə dənizi, Bosfor və ilə əhatə olunmuş yarımada üzərində qurulan İstanbulun qərb sərhədi Konstantinopol qala divarlarını meydana gətirir. Şəhərin böyümə və inkişafı prosesində qala divarlarının sərhədləri 4 dəfə qərbə daşınmışdır. Şəhər 39 ilçədən ibarətdir.Böyükşəhər bələdiyyəsi ilə birlikdə 40 bələdiyyəyə malikdir.
Dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan İstanbul, 330–395-ci illər arasında Roma İmperiyası, 395–1204 və 1261–1453 illəri arasında Bizans İmperiyası, 1204–1261 arasında Latın İmperiyası və son olaraq da 1453–1922 illəri arasında Osmanlı İmperiyasına paytaxtlıq etmişdir.
Son illərdə ard-arda meydana çıxan arxeoloji tapıntılar bəşəriyyət tarixində mühüm rol oynayır. Yarımburqaz mağarasında tapılan daş alətlərlə, ibtidai insan izlərinin 400.000 il əvvələ söykəndiyi ortaya çıxmışdır. Bu arxeoloji tapıntılar təkcə İstanbul deyil, bütün Mərmərə regionunun ən qədim insan izləridir. Şəhərin Asiya hissəsində ilk məskunlaşma mərkəzləri , Avropa hissəsində isə Bizantion olmuşdur. Müstəqillik dövründən öncə də əsarəti altında olduğu bütün dövlətlərin paytaxt rolunu oynayan bu şəhər, 13 oktyabr 1923-cü ildə paytaxtın Ankaraya köçürülməsi ilə bu statusunu itirmişdir. Buna baxmayaraq, İstanbul hal-hazırda da ölkənin ticarət, sənaye, nəqliyyat, turizm, təhsil, mədəniyyət və incəsənət mərkəzi olaraq qalmağa davam edir.
Qara dəniz ilə Mərmərə dənizi birləşdirən, Asiya ilə Avropanı ayıran Bosfora ev sahibliyi edən İstanbul şəhərinin geosiyasi əhəmiyyəti olduqca yüksəkdir. Hal-hazırda şəhərin bütün limanları akiv olaraq istifadə edilir. Bu xüsusiyyətinə görə, uzun müddətli dominantlıq mübahisələri məhz bu bölgənin ərazisində baş vermişdir. Əsas çayları , və . Şəhər torpaqları hamardır, ən yüksək nöqtəsi isə ilçəsindəki . Şəhərdəki başlıca təbii göllər , Kiçikçəkməcə və Durusudur. Hava temperaturu və yağıntı miqdarı qeyri-sabitdir.
Toponomika
Şəhərin ilk adı Vizantiya olmuşdur. Bu ad ilk dəfə Meqara kolonistləri tərəfindən verilib. İstanbul adına tarixdə ilk dəfə X əsrdə ərəb, sonradan türk mənbələrində rast gəlinmişdir. Adın xüsusi ad olan Bizasdan yarandığı düşünülür. Qədim Yunan ənənəsi bu adın yunan kolonistlərin əfsanəvi kralına aid olmasını istinad edir. Müasir alimlərin fərziyyələrinə əsasən Bizas adının Frakiya və adları ilə əlaqəli olduğu düşünülür. I Konstantin 330-cu ildə İstanbulu Şərqi Roma İmperiyasının paytaxtı təyin etmişdir. Bu dövrdə, şəhərdə Nova Roma adı yayılmağa çalışılmışdır. Lakin sonralar bu ad geniş istifadə edilməmişdi. Respublika dövrünədək, şəhər üçün ən geniş yayılmış ad Konstantinopol olmuşdur. Konstantiniyyə və İstanbul isə Osmanlı İmperiyası hakimiyyəti dövründə şəhərə verilmiş adlar olmuşdur. Osmanlı dövründə (XV əsrin ortalarından etibarən) şəhərə müraciət etmək üçün Konstantinopol adının istifadəsi tarixi cəhətdən yanlış olmasada, türklər tərəfindən yanlış qəbul edilir. XIX əsrdə şəhər əcnəbilər və ya türklər tərəfindən istifadə olunan digər adları əldə etmişdi. Konstantinopolis avropalılar, İstanbul isə türklər tərəfindən istifadə olunurdu. Respublika dövrü başladıqdan sonra isə şəhərin rəsmi adı İstanbul olaraq qaldı.
1930-cu ilədək beynəlxalq sənədlərdə şəhərin rəsmi adı Konstantinopol kimi qeyd edilirdi. İstanbulun da qədim adları sayılan, "Konstantinopol — Yeni Roma və Ümumdünya patriarxı Müqəddəs Arxiyepiskopu"nun rəsmi titulunda saxlanan Yeni Roma və ya İkinci Roma 330-cu ilə qədər istifadədə olan Bizans mənşəli adlardır. 1923-cü ildə Böyük Millət Məclisi beynəlxalq səviyyədə tanındıqdan sonra Türkiyə Cümhuriyyətinin əsası quruldu, və həmin ilin 13 oktyabrında Türkiyənin paytaxtı Ankara şəhəri elan edildi. 28 mart 1930-cu ildə isə Türkiyədə bütün sənədlərdə İstanbul yazılması barədə qərar qəbul edildi. İstanbul şəhəri dünyanın ən qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. XV əsrədək Bizansın paytaxtı olmuş bu şəhərin siması islam-türk mədəniyyətinin verdiyi töhfələrlə daha da gözəlləşmişdir.
Tarixçəsi
| Historic Areas of Istanbul | |
| İstanbul Konstantinopolis Istanbul Konstantinopel Konstantinopol Constantinople Константинополь Цариград | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
|---|---|
| Tip | Mədəni |
| (Kriteriya) | i, ii, iii, iv |
| Region | Avropa və Asiya |
| Daxil edilməsi | 1985 (9-cu sessiya) |
| | |
| |
İstanbul şəhərinin tarixi olduqca qədimdir və bir çox tarixi mərhələlərdən keçmişdir. Belə ki, bu ərazinin ilk məskunlaşma tarixi kimi 300 min, şəhər kimi 3 min, paytaxt kimi isə 1600 ilə qədər yaşı vardır.
İstanbul Avropa və Asiya qitələrinin kəsişdiyi nöqtədə yerləşən şəhərdir. Şəhər tarix boyu fərqli sivilizasiya və mədəniyyətlərə ev sahibliyi etmiş, əsrlər boyu müxtəlif din, dil və irqdən insanların birlikdə yaşadığı şəhərlərdən biri olmuşdur. Hər sahədə mərkəz olmağı və dünya trendlərində daim iqtidarda qalmağı bacaran dünyadakı nadir məskunlaşma yerlərindən biri olan İstanbul keçmişdən günümüzə qədər dünyanın paytaxtıdır.
Şəhər, 8500 il liman, 3000 il şəhər və 1600 il paytaxt rolunu oynamış, Avropa və Asiya qitələrini birləşdirən şəhər olaraq tarixə keçmişdir. İstanbul tarixi beş əsas dövrə bölünür: 1. Eramızdan əvvəlki dövr, 2. Quruluş və Bizans dövrü, 3. Konstantinopolis dövrü, 4. Konstantiniyyə dövrü və sonuncu olan 5. müasir İstanbul dövrü.
Eramızdan əvvəlki dövr
İstanbul şəhərinin tarixi üç yüz min əvvələ qədər uzanmaqdadır. Kiçikçəkməcə gölü sahilində tapılan, Yarımburqaz mağarasında gedən qazıntı işlərində ibtidai insanın ilk izləri tapılmışdır. Neolit dövründə, ağıllı insanların bu göl ətrafında yaşadığı düşünülür. Müxtəlif dövrlərdə aparılan qazıntılar zamanı Orta Paleolit dövrünə aid əmək alətləri aşkar edilmişdir.
Bizantion dövrü
Bizantion, İstanbul şəhərinin Konstantinopoldan öncəki adı olmuşdur. 2008-ci ildə İstanbul metrosu üçün Marmaray boru keçidi qazıntıları zamanı, daş dövrünə aid şəhər qalıqlarına rast gəlinmişdir. Əfsanəyə görə, Meqara, Arqos və Korinfdən gələn dori yunanlar tərəfindən e.ə. 667-də qurulmuş və adını kral Bizas və ya Bizantasdan almışdır. 330-cu ildə bizanslılar tərəfindən adı Konstantinopol olaraq dəyişdirilib.
Həmçinin, Kadıköydə Frakiyalılara aid qalıqlara da rast gəlinmişdir. Frakiyalılar XIII və XI əsrlərdə bu bölgə yaxınlığında Semistra şəhərini qurmuşdur. dövründə, və bugünkü Topqapı Sarayında akropol qurulmuşdur.
Şəhəri 1453-cü ilin may ayında türklər tərəfindən ələ keçirildikdən sonra adı dəyişdirilmişdir.
Bizans İmperiyası dövrü
Bu dövr 324–1453-cü illəri əhatə etmiş, I Konstantinin şəhəri ələ keçirməsi ilə başlamışdır. Roma İmperiyasının paytaxtı olduqdan sonra şəhər, Şərqi Roma imperiyasının da mərkəzinə çevrilmişdir. Bizans İmperiyası dövründə Romalı əhalinin köçürülməsi ilə əhalinin sayı xeyli artmışdır. Bu dövrdə şəhər yeni bir memarlıq üslubu ilə genişlənmişdir. 100 min nəfərlik hippodroma (Sultanəhməd Meydanı) limanlar və su obyektləri inşa edilmişdir.
Konstantinopol dövründə şəhərə Nova Roma adı verilsə də, 11 may 330-cu ildə şəhər Konstantinopol adını aldı. 360-cı ildə dünyanın ən böyük kilsəsi olan Aya Sofyanı inşa etdirən Konstantinin şərəfinə adlandırıldı. Həmçinin Konstantin Roma imperiyasının dinini xristianlığa dəyişmiş və xristinalığı yaymışdır. Bu hadisədən sonra paqanizm dini Romanın qərbində azalmağa başlamışdır. Bizansın İmperiya dövrünün I Feodosinin ölümündən başlamasına baxmayaraq, Konstantinin xristian dinini yaymasına hörmət olaraq, imperator adlandırılmışdır.
Bizans İmperiyası dövründə olduqca strateji rola sahib olan şəhər Avropa və Asiya arasında yerləşən mühüm qapı rolunu oynamışdır. Şəhər həm də ticarət, mədəniyyət və diplomatik əlaqələrin mərkəzi olmuşdur. Bu dövrdə şəhərin adı Poli olmuşdur.
476-cı ildə Qərbi Roma İmperiyasının dağılmasından sonra, Qərbi Roma İmperiyasında məskunlaşmış romalıların əksəriyyəti buraya köçmüş və İstanbul Bizans İmperiyasının paytaxtı olmuşdur. 543-cü ildə yayılan epidemiya əhalinin yarıdan çoxunun ölümünə səbəb olmuşdur. Şəhər İmperator I Yustinian dövründə yenidən əvvəlki qüdrətini qazanmışdır.
700-cü illərdə şəhər, Sasanilər və Avarlar, 800-cü illərdə bolqarlar və ərəblər, 900-cü illərdə ruslar və yenidən bolqarlar tərəfindən hücuma məruz qalmışdır. Ancaq hücumlar arasında ən dağıdıcısı 1204-cü ildə Səlib yürüşləri zamanı baş vermişdir. 4-cü Səlib yürüşü zamanı 1204-cü ildə ələ keçirilən şəhər talan edildi. Sakinlərin əksəriyyəti şəhərdən qaçmış, şəhər yoxsulluq və dağıntıların olduğu bir bölgəyə çevrilmişdir.
Sonralar, Bizansın tədricən torpaqlarını itirməyə başlamışdır. Bundan istifadə edən Osmanlı İmperiyası, 1390-cı illərdə şəhəri mühasirəyə almağa başladı. Nəhayət, 29 may 1453-cü ildə Osmanlı İmperiyasının himayəsinə keçdi. İstanbulun fəthi Dünya tarixində orta əsrlərin sonunu simvollaşdırır.
Osmanlı İmperiyası dövrü
Bu dövr 1453–1923-cü illəri əhatə etmişdir. 29 may 1453-cü ildə Osmanlı sultanı II Mehmedin 53 günlük mühasirindən sonra, İstanbul Osmanlı İmperiyasının dördüncü və sonuncu paytaxtı olmuşdur. Şəhər Osmanlı İmperiyası tərəfindən ələ keçirildikdən sonra Topqapı Sarayı və Qapalı Çarşı inşa edilmiş, bir çox məktəb və hamam açılmışdır. Bu dövrdə yəhudilər, xristianlar və müsəlmanların eyni şəhərdə yaşadığı kosmopolit cəmiyyət quruldu. Bizans binaları, köhnə binalar və divarlar təmir edildi. Fəthdən 50 il sonra, Dünyanın ən böyük şəhərlərindən birinə çevrilmiş İstanbul şəhərində adı ilə də tanınan, 14 sentyabr 1509-cu ildə baş vermiş 8 ballıq olduğu düşünülən zəlzələdən sonra minlərlə bina çökmüş və bir çox insan həyatını itirmişdir.
1510-cu ildə Sultan II Bəyazid şəhəri 80 min nəfərlik işçi dəstəsi ilə yenidən qurmağı bacarmışdır. Bu gün mövcud olan əhəmiyyətli tikililərin əksəriyyəti məhz elə həmin dövrdən qalmışdır. Sultan Süleyman Qanuninin hakimiyyəti dövründə, memarlıq və sənətə mühüm əhəmiyyət verilmişdir.
Haliç üzərində körpü, tunel, dəmiryolları, dəniz nəqliyyatı, bələdiyyələr və xəstəxanaların qurulması ilə müasir şəhər halına gələn İstanbul, 1894-cü ildə birlikdə yenidən böyük itkilərə məruz qalmışdır. I Dünya müharibəsinin sonunda, 13 noyabr 1918-ci ildə, donanması tərəfindən işğal edilmişdir. Həmçinin, şəhərin 2500 illik paytaxt statusu 29 oktyabr 1923-cü ildə sona çatmışdır.
Osmanlı və Bizans yazılı mənbələrində verilən yazılı məlumatlara görə, 1402-ci il İldırım Bəyazidin dövründə İstanbulun fəthi məqsədilə alınmış mühasirə qaldırılmış, şəhərin səmtində müsəlman məhəlləsi qurulmasını təsdiq edən müqavilə ilə sona çatmışdır.
Respublika dövrü
1923–1950-ci illər arasında şəhərdə yüksək fiziki artımlar müşahidə edilmişdir. 1900-cü illərin əvvəlində 1 milyon nəfər olan əhali, 1927-ci ildə 690 minə düşdü. 1935-ci ildə 745 minə, 1974-cü ildə isə yenidən 900.000-ə çatdı. 1950-ci illərdə Balkan yarımadasından köçən əhali urbanizasiyada ön plana çıxmışdır. 1960-cı illərdə isə şəhərdə mənzillərin sürətli artımı yalançı urbanizasiya — gecəqonduların sayının artmasına səbəb oldu. 1970-ci illərdə mənzil və nəqliyyat sahələrindəki problemlər sürətli əhali artımı ilə daha da kəskin hal almağa başladı. Bu dövrdə Boğaz körpüsünün inşası, avtomobil sayının artmasına və nəqliyyat sahəsində əhəmiyyətli bir nöqtəyə gəlinməsinə səbəb olmuşdur. 1990-cı illərdə şəhər əhalisinin artması, əhalinin şəhər mərkəzi xaricinə yayılmasına gətirib çıxardı və daşınmalarda bir çox boşluqlar yaranmışdır. Nəticədə bu boşluğu mikro-avtobuslar ilə bağlamışdır. 1973-cü ildə şəhərdə abadlıq işlərinin bərpası ilə Boğaz körpüsü açılmışdır.
İstanbul, Ankara və İzmir şəhərləri 1984-cü il 2972 saylı qanuna əsasən böyük şəhər statusunu qazanmışlar. Eyni ildə qəbul edilmiş 3030 nömrəli qanun ilə il və ilçə bələdiyyələrinin sərhədləri aydınlaşdırıldı. 2004-cü ildə isə qəbul edilmiş 5216 saylı qanuna əsasən, böyük şəhərlərin sərhədləri, il mülki sərhədləri daxilində olmuşdur.
Coğrafiya və ətraf mühit
İstanbul, 41° şimal, 29° şərq uzunluğunda yerləşir. Şərqdə Paşaeli yarımadası, qərbdə isə Kocaeli yarımadasını əhatə edir. Şimalda Qara dəniz, cənubda Marmara dənizi, şimal-şərqdə Bosfor, qərbdə Təkirdağa bağlı Çərkəzköy və Çorlu, cənub-qərbdə Təkirdağa bağlı , şimal-şərqdə Kocaelinə bağlı ilçəsi, cənub-şərqdə isə Kocaelinə bağlı Qəbzə ilçəsi ilə həmsərhəddir. Şəhərin tərkibində yer alan Paşaeli yarımadası şəhərin Avropa, Kocaeli yarımadası isə Asiya hissəsindədir. Şəhərin mərkəzində yer alan Bosfor isə hər iki qitəni birləşdirir. Bosforda Fatih Sultan Mehmet, 15 İyul Şəhidlər Körpüsü və Yavuz Sultan Səlim körpüləri iki hissə ilə nəqliyyatı təmin edir. Şəhər, Bosfor boyunca, Haliç dağını əhatə edəcək şəkildə Türkiyənin şimal-qərbində qurulmuşdur. Sahəsi 5.461 km2 olan şəhər sahəsinə görə Türkiyənin ən böyük 64-cü ilidir.
Yer formaları
İstanbulun yer aldığı Paşaeli və Kocaeli yarımadaları denudasion tipli platformalardır. Bu platformaların mərkəzindən qeyri-nizami formada şimal-şərq istiqamətində Bosfor keçir. Bosforun meydana gəlməsi haqqında elmi bir şəkildə qəbul edilən şərh olmasa da, dəniz suları ilə dolu qırılma xətti çöküntüsüdür. E.ə 20,000–18,000 illər arasında buz dövrünün sona çatması və dünyanın əksəriyyətini əhatə edən buz kütlələrinin əriməsi, su səviyyəsinin kəskin artımına səbəb olmuşdur. Həmçinin, minillərlə davam edən ərimə prosesinin nəticəsi olaraq, Aralıq dənizinin suları e.ə. 8000–7000 illər arasında 150 metrədək artmışdır.Aralıq dənizinin su səviyyəsinin artması ilə birlikdə, dəniz suları Mərmərəni basmış davam edən təzyiqlər nəticəsində Qara dəniz ilə birləşmişdir.
İstanbulda elə də nəzərəçarpacaq yüksəkliklərə rast gəlinmir. Şəhərin ən yüksək üç nöqtəsi müvafiq olaraq 537 metr ilə , 438 metr ilə və 442 metr ilə . Şəhər ərazisinin 74%-i düzənlik, 9,5%-i ovalıq, 16,1%-i isə alçaq dağlıq və təpələrdən ibarətdir. Şəhərin ən əhəmiyyətli gölləri , Kiçikçəkməcə və . Bosforda yer alan Haliç, və İstinyə ria tipli körfəzlərin ən yaxşı nümunələridir. İstanbul sahilləri son şəklini 10.000 il əvvəl baş vermiş su səviyyəsinin yüksəlməsi ilə almışdır. Şəhərdə, Mərmərə dənizi və Bosforda 11 ada, Qara dənizdə kiçik qayalıqlar, isə yer alır.
Geologiya
İstanbuldan təqribən 20 km cənubda yerləşən Qara dəniz qırılma xətti, Qara dəniz regionundan başlayaraq Egey dənizinə qədər uzanır. İki tektonik təbəqə Avrasiya və Afrika, bir-birini təkzib edərək, qırılma xəttinin hərəkət etməsinə səbəb olur. Bu qırılma xətti isə şəhərdə güclü zəlzələlərin baş verməsinə səbəb olur. 1509-cu ildə baş verən bunun ən böyük nümunəsidir. Bu zəlzələ İstanbuldakı yüzlərlə məscidin dağılmasına və 10 min insanın ölümünə səbəb olmuşdur. 1766-cı ildə baş verən zəlzələdə Topqapı sarayı, Aya Sofya, Əyyub Sultan Məscidi və Qapalı Çarşı kimi mühüm abidələr zədə almışdır. 1999-cu ildə baş vermiş Gölcük zəlzələsi isə 18 mindən çox adamın həlak olmasına və çox sayda insanın evsiz qalmasına səbəb olmuşdur. Həmçinin, seysmoloqlar 2025-ci ilə qədər 7 bal gücündə zəlzələnin ola biləcəyini bildirirlər.
İqlim
Cfb: Dəniz iqlimi
Cfa:
Csa: Aralıq dənizi iqlimi
İstanbulda, Dəniz iqlimi və Aralıq dənizi iqlimi arasında keçid xüsusiyyəti göstərən bir iqlim tipi hökm sürür və şəhərin iqlimi əsasən mülayim olaraq xarakterizə olunur.
İstanbulda yay ayları adətən isti və nəmli, qış ayları isə soyuq, yağışlı və bəzən qarlı keçir. Nəm səbəbindən, hava özünü normaldan daha çox birüzə verir. Qış aylarında ortalama temperatur adətən 2 °C—9 °C olur, qar, yağış və ya qarlı yağışlar ilə müşahidə edilir. Qış aylarında bir iki həftə qar yağa bilər. Yaz aylarında ortalama temperatur isə 18 °C—28 °C olur və adətən yağış ilə müşahidə olunur. Ən isti aylar iyul və avqust aylarıdır. Orta temperatur 23 °C-dir, ən soyuq aylar isə yanvar və fevral aylarıdır, orta temperatur 5 °C-dir. İstanbulda illik ortalama istilik 13,7 °C-dir.
Ümumi illik yağıntı miqdarı 843,9 mm-dir və il boyu bərabər paylanır. Yağışların 38%-i qış, 18%-i yaz, 13%-i yay, 31%-i payız fəsillərində paylanır. Yaz ən quru mövsümdür, lakin Aralıq dənizi iqliminin əksinə şəhərdə quraq mövsüm yoxdur. İstanbul sakinləri 1994-cü ilə qədər su problemi ilə qarşılaşmış, lakin alınan tədbirlərdən sonra burada su çətinliyi ilə bağlı demək olar ki heç bir problem qalmamışdır. Bunlardan ən mühümü Melen layihəsidir.
Şəhərin rekord istiliyi 12 iyul 2000-ci ildə 40,5 °C qeyd alınmışdır. Ən aşağı hava isə 9 fevral 1929-cu ildə −16.1 °C olaraq qeydə alınmışdır. Şəhər olduqca küləklidir. Küləyin orta sürəti saatda 17 km-dir.
| İstanbul üçün iqlim tarixçəsi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyun | İyul | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İllik |
| Ortalama suyun dərəcəsi °C (°F) | 8.4 (47.1) | 7.7 (45.9) | 8.3 (46.9) | 10.2 (50.4) | 15.5 (59.9) | 21.3 (70.3) | 24.6 (76.3) | 24.9 (76.8) | 22.8 (73.0) | 18.4 (65.1) | 13.8 (56.8) | 10.5 (50.9) | 15.5 (60.0) |
| Günlük gün işığı saatları | 10.0 | 11.0 | 12.0 | 13.0 | 14.0 | 15.0 | 15.0 | 14.0 | 12.0 | 11.0 | 10.0 | 9.0 | 12.2 |
| Ortalama indeksi | 2 | 2 | 4 | 5 | 7 | 8 | 9 | 8 | 6 | 4 | 2 | 1 | 4.8 |
| Mənbə: Atlas Hava | |||||||||||||
Su mənbələri
Bizans İmperiyası dövründə qurulan ilk şəhərin Avropa hissəsində, su mənbələri ilə şəhər arasında məsafə böyük bir problem olmuşdur. Buna görə şəhərə içməli su təmin etmək üçün müxtəlif yollardan istifadə edilmişdir. Sonralar, Osmanlı İmperiyası dövründə su mənbələrinin azlığı səbəbindən, şəhərin suyu xaricdən idxal edilirdi. İstanbul şəhər mərkəzində adətən görülən su kəmərləri şəhərin su mədəniyyətinin ən mühüm göstəriciləridir. Osmanlı dövründə yeni su mənbələri kiçik bəndlərlə yaradılmış, bu gün inkişaf etməkdə olan texnologiya ilə böyük anbar gölləri qurulmuşdur. Bu gün İstanbulda 9 su bəndi var. Bunlar arasında ən böyüklər Ömərli, Terkos, Böyükçəkməcə, Darlıq və Sazlıdərədir.
İstanbulda əhəmiyyətli bir su mənbəsi yoxdur. Riva, Kağıthanə, Əlibəy, Göksu, Qurbağalı və Ayamama şəhərin əsas dərələridir. Şəhərin axar sularının böyük əksəriyyəti, və Kiçikçəkməcə göllərinə tökülərək, axır. Şəhərin dərələrinin bir çoxu yer altına alınaraq, kanalizasiya məqsədləri üçün istifadə olunur. Beşiktaş, Ortaköy, Sarıyer, Bayrampaşa və Məcidiyəköy də İstanbulun yer altına alınan dərələri arasındadır.
Ətraf-mühit
İstanbulun yüksək əhalisi və inkişaf etmiş sənaye sektoru ətraf mühit məsələlərində bir çox problemlər yaradır. Hava, su və torpaq çirkliliyi kimi əsas problemlərdən əlavə, yalançı urbanizasiya və nəzarətin olmaması ilə əlaqədar səs-küy və çirklənmə kimi ikinci dərəcəli problemlər də fərqlənir. Qazıntı, tullantı yağı, kömür, kimyəvi maddələr və tibbi tullantı yoxlamaları İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi Ətraf Qoruma Təşkilatı tərəfindən həyata keçirilir.
Bu günə qədər İstanbulda bir çox ətraf-mühit faciəsi yaşanmışdır. 1966, 1979, 1982, 1994, 1999 və 2004-cü illərdə Bosfordan keçən tanker qəzası nəticəsində on minlərlə ton yanacaq boğaza axıdılmışdır. 1979-cu ildən etibarən qəza və ya mühərrik problemi səbəbiylə Bosforda 11-i yanacaq daşıyan gəmi olmaqla, ümumilikdə 28 gəmi Bosfora külli miqdarda zərərli maddə axıtmışdır.İstanbul Texniki Universiteti Ətraf-mühit mühəndisliyi fakültəsinin tərəfindən aparılan araşdırmalara əsasən Bosfor insan sağlamlığı cəhətdən dənizə girmək üçün əlverişli məkan sayılmır. Lakin şəhərin Mərmərə dənizi və Qara dəniz sahillərində bir çox ictimai çimərliklər mövcuddur.
Respublika dövrünün ilk 50 ilində zavodlarla dolu olan Haliç sahilləri qapadılmış, şəhər böyük bir səylə, yayılmış pis qoxulardan azad edilmişdir. Şəhərdəki təbii qaz abunəçilərinin sayının artmasına baxmayaraq, şəhərdəki təbii qaz çirklilik səviyyəsi aşağı enmişdir. İstanbulda təbii qaz abunəçilərinin sayı 2008-ci ildə 3,5 milyona yaxınlaşsa da, 1997-ci ildə 88 m3 olan kükürd dioksidin miqdarı 2007–2008-ci illərdə 13–14 m3-adək azalmışdır. Bunlara baxmayaraq, şəhərdə hava çirkliliyi hələ də böyük bir problemdir. 2004-cü ilin məlumatlarına görə dəniz, səs-küy və hava kateqoriyalarında, Türkiyədə ətraf-mühiti ən çox çirkləndirən şəhər İstanbuldur.
Flora
İstanbulun coğrafi xüsusiyyətləri və torpaq şəraiti qara torpaqların əmələ gəlməsinə şərait yaradır. Şəhərdə meşə tipli ağac növləri qeyri-sabit yayılmışdır. Qara dəniz yaxınlığında, şəhərin şimal hissələrində və təpələrin şimal yamaclarında humus torpaqların olması səbəbindən burada ekvatorial meşələr daha çox yayılmışdır. Quraqlığa davamlı meşələr əsasən şəhərin cənub hissələrində müşahidə olunur. İstanbulun ən əhəmiyyətli meşələri Belqrad, və . Şəhərin meşəlik ərazisinin səthi sahəsi 535,259 hektardır. Bunun 240.960 hektar ağaclı, 294,299 hektarı isə düzənlik tiplidir. Ümumiyyətlə, adi qızılağac, adi fındıq, şərq fıstığı, pontiya rododendronu, ağcaqayın, alman əzgili İstanbulun həm Avropa həm də Asiya hissələrində geniş yayılmış ağac növləridir.
Şəhər böyüdükcə mərkəzdən getdikcə uzaqlaşan meşələrdən bu günə şəhər qoruqları qalmışdır. Mühafizə altına alınan bu yaşıllıqların bir çoxu bu gün ictimai yer olub, şəhər sakinlərinə rekreasiya məqsədilə açılmışdır. Bosfor sahillərində cəmləşən şəhər qoruqları, yerli sakinlər tərəfindən ən çox ziyarət edilən məkanlardır. Avropa hissəsində Ulduz, , , , , Asiya hissəsində isə , , İstanbulun ən məşhur qoruqlarıdır.
İstanbul, iqlim və coğrafi baxımından, xüsusi yerləşməsi sayəsində zəngin inkişaf etmişdir. İstanbulda 2500-ə yaxın bitki növünün yetişdirilir. Bu rəqəm Türkiyə daxilində rast gəlinən bitki növlərinin 1/4-nə bərabərdir. İstanbuldakı bitki növlərindən 200-ə yaxını çiçəkli bitkilər sinfinə daxildir və bunlardan 40-a yaxını endemikdir. İstanbulun endemik bitki növləri təbii ərazilərin urbanizasiyası, meşələrin təmizlənməsi, yanlış ağaclandırma, ətraf-mühitin çirklənməsi, şüursuzluq və qanunsuz ağac ticarəti kimi bir çox nəhəng səbəblərə görə böyük təhlükə altındadır.
Çox zəngin bitki örtüyünə sahib olan şəhərdə, təxminən 2500-ə yaxın bitki növü arasında şümşad, palıd, çinar, fıstıq, vələs, ağcaqayın, şabalıd, şam ağacı, küknar, həmişəyaşıl sərv kimi növləri də yetişir. Bu bitkilərin bəziləri bu bölgəyə endemikdir. Şəhər meşəliyini təşkil edən ağaclar, adətən, İstanbulun şimal-şərqində, şimalında və Polenezköy ətrafında fıstıq, şabalıd və palıd ağaclarına rast gəlinir. İqlimin bitki örtüyünə təsiri ilə yanaşı, torpağa da böyük təsiri var. Palıd ağaclarının yerləşdiyi bölgələrdə əsasən qəhvəyi məhsuldar meşələri yayılmışdır. Təxminən 2500 təbii bitki növünə ev sahibliyi edən İstanbul, bu xüsusiyyət ilə İngiltərə və Avropa ölkələrini qat-qat üstələyir. Türkiyədə təbii yetişdirilən on mindən çox bitkinin, təxminən 1/4-i İstanbulda yerləşir. Bu bitkilərin bəziləri endemikdir və sadəcə İstanbul üçün xarakterikdir. da bu növ endemik bitkilərdəndir.
Fauna
Şəhər, yaşıllıq əraziləri və su hövzələri səbəbilə bir çox nadir yabanı heyvanlara ev sahibliyi edir. Qara dəniz və Egey dənizi kimi iki zəngin coğrafi obyekti birləşdirən Bosfor, köçəri balıqların ən vacib məskunlaşma ərazilərindən biridir. 70-ci illərə qədər İstanbul sahillərində 80-ə yaxın balıq növü aşkar edilsə də, bu gün bu onların sayı 20-yədək azalmışdır. Keçmişə nəzər saldıqda Bosfor, Adalar və şəhərin Asiya sahillərində suitilər tez-tez nəzərə çarpırdı. Lakin, bu gün suitilər İstanbul faunasından demək olar ki, tamamilə silinmişdir. Delfinlər isə İstanbul sahilləri və nadir hallarda Bosforda görülən yeganə dəniz məməlisidir.
Köçəri quşlar üçün əhəmiyyətli rol oynayan İstanbul, və Kiçikçəkməcə gölləri ətrafında şəhərlərin salınmasına baxmayaraq, quşlar üçün hələ də vacib bir məskunlaşma mərkəzi olaraq qalır. İstanbulda müvəqqəti məskunlaşan köçəri quşlar arasında ağ leylək, sarı pırtlaşıqlələk, çəhrayı qutan, ibislər, boz qaz, qaragöz qızılquş, leşcil ağqartal yer alır. İstanbuldakı ev quşları arasında isə ən çox yayılan isə göyərçin, qağayı, qarğa, sərçə və sarı bülbüldür.
Şəhərin meşəlik ərazilərində məməlilər də yayılmışdır. Onlar arasında yırtıcılar da yer alır.Çaqqal, tülkü, dələ və gəlincik, şəhərdə ən çox yayılan yırtıcı məməlilərdir. Digər yırtıcı heyvan növlərinə porsuq, , çöldonuzu, meşə kirpisi, adi sincab və dovşan aiddir. Xüsusilə adadovşanı, İstanbula xas məməli növüdür. Belqrad və meşələrində marallar üçün xüsusi mühafizə zonaları yaradılmışdır. Bundan əlavə, şəhərdə küçə pişikləri və itlərə də rast gəlmək mümkündür.
Həmçinin şəhərdə nəcib maral, avropa cüyürü və lanlara da rast gəlmək mümkündür. İstanbulda ən çox görülən sərçə, göyərçin, qarğa və qağayılar şəhərin rəmzinə çevrilmişdir.
İdarəetmə
Əkrəm İmamoğlu İstanbul Bələdiyyə başçısıdır. Şəhərin qubernatoru isə əvvəllər Qaziantep qubernatoru olmuş Əli Yerliqayadır.
Şəhər, siyasi partiyalı seçki sistemi nəticəsində seçilmiş bələdiyyə başçısı tərəfindən idarə olunur. Bu idarəetmə forması 3 aprel 1930-cu ildə İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi qurulduqdan bəri eyni qaydada davam edir. Bələdiyyə, şəhərin bütün qərar səlahiyyətlərini özündə saxlayır. Şəhər rəhbərliyi 3 əsas orqan: 1. Bələdiyyə başçısı, 2. Böyükşəhər konseyi, 3. Böyükşəhər inzibati idarə heyətindən ibarətdir.
Bugünkü İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi binası, olaraq bilinən Fateh ilçəsində yerləşir. Binanın inşası 17 dekabr 1953-cü ildə tamamlanmış və 26 may 1960-cı ildə xidmətə açılmışdır.
Əkrəm İmamoğlu (CHP) 31 mart 2019 yerli seçkilərdə 48,77% səslə seçkidə qalib gəlmişdir. Sonradan seçkinin təkrarlanması qərara alınmış, lakin 23 iyun 2019-cu il yenidən keçirilən seçkidə 54,21% səs ilə yenidən səsverməni qazanmışdır.
Şəhər əhalinin sıxlığı səbəbindən 3 seçki dairəsinə bölünmüşdür. İstanbulun Türkiyə Böyük Millət Məclisində 98 deputat yer alır. Bu deputatların 35-i, 1-ci və 3-cü seçki dairələrindən, qalan 28-i isə 2-ci seçki dairəsindən seçilir. 2018-ci ildə keçirilən ümumi seçkilərdə AKP 43, CHP 27, HDP 12, MHP və İYİ partiyası 8 yer qazanmışdır.
İnzibati bölgü
Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 6 mart 2008-ci ildə qəbul edilən və 22 mart 2008-ci il tarixli Rəsmi Qəzetin 5747-ci nəşrində şəhərin 39 ilçəsi olduğunu təsdiq edən qanun dərc edilmişdir. Onlardan 25-i Avropa, 14-ü isə Asiya hissəsində yerləşir. Avropa hissəsində yerləşən ilçələr üçün 212, Asiya hissəsində yerləşən ilçələr üçün isə 216 telefon kodu istifadə olunur.
İlk bələdiyyə təşkilatı 1855-ci ildə Şəhremaneti adı ilə təsis edilmişdir. Respublika dövründə ictimai xidmətlər qubernatorlar tərəfindən yerinə yetirilir. 3 aprel 1930-cu ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, 10-u əyalət bələdiyyəsinin sərhədləri daxilində olmaqla, şəhər 16 ilçəyə bölündü. Həmçinin bu qanundan sonra Şəhremaneti və Şəhrəmini kimi terminlərin də istifadəsi dayandırıldı.
1950-ci illərə qədər eyni formada idarə olunan şəhərdə, 1954-cü ildə Şişli, 1957-ci ildə isə Zeytunburnu ilçə statusu qazanmış və şəhərdə uzun müddətdən sonra ilk dəyişikliklər baş vermişdir. Yeni dəyişikliklər sonrakı illərdə getdikcə genişlənən şəhər sərhədləri və artan əhali səbəbindən müşahidə edilmişdir. 1963-cü ildə Bayrampaşa və Qaziosmanpaşa, 1987-ci ildə Böyükçəkməcə, Pendik və , 1989-cu ildə Kiçikçəkməcə, 1990-cı ildə Bayrampaşa, 1992-ci ildə Avcılar, Bağçılar, Bağçalıevlər, Güngörən, , Tuzla, , 1993-cü ildə Əsənlər bağlı olduqları ilçələrdən çıxarılmış və ilçə statusu əldə etmişdir.
Son olaraq isə, 2008-ci ildə Arnavutköy, Ataşəhər, Başakşəhər, Bəylikdüzü, Çəkməköy, Əsənyurd, və Sultanqazi də ilçə statusu əldə etdi və bu qanunla birlikdə İstanbul ilinə bağlı, ümumilikdə 39 ilçə, 782 məhəllə və 152 kənd yer aldı.
2004-cü il tarixli Rəsmi Qəzet-də nəşr olunan qanunla birlikdə bütün ilçələr İstanbul Bələdiyyəsinə rəsmən bağlı olmuşdur.
Əhali
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mənbə: Turan 2010 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(TÜİK) hazırlamış olduğu 2013-cü il Ünvana Əsaslanan Əhali Siyahıyaalma Sistemi (ADNKS) nəticələrinə görə İstanbulun (İstanbul Böyükşəhər Bələdiyyəsi və bağlı bələdiyyələrin sərhədləri daxilində) ümumi əhalisi 14.160.467 nəfərdir. Şəhərin 39 ilçəsi var, onlardan 14-ü Asiya, 25-i isə Avropa hissəsində yer alır. 2017-ci ilin məlumatlarına görə ən çox əhalisi olan Əsənyurd (846.492), ən az əhalisi olan ilçə isə Adalar (14.907) olmuşdur. İstanbul sakinlərinin 64,72% (9,726,373) Avropa hissəsində, 35,28%-i isə (5.302.858) şəhərin Asiya hissəsində yaşayır. İstanbul, əhalisinə görə dünyanın ən sıx şəhərləri siyahısında Laqosdan sonra 5-ci sırada qərarlaşmışdır.
Bununla yanaşı, şəhər sakinlərinin yalnız 15,38%-i İstanbulda qeydiyyatdam keçmişdir. Şəhərin əhalisi əsasən, Sivas 736.542 (5.20%), Kastamonu 548.546 (3.87%), Ordu 499.782 (3.52%), Girəsun 487.115 (3.43%), Tokat 455.817 (3%), Samsun 417.120 (2.94%), Trabzon 395.474 (2.79%), Malatya 392.435 (2.77%), Ərzurum 382.519 (2.70%), Sinop 366.681 (2.58%) və Ərzincan 302.511 (2,13%) illərində qeydiyyatda olmuşdur.
İstanbulun şəhər quruluşu və forması daim dəyişir. Qədim dövrlərdə indiki İstanbulun ərazisində müstəqil şəhərlər yer almışdır. Bu gün İstanbulu Böyük Konstantinopol dövləti olaraq qəbul etmək olar. Çünki şəhər keçmiş əsrlərdən bəri genişlənərək daha da böyümüşdür.
Son illərdə tikilən çoxmərtəbəli binalar, əhalinin sürətli böyüməsini nəzərə alaraq inşa edilmişdir. Şəhərin sürətlə genişlənməsi səbəbindən mənzillər əsasən şəhəryanı ərazilərdə tikilir. Şəhərin çoxmərtəbəli ofis və iqamətgahları Avropa hissəsindəki Levent, və səmtlərində yer alır. Levent və isə çox sayda ticarət mərkəzləri var. Türkiyənin ən böyük şirkət və banklarının böyük qisimi bu şəhərdə yerləşir.
XX əsrin ikinci yarısından bəri dəniz sahilləri yaxınlığında bağ evləri və lüks malikanələrin inşası, xüsusilə şəhərin Asiya hissəsində sürətlənmişdir. Kadıköy ilçəsindəki , genişliyi və uzunluğu ilə bir çox ticarət mərkəzi və restoranına ev sahibliyi edir.
Din
Dünyanın böyük şəhərlərinin əksəriyyəti çoxmillətli insanlar tərəfindən formalaşır. Şəhərdəki ən yayğın din İslam dinidir. Rəsmi olaraq tanınan azlıqlar isə Yunan Ortodoksal Kilsəsi, Səfərad və Aşkenazi yəhudiləridir. 2000-ci il siyahıyaalmasına görə şəhərdə 2 691 aktiv məscid, 123 aktiv kilsə və 26 aktiv sinaqoq var. 109 müsəlman qəbiristanlığı və 57 qeyri-müsəlman qəbiristanlığı var. Yunan Ortodoksal Patriarxı Fateh ilçəsinin Fənər səmtində yerləşir. Bu patriarxiya xristian dininin vacib bir hissəsi olan pravoslav təriqətinin mərkəzidir.
Müsəlmanlar
Müsəlmanlar, şəhərdəki ən böyük dini qrupdur. Bununla yanaşı müsəlmanların ən yayğın məzhəbi forması olan Sünnilər, Şiələrdən çoxluq təşkil edirlər. 2007-ci ildə siyahıyaalmasına əsasən, şəhərdəki məscidlərin ümumi sayı 2.994 olmuşdur. İstanbul Ərəb xilafətinin son mərkəzi olmuşdur. 1517-ci ildə Yavuz Sultan Səlim ilə başlayan xilafət, 3 mart 1924-cü ildə Əbdülməcid Xəlifə ilə sona çatmışdır. 2 sentyabr 1925-ci ildə bütün ölkədə xanəgahlar bağlanmış, məzhəb və təriqətlər qadağan edildi. Beləliklə, ölkədə dünyəvi sistem başlamış və bu dəyişiklikdən ən çox təsirlənən şəhər İstanbul olmuşdur. Xilafətin ləğv edilməsindən dərhal sonra Diyanət İşləri Nazirliyi yaradıldı.Osmanlı İmperiyası dövründə ən yüksək səlahiyyətə sahib olan Şeyxülislamlar da öz vəzifələrinə sonradan Diyanət İşləri Naziri olaraq keçmişdir.
Xristianlar
Şəhər, IV əsrdən bəri Roman Ortodoksal Patriarxatlığının mərkəzi olmuş və digər Ortodoks kilsələrində mərkəz olaraq xidmət etməyə davam etmişdir. Şəhərdə eyni zamanda Türk Ortodoks Patriarxatı olmuşdur. İstanbulda yaşayan xristian əhali, əsasən də romalılar və ermənilər, Osmanlı İmperiyasının dağılması zamanı Türklər ilə zaman zaman qarşıdurmalar yaşamış lakin müasir Türkiyənin qurulmasıyla nizam yenidən təmin edilmişdir.
Qarşıdurmalar nəticəsi olaraq 1914–1927 illər arasında şəhərdəki xristian əhali 450 mindən 240 minə düşmüşdür. 1923-cü ildə baş vermiş Türkiyə-Yunanıstan əhali mübadələsində İstanbulda yaşayan Yunan Ortodoksal cəmiyyəti mübadilədən azad tutulmuşdur. Lakin, İkinci Dünya Müharibəsi illərində bu azlıqlar üçün bir sıra yüksək vergilər tətbiq edilmişdir. 1955-ci il 6–7 sentyabr hadisələri, yunan azlıqlarının məhv edilməsi, 11 yunanın ölümünə səbəb olmuş, 30–300 nəfərin yaralanmasına səbəb olmuşdur. Bu hadisə nəticəsində İstanbuldan Yunanıstana köç artımı sürətlənmiş və 12 min Yunan vətəndaşı vətəndaşlıqdan məhrum edilmişdir.
Osmanlılar İstanbulu ələ keçirdikdən sonra bir çox kilsə məscidlərə çevrildi. , , , kimi köhnə tikililər də İstanbulun Osmanlı hakimiyyətinə keçməsindən sonra məscidə çevrilən kilsələrdəndir. Bu məscidlərin ən böyüyü və ən əsası Fateh ilçəsinin səmtində yerləşən Aya Sofyadır. Aya Sofya Atatürkün istəyi ilə ibadətə bağlanmış, Nazirlər Kabinetinin razılığı ilə 24 noyabr 1934-cü il 7/1589 saylı qərar ilə ilə muzeyə çevrilmişdir.
Yəhudilər
Səfərad yəhudiləri 500 ildən artıq bir müddətdə, bu şəhərdə yaşamışdır. İstanbulda yəhudilərin bugünkü əhalisi təxminən 22 min nəfər təşkil edir. Əşkinazi yəhudiləri Səfərad yəhudilərinə nisbətən daha kiçik və yeni qurulmuş cəmiyyətdir. Yəhudilərin ibadət yerləri sinaqoqdur. Hal-hazırda şəhərdə aktiv sinaqoqların sayı 20-dir. Bu sinaqoqlar arasındakı ən böyüyü , Bəyoğlu ilçəsinin Karaköy səmtində yer alır. 1951-ci ildə istifadəyə açılan bu sinaqoq, digərlərinə sinaqoqlara daha çox daimi ziyarətciyə malikdir.Səfərad yəhudilərinin dili, Ladino dilidir (yəhudi ispan) və şəhərdə sadəcə 65 yaşdan yuxarı yəhudilər tərəfindən danışılır. Buna görə Ladino dili ciddi itki təhlükəsi içindədir.
-
![image]()
Sultan Əhməd məscidinin xarici görünüşü -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Şınayder sinaqoqu
İqtisadiyyatı
İstanbul, Türkiyənin ən böyük şəhəri və köhnə paytaxtıdır. Quru və dəniz ticarət yollarının qovşağında yerləşməsi və stratejik mövqeyi səbəbiylə Türkiyədə iqtisadi həyatın mərkəzi olmuşdur. Eyni zamanda şəhər ölkənin ən böyük sənaye mərkəzidir. Ölkədəki sənaye məşğulluğunun 20%-ni sadəcə İstanbul qarşılayır. Sənaye sahəsi təxminən 38%-dir. İstanbul və yan şəhərlər meyvə, zeytun yağı, ipək, pambıq və tütün kimi məhsullar ixrac edir. Bununla yanaşı, qida sənayesi, parça istehsalı, neft məhsulları, rezin, metal əşya, dəri, kimyəvi maddələr, dərman, elektronika məhsulları, şüşə, texnoloji məhsullar, nəqliyyat vasitələri, kağız, spirtli içkilər, şəhərin əhəmiyyətli sənaye məhsulları arasında iştirak etməkdədir.Forbes jurnalı 2008-ci ilin dünya siyahıyaalınmasının məlumatına görə, 35 milyarderə sahib olan şəhər, siyahıda 4-cü sırada yer almışdır. Həmçinin şəhərdə işsizlik 6,5% olmuşdur.
İstanbulda ilk olaraq 1866-cı ildə xidmətə girən Dərsaadət Təhvilat Birjası, 1986-cı ilin əvvəllərində mövcud birja təşkilatı dəyişdirilərək İstanbul Menkul Kıymetler Birjası (İMKB) açılmışdır.XIX və XX əsrin əvvələrində Qalata səmtində yer alan Banklar Prospekti Osmanlı İmperiyasının maliyyə mərkəzi olmuşdur. Osmanlı dövründə şəhərdə "Bank-ı-Osmanı-Şahanə" adlı bank da fəaliyyət göstərirdi. Hal-hazırda İstanbul, Türkiyənin 55% istehsalına və 45%-lik ticarət həcminə malikdir. Ölkənin ÜDM-sinin 21,2%-i İstanbul şəhərinin hesabınadır. Ümumi ixracatdakı payı 45,2%, idxalatdaki payı isə 52,2% təşkil edir.
Ticarət və sənaye
İstanbulun gəlirlərində ən böyük paya sahib olan sektor — ticarət sektorudur. 15 İyul Şəhidlər Körpüsü, Asiya və Avropa kimi əhəmiyyətli mərkəzləri birləşdirən avtomobil yolları ticarət sektoruna xeyli miqdarda dəstək vermişdir. İstanbul ticarət sektoru ölkənin ümumi həcminin 27%-ni təşkil edir. İxrac mövzusunda da İstanbul, ölkədə birinci sıradadır. Türkiyədə xidmət verən xüsusi bankların, qəzetlərin, televiziya kanallarının, nəqliyyat firmalarının və çap evlərinin, ümumiyyətlə hər şeyin başlıca ofisi İstanbulda yerləşir. İstanbul iqtisadiyyatında nəqliyyat-kommunikasiya sektorunun payı 15%-dən çoxdur.
Türkiyənin böyük sənaye quruluşlarından bir çoxunun ümumi mərkəz və fabriki İstanbulda yerləşir. Şəhərdə metal qablar, maşınqayırma, gəmiqayırma, kimya, toxuculuq, hazır ərzaq, şüşə və sement sənayesi inkişaf etmişdir. 2000-ci illərin əvvəllərində 30%-ə yaxın payı olan sənaye sektoru, ticarətdən sonra şəhərin ikinci ən böyük sektordur. Respublikanın qurulması ilə bir çox fabriklər Haliçin sahilində tikilmişdir. Lakin sonradan şəhərdə yaranan çirklənmə və qarışıqlıq səbəbindən bir-bir ləğv edilərək şəhər xaricində yaradılan sənaye zonalarına köçürülmüşdür. Atatürk avtomobil sənayesi bölgəsi və İkitelli Mütəşəkkil Sənaye Bölgəsi, İstanbulun ən böyük sənaye bölgələridir. Lakin yaşayış məntəqələrinin və əhalinin qarşısıalınmaz artımı, sənaye bölgələrində də mənzillərin tikintisinə səbəb olmuşdur.
Turizm
İstanbul tarixi abidələri və bədii əsərlərin olması səbəbindən məşhur turizm mərkəzlərindən biridir. Turistlər arasında ən böyük pay Almanlara məxsusdur. Almanlar, Amerikalılar, İtalyanlar və Fransızlar almanları az miqdarla geridə qoyurlar. 2011-ci ildə şəhəri 8 milyondan çox turist ziyarət etmişdir. Hər büdcə üçün İstanbulda əlverişli otellər tapmaq mümkündür. 5 ulduzlu otellər şəbəkəsindən, hostellərə qədər 1180-dən çox otel var. Son illərdə dünyada adını demiş otel şəbəkələri İstanbula böyük maraq göstərir.
Minlərlə ildir ki, müxtəlif xalqlara ev sahibliyi edən İstanbulun demək olar ki, hər bir regionunda müxtəlif tarixi dövrlərdən olan əsərlərlə qarşılaşmaq mümkündür. 2009-cu ilin statistikasına görə İstanbul, Antalyadan sonra ən məşhur turistik məkandır. 2009-cu ildə hava, quru və su yolu ilə daxil olan turistlərin sayı 7,5 milyondan çox olmuşdur. Almanlar 13,1%, Ruslar isə 6,7% pay ilə ikinci sırada yer aldılar. İstanbul ilk dəfə 1863-cü ildə turist qrupu qarşılamışdır.
2009-cu il məlumatlarına görə, şəhərdə 371 qonaqlama məkanı və 405 əyləncə mərkəzi yer alır. İstanbulda xüsusi muzeylər də daxil olmaqla bir çox muzey var. 2009-cu ildə sadəcə dövlət muzeylərini 6,179,556 nəfər ziyarət etmişdi. 2,932,429 nəfər Topqapı Sarayını, 2,444,956 nəfər isə Aya Sofya muzeyini ziyarət etmişdir. Bu ikili 2009-cu il statistikalarına əsasən İstanbulun ən çox ziyarət edilən məkanlarındandır. İstanbulun tarixi mərkəzi olan Fateh (tarixi yarımada) Bosforda Beşiktaş və Sarıyer Anadolu tərəfində Kadıköy, Üsküdar və Adalar rayonlarında, tarixi turizm sektorunda İstanbulun ən zəngin mərkəzləri arasındadır. Təbiət turizmində isə , Şilə, Adalar və Sarıyer rayonlarında maraqlı məkanlar vardır.
-
![image]()
-
![image]()
, şəhərin əsas maliyyə mərkəzlərindən biri -
![image]()
-
![image]()
Kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq
İstanbul tarixi boyunca kənd təsərrüfatı mərkəzi olmamışdır. İstanbulun iqtisadiyyatında, əkinçilik həmişə sonuncu yerləri almışdır; İstanbul istehsalat mərkəzi olmaqdan çox istehlakla həmişə ön sıraya çıxmışdır. Digər tərəfdən İstanbul keçmişdə istehsal etdiyi az miqdarda kənd təsərrüfatı məhsulları ilə öz ehtiyacının bir hissəsini qarşılaya bilirdi. Hal-hazırda kənd təsərrüfatının sürətlə urbanizasiyası və kənd əhalisinin daha yüksək həyat standartlarına uyğunlaşması səbəbindən vilayətdə kənd təsərrüfatının payı ən yüksək səviyyəyə çatmışdır.
İstanbul torpaqlarının 30%-i kənd təsərrüfatı üçün əlverişli olsa da, bu sahələr tam qiymətləndirilmir. 390.150 hektar ilə əkin sahələrinin yarıdan çoxu buğdaya ayrılır. Buğdanı 159.500 hektar ilə günəbaxan izləyir. 4,964 hektar olan yaşıl lobya istehsalı olan tərəvəzlərdə, 26,617 hektar meyvə fındıqda ilkdir. Çatalca, Silivri, Şilə, Əyyubsultan, və əkinçilik istehsalında önə çıxmış ilçələrdir.
Meşə təsərrüfatı və mədənçilik
İstanbul daxilində əhəmiyyətli bir mədən mənbələri yoxdur. Bizans dövründən bəri Avropa hissəsinin şimal-şərqində yerləşən Sarıyer ilçəsi, Mədən məhəlləsində qızıl, gümüş və mis yataqları olması məlum olsa da, mədənçilik proseslərinin gedişatı üçün yataqlar çox kiçikdir. Buna görə də onlar mineral yataqlar hesab edilmir. Şəhərdə qazılan yeganə metal filizi manqandır. Manqan mədənləri şəhərin qərbindəki Çatalca və Silivri ilçələrində yerləşir. Şəhərin qərbində, şimalında və şimal-qərbində kömür və linit yataqları var. Geoloji quruluşunun uyğunluğu səbəbindən İstanbulun bir çox yerində karxanalara da rast gəlmək mümkündür. Bu karxanaları Qara dəniz sahillərindən Adalara qədər demək olar ki, hər yerdə görmək mümkündür. Keçmişdə İstanbulda hasil edilən mərmər, əhəng daşı, kvarsit, perlit, , gil və qum kimi bəzi faydalı qazıntıların hasili, bu gün tikinti sənayesinin yüksək tələbi ilə tükənmişdir və ya da tükənmə nöqtəsinə çatmaqdadır. Xüsusilə kvarsit və yataqları sayəsində şəhərdə şüşə və keramika sənayesi inkişaf etdi.
İstanbulda bütün meşə əraziləri qorunmağa alınsa da, müəyyən meşə təsərrüfatı işləri həyata keçirilir. Əvvəllər təbii olaraq meydana gələn meşələrin çoxu şəhərin odun tələbatını qarşılamaq üçün istifadə olunsa da, son illərdə şəhərin bir çox yerinə təbii qaz şəbəkəsi genişləndikcə bu tələb yüksək dərəcədə azalmışdır.
Mədəniyyət və müasir yaşam
İncəsənət
Şəhər dəfələrlə fərqli ölkələrin hakimiyyəti altına keçdiyindən ölkədə incəsənət və memarlıq üslubu olduqca qarışıqdır. Şəhərdə Roma İmperiyası dövründən qalma binaların sayı üstünlük təşkil etsə də, son zamanlarda bu binaların sayı sürətli dərəcədə azalmışdır. Roma İmperiyası dövründən qalma ən mühüm abidələrdən biri də I Konstantin tərəfindən inşa olunan sütundur. Hər biri 3 metr diametrli bilərziklər ilə 8 sütunun bir-birinə birləşdirilməsi ilə yaradılmış 3 tonluq sütundur. O dövrdən günümüzə qədər gəlib-çıxmış digər bir tikili isə Bozdoğan kəməridir. Şəhərin su ehtiyatı sisteminin qurulması Adrianın dövründə başlamışdır.I Konstantinin hakimiyyəti dövründə isə şəhərin yenidən qurulması və böyüməsi ilə, sürətlə artan əhalinin ehtiyaclarını ödəmək üçün sistemin daha da genişləndirilməsinə ehtiyac duyuldu. Nəhayət, su ehtiyaclarını ödəmək məqsədilə çəkilən kanal xətti, Frakiyanın dağlıq hissələrindən şəhərə qədər çəkilmişdir. O dövrdə, kəmər vasitəsilə gətirilən su, ümumi tutumu 1 milyon kubmetrdən çox olan üç açıq məkanda və Yerəbatan, Sarnıcı kimi yüzdən çox yeraltı su anbarlarında saxlanılırdı. Bu gün Sultanəhməd meydanı olaraq bilinən Hippodrom Meydanı tərəfindən inşa edilmişdir.
Bizans İmperiyası dövründə
Bizans İmperiyası şəhərdə min ilə yaxın hökm sürmüş və bu şəhəri paytaxt olaraq istifadə etmişdir. Bu xüsusiyyətinə görə İstanbulda çox sayda Şərqi Roma tikililərinə rast gəlmək mümkündür. Tikililərdən ən vacibləri əsasən yerləşir. Bu tikililərdən ən əhəmiyyətlisi kilsə olaraq açılan Aya Sofya muzeyidir. Bizans İmperatoru I Yustinian tərəfindən 532–537 illəri arasında inşa edilən patriarxal kilsə, İstanbulun 1453-cü ildə türklər tərəfindən fəth edilməsi ilə II Mehmed tərəfindən məscidə çevrildi və bu gün şəhərin ən turistik muzeylərindən biri kimi xidmət göstərir. Aya Sofyadan sonra tikilən əhəmiyyətli binalardan biri də Fəthiyə məscidi olmuşdur.XIII əsrin sonlarında Mixail Qlabas Tarkaniotes tərəfindən kilsə olaraq inşa edilmişdir. İstanbulun fəthindən sonra 1454-cü ildə patriarxat olaraq istifadə edildi və 1590-cı ildə İran müharibələrində Gürcüstan və Azərbaycanın fəthi ilə bir xatirə olaraq məscidə çevrildi. Yenə də əhəmiyyətli tikililərdən biri olan , Bizans İmperatoru I Yustinian dövründə Müqəddəs Feodius tərəfindən bir rahibxana olaraq inşa edilmişdir. XI əsrdə I Aleksiosun qayınanası Maria Doukaina tərəfindən yenidən qurulmuşdur. 1204–1261-ci illərdə Latın İmperiyası dövründə dağılmış vəziyyətə gələn rahibxana, XIV əsrdə Feodoros Metoxites tərəfindən təmir edilmişdir. Bu dövrdə quruluşa xarici narteks və pareksiyonlar da əlavə edilmişdir.
Osmanlı İmperiyası dövründə
İmperiya dövründə çoxlu sayda əsərlər hazırlanmışdır. Saray üslubu XIX əsrdə qərbdə yayılmışdır. Bir əsr yaşamış və son yarım əsri memar kimi keçirən Sinan 131 məscid, 55 mədrəsə, 19 türbə, 14 imarət, 3 xəstəxana, 7 su anbarı, 8 körpü, 16 karvansara, 33 saray, 32 hamam, 6 anbar, 7 çardaq inşa etdirmişdir. Ümumilikdə 441 tikili, bütün imperiya ərazisinə səpələnmişdir. 1839-cu ildə elan edilməsi ilə avropalaşma istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Osmanlılar XVIII əsrin sonlarına doğru Avropa üslubunu qəbul etmiş, bunu memarlıq və sənət əsərlərində əks etdirmişlər. Avropada geniş yayılmış barokko üslubu, İstanbulda bir çox tikilinin istehsalında geniş istifadə olunmuşdur. Barokko və rokoko üslubunda inşa edilən , Bəylərbəyi Sarayı və Böyük Məcidiyə məscidi dünyada bu üslub üçün mühüm yer tutmaqdadır.
Səhnə və təsviri incəsənət
İstanbul getdikcə daha çox mədəni əhəmiyyətli bir mərkəzə çevrilir. Şəhər 2010 elan edilmişdir.
Dünyaca məşhur pop ulduzlar İstanbul stadionlarını doldurarkən, opera, balet və teatr kimi sənət əsərləri il boyu səhnəyə qoyulur. Mövsümi festival boyunca dünyaca məşhur orkestrlər, xor musiqi qrupları və caz musiqisinin əfsanəvi adları şəhərdə konsert verir. 1982-ci ildən bəri keçirilən , Avropanın ən əhəmiyyətli film festivallarından biridir. Təsviri sənətə gəlincə, hər 2 ildən bir keçirilir.
2004-cü ildə açılan İstanbul Müasir İncəsənət Muzeyi tez-tez türk və xarici rəssamların sərgilərinə ev sahibliyi edir. Bununla yanaşı, Pera Muzeyi və də dünyanın məşhur rəssamlarının sərgilərinə ev sahibliyi edən şəhərin əhəmiyyətli muzeylərindən biridir. sahilində qurulan , ümumiyyətlə sənaye, nəqliyyat, sənaye və rabitə tarixinə aid 1800–1900-cü illərdəki avtomobillər, lokomotivlər, qayıqlar, sualtı qayıqlar və təyyarələri sərgiləyir.
1881-ci ildə qurulan İstanbul Arxeologiya Muzeyi dünyanın ən böyük muzeylərindən biridir. Muzeydə Aralıq dənizi sahilləri, Balkan yarımadası, Yaxın Şərq, Şimali Afrika və Orta Asiyadan gələn 1 milyona arxeoloji abidə yer almaqdadır. İstanbul Arxeologiya Muzeyinin tərkibində Çinili köşk muzeyi də yerləşir. Muzeydə Səlcuqlu və Osmanlı dövrünə aid iznik saxsısı və keramika nümunələri sərgilənir. Sultanəhməd meydanında yerləşən Böyük Sarayın tavanı Roma İmperiyası və Bizans İmperiyası dövrünə aid olan mozaika və divar bəzəklərini ehtiva edir. Bu muzeyə çox yaxın olan müxtəlif İslam sivilizasiyalarına aid böyük bir kolleksiyası yer almaqdadır. Türkiyənin ilk özəl muzeyi olan isə köhnə Anadolu sivilizasiyalarından, Osmanlılara qədər bir çox tarixi əsərləri yer alır.
Canlı şou və konsertlərə ev sahibliyi edən məşhur tarixi məkanlar isə , Rumeli Hasarı, , Topqapı Sarayının həyəti və Gülhanə parkıdır. Əhəmiyyətli mədəniyyət komponentlərindən biri də Türk Hamamıdır. Osmanlı dövründə qurulan və ən yaxşı nümunə olan Çəmbərlidaş hamamı, Fatehin Çəmərlidaş səmtində yerləşir.
Rekreasiya
Suyun çirklənməsi səbəbindən ənənəvi çimərliklər yavaş-yavaş yox olur. Ancaq son vaxtlar şəhərdəki köhnə çimərliklər yenidən açılır. Üzgüçülük üçün şəhərin ən məşhur yerləri isə Bakırköy, Kiçikçəkməcə, Sarıyer və Bosfordur. Şəhərdən uzaq isə, Adalar, Silivri və Tuzla, Qara dəniz sahillərinə yaxın olan Şilə, üzgüçülük və istirahət üçün üstünlük verilən yerlərdən biridir.
Adalar, Mərmərə dənizindəki arxipelaqdan ibarətdir. XIX və XX əsrin əvvəllərindən və Pendik ilçələrinin cənubunda qalan adalarda şam və İtaliya şamı ağacları geniş yayılmışdır. Həmçinin, bu adalarda Osmanlıdan qalma bağ evləri də vardır. Adalarda əsas balıq və dəniz məhsulları çox yayılmışdır. İstanbul mərkəzdən uzaqda yerləşən Şilə, yayda şəhərin ən çox ziyarət edilən yerlərindən biridir. Şəhər mərkəzindən 50 kilometr məsafədədir. Təmiz ağ qum plajı mövcuddur.
Alış-veriş
İstanbulda bir çox tarixi bazar vardır. (1461), (1462) və Misir bazarı, bu bazarlardan ən əhəmiyyətliləridir. İlk müasir ticarət mərkəzi Bakırköy ilçəsində yer alan olmuşdur.XX əsrin sonlarına getdikcə "ticarət mərkəzləri" adlanan müasir bazarlar sayını sürətlə artmışdır. Şəhərdə ümumilikdə 100 ticarət mərkəzi yer alır. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi Akmerkez, Kapitol Ticarət Mərkəzi, Profilo Ticarət Mərkəzi, Cəvahir Ticarət Mərkəzi, Metrocity, Kanyon Ticarət Mərkəzi, İstinye Park (Avropa və Dünyanın ən yaxşı ticarət mərkəzi adını qazanmışdır), Meydan Ticarət Mərkəzi və digərləridir.
Restoranlar
Ənənəvi türk restoranları ilə yanaşı, İstanbulda Avropa və Uzaq Şərq yerli mətbəxlərini də təmsil edən restoranlar mövcuddur.
Şəhərin ən önəmli və barları şəhərin ən canlı yerlərindən biri olan Bəyoğlu ilçəsi, İstiqlaliyyət prospektində toplanmışdır. 1876-cı ildə açılan Çiçək Pasajı bir çox tarixi meyhanə, bar və restoranları özündə cəmləşdirir. 1870-ci ildə Bəyoğluda baş vermiş böyük yanğın nəticəsində məhv olmuş yerinə Xristaki Zoqrafos Əfəndi tərəfindən inşa edilmişdir. Digər tarixi bar və qəhvə dükanlarına Tunel Pasajı ətrafında və Asmalıməscid küçəsi ətrafında və Çiçək Pasajının arxasında yerləşən Nəvizadə küçəsində rast gəlmək mümkündür. İstiqlaliyyət prospekti ətrafındakı bəzi tarixi məhəllələr fərqli yollarla bərpa edilmişdir. Qalatasaray Liseyi yaxınlığındakı Cəzayir küçəsində, qeyri-rəsmi adı ilə də tanınan La Rue Française (Fransız küçəsi) səmtində, canlı musiqi təqdim edən fransız barları, kafe və restoranları yer alır.
İstanbuldakı tarixi balıq restoranları da olduqca məşhurdur. Ən məşhur balıq restoranları, Bosfor və şəhərin cənubundakı Mərmərə dənizinin sahillərində yerləşir. Həmçinin Bosforun şimalında yer alan Anadolukavağı məhəlləsi də tarixi balıq restoranları ilə məşhurdur.
Gecə həyatı
Şəhərdəki bir çox gecə klublar, barlar, restoranlar canlı musiqi altında insanlara xidmət edir. Yay aylarında artan temperatur insanları bu yerlərə cəlb edir və gecə klubları, restoran və barların sayı şəhərdə sürətlə artır. Kafe, restoran, bar, klub, muzey, teatr və kinoteatrlar xüsusilə İstiqlaliyyət prospekti və Nişantaşı ətrafında cəmləşib. Babylon və Nu Pera Bəyoğlunda xidmət verən məşhur gecə klublarındandır.
Açıq hava gecə klubları arasında ən məşhurları əsasən Bosfor sahillərində yerləşir. Ortaköy səmtindəki Sortie, Reina və Anjelique bunlardandır. Ortaköy səmtinin daha bir önəmli məkanlarından biri olan Q Jazz Bar canlı caz musiqisi ilə insanlara möhtəşəm mühit təqdim edir.
səmtində İstanbul Arena və Boğazda yerləşən Quruçeşmə Arena, dünyanın hər yerindən məşhur müğənnilərin və orkestrlərin canlı konsertlərinə ev sahibliyi edir. Bununla yanaşı, Maslak səmtində yerləşən Parkorman, 2002-ci ildə MTV-nin canlı konsert və şənliyinə ev sahibliyi etmişdir.
İdman
Bizans və Roma dövrlərindən bəri bir çox idman yarışlarına ev sahibliyi edən İstanbul, bu gün futbol, basketbol, voleybol, həndbol və müxtəlif idman yarışlarına ev sahibliyi etməkdədir. Türkiyə futbol liqalarının üç böyüyü olaraq adlandırılan Beşiktaş, Fənərbaxça və Qalatasarayın məşq və matç stadionları da burada yerləşir.
Atatürk Olimpiya Stadionu, Fənərbaxça Şükrü Saracoğlu stadionu, Türk Telekom Arena və Vodafone Parkı UEFA-nın beş ulduzlu stadionlarındandır. Atatürk Olimpiya Stadionunda 2005 Çempionlar Liqası final matçı, Şükrü Saracoğlu stadionu isə 2009 UEFA Kuboku Finalına ev sahibliyi etmişdir.
2005–2011-ci illərdə dünyanın ən böyük idman təşkilatlarından biri olan Formula 1 yarışlarına ev sahibliyi etmişdir. İstanbul Park pisti ümumilikdə 2 milyon 215 min kvadrat metrlik sahəni əhatə edir.
Türkiyənin ən əhəmiyyətli hipodromunun olan şəhərdəki əhəmiyyətli yarışlara ev sahibliyi etməkdədir. Həmçinin, şəhərdə basketboll da inkişaf etmişdir. Şəhər hal-hazırda bir neçə basketbol komandasına ev sahibliyi edir.
Məşhur idman mərkəzləri
Stadionlar: Atatürk Olimpiya Stadionu (76.092), Şükrü Saracoğlu stadionu (50.509), Türk Telekom Arena (52.652), Vodafone Park (41.903), (17.319). İdman zalları: (16.500), (13.800), (7.500), (7.000), (5.240) Digər obyektlər: Kurtköy Olimpiya hovuzu (2.500), Ataköy Su Polo Olimpiya hovuzu (1.250), Vəliəfəndi hippodromu (7.600), TED Tennis mərkəzi (2.000).
Siyasət
| İstanbul ilçələri üzrə bələdiyyə seçkisi | |||
|---|---|---|---|
| 23 iyun, 2019 | |||
| Tutulan yerlər | AKP 24 / 39 CHP 14 / 39 MHP 1 / 39 | ||
| İstanbul parlamentinin üzvləri üzrə seçki | |||
|---|---|---|---|
| 24 iyun, 2018 | |||
| Tutulan yerlər | AKP 43 / 98 CHP 27 / 98 HDP 12 / 98 İYİ 8 / 98 MHP 8 / 98 | ||
Siyasi baxımdan İstanbul, Türkiyənin ən əhəmiyyətli inzibati bölgəsi olaraq görülür. Bir çox siyasətçi, o cümlədən prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan, bir siyasi partiyanın İstanbuldakı fəaliyyətinin, ümumi fəaliyyətindən daha vacib olduğu fikrini irəli sürmüşdür. Bu fikir isə şəhərin, Türkiyənin maliyyə mərkəzi olması, böyük seçicilərin digər inzibati bölgələrə nisbətən çoxluğu və Ərdoğanın 1994-cü ildə İstanbul Bələdiyyə Başçısı seçilməsindən qaynaqlanır. 2019-cu il Türkiyə bələdiyyə seçkisində Ərdoğan, "Əgər İstanbulda uğursuz olsaq, Türkiyədə də uğursuz olacıq" ifadəsini də dilə gətirmişdir.
İstanbul sakinləri, 1995-ci ildən bəri yerli seçkilərdə təqdirəlayiq yer tutmuş Ədalət və İnkişaf Partiyasına (AKP) səs vermişdir. 2002-ci ildən bəri, Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) bütün yerli seçkilərdə, öz rəqiblərindən dəfələrlə çox səs almağı bacarmışdır. 24 iyun 2018-ci ildə keçirilən son parlament seçkilərində isə 41,74% səs almışdır. AKP-nin prezidentliyə namizədi son seçkilərdə 50,0% səs ilə Ərdoğan olmuşdur. 1994-cü ildə Ərdoğanla başlayan İstanbul, 2019-cu ilə qədər 25 il mühafizəkar bir bələdiyyə başçısına sahib olmuşdur. İstanbulun ikinci böyük partiyası, eyni zamanda ölkənin əsas müxalifəti Cümhuriyyət Xalq Partiyasıdır (CHP). Türkiyənin cənub-şərqində kürtlərin çoxluğunun səbəbi ilə Xalqların Demokratik Partiyası (HDP) də nüfuz qazanmışdır.
Hal-hazırda, İstanbul və Türkiyənin böyük şəhər şəhərlərinin çoxu hökumət partiyasından imtina edir. 2013 və 2014-cü illərdə İstanbulda genişmiqyaslı anti-AKP hökumət etirazları başlamış və ölkə daxilində yayılmışdır. Bu tendensiya ilk dəfə 2014-cü il bələdiyyə seçkiləri nəticəsində hökumət partiyasının keçmiş illərə nəzərən daha az səs alması ilə nəzərə çarpmışdır. İstanbulda ilk hökumətin məğlubiyyəti 2017-ci il konstitusiya dəyişikliyi referendumunda reallaşdı və sakinlərin 48,6%-i 'xeyr'-ə səs vermişdir. AKP hökuməti isə 'Bəli' səsini dəstəkləmiş və ölkənin kənd ərazilərindəki yüksək dəstəyə görə ümumxalq səsverməsini qazanmışdır. Hökumətin ən böyük məğlubiyyəti isə 2019-cu il İstanbul bələdiyyə seçkiləri zamanı keçmiş baş nazir olan Binəli Yıldırımın, müxalifət namizədi olan Əkrəm İmamoğlu tərəfindən böyük səs fərqi ilə məğlub edilməsi olmuşdur. Əkrəm İmamoğlu, böyük fərq ilə Binəli Yıldırımı məğlub edərək İstanbul bələdiyyə başçısı adını qazanmışdır. Müxalifət üçün bənzər meyllər və seçki müvəffəqiyyətləri Ankara, İzmir, Antalya, Mərsin , Adana və Türkiyənin digər böyük şəhərlərində də təkrarlandı.
İnzibati cəhətdən İstanbul, Türkiyənin digər illərinə nəzərən daha çox — 39 ilçəyə ayrılmışdır. Bir şəhər olaraq İstanbul, ümumilikdə 600 kürsüyə sahib Türkiyə Böyük Millət Məclisinə 98 nəfər yollayır. İstanbul parlament seçkiləri üzrə, ikisi Avropa, biri isə Asiya hissəsində olmaqla üç dairəyə ayrılır: sırayla 28, 35 və 35 deputat olmaqla seçilir.
Media
Hökumət tərəfindən idarə olunan radio və televiziya stansiyalarının əksəriyyətinin Ankarada yerləşməsinə baxmayaraq, İstanbul Türkiyə mediasının əsas mərkəzidir. Sektorun kökləri ilk Türk qəzeti olan Təqvim-i Vekayi, 1831-ci ildə nəşr olunduğu köhnə Osmanlı paytaxtında yerləşir. mərkəzi Bəyoğlu ilə birlikdə Türkiyə nəşriyyat mərkəzini əmələ gətirir.
Hal-hazırda İstanbulda yayğın dövri nəşrlər mövcuddur. Ölkənin ilk qəzetləri Hüriyyət, Sabah, və Sözcü olmuşdur. Bu qəzetlərin qərargahı İstanbulda yerləşir və hər biri həftəlik 275 mindən çox satışa malikdir.
Hüriyyət qəzetinin İngilis dilində nəşr olunan Huriyyet Daily News 1961-ci ildən bəri çap olunur, lakin 2014-cü ildə nəşr olunmağa başlayan İngiliscə Sabah qəzeti daha çox satılır. , Milliyet və kimi məşhur qəzetlər də daxil olmaqla bir çox qəzetlərin qərargahı İstanbulda yerləşir. Həmçinin, şəhərdə erməni və türk dillərində nəşr olunan Marmara və Jamanak və Aqos qəzetləri də yer alır.
Türkiyənin ilk radio yayımı, İstanbulda başlamışdır. Sonralar, ilk qurulan radiostansiyalar (TRT) nəzarətinə keçmişdir. Hal-hazırda TRT-nin tabeliyində dörd milli radio stansiya fəaliyyət göstərir. Bu stansiyaların ölkə əhalisinin 90 faizindən çoxuna çata bilməsi üçün ölkə daxilində ötürücülər yerləşdirilmişdir. Dövlət radiostansiyalarından sadəcə Radio 2-nin qərargahı İstanbulda yerləşir. İstanbul hava dalğaları, əsasən Türk və İngilis dillərində məzmun ötürən Türkiyənin ən sıx hava dalğalarıdır.
TRT Çocuk, İstanbulda yerləşən yeganə qoludur. Bununla yanaşı, Şəhərdə türk radiostansiyaları və beynəlxalq media qurumlarının regional qərargahları yerləşir. Əsasən yerli serial və filmləri nümayiş etdirən Türkiyənin ən böyük telekanalları olan Star TV, Show TV, Kanal D və ATV, xəbər üzrə ixtisaslaşmış NTV, telekanallarının da mərkəzi İstanbulda yerləşir. Həmçinin, İstanbulda BBC-nin türkdilli xəbər sujetlərinə kömək edən regional ofisi də yer almaqdadır. Amerikanın CNN telekanalı da 1999-cu ildə burada CNN Türk kanalının qərargahını qurmuşdur.
İctimai xidmətlər
Təhsil
İstanbulda 7-si dövlət, 24-ü özəl olmaqla, ümumilikdə 31 universitet var. Xüsusilə, dövlət təhsil müəssisələri ölkədə ən görkəmli və yaxşı təchiz olunmuş universitetlərdən biridir. Ancaq son illərdə özəl universitetlərin sayı artmışdır. Türkiyənin ən köhnə 3 dövlət universitetindən ikisi İstanbulda yerləşir. İstanbul Universiteti 1453-cü ildə qurulmuşdur və Türkiyənin ən qədim universitetidir.İstanbul Texniki Universiteti (1773-cü ildə) dünyanın dördüncü ən köklü texniki universitetidir və tamamilə mühəndislik elmlərinə həsr olunmuşdur. İstanbuldakı digər məşhur dövlət universitetləri: Boğaziçi Universiteti, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universiteti, Ulduz Texniki Universiteti və Mərmərə Universitetidir. Bundan əlavə, ölkədəki ən qədim 5 təməlli özəl universitetdən üçü bu şəhərdə yerləşir. Bunlar 1992-ci ildə əsası qoyulmuş Qoç Universiteti, Sabancı Universiteti və İstanbul Bilgi Universitetidir.
Universitetlər
- Dövlət universitetləri : Boğaziçi Universiteti, Qalatasaray Universiteti, İstanbul Universiteti, İstanbul Texniki Universiteti, Mərmərə Universiteti, Memar Sinan Gözəl Sənətlər Universiteti, Ulduz Texniki Universiteti, , .
- Özəl universitetlər : Acıbadəm Universiteti, Bağçaşəhər Universiteti, Beykent Universiteti, Doğuş Universiteti, İşıq Universiteti, İstanbul Arel Universiteti, İstanbul Aydın Universiteti, İstanbul Bilgi Universiteti, İstanbul Bilim Universiteti, Altınbaş Universiteti, İstanbul Mədəniyyət Universiteti, İstanbul Şəhər Universiteti, İstanbul Ticarət Universiteti, Kadir Has Universiteti, Qoç Universiteti, Maltəpə Universiteti, Okan Universiteti, Özyeğin Universiteti, Piri Rəis Universiteti, Sabancı Universiteti, Yedditəpə Universiteti, Yeni Əsr Universiteti, Nişantaşı Universiteti, Üsküdar Universiteti, Bezmiâlem Özəl Universiteti.
Demək olar ki, İstanbuldakı bütün özəl lisey və universitetlərdə İngilis, Fransız və Alman dilləri, ana xarici dil və ya ikinci xarici dil təhsili verilir. 1481-ci ildə "Qalata Sarayı Enderun-u Humayunu" adı altında qurulmuşdur. Daha sonrakı "Qalatasaray Mekteb-i Sultanisi" adıyla şəhərin ən köhnə liseyi olmaqla birlikdə, ən qədimdən təhsil verən 2-ci məktəbdir. Bu liseydə əsas dili Fransızcadır. 1884-cü ildə qurulan İstanbul Liseyi daha çox bilinən adıyla İstanbul Kişi Liseyi, beynəlxalq sahədə tanınmış ən köhnə liseylərdən biridir. Bu lisey isə alman dilini ana dili kimi seçmişdir. Kadıköy Anadolu Liseyi köhnə və daha yayğın bilinən adıyla Kadıköy Maarif Kolleci, gənc əhaliyə istiqamət verəcək üst səviyyədə təhsilli siyasətçi, elm adamı və sənətçilər yetişdirmək məqsədiylə, Nazirlər Kabinetinin və TBMM-in qərarıyla 1955-ci ildə qurulmuşdur. Bu liseydə isə tədris ingilis dilindədir. Nişantaşı Anadolu Liseyi, 1905-ci ildə "English High School for Boys" adıyla xüsusilə İngilis birliyi mənsublarının uşaqlarına yüksək səviyyəli təhsil vermək məqsədiylə qurulmuşdur. 1979-cu ildə Milli Təhsil Nazirliyinə qoşulmuş və hal-hazırkı adı verilmişdir. Cağaloğlu Anadolu Liseyi, (köhnə adıyla İstanbul Qız Liseyi) 1850-ci ildə Əbdülməcidin anası Bezmialem Validə Sultanın istəyi üzərinə qurulmuş, Osmanlının ilk ictimai liseyi ünvanına malikdir. İlk olaraq Validə Məktəbi sonra isə Darülmaarif adlarını almış, 1911–1933-cü illər arasında İnas İdadisi (Kişi Müəllim Liseyi), 1933–1983-cü illər arasında Türkiyənin ilk qız liseyi — İstanbul Qız Liseyi olaraq xidmət vermiş, 1983-cü ildə isə hal-hazırkı adını almışdır. Bu liseydə isə digərlərindən fərqli olaraq təhsil almanca keçirilir.
Səhiyyə
İstanbul çoxlu sayda xəstəxana, klinika və laboratoriya ilə ölkənin tibbi araşdırma mərkəzidir. Bu obyektlərin əksəriyyəti yüksək texnologiyalı avadanlıqlara malikdir. Səhiyyə turizmi, şəhərdə inkişaf etmiş sağlamlıq imkanları və xaricdən daha əlverişli qiymətlər səbəbiylə inkişaf etmişdir.İngiltərə və Almaniya kimi Qərbi Avropa ölkələri yüksək məbləğli tibbi müalicə və əməliyyatlar üçün aşağı gəlirli xəstələri İstanbula göndərirlər. İstanbul, xüsusilə lazer oftalmologiyası və plastik cərrahiyyə sahəsində məşhurluq qazanmışdır.
Şəhərdəki hava çirkliliyi sağlamlıq üçün çox böyük problemdir. Xüsusi nəqliyyat vasitələrinin artması və ictimai nəqliyyatın yavaş olması bu problemi daha da artırır. Bu problemlə əlaqədar olaraq 2006-cı ilin yanvarında yalnız qurğuşunsuz benzin planlaşdırılıb. Səhiyyə xidmətləri şəhərdəki dövlət və özəl tibb müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir. İl daxilində yayılmış 52 dövlət xəstəxanası var. Rayon poliklinikaları əlavə olunduqda bu rəqəm 111-ə qalxmaqdadır. Hər bir rayonda bir və ya bir neçə sağlamlıq mərkəzi var. 2004-cü ildə sağlamlıq mərkəzlərinin ümumi sayı 337 olaraq təyin olundu. Vilayətlərdə özəl sağlamlıq müəssisələrinin sayı 138-dir. Dövlətdə, hərbi və özəl səhiyyə müəssisələrində yataqların ümumi sayı 18,375 ədəddir. Ümumilkdə ilçələrdə olan apteklərin ümumi sayı 3,852 təşkil edir.
Görməli yerlər
Dolmabağça sarayı
Dolmabağça Sarayı — Türkiyə Cümhuriyyətinin İstanbul şəhərində, Mərmərə dənizindən Boğaziçinə gedən yolda, dənizin sol sahilində Üsküdar məhəlləsinin qarşısında yerləşən tarixi saraydır.
Bu gün Dolmabağça sarayının yerləşdiyi ərazi XVII əsrdə Osmanlı donanmasının gəmilərinin saxlandığı limanlardan biri idi. Ənənəvi dənizçilik şənliklərinin təşkil edildiyi bu liman bir müddət sonra bataqlığa dönmüşdü. XVII əsrdə doldurulmasına başlanan bu liman Osmanlı padşahlarının əyləndikləri və istirahət etdikləri bir bağça kimi istifadə edilməyə başlandı. Bu bağçada uzun tarixi zaman ərzində inşa edilmiş köşklər və qəsrlər kompleksi bir müddət Beşiktaş Sahilsarayı adıyla tanınmışdı. Dolmabağça sarayı 600 metr uzunluğunda mərmər özül üzərində inşa edilmişdir. Mabeyn binasından (bu gün Rəsm Heykəl Muzeyi) Vəliəhd binasına qədər olan məsafə 284 metrdir. Bu məsafənin ortasında yüksəkliyi ilə diqqət çəkən Mərasim (Müayədə) binası yerləşir.
Bəylərbəyi Sarayı
Bəylərbəyi sarayı — İstanbulun Üsküdar ilçəsində 1861–1865-ci illərdə inşa olunan Osmanlı sarayı. Üsküdar rayonunun Bəylərbəyi səmtində yerləşən saray dövrün Osmanlı padşahı Sultan Əbdüləzizin sifarişi ilə, erməni əsilli baş memar Sarkis Balyan tərəfindən inşa olunmuşdur. Yay sarayı və əcnəbi dövlət adamlarının qonaq edilməsi məqsədilə hazırlanan sarayın inşasına 6 avqust 1863-cü ildə başlamış, açılış mərasimi isə 21 aprel 1865-ci ildə cümə salamlığının ardından Sultan Əbdüləzizin iştirakı ilə baş tutmuşdur. O illərdə sarayın inşaat xərcləri təqribən 500 min Osmanlı lirəsi olaraq hesablanmışdır. Sarayın yerləşdiyi ərazinin tarixi Bizans dövrünə qədər gedib çıxır. Belə ki, Bizans imperatoru II Konstansi burada böyük bir xaç heykəli inşa etdirmiş, bu səbəblə bölgə Bizans dövründə stavroz (yun. Xaç) bağçaları olaraq adlanmışdır.
Topqapı Sarayı
Topqapı sarayı — Türkiyənin İstanbul şəhərində yerləşən və 400 il (1465–1856) Osmanlı sultanlarının iqamətgahı olmuş saray kompleksidir. Hökmdar iqamətgahı kimi saray təntənəli qəbullar və əyləncə məclislərinin keçirildiyi məkan olmuşdur. Hazırda muzey kimi fəaliyyət göstərən saray İstanbulun əsas turist məkanlarından biridir. Sarayda Məhəmməd peyğəmbərin əbası və qılıncı kimi müsəlmanlar üçün çox dəyərli olan müqəddəs relikviyalar qorunur. 1985-ci ildən "İstanbulun tarixi ərazisi"nin tərkibində UNESCO Ümumdünya irsi siyahısına daxil olan saray IV kriteriya ilə "Osmanlı dövrü saraylarının ən yaxşı nümunələrindən biri" kimi təsvir edilir. Saray kompleksi dörd həyət və çoxlu kiçik binalardan ibarətdir. Ən aktiv məskunlaşma dövründə 4.000 insanın yaşadığı saray uzun sahilboyu ərazini əhatə edirdi. Kompleksə məscidlər, xəstəxana, çörəkxanalar və başqa binalar da daxildir. Sarayın inşasına 1459-cu ildə Konstantinopolu işğal etmiş Sultan II Mehmedin əmri ilə başlanmışdır. Sultanların əvvəlki iqamətgahından fərqləndirilməsi üçün saray "Yeni Saray" adlandırılmışdır. Saray XIX əsrdən etibarən Topqapı adlandırılmağa başlamışdır. 1509-cu il zəlzələsi və 1665-ci il yanğınından sonra sarayda əsaslı bərpa işləri aparılmış və saray genişlədilmişdir.
Ulduz sarayı
Ulduz sarayı — İstanbulda XIX əsrin sonlarında tamamlanan saray kompleksi. Ulduz yüksəkliyində yerləşən köşk və qəsrlərdən ibarət saray kompleksinin ilk binası III Səlim tərəfindən anası Mihrişah Sultana həsr edilən qəsr və atası Sultan III Mustafanın adına inşa etdirdiyi rokoko üslubundakı çeşmədir. Daha sonra Sultan II Mahmud 1834–1835-ci illərdə burada bir köşk inşa etdirmiş, ancaq bu bina günümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Sultan Əbdülməcid isə burada mövcud olan bütün binaları dağıdaraq 1842-ci ildə anası Bəzm-ialəm Sultan üçün Dilquşə adlı yeni bir qəsr inşa etdirmişdir.
Hal-hazırda bu qəsr Validə sultan köşkü olaraq tanınır. Sultan Əbdüləzizin hakimiyyəti zamanında da Böyük Mabeyn köşkü, Çit qəsri, Malta köşkü və Çadır köşkü inşa edilmişdir. Sultan II Əbdülhəmid taxta çıxdıqdan sonra bir müddət Dolmabağça sarayında yaşamış, daha sonra isə Ulduz sarayına köçmüş və səltənətinin sonuna qədər burada yaşamışdır.
Çırağan sarayı
1910-cu ildə baş verən yanğın nəticəsində tamamilə yanıb, günümüzə sadəcə xarici cəbhəsi qalmış Hünkar dairəsi sarayın əsas binalarından biridir. XVII əsrdə bu ərazi Qazançıoğlu bağçası adıyla tanınırdı. Övliya Çələbinin qeydlərinə görə, Osmanlı sultanı IV Muradın qızı Əsməhan Qaya Sultana hədiyyə etdiyi bu bağçada köşk inşa etdirmişdi. Daha sonra burada Nevşəhərli İbrahim Paşa, xanımı Fatma Sultan üçün böyük bir saray inşa etdirmişdir. Bağçasında, dövrün Osmanlı sultanı III Əhməd və sədrəzəmi Nevşəhərli İbrahim Paşanın da iştirak etdiyi təntənəli şənliklər keçirilən saray əhali tərəfindən Lalə dövrü boyunca Çırağan (farsca işıq deməkdir) adlanmağa başlandı. Osmanlı sultanı I Mahmudun hakimiyyətinin ilk illərində gözdən düşən saray daha sonra padşahın əmriylə bərpa edilərək xüsusilə də, əcnəbi elçilərin qonaq edilməsi üçün təsis edildi. Saray, eyni əsrin sonlarında III Səlimin bacısı Beyhan Sultana hədiyyə edilsə də, Beyhan Sultan sarayı bəyənməmiş, padşah isə sarayın strukturunu böyüdərək səltənətinin son 2 ilini burada keçirmişdir.
Qalata qülləsi
Qalata qülləsi — İstanbul şəhərinin Qalata səmtində yerləşən 528-ci ildə inşa olunmuş tarixi qüllə.
Qalata qülləsi İstanbul şəhərinin əsas simvollarındandır. Qalata qülləsi dünyanın ən qədim qüllələrindən hesab olunur. Qüllə Bizans imperiyasının imperatoru Anastasiusun göstərişi ilə 528-ci ildən inşa olunmağa başlanmışdır. 1204-cü ildə IV xaç yürüşü zamanı ciddi dağıntılara məruz qalan qüllə, 1348-ci ildə İsa Qülləsi adı ilə köhnə qüllənin yerində yenidən inşa olunmuşdur. 1348-ci ildə ikinci dəfə inşa olunan Qalata qülləsi həmin dövrdə Konstantinopol şəhərinin ən hündür binası hesab olunurdu.
Bu gün mövcud olan qüllə 1445–1446-cı illərdə yüksəldilmişdir. Qüllə türklərin əlinə keçdikdən sonra müxtəlif vaxtlarda təmir olunmuş, özülü bərkidilmişdir. XVI əsrdə qüllədən Kasımpaşa tərsanəsində işlədilən Xristian əsirləri saxlamaq üçün istifadə olunmuşdur. Sultan III Muradın icazəsi ilə ərəb alimi Tağıyəddin tərəfindən Qalata qülləsində Rəsədxana açılmışdır. Həmin Rəsədxana cəmi bir neçə il fəaliyyət göstərmiş və 1579-cu ildə qapadılmışdır. XVII əsrin ilk rübündə IV Muradın hakimiyyəti dövründə Hezarfən Əhməd Çələbi adlı gənc ixtiraçı ucmaq məqsədilə qanadlar hazırlamışdır. Uzun müddət davam etmiş təlimlərdən sonra, Hezarfən Əhməd Çələbi 1638-ci ildə Qalata qülləsindən Üsküdar səmtinə qədər uçmuşdur. O, bununla Bosfor boğazının üstündən keçmişdir. Bu uçuş Dünya tarixində insanın ilk əhatəli uçuşu hesab olunur.
Taksim Meydanı
Taksim meydanı — İstanbulun Avropa hissəsində, Bəyoğlu ilçəsində yerləşən meydan. Meydan İstanbul şəhərinin ən məşhur məkanlarından biri, eləcə də böyük alış-veriş, turizm və istirahət ərazisidir. Öz restoranları, mağaza və otelleri ilə məşhurdur.
Sultanəhməd Meydanı
Günümüzə çox az qalıqları qalan Bizans dövrünün əhəmiyyətli tikililəri və abidələri Cıdır meydanı ətrafında inşa edilmişdir. Böyük saray adı ilə məşhur olan İmperiya sarayı Cıdır meydanının yanından başlayır, dəniz kənarına qədər uzanardı. Meydan, Romaya qədər uzanan yolun başlanğıcı idi və ilk mozaika daşı da burada qoyulmuşdur. Hamamlar, məbədlər, dini, mədəni, idarə və ictimai mərkəzlər bu parkın yaxınlığında yerləşmişdir. Bizans və Türk dövrlərində də mərkəzi əhəmiyyətini davam etdirmişdir. İstanbulun ən mühüm abidələri Aya Sofya məbədi, Sultan Əhməd Məscidi, Türk və İslam Əsərləri Muzeyi və daha çoxu Cıdır meydanın dairəsindədir. Şəhərin əsas küçələri Cıdır meydanından başlayır. Yol kənarları ticarət binları və iqamətgahlarla əhatəlidir.
Gülhanə parkı
![image]()
Gülhanə Parkının üstdən görünüşü.
Gülhanə parkı — İstanbul şəhərinin Fatih ilçəsində yer alan tarixi bir parkdır. Alay köşkü, Topqapı sarayı və Sarayburnu arasında yerləşir. Park, Osmanlı imperiyası dövründə Topqapı sarayının xarici bağçası və içində bir qoruq və qızılgül bağçalarını saxlayardı. Türk tarixində demokratikləşmənin ilk addımı olan Tənzimat fərmanı, 3 noyabr 1839-cu ildə Əbdülməcidin dövründə Xarici İşlər Naziri Mustafa Rəşid Paşa tərəfindən Gülhanə parkında oxunmuşdur və bu səbəblə bu parka Gülhanə Xətti Hümayunu da deyilir.
İstanbul şəhərinin başçısı Cəmil Paşanın dövründə düzəldilərək 1912-ci ildə park halına gətirildi və xalqa açıldı. Hal-hazırda park 1000 m2-lıq sahəyə malikdir. Parkın girişində sağ tərəfdə İstanbul mer və bələdiyyə sədrlərinin büstləri var. Parkın ortasından hər iki tərəfi ağaclı yol keçir. Bu yolun sağında və solunda istirahət yerləri, uşaq bağçası var. Parkda həmçinin Romalılardan qalma Qot sütunu yer alır.
Parkdaki son tədbirlər Gülhanə parkının Sarayburnu hissəsində 19 noyabr 1938-ci il tarixində keçirilib.
Bəyazid meydanı
Bəyazid meydanı — İstanbuldakı tarixi yarımadanın mərkəzində, şəhərin əsas nəqliyyat yollarının mərkəzində yerləşir.
Bizans dövründə şəhərin ən vacib meydanlarından biri olan Feodosius Forumu da demək olar ki, eyni ərazidə yerləşirdi. Bu gün Osmanlı İmperiyası dövründə saray bağçası olan Bəyazid meydanı şəhər görünüşünü təşkil edən əsas hissələrdən biridir. Bəyazid məscidi və ətrafda bir neçə məhəllənin yer aldığı Bəyazid səmti vardır. Səmt, şimaldan Çarşı qapı və Qapalı çarşı, cənubdan Soğanağa məhəlləsi, qərbdən isə İstanbul Universiteti ilə həmsərhəddir. 27 may 1960 hərbi çevrilişindən sonra bir müddət Hüriyyət meydanı olaraq da adlandırılmışdır.
Bakırköy Azadlıq meydanı
Bakırköy Azadlıq meydanı — İstanbulun Bakırköy ilçəsində İncirli prospekti ilə Ebuzziya prospektini birləşdirən meydandır.
Bakırköy qəbiristanlığı, bələdiyyə binası və Bakırköy stansiyası ilə əhatə olunan meydan 2002-ci ildə Cumhuriyet Meydanı olaraq dəyişdirildi, lakin bu ad çox istifadə edilmədi. Şəhərin ən məşhur ticarət mərkəzlərinin bir çoxunun burada yerləşməsi səbəbindən adətən meydanda sıxlıq yaşanır.
15 iyul Şəhidlər Körpüsü
Bosfor üzərindən salınan ilk asma körpü 15 iyul Şəhidlər Körpüsü olmuşdur. Körpü İstanbulun Avropa və Asiya hissələrini birləşdirir. Körpünün uzunluğu 1560 metr, əsas aşırımın uzunluğu 1074 metr, körpünün eni 33 metr, suyun üstündə dayaqların hündürlüyü 165 metr, yoldan ötən hissədən suyun səthinə qədər 64 metrdir. Hər gün körpüdən təxminən 600 000 sərnişin daşıyan 200 000-dən çox nəqliyyat vasitəsi keçir. Uzunluğuna görə körpü dünyada 13-cü yerdədir. Körpüdən istifadə etmək ödənişlidir, piyada keçişi isə intihar sayının çoxluğu səbəbindən qadağandır. Osmanlı İmperiyası dövründən bəri boğazı körpü ilə keçmək fikri 15 iyul Şəhidlər Körpüsünün inşasına qədər illər ərzində tez-tez gündəmə gəlmişdir. Cümhuriyyətin ilk illərində varlı bir iş adamı olan Nuri Dəmirağ körpü üçün fərdi layihələr hazırlamış və 1931-ci ildə San Fransiskoda Qızıl qapı körpüsünü inşa edən Bethlehem Polad Şirkəti üçün bir layihə çəkmişdir. Dəmirağın həyata keçirilməyən layihəsindən başqa, 1951-ci ildə bir alman şirkəti tərəfindən hazırlanan bir layihə də reallaşmadı. Hal-hazırda İstanbulun əsas rəmzlərindən biridir.
Nəqliyyat
İstanbulda nəqliyyat quru, hava, dəniz və dəmir yolu kimi müxtəlif yollarla həyata keçirilir. Şəhəriçi, şəhərlərarası və beynəlxalq nəqliyyat üçün böyük mərkəzlərə malikdir. Şəhərdə hava nəqliyyatının mövcud olduğu iki mülki hava limanı var. Bunlardan biri 2019-cu ildə açılan İstanbul Hava Limanıdır. İstanbul hava limanında daxili və xarici uçuşlar üçün 2 ayrı terminal var. Atatürk hava limanından planlaşdırılan bütün uçuşlar 6 aprel 2019-cu ildən etibarən İstanbul Hava Limanından edilməyə başlandı. Atatürk Hava limanının gələcək istifadəsi hələ dəqiqləşdirilməyib. İstanbul Hava Limanı, Akpınar və Yeniköy məhəllələri arasındakı 7.650 hektarlıq ərazidə yerləşir. Digər hava limanı şəhərin Asiya hissəsində yerləşən Səbihə Göyçən Hava Limanıdır.
Bir çox yerli və xarici mərkəzə birbaşa uçmaq mümkündür. Şəhər hava limanlarından biri olan İstanbul Hava limanı, Avropa hissəsi Arnavutköy ilçəsində, Sabiha Gökçen hava limanı isə Asiya hissəsindəki Pendik ilçəsində yerləşir. Atatürk Havalimanı şəhər içərisində hava nəqliyyatında mühüm rola sahib idi. Hər gün hava limanından orta hesabla 650–700 təyyarə uçurdu. Şəhərin mərkəzinə metro xətti və magistral yollarla bağlanır.
Xüsusilə şəhərlərarası səyahətdə quru nəqliyyatı böyük bir paya sahibdir.Türkiyənin hər şəhərinə və ayrıca Gürcüstan, Yunanıstan, Bolqarıstan kimi qonşu ölkələrə İstanbuldan birbaşa avtobus səfərləri vardır. Asiya hissəsində, isə şəhərin Avropa hissəsindədir. Böyük İstanbul avtovağzalı da şəhər mərkəzinə metro ilə bağlıdır. Bundan başqa, şəhərin müxtəlif yerlərində bəzi böyük turizm şirkətləri tərəfindən idarə olunan cib avtovağzalları mövcuddur.
Dəmir yolu bu iki nəqliyyat marşrutu ilə müqayisədə daha az üstünlük verilən nəqliyyat növüdür. İstanbuldan Əskişəhər, Ankara, Konya, Adana, Bitlis, Van kimi yerli mərkəzlərə və Yunanıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Serbiya, Macarıstan, İran, Suriya və İraq kimi xarici mərkəzlərə də dəmiryolu xidməti vardır. Son zamanlarda Yüksək Sürət Qatarı layihəsinin İstanbulda da həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Dəmiryol nəqliyyatı şəhər ictimai nəqliyyatı olan İstanbul metrosunda da istifadə olunur.
Dəniz yolu ilə şəhərdə müntəzəm nəqliyyat yalnız ölkə daxilində həyata keçirilir. İstanbuldan Yalova, Balıkəsir və Bursaya qədər bərə xidmətləri vardır. Turizm məqsədilə İstanbul Limanına gələn fərdi gəmilər istisna olmaqla, beynəlxalq kruiz yoxdur.
Şəhərdən O-1, O-2, O-3, O-4 və O-7 avtomobil yollarını keçir. Avtomobil yolları 15 İyul Şəhidlər və Fateh Sultan Mehmet körpüsü ilə bağlanır. Körpülər şəhər nəqliyyatının vacib hissələrindən biridir. Pik saatlarda körpülərdə tez-tez tıxaclar yaranır. Euronews-un "Qlobal həyat keyfiyyəti 2019" hesabatına görə, İstanbul sürücü və sərnişinlərin nəqliyyatda ən çox vaxt itirdiyi 13-cü şəhər oldu.
İETT xətlərindən əlavə, özəl şirkətlər İstanbul kəndlərinə və Silivri, Çatalca və Şilə kimi ucqar ilçələrə nəqliyyatı təmin edir.
İstanbul ictimai nəqliyyat sistemi, 14 milyondan çox adamı ictimai nəqliyyat xidmətləri ilə təmin edərək, 5.461 kvadrat kilometr ərazini əhatə edir. İldə ictimai nəqliyyat xüsusi şirkətlər və ictimai avtobus, metrobus şəbəkələri, relsli sistemlər və dəniz vasitələri tərəfindən həyata keçirilir. Osmanlı imperiyasının olmuş İstanbulun Avropa hissəsində böyük bir tramvay şəbəkəsi var idi. Atlı tramvay olaraq başlayan xətlər elektrik tramvayla əvəz edilmiş, İstanbul Elektrik, Tramvay və Tunel (İETT) təşkilatı qurulmuşdur.
Tramvay
İstanbulda şəhəriçi daşınma prosesləri 1869-cu ildə Dərsadət Tramvay Şirkəti və Tunel təşkilatının qurulması ilə başlayır. 1871-ci ildə şirkət atlı tramvayda dörd marşrutda daşıma proseslərinə başladı. Bu xətlər Əzabqapı-Qalata, Aksaray-Yeddiqüllə, Aksaray-Topqapı və Əminönü-Aksaray olmuş və ilk ildə 4,5 milyon adama xidmət etmişdir. Sonrakı illərdə yeni xətlər əlavə edildi. 1 metr genişliyə malik dəmiryolda 430 və 45 tramvay maşın işləyə bilərdi. 1912-ci ildə Müdafiə Nazirliyi Balkan müharibələri zamanı bütün atları cəbhəyə göndərilməsi ilə atlı tramvay daşımasına bir il müddətinə ara verildi. Tramvay şəbəkəsi 2 fevral 1914-cü ildə Catene Tel şirkəti tərəfindən elektrikləşdirilmişdir. 8 iyun 1928-ci ildə Üsküdar və Kısıklı arasında tramvay işə başladı. 1950-ci illərdə tramvay xətlərinin uzunluğu 130 km-ə çatdı. 1956-cı ildə 56 min 270 qatar və 108 milyon sərnişin yaşadı.27 may hərbi çevrilişindən sonra şəhərin tramvay xidməti tənəzzülə başladı. Xətlər dağıdıldı və o günün şərtlərinə uyğun daha sürətli qatarlar üçün nəzərdə tutulmuş xətlər salındı. Köhnə tramvay şəhərin Avropa hissəsində 12 avqust 1961-ci ilə qədər və Asiya hissəsində isə 14 noyabr 1966-cı ilədək xidmət verməyə davam etmişdir.
Metro
İstanbul metrosu, Türkiyənin İstanbul şəhərində xidmət verən metro sistemidir. 3 sentyabr 1989-cu ildə xidmətə girdiyində Türkiyənin ilk metro sistemi idi. Metro İstanbul, Böyükşəhər Bələdiyyəsi tərəfindən idarə olunur və hal-hazırda 6 metro xətti (M1, M2, M3, M4, M5, M6) və 86 stansiyaya malikdir. Bu xüsusiyyəti ilə İstanbul metrosu, ölkənin ən böyük metro şəbəkəsidir.M1, M2, M3 və M6 xətləri Avropa tərəfində, M4 və M5 xətləri Asiya tərəfində xidmət göstərir. M1, M3, M4 və M5 metro xətlərinin genişləndirilməsi işləri davam etdirilir. M7, M8, M9, M10, M11, M12, M13 metro xətlərinin tikintisi davam edir. Tikintisi davam edən M7, M9, M11 xətləri Avropa tərəfində, M8, M10, M12, M13 xətləri isə Asiya tərəfində yer alacaqdır.
Metro sistemi, həftənin hər günü son stansiyalardan etibarən səhər saat 6.00-da gedən ilk qatardan gecə 00.00-da gedən son qatara qədər xidmət göstərir. Həftə sonları və tətil günləri, hər 20 dəqiqədə 00.00 ilə 06.00 arasında əlavə xidmətlər təşkil edilir. Metro sərnişinləri vasitəsilə ödəniş edir.
Funikulyor
Tunel 1874-cü ildə London metrosundan sonra Avropada ikinci və Altantik Prospekt Tunelindən sonra dünyada üçüncü ən qədim metro kimi fəaliyyətə başladı. Kabelli lift sisteminə bənzər bir funikulyor sistemdir. Tunel xəttində dayanacaq yoxdur, uzunluğu 573 metrdir və Karaköy ilə Tünel Meydanı arasında 60 metr hündürlük fərqi var.
2006-cı ildə istifadəyə verilən Taksim-Kabataş funikulyoru, M2 xətti ilə Kabataşdakı bərə limanlarını və T1 xəttini birləşdirir. Sistemdə dayanacaq yoxdur və gündə 195 səfər edilərək, ümumilikdə 30.000 sərnişin daşınır.
Avtobuslar
İstanbulda ictimai nəqliyyatın önəmli qollarından biri olan avtobuslar 1926-cı ildə Bəyazid və Karaköy arasında dörd ədəd Renault-Scania avtobusları ilə başlamışdır. Şəhərdə 1942-ci ildə 9, 1955-ci ildə 16, 1960-cı ildə isə 525 avtobus fəaliyyət göstərmişdir.Böyükşəhər Bələdiyyəsi nəzdində şəhərdə ictimai nəqliyyat xidmətləri göstərən təşkilat İETT-dir.
İETT, avtobus, tramvay və tuneldən əlavə olaraq, və -nin idarə olunması, icrası və nəzarəti üçün də məsuliyyət daşıyır. İETT, eyni zamanda İstanbuldakı dəmir yolları sistemlərinin bir hissəsinin inşasını da həyata keçirir.
Metrobus
İstanbulun E-5 şosesində Topqapı-Avcılar xətti üzrə işləyəcək metrobus layihəsi üçün Niderlandın Fileas şəhərindən 26 metrlik, 220 nəfərlik metrobusların alınması üzrə danışıqlar aparmaqdadır. Xətti üzərində yerləşən maqnit çivəri sezərək, sürücüsüz hərəkət edəcək. Metrobus layihəsi E-5 şosesində Məcidiyyəköy-Bəylikdüzü arasında həyata keçiriləcək və iş Çobançeşmə-Kiçikçəkməcə, Topqapı-Çobançeşmə, Məcidiyyəköy-Cevizlibağ və Kiçikçəkməcə-Bəylikdüzü mərhələlərindən ibarət olacaq. Layihənin təxminən 75 milyon TL dəyərində olduğu təxmin edilir. Bundan əlavə, Ədirnəqapı-Vəznəcilər, Beşiktaş-Levent arasında da metrobus xəttinin salınması planlaşdırılmışdır.
Hava çirklənməsi
Qlobal iqlim dəyişikliyinin yaratdığı ekoloji çirklənmənin çatdığı mərhələ dünya ədəbiyyatında qlobal iqlim böhranı adlanır və planetimizdəki canlıların altıncı kütləvi məhvi yolunda sürətlə irəlilədiyi bildirilir. Niderland Ekologiya Dəyərləndirmə Agentliyinin 2018-ci il hesabatına görə Türkiyə karbon salınımı baxımından dünyanı ən çox çirkləndirən ölkələr içərisində 18-ci sırada yer alır. Türkiyəni çirkləndirən inzibati vahidlər siyahısında isə İstanbul 1-ci sırada yer alır. Şəhərdəki nəqliyyatların, tıxacların çoxluğu, qurğuşunsuz benzinin qadağan olunmasına baxmayaraq, hələ də geniş istifadəsi, fabrik və zavodların sayının gün keçdikcə artması kimi faktorları nəzərə aldıqda, nəticə bizi heç də təəcübləndirmir. Lakin şəhərdə hava çirkliliyinə qarşı bir çox tədbirlər görülür. Şəxsi avtomobillərin sayının azaldılması, metrobus, metro, avtobus kimi ictimai nəqliyyat xəttlərinin genişləndirilərək bütün şəhəri əhatə etməsi, tıxacların azaldılması üçün daha geniş yolların inşası bu tədbirlərdən bir neçəsidir.
-
![image]()
İstanbul Kadıköydə ictimai avtobus -
![image]()
-
![image]()
İstanbulda qədim tramvay -
![image]()
Əyyubsultanda Pierre Loti funikulyoru
Qardaş şəhərlər
|
Biblioqrafiya
- ʻAner, Nadav. Pergola, Sergio Della; Gilboa, Amos; Ṭal, Rami (redaktorlar ). The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004–2005: The Jewish People Between Thriving and Decline. Jerusalem: Gefen Publishing House Ltd. 2005. ISBN .
- Athanasopulos, Haralambos. Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law. Jefferson, NC: McFarland & Company, Inc. 2001. ISBN .
- Barnes, Timothy David. Constantine and Eusebius. Cambridge, MA: Harvard University Press. 1981. ISBN .
- Baynes, Norman H. Baynes, Norman H.; Moss, Henry S.L.B (redaktorlar ). Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization. Oxford: Clarendon Press. 1949. ISBN .
- Béhar, Pierre. Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique. Paris: Éditions Desjonquères. 1999. ISBN .
- Bideleux, Robert; Jeffries, Ian. A History of Eastern Europe: Crisis and Change. New York and London: Routledge. 1998. ISBN .
- Boyar, Ebru; Fleet, Kate. A Social History of Ottoman Istanbul. Cambridge: Cambridge University Press. 2010. ISBN .
- Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque. Oxford University Press. 2009. səh. 1. ISBN . 3 June 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 11 April 2013.
Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul, the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid-7th century BCE...
- Brink-Danan, Marcy. Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance. New Anthropologies of Europe. Bloomington, IN: Indiana University Press. 2011. ISBN .
- Brummett, Palmira Johnson. Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908–1911. Albany, NY: SUNY Press. 2000. ISBN .
- Cantor, Norman F. Civilization of the Middle Ages. New York: HarperCollins. 1994. ISBN .
- Çelik, Zeynep. The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. 1993. ISBN .
- Chamber of Architects of Turkey. Architectural Guide to Istanbul: Historic Peninsula. 1. Istanbul: Chamber of Architects of Turkey, Istanbul Metropolitan Branch. 2006. ISBN .
- Chandler, Tertius. Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: St. David's University Press. 1987. ISBN .
- Connell, John. Medical Tourism. CAB Books. Wallingford, Eng.: CABI. 2010. ISBN .
- Dahmus, Joseph. A History of the Middle Ages. New York: Barnes & Noble Publishing. 1995. ISBN .
- De Sélincourt, Aubery. Marincola, John M. (redaktor). The Histories. Penguin Classics. London: Penguin Books. 2003. ISBN .
- De Souza, Philip. The Greek and Persian Wars, 499–386 B.C. London: Routledge. 2003. ISBN .
- Dumper, Michael; Stanley, Bruce E., redaktorlar Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. 2007. ISBN .
- Efe, Recep; Cürebal, Isa. Impacts of the "Marmaray" Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels, and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul // Brunn, Stanley D (redaktor). Engineering Earth: The Impacts of Megaengineering Projects. London & New York: Springer. 2011. 715–34. ISBN .
- El-Cheikh, Nadia Maria. Byzantium Viewed by the Arabs. Cambridge, MA: Harvard University Press. 2004. ISBN .
- Finkel, Caroline. Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. New York: Basic Books. 2005. ISBN .
- Freely, John. Istanbul: The Imperial City. New York: Viking. 1996. ISBN .
- Freely, John. The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara. Woodbridge, Eng.: Companion Guides. 2000. ISBN .
- Freely, John. A History of Ottoman Architecture. Southampton, Eng.: WIT Press. 2011. ISBN .
- Georgacas, Demetrius John. "The Names of Constantinople". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. 78. 1947: 347–67. doi:10.2307/283503. JSTOR 283503.
- Göksel, Aslı; Kerslake, Celia. Turkish: A Comprehensive Grammar. Comprehensive Grammars. Abingdon, Eng.: Routledge. 2005. ISBN .
- Göktürk, Deniz; Soysal, Levent; Türeli, İpek, redaktorlar Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe?. New York: Routledge. 2010. ISBN .
- Grant, Michael. The Severans: The Changed Roman Empire. London: Routledge. 1996. ISBN .
- Gregory, Timothy E. A History of Byzantium. Oxford: John Wiley and Sons. 2010. ISBN .
- Gül, Murat. The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City (Revised Paperback). London: IB.Tauris. 2012. ISBN .
- Harter, Jim. World Railways of the Nineteenth Century: A Pictorial History in Victorian Engravings (illustrated). Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. 2005. ISBN .
- Holt, Peter M.; Lambton, Ann K.S.; Lewis, Bernard, redaktorlar The Cambridge History of Islam. 1A (illustrated, reprint). Cambridge: Cambridge University Press. 1977. ISBN .
- Isaac, Benjamin H. The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest (illustrated). Leiden, the Neth.: BRILL. 1986. ISBN .
- Kapucu, Naim; Palabiyik, Hamit. Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age. USAK Publications. 17. Ankara: USAK. 2008. ISBN .
- Karpat, Kemal H. The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization (illustrated). Cambridge, Eng.: Cambridge University Press. 1976. ISBN .
- Keyder, Çağlar, redaktorIstanbul: Between the Global and the Local. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. 1999. ISBN .
- King, Charles. Midnight at the Pera Palace, The birth of modern Istanbul. Norton & Cy. 2014. ISBN .
- Klimczuk, Stephen; Warner, Gerald. Secret Places, Hidden Sanctuaries: Uncovering Mysterious Sights, Symbols, and Societies. New York: Sterling Publishing Company, Inc. 2009. ISBN .
- Knieling, Jörg; Othengrafen, Frank. Planning Cultures in Europe: Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning. Urban and Regional Planning and Development. Surrey, Eng.: Ashgate Publishing, Ltd. 2009. ISBN .
- Köksal, Özlem, redaktorWorld Film Locations: Istanbul. Bristol, Eng.: Intellect Books. 2012. ISBN .
- Köse, Yavuz. Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Their Staff in Istanbul (1889–1921) // Atabaki, Touraj; Brockett, Gavin (redaktorlar ). Ottoman and Republican Turkish Labour History. Cambridge: Cambridge University Press. 2009. 91–114. ISBN .
- Landau, Jacob M. Atatürk and the Modernization of Turkey. Leiden, the Neth.: E.J. Brill. 1984. ISBN .
- Limberis, Vasiliki. Divine Heiress: The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople. London: Routledge. 1994. ISBN .
- Lister, Richard P. The Travels of Herodotus. London: Gordon & Cremonesi. 1979. ISBN .
- Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924 (2011)
- Masters, Bruce Alan; Ágoston, Gábor. Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Infobase Publishing. 2009. ISBN .
- Morris, Ian. (PDF). Stanford, Calif.: Stanford University. oktyabr 2010. 15 sentyabr 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 iyul 2012.
- Necipoğlu, Gülru. Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge, MA: The MIT Press. 1991. ISBN .
- Necipoğlu, Gülru. From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye // ölcer, Nazan (redaktor). From Byzantion to Istanbul. Istanbul: SSM. 2010. ISBN .
- Norris, Pippa. Public Sentinel: News Media & Governance Reform. Washington, DC: World Bank Publications. 2010. ISBN .
- Organisation for Economic Co-operation and Development. Istanbul, Turkey. OECD Territorial Reviews. Paris: OECD Publishing. 2008. ISBN .
- Oxford Business Group. The Report: Turkey 2009. Oxford: Oxford Business Group. 2009. ISBN .
- Papathanassis, Alexis. The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism. Berlin: Springer. 2011. ISBN .
- Quantic, Roy. Climatology for Airline Pilots. Oxford: John Wiley & Sons. 2008. ISBN .
- Reinert, Stephen W. Fragmentation (1204–1453) // Mango, Cyril (redaktor). The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press. 2002. ISBN .
- Reisman, Arnold. Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Atatürk's Vision. Washington, DC: New Academia Publishing, LLC. 2006. ISBN .
- Roebuck, Carl. Ionian Trade and Colonization. Monographs on Archaeology and Fine Arts. New York: Archaeological Institute of America. 1959. ISBN .
- Room, Adrian. Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites (2nd). Jefferson, NC: McFarland & Company. 2006. ISBN .
- Rôzen, Mînnā. A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566 (illustrated). Leiden, the Neth.: BRILL. 2002. ISBN .
- Sanal, Aslihan. Fischer, Michael M.J.; Dumit, Joseph (redaktorlar ). New Organs Within Us: Transplants and the Moral Economy. Experimental Futures (illustrated). Chapel Hill, NC: Duke University Press. 2011. ISBN .
- Schmitt, Oliver Jens. Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert" (German). Munich: Oldenbourg. 2005. ISBN .
- Shaw, Stanford J.; Shaw, Ezel K. History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. 2. Cambridge: Cambridge University Press. 1977. ISBN .
- Tarasov, Oleg; Milner-Gulland, R.R. Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia. London: Reaktion. 2004. ISBN .
- Taşan-Kok, Tuna. Budapest, Istanbul, and Warsaw: Institutional and Spatial Change. Delft, the Neth.: Eburon Uitgeverij B.V. 2004. ISBN .
- Taylor, Jane. Imperial Istanbul: A Traveller's Guide: Includes Iznik, Bursa and Edirne. New York: Tauris Parke Paperbacks. 2007. ISBN .
- Tigrek, Sahnaz; Kibaroğlu, Ayșegül. Strategic Role of Water Resources for Turkey // Kibaroğlu, Ayșegül; Scheumann, Waltina; Kramer, Annika (redaktorlar ). Turkey's Water Policy: National Frameworks and International Cooperation. London & New York: Springer. 2011. ISBN .
- Time Out Guides, redaktorTime Out Istanbul. London: Time Out Guides. 2010. ISBN .
- Turan, Neyran. Towards an Ecological Urbanism for Istanbul // Sorensen, André; Okata, Junichiro (redaktorlar ). Megacities: Urban Form, Governance, and Sustainability. Library for Sustainable Urban Regeneration. London & New York: Springer. 2010. 223–42. ISBN .
- WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō. Urban Transport and the Environment: An International Perspective. Amsterdam: Elsevier. 2004. ISBN .
- Wedel, Heidi. Ibrahim, Ferhad; Gürbey, Gülistan (redaktorlar ). The Kurdish Conflict in Turkey. Berlin: LIT Verlag Münster. 2000. 181–93. ISBN .
- Wynn, Martin. Planning and Urban Growth in Southern Europe. Studies in History, Planning, and the Environment. Los Altos, CA: Mansell. 1984. ISBN .
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.trtworld.com/turkey/chp-s-ekrem-imamoglu-becomes-new-istanbul-mayor-25941.
- archINFORM (alm.). 1994.
- https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/370152.
- https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684.
- Иеронимович Адамјан Петрос // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 116.
- "Cumhuriyet Dönemi'nde Ankara başkent yapılmışsa da İstanbul kültürel başkent olma özelliğini korumuştur." İstanbul, Anadolu Yayıncılık (1983), s.4086.
- "İstanbul Büyükşehir ve metropol". 2009-09-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-03-23.
- "İki kıta üzerine kurulu İstanbul, Türkiye'nin siyasi ve iktisadi merkezi olmayı sürdürmektedir." ("À cheval sur deux continents Istanbul demeure le pôle culturel et économique de la Turquie.") Istanbul, Michelin (2011), s. 106. , 9782067154384
- List of cities proper by population
- PriceWaterhouseCoopers: U. K. Economic Outlook and Global City GDP Ranking 2005–2020 Full Report 2007-03-28 at the Wayback Machine (PDF faylı)
- — 12 Yanvar, 2009-cu ildə arxivlənmişdir.
- T. C. Kültür Bakanlığı Osmanlı başkentleri sayfası 2016-03-05 at the Wayback Machine. — İstifadə tarixi: 2 aprel, 2019
- [1] 2016-03-05 at the Wayback Machine T. C. Kültür Bakanlığı Osmanlı başkentleri sayfası.
- Qaya, Öndər (2010). "Byzas'ın yerinden Konstantin'in şehrine: İstanbul". "Cihan Payitahtı" — İstanbul kitabından. İstanbul: Timaş. ss. səhifə. 15–23. ISBN 978-605-114-165-5.
- "Çağlar boyu İstanbul". Buraxılış tarixi: 29 iyun 2010.
- "History of sedimentary infilling of Yarimburgaz Cave 2021-08-09 at the Wayback Machine (PDF faylı), Buraxılış tarixi: 29 İyun, 2010 (İngiliscə)
- 22 Yanvar, 2015 tarixində bu mənbədən 2016-03-05 at the Wayback Machine arxivləndi. Buraxılış tarixi: 29 İyun, 2010
- "İstanbul". Təməl Britannica. IX. İstanbul: Əsas Buraxılış. 1993. ss. səhifə 115.
- Qaya Öndər (2010). "Bizansın yerindən Konstantinin Şəhərinə: İstanbul". Cihan Paytaxtı İstanbul. İstanbul: Timaş. ss. səhifə 15–23. ISBN 978-605-114-165-5.
- Təməl Britannica. IX. İstanbul: Əsas Buraxılış. 1993. ss. səhifə 115.
- . 29 oktyabr 2013 tarixində mənbəsindən arxivləndi. Giriş tarixi: 30 iyun 2010.
- Georgacas, Demetrius John (1947). "The Names of Constantinople 2016-03-03 at the Wayback Machine". Transactions and Proceedings of the American Philological Association. The Johns Hopkins University Press. Buraxılış 78, səhifə 347–67. doi:10.2307/283503
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Istanbul kohne Azerbaycandilli menbelerde Istambul Turkiyenin en boyuk seheri ve olkenin 81 ilinden biri Olkenin iqtisadi tarixi ve sosial medeni ehemiyyetli seherlerinden biridir Iqtisadi boyukluyune gore dunyada 34 cu ehalisine gore Avropada birinci Dunyada ise Laqos seherinden sonra altinci sirada yer alir IstanbulIstanbul Konstantinopolis41 00 36 sm e 28 57 37 s u Olke TurkiyeBasci Ekrem ImamogluTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 29 may 1453Evvelki adi KonstantinopolSahesi 5 343 km Merkezin hundurluyu 100 mIqlimi Deniz iqlimiSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 15 655 924 nef 2023 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 212 216Poct indeksi 34000 34990Neqliyyat kodu 34Digeribb istanbul ibb istanbul enIstanbul Vikianbarda elaqeli mediafayllar Istanbul Turkiyenin simal qerbinde Mermere denizi ve Bosfor sahili boyunca salinmis seherdir Qitelerarasi seher olan Istanbulun Avropa hissesine Avrupa yakasi Asiyadaki hissesine ise Anadolu Yakasi deyilir Uc terefi su sahesi Mermere denizi Bosfor ve ile ehate olunmus yarimada uzerinde qurulan Istanbulun qerb serhedi Konstantinopol qala divarlarini meydana getirir Seherin boyume ve inkisafi prosesinde qala divarlarinin serhedleri 4 defe qerbe dasinmisdir Seher 39 ilceden ibaretdir Boyukseher belediyyesi ile birlikde 40 belediyyeye malikdir Dunyanin en qedim seherlerinden biri olan Istanbul 330 395 ci iller arasinda Roma Imperiyasi 395 1204 ve 1261 1453 illeri arasinda Bizans Imperiyasi 1204 1261 arasinda Latin Imperiyasi ve son olaraq da 1453 1922 illeri arasinda Osmanli Imperiyasina paytaxtliq etmisdir Son illerde ard arda meydana cixan arxeoloji tapintilar beseriyyet tarixinde muhum rol oynayir Yarimburqaz magarasinda tapilan das aletlerle ibtidai insan izlerinin 400 000 il evvele soykendiyi ortaya cixmisdir Bu arxeoloji tapintilar tekce Istanbul deyil butun Mermere regionunun en qedim insan izleridir Seherin Asiya hissesinde ilk meskunlasma merkezleri Avropa hissesinde ise Bizantion olmusdur Musteqillik dovrunden once de esareti altinda oldugu butun dovletlerin paytaxt rolunu oynayan bu seher 13 oktyabr 1923 cu ilde paytaxtin Ankaraya kocurulmesi ile bu statusunu itirmisdir Buna baxmayaraq Istanbul hal hazirda da olkenin ticaret senaye neqliyyat turizm tehsil medeniyyet ve incesenet merkezi olaraq qalmaga davam edir Qara deniz ile Mermere denizi birlesdiren Asiya ile Avropani ayiran Bosfora ev sahibliyi eden Istanbul seherinin geosiyasi ehemiyyeti olduqca yuksekdir Hal hazirda seherin butun limanlari akiv olaraq istifade edilir Bu xususiyyetine gore uzun muddetli dominantliq mubahiseleri mehz bu bolgenin erazisinde bas vermisdir Esas caylari ve Seher torpaqlari hamardir en yuksek noqtesi ise ilcesindeki Seherdeki baslica tebii goller Kicikcekmece ve Durusudur Hava temperaturu ve yaginti miqdari qeyri sabitdir ToponomikaEsas meqale Istanbulun adlariI Konstantin Seherin ilk adi Vizantiya olmusdur Bu ad ilk defe Meqara kolonistleri terefinden verilib Istanbul adina tarixde ilk defe X esrde ereb sonradan turk menbelerinde rast gelinmisdir Adin xususi ad olan Bizasdan yarandigi dusunulur Qedim Yunan enenesi bu adin yunan kolonistlerin efsanevi kralina aid olmasini istinad edir Muasir alimlerin ferziyyelerine esasen Bizas adinin Frakiya ve adlari ile elaqeli oldugu dusunulur I Konstantin 330 cu ilde Istanbulu Serqi Roma Imperiyasinin paytaxti teyin etmisdir Bu dovrde seherde Nova Roma adi yayilmaga calisilmisdir Lakin sonralar bu ad genis istifade edilmemisdi Respublika dovrunedek seher ucun en genis yayilmis ad Konstantinopol olmusdur Konstantiniyye ve Istanbul ise Osmanli Imperiyasi hakimiyyeti dovrunde sehere verilmis adlar olmusdur Osmanli dovrunde XV esrin ortalarindan etibaren sehere muraciet etmek ucun Konstantinopol adinin istifadesi tarixi cehetden yanlis olmasada turkler terefinden yanlis qebul edilir XIX esrde seher ecnebiler ve ya turkler terefinden istifade olunan diger adlari elde etmisdi Konstantinopolis avropalilar Istanbul ise turkler terefinden istifade olunurdu Respublika dovru basladiqdan sonra ise seherin resmi adi Istanbul olaraq qaldi 1930 cu iledek beynelxalq senedlerde seherin resmi adi Konstantinopol kimi qeyd edilirdi Istanbulun da qedim adlari sayilan Konstantinopol Yeni Roma ve Umumdunya patriarxi Muqeddes Arxiyepiskopu nun resmi titulunda saxlanan Yeni Roma ve ya Ikinci Roma 330 cu ile qeder istifadede olan Bizans menseli adlardir 1923 cu ilde Boyuk Millet Meclisi beynelxalq seviyyede tanindiqdan sonra Turkiye Cumhuriyyetinin esasi quruldu ve hemin ilin 13 oktyabrinda Turkiyenin paytaxti Ankara seheri elan edildi 28 mart 1930 cu ilde ise Turkiyede butun senedlerde Istanbul yazilmasi barede qerar qebul edildi Istanbul seheri dunyanin en qedim medeniyyet merkezlerinden biridir XV esredek Bizansin paytaxti olmus bu seherin simasi islam turk medeniyyetinin verdiyi tohfelerle daha da gozellesmisdir TarixcesiHistoric Areas of IstanbulIstanbul Konstantinopolis Istanbul Konstantinopel Konstantinopol Constantinople Konstantinopol Carigrad Olke TurkiyeTip MedeniKriteriya i ii iii ivRegion Avropa ve Asiya Daxil edilmesi 1985 9 cu sessiya Historic Areas of IstanbulIngilis dilindeki resmi siyahi UNESCO nun tesnifatina gore bolgeEsas meqale Istanbul seherinin tarixi olduqca qedimdir ve bir cox tarixi merhelelerden kecmisdir Bele ki bu erazinin ilk meskunlasma tarixi kimi 300 min seher kimi 3 min paytaxt kimi ise 1600 ile qeder yasi vardir Istanbul Avropa ve Asiya qitelerinin kesisdiyi noqtede yerlesen seherdir Seher tarix boyu ferqli sivilizasiya ve medeniyyetlere ev sahibliyi etmis esrler boyu muxtelif din dil ve irqden insanlarin birlikde yasadigi seherlerden biri olmusdur Her sahede merkez olmagi ve dunya trendlerinde daim iqtidarda qalmagi bacaran dunyadaki nadir meskunlasma yerlerinden biri olan Istanbul kecmisden gunumuze qeder dunyanin paytaxtidir Seher 8500 il liman 3000 il seher ve 1600 il paytaxt rolunu oynamis Avropa ve Asiya qitelerini birlesdiren seher olaraq tarixe kecmisdir Istanbul tarixi bes esas dovre bolunur 1 Eramizdan evvelki dovr 2 Qurulus ve Bizans dovru 3 Konstantinopolis dovru 4 Konstantiniyye dovru ve sonuncu olan 5 muasir Istanbul dovru Eramizdan evvelki dovr Istanbul seherinin tarixi uc yuz min evvele qeder uzanmaqdadir Kicikcekmece golu sahilinde tapilan Yarimburqaz magarasinda geden qazinti islerinde ibtidai insanin ilk izleri tapilmisdir Neolit dovrunde agilli insanlarin bu gol etrafinda yasadigi dusunulur Muxtelif dovrlerde aparilan qazintilar zamani Orta Paleolit dovrune aid emek aletleri askar edilmisdir Bizantion dovru Esas meqale Bizantion Bizantion Istanbul seherinin Konstantinopoldan onceki adi olmusdur 2008 ci ilde Istanbul metrosu ucun Marmaray boru kecidi qazintilari zamani das dovrune aid seher qaliqlarina rast gelinmisdir Efsaneye gore Meqara Arqos ve Korinfden gelen dori yunanlar terefinden e e 667 de qurulmus ve adini kral Bizas ve ya Bizantasdan almisdir 330 cu ilde bizanslilar terefinden adi Konstantinopol olaraq deyisdirilib Hemcinin Kadikoyde Frakiyalilara aid qaliqlara da rast gelinmisdir Frakiyalilar XIII ve XI esrlerde bu bolge yaxinliginda Semistra seherini qurmusdur dovrunde ve bugunku Topqapi Sarayinda akropol qurulmusdur Seheri 1453 cu ilin may ayinda turkler terefinden ele kecirildikden sonra adi deyisdirilmisdir Bizans Imperiyasi dovru Esas meqale Konstantinopol Bu dovr 324 1453 cu illeri ehate etmis I Konstantinin seheri ele kecirmesi ile baslamisdir Roma Imperiyasinin paytaxti olduqdan sonra seher Serqi Roma imperiyasinin da merkezine cevrilmisdir Bizans Imperiyasi dovrunde Romali ehalinin kocurulmesi ile ehalinin sayi xeyli artmisdir Bu dovrde seher yeni bir memarliq uslubu ile genislenmisdir 100 min neferlik hippodroma Sultanehmed Meydani limanlar ve su obyektleri insa edilmisdir Ayasofya Bizans dovrunun en ehemiyyetli eserlerinden biri 2006 Konstantinopol dovrunde sehere Nova Roma adi verilse de 11 may 330 cu ilde seher Konstantinopol adini aldi 360 ci ilde dunyanin en boyuk kilsesi olan Aya Sofyani insa etdiren Konstantinin serefine adlandirildi Hemcinin Konstantin Roma imperiyasinin dinini xristianliga deyismis ve xristinaligi yaymisdir Bu hadiseden sonra paqanizm dini Romanin qerbinde azalmaga baslamisdir Bizansin Imperiya dovrunun I Feodosinin olumunden baslamasina baxmayaraq Konstantinin xristian dinini yaymasina hormet olaraq imperator adlandirilmisdir Bizans Imperiyasi dovrunde olduqca strateji rola sahib olan seher Avropa ve Asiya arasinda yerlesen muhum qapi rolunu oynamisdir Seher hem de ticaret medeniyyet ve diplomatik elaqelerin merkezi olmusdur Bu dovrde seherin adi Poli olmusdur 476 ci ilde Qerbi Roma Imperiyasinin dagilmasindan sonra Qerbi Roma Imperiyasinda meskunlasmis romalilarin ekseriyyeti buraya kocmus ve Istanbul Bizans Imperiyasinin paytaxti olmusdur 543 cu ilde yayilan epidemiya ehalinin yaridan coxunun olumune sebeb olmusdur Seher Imperator I Yustinian dovrunde yeniden evvelki qudretini qazanmisdir 700 cu illerde seher Sasaniler ve Avarlar 800 cu illerde bolqarlar ve erebler 900 cu illerde ruslar ve yeniden bolqarlar terefinden hucuma meruz qalmisdir Ancaq hucumlar arasinda en dagidicisi 1204 cu ilde Selib yurusleri zamani bas vermisdir 4 cu Selib yurusu zamani 1204 cu ilde ele kecirilen seher talan edildi Sakinlerin ekseriyyeti seherden qacmis seher yoxsulluq ve dagintilarin oldugu bir bolgeye cevrilmisdir Sonralar Bizansin tedricen torpaqlarini itirmeye baslamisdir Bundan istifade eden Osmanli Imperiyasi 1390 ci illerde seheri muhasireye almaga basladi Nehayet 29 may 1453 cu ilde Osmanli Imperiyasinin himayesine kecdi Istanbulun fethi Dunya tarixinde orta esrlerin sonunu simvollasdirir Osmanli Imperiyasi dovru Esas meqale Konstantiniyye Bu dovr 1453 1923 cu illeri ehate etmisdir 29 may 1453 cu ilde Osmanli sultani II Mehmedin 53 gunluk muhasirinden sonra Istanbul Osmanli Imperiyasinin dorduncu ve sonuncu paytaxti olmusdur Seher Osmanli Imperiyasi terefinden ele kecirildikden sonra Topqapi Sarayi ve Qapali Carsi insa edilmis bir cox mekteb ve hamam acilmisdir Bu dovrde yehudiler xristianlar ve muselmanlarin eyni seherde yasadigi kosmopolit cemiyyet quruldu Bizans binalari kohne binalar ve divarlar temir edildi Fethden 50 il sonra Dunyanin en boyuk seherlerinden birine cevrilmis Istanbul seherinde adi ile de taninan 14 sentyabr 1509 cu ilde bas vermis 8 balliq oldugu dusunulen zelzeleden sonra minlerle bina cokmus ve bir cox insan heyatini itirmisdir 1510 cu ilde Sultan II Beyazid seheri 80 min neferlik isci destesi ile yeniden qurmagi bacarmisdir Bu gun movcud olan ehemiyyetli tikililerin ekseriyyeti mehz ele hemin dovrden qalmisdir Sultan Suleyman Qanuninin hakimiyyeti dovrunde memarliq ve senete muhum ehemiyyet verilmisdir Halic uzerinde korpu tunel demiryollari deniz neqliyyati belediyyeler ve xestexanalarin qurulmasi ile muasir seher halina gelen Istanbul 1894 cu ilde birlikde yeniden boyuk itkilere meruz qalmisdir I Dunya muharibesinin sonunda 13 noyabr 1918 ci ilde donanmasi terefinden isgal edilmisdir Hemcinin seherin 2500 illik paytaxt statusu 29 oktyabr 1923 cu ilde sona catmisdir 1890 ci illerde Qalata Qullesinden Istanbulun panoramik goruntusu Osmanli ve Bizans yazili menbelerinde verilen yazili melumatlara gore 1402 ci il Ildirim Beyazidin dovrunde Istanbulun fethi meqsedile alinmis muhasire qaldirilmis seherin semtinde muselman mehellesi qurulmasini tesdiq eden muqavile ile sona catmisdir Respublika dovru Respublika dovrunde Ataturk Istanbulda 1923 1950 ci iller arasinda seherde yuksek fiziki artimlar musahide edilmisdir 1900 cu illerin evvelinde 1 milyon nefer olan ehali 1927 ci ilde 690 mine dusdu 1935 ci ilde 745 mine 1974 cu ilde ise yeniden 900 000 e catdi 1950 ci illerde Balkan yarimadasindan kocen ehali urbanizasiyada on plana cixmisdir 1960 ci illerde ise seherde menzillerin suretli artimi yalanci urbanizasiya geceqondularin sayinin artmasina sebeb oldu 1970 ci illerde menzil ve neqliyyat sahelerindeki problemler suretli ehali artimi ile daha da keskin hal almaga basladi Bu dovrde Bogaz korpusunun insasi avtomobil sayinin artmasina ve neqliyyat sahesinde ehemiyyetli bir noqteye gelinmesine sebeb olmusdur 1990 ci illerde seher ehalisinin artmasi ehalinin seher merkezi xaricine yayilmasina getirib cixardi ve dasinmalarda bir cox bosluqlar yaranmisdir Neticede bu boslugu mikro avtobuslar ile baglamisdir 1973 cu ilde seherde abadliq islerinin berpasi ile Bogaz korpusu acilmisdir Istanbul Ankara ve Izmir seherleri 1984 cu il 2972 sayli qanuna esasen boyuk seher statusunu qazanmislar Eyni ilde qebul edilmis 3030 nomreli qanun ile il ve ilce belediyyelerinin serhedleri aydinlasdirildi 2004 cu ilde ise qebul edilmis 5216 sayli qanuna esasen boyuk seherlerin serhedleri il mulki serhedleri daxilinde olmusdur Cografiya ve etraf muhitEsas meqale Bosforun peykden gorunumu Istanbul 41 simal 29 serq uzunlugunda yerlesir Serqde Pasaeli yarimadasi qerbde ise Kocaeli yarimadasini ehate edir Simalda Qara deniz cenubda Marmara denizi simal serqde Bosfor qerbde Tekirdaga bagli Cerkezkoy ve Corlu cenub qerbde Tekirdaga bagli simal serqde Kocaeline bagli ilcesi cenub serqde ise Kocaeline bagli Qebze ilcesi ile hemserheddir Seherin terkibinde yer alan Pasaeli yarimadasi seherin Avropa Kocaeli yarimadasi ise Asiya hissesindedir Seherin merkezinde yer alan Bosfor ise her iki qiteni birlesdirir Bosforda Fatih Sultan Mehmet 15 Iyul Sehidler Korpusu ve Yavuz Sultan Selim korpuleri iki hisse ile neqliyyati temin edir Seher Bosfor boyunca Halic dagini ehate edecek sekilde Turkiyenin simal qerbinde qurulmusdur Sahesi 5 461 km2 olan seher sahesine gore Turkiyenin en boyuk 64 cu ilidir Yer formalari Istanbulun yer aldigi Pasaeli ve Kocaeli yarimadalari denudasion tipli platformalardir Bu platformalarin merkezinden qeyri nizami formada simal serq istiqametinde Bosfor kecir Bosforun meydana gelmesi haqqinda elmi bir sekilde qebul edilen serh olmasa da deniz sulari ile dolu qirilma xetti cokuntusudur E e 20 000 18 000 iller arasinda buz dovrunun sona catmasi ve dunyanin ekseriyyetini ehate eden buz kutlelerinin erimesi su seviyyesinin keskin artimina sebeb olmusdur Hemcinin minillerle davam eden erime prosesinin neticesi olaraq Araliq denizinin sulari e e 8000 7000 iller arasinda 150 metredek artmisdir Araliq denizinin su seviyyesinin artmasi ile birlikde deniz sulari Mermereni basmis davam eden tezyiqler neticesinde Qara deniz ile birlesmisdir Istanbulda ele de nezerecarpacaq yuksekliklere rast gelinmir Seherin en yuksek uc noqtesi muvafiq olaraq 537 metr ile 438 metr ile ve 442 metr ile Seher erazisinin 74 i duzenlik 9 5 i ovaliq 16 1 i ise alcaq dagliq ve tepelerden ibaretdir Seherin en ehemiyyetli golleri Kicikcekmece ve Bosforda yer alan Halic ve Istinye ria tipli korfezlerin en yaxsi numuneleridir Istanbul sahilleri son seklini 10 000 il evvel bas vermis su seviyyesinin yukselmesi ile almisdir Seherde Mermere denizi ve Bosforda 11 ada Qara denizde kicik qayaliqlar ise yer alir Geologiya Esas meqale Qara deniz qirilma xetti ve Turkiyedeki yeri Istanbuldan teqriben 20 km cenubda yerlesen Qara deniz qirilma xetti Qara deniz regionundan baslayaraq Egey denizine qeder uzanir Iki tektonik tebeqe Avrasiya ve Afrika bir birini tekzib ederek qirilma xettinin hereket etmesine sebeb olur Bu qirilma xetti ise seherde guclu zelzelelerin bas vermesine sebeb olur 1509 cu ilde bas veren bunun en boyuk numunesidir Bu zelzele Istanbuldaki yuzlerle mescidin dagilmasina ve 10 min insanin olumune sebeb olmusdur 1766 ci ilde bas veren zelzelede Topqapi sarayi Aya Sofya Eyyub Sultan Mescidi ve Qapali Carsi kimi muhum abideler zede almisdir 1999 cu ilde bas vermis Golcuk zelzelesi ise 18 minden cox adamin helak olmasina ve cox sayda insanin evsiz qalmasina sebeb olmusdur Hemcinin seysmoloqlar 2025 ci ile qeder 7 bal gucunde zelzelenin ola bileceyini bildirirler Iqlim gore Istanbulun xarakterik iqlim tipleri Cfb Deniz iqlimi Cfa Csa Araliq denizi iqlimi Istanbulda Deniz iqlimi ve Araliq denizi iqlimi arasinda kecid xususiyyeti gosteren bir iqlim tipi hokm surur ve seherin iqlimi esasen mulayim olaraq xarakterize olunur Istanbulda yay aylari adeten isti ve nemli qis aylari ise soyuq yagisli ve bezen qarli kecir Nem sebebinden hava ozunu normaldan daha cox biruze verir Qis aylarinda ortalama temperatur adeten 2 C 9 C olur qar yagis ve ya qarli yagislar ile musahide edilir Qis aylarinda bir iki hefte qar yaga biler Yaz aylarinda ortalama temperatur ise 18 C 28 C olur ve adeten yagis ile musahide olunur En isti aylar iyul ve avqust aylaridir Orta temperatur 23 C dir en soyuq aylar ise yanvar ve fevral aylaridir orta temperatur 5 C dir Istanbulda illik ortalama istilik 13 7 C dir Umumi illik yaginti miqdari 843 9 mm dir ve il boyu beraber paylanir Yagislarin 38 i qis 18 i yaz 13 i yay 31 i payiz fesillerinde paylanir Yaz en quru movsumdur lakin Araliq denizi iqliminin eksine seherde quraq movsum yoxdur Istanbul sakinleri 1994 cu ile qeder su problemi ile qarsilasmis lakin alinan tedbirlerden sonra burada su cetinliyi ile bagli demek olar ki hec bir problem qalmamisdir Bunlardan en muhumu Melen layihesidir Seherin rekord istiliyi 12 iyul 2000 ci ilde 40 5 C qeyd alinmisdir En asagi hava ise 9 fevral 1929 cu ilde 16 1 C olaraq qeyde alinmisdir Seher olduqca kuleklidir Kuleyin orta sureti saatda 17 km dir Istanbul ucun iqlim tarixcesiAylar Yan Fev Mar Apr May Iyun Iyul Avq Sen Okt Noy Dek IllikOrtalama suyun derecesi C F 8 4 47 1 7 7 45 9 8 3 46 9 10 2 50 4 15 5 59 9 21 3 70 3 24 6 76 3 24 9 76 8 22 8 73 0 18 4 65 1 13 8 56 8 10 5 50 9 15 5 60 0 Gunluk gun isigi saatlari 10 0 11 0 12 0 13 0 14 0 15 0 15 0 14 0 12 0 11 0 10 0 9 0 12 2Ortalama indeksi 2 2 4 5 7 8 9 8 6 4 2 1 4 8Menbe Atlas HavaSu menbeleri Istanbulun baslica su menbelerinden olan Bizans Imperiyasi dovrunde qurulan ilk seherin Avropa hissesinde su menbeleri ile seher arasinda mesafe boyuk bir problem olmusdur Buna gore sehere icmeli su temin etmek ucun muxtelif yollardan istifade edilmisdir Sonralar Osmanli Imperiyasi dovrunde su menbelerinin azligi sebebinden seherin suyu xaricden idxal edilirdi Istanbul seher merkezinde adeten gorulen su kemerleri seherin su medeniyyetinin en muhum gostericileridir Osmanli dovrunde yeni su menbeleri kicik bendlerle yaradilmis bu gun inkisaf etmekde olan texnologiya ile boyuk anbar golleri qurulmusdur Bu gun Istanbulda 9 su bendi var Bunlar arasinda en boyukler Omerli Terkos Boyukcekmece Darliq ve Sazlideredir Istanbulda ehemiyyetli bir su menbesi yoxdur Riva Kagithane Elibey Goksu Qurbagali ve Ayamama seherin esas dereleridir Seherin axar sularinin boyuk ekseriyyeti ve Kicikcekmece gollerine tokulerek axir Seherin derelerinin bir coxu yer altina alinaraq kanalizasiya meqsedleri ucun istifade olunur Besiktas Ortakoy Sariyer Bayrampasa ve Mecidiyekoy de Istanbulun yer altina alinan dereleri arasindadir Etraf muhit Beylikduzu Istanbul Botanik parki Istanbulun yuksek ehalisi ve inkisaf etmis senaye sektoru etraf muhit meselelerinde bir cox problemler yaradir Hava su ve torpaq cirkliliyi kimi esas problemlerden elave yalanci urbanizasiya ve nezaretin olmamasi ile elaqedar ses kuy ve cirklenme kimi ikinci dereceli problemler de ferqlenir Qazinti tullanti yagi komur kimyevi maddeler ve tibbi tullanti yoxlamalari Istanbul Boyukseher Belediyyesi Etraf Qoruma Teskilati terefinden heyata kecirilir Bu gune qeder Istanbulda bir cox etraf muhit faciesi yasanmisdir 1966 1979 1982 1994 1999 ve 2004 cu illerde Bosfordan kecen tanker qezasi neticesinde on minlerle ton yanacaq bogaza axidilmisdir 1979 cu ilden etibaren qeza ve ya muherrik problemi sebebiyle Bosforda 11 i yanacaq dasiyan gemi olmaqla umumilikde 28 gemi Bosfora kulli miqdarda zererli madde axitmisdir Istanbul Texniki Universiteti Etraf muhit muhendisliyi fakultesinin terefinden aparilan arasdirmalara esasen Bosfor insan saglamligi cehetden denize girmek ucun elverisli mekan sayilmir Lakin seherin Mermere denizi ve Qara deniz sahillerinde bir cox ictimai cimerlikler movcuddur Respublika dovrunun ilk 50 ilinde zavodlarla dolu olan Halic sahilleri qapadilmis seher boyuk bir seyle yayilmis pis qoxulardan azad edilmisdir Seherdeki tebii qaz abunecilerinin sayinin artmasina baxmayaraq seherdeki tebii qaz cirklilik seviyyesi asagi enmisdir Istanbulda tebii qaz abunecilerinin sayi 2008 ci ilde 3 5 milyona yaxinlassa da 1997 ci ilde 88 m3 olan kukurd dioksidin miqdari 2007 2008 ci illerde 13 14 m3 adek azalmisdir Bunlara baxmayaraq seherde hava cirkliliyi hele de boyuk bir problemdir 2004 cu ilin melumatlarina gore deniz ses kuy ve hava kateqoriyalarinda Turkiyede etraf muhiti en cox cirklendiren seher Istanbuldur Flora Esas meqaleler veHeybeliadada yerlesen meselik erazi ve Istanbulun cografi xususiyyetleri ve torpaq seraiti qara torpaqlarin emele gelmesine serait yaradir Seherde mese tipli agac novleri qeyri sabit yayilmisdir Qara deniz yaxinliginda seherin simal hisselerinde ve tepelerin simal yamaclarinda humus torpaqlarin olmasi sebebinden burada ekvatorial meseler daha cox yayilmisdir Quraqliga davamli meseler esasen seherin cenub hisselerinde musahide olunur Istanbulun en ehemiyyetli meseleri Belqrad ve Seherin meselik erazisinin sethi sahesi 535 259 hektardir Bunun 240 960 hektar agacli 294 299 hektari ise duzenlik tiplidir Umumiyyetle adi qizilagac adi findiq serq fistigi pontiya rododendronu agcaqayin alman ezgili Istanbulun hem Avropa hem de Asiya hisselerinde genis yayilmis agac novleridir Seher boyudukce merkezden getdikce uzaqlasan meselerden bu gune seher qoruqlari qalmisdir Muhafize altina alinan bu yasilliqlarin bir coxu bu gun ictimai yer olub seher sakinlerine rekreasiya meqsedile acilmisdir Bosfor sahillerinde cemlesen seher qoruqlari yerli sakinler terefinden en cox ziyaret edilen mekanlardir Avropa hissesinde Ulduz Asiya hissesinde ise Istanbulun en meshur qoruqlaridir Seherin nadir ve endemik bitki novlerinin qorundugu Emirkan qorugu Istanbul iqlim ve cografi baximindan xususi yerlesmesi sayesinde zengin inkisaf etmisdir Istanbulda 2500 e yaxin bitki novunun yetisdirilir Bu reqem Turkiye daxilinde rast gelinen bitki novlerinin 1 4 ne beraberdir Istanbuldaki bitki novlerinden 200 e yaxini cicekli bitkiler sinfine daxildir ve bunlardan 40 a yaxini endemikdir Istanbulun endemik bitki novleri tebii erazilerin urbanizasiyasi meselerin temizlenmesi yanlis agaclandirma etraf muhitin cirklenmesi suursuzluq ve qanunsuz agac ticareti kimi bir cox neheng sebeblere gore boyuk tehluke altindadir Cox zengin bitki ortuyune sahib olan seherde texminen 2500 e yaxin bitki novu arasinda sumsad palid cinar fistiq veles agcaqayin sabalid sam agaci kuknar hemiseyasil serv kimi novleri de yetisir Bu bitkilerin bezileri bu bolgeye endemikdir Seher meseliyini teskil eden agaclar adeten Istanbulun simal serqinde simalinda ve Polenezkoy etrafinda fistiq sabalid ve palid agaclarina rast gelinir Iqlimin bitki ortuyune tesiri ile yanasi torpaga da boyuk tesiri var Palid agaclarinin yerlesdiyi bolgelerde esasen qehveyi mehsuldar meseleri yayilmisdir Texminen 2500 tebii bitki novune ev sahibliyi eden Istanbul bu xususiyyet ile Ingiltere ve Avropa olkelerini qat qat usteleyir Turkiyede tebii yetisdirilen on minden cox bitkinin texminen 1 4 i Istanbulda yerlesir Bu bitkilerin bezileri endemikdir ve sadece Istanbul ucun xarakterikdir da bu nov endemik bitkilerdendir Fauna Seher yasilliq erazileri ve su hovzeleri sebebile bir cox nadir yabani heyvanlara ev sahibliyi edir Qara deniz ve Egey denizi kimi iki zengin cografi obyekti birlesdiren Bosfor koceri baliqlarin en vacib meskunlasma erazilerinden biridir 70 ci illere qeder Istanbul sahillerinde 80 e yaxin baliq novu askar edilse de bu gun bu onlarin sayi 20 yedek azalmisdir Kecmise nezer saldiqda Bosfor Adalar ve seherin Asiya sahillerinde suitiler tez tez nezere carpirdi Lakin bu gun suitiler Istanbul faunasindan demek olar ki tamamile silinmisdir Delfinler ise Istanbul sahilleri ve nadir hallarda Bosforda gorulen yegane deniz memelisidir Koceri quslar ucun ehemiyyetli rol oynayan Istanbul ve Kicikcekmece golleri etrafinda seherlerin salinmasina baxmayaraq quslar ucun hele de vacib bir meskunlasma merkezi olaraq qalir Istanbulda muveqqeti meskunlasan koceri quslar arasinda ag leylek sari pirtlasiqlelek cehrayi qutan ibisler boz qaz qaragoz qizilqus lescil agqartal yer alir Istanbuldaki ev quslari arasinda ise en cox yayilan ise goyercin qagayi qarga serce ve sari bulbuldur Seherin meselik erazilerinde memeliler de yayilmisdir Onlar arasinda yirticilar da yer alir Caqqal tulku dele ve gelincik seherde en cox yayilan yirtici memelilerdir Diger yirtici heyvan novlerine porsuq coldonuzu mese kirpisi adi sincab ve dovsan aiddir Xususile adadovsani Istanbula xas memeli novudur Belqrad ve meselerinde marallar ucun xususi muhafize zonalari yaradilmisdir Bundan elave seherde kuce pisikleri ve itlere de rast gelmek mumkundur Hemcinin seherde necib maral avropa cuyuru ve lanlara da rast gelmek mumkundur Istanbulda en cox gorulen serce goyercin qarga ve qagayilar seherin remzine cevrilmisdir Istanbulun en boyuk meselerinden biri olan Belqrad mesesiIdareetmeEsas meqaleler Istanbul ilcelerinin siyahisi ve Istanbul Boyukseher Belediyyesi Ekrem Imamoglu Istanbul Belediyye bascisidir Seherin qubernatoru ise evveller Qaziantep qubernatoru olmus Eli Yerliqayadir Seher siyasi partiyali secki sistemi neticesinde secilmis belediyye bascisi terefinden idare olunur Bu idareetme formasi 3 aprel 1930 cu ilde Istanbul Boyukseher Belediyyesi qurulduqdan beri eyni qaydada davam edir Belediyye seherin butun qerar selahiyyetlerini ozunde saxlayir Seher rehberliyi 3 esas orqan 1 Belediyye bascisi 2 Boyukseher konseyi 3 Boyukseher inzibati idare heyetinden ibaretdir Bugunku Istanbul Boyukseher Belediyyesi binasi olaraq bilinen Fateh ilcesinde yerlesir Binanin insasi 17 dekabr 1953 cu ilde tamamlanmis ve 26 may 1960 ci ilde xidmete acilmisdir Ekrem Imamoglu CHP 31 mart 2019 yerli seckilerde 48 77 sesle seckide qalib gelmisdir Sonradan seckinin tekrarlanmasi qerara alinmis lakin 23 iyun 2019 cu il yeniden kecirilen seckide 54 21 ses ile yeniden sesvermeni qazanmisdir Seher ehalinin sixligi sebebinden 3 secki dairesine bolunmusdur Istanbulun Turkiye Boyuk Millet Meclisinde 98 deputat yer alir Bu deputatlarin 35 i 1 ci ve 3 cu secki dairelerinden qalan 28 i ise 2 ci secki dairesinden secilir 2018 ci ilde kecirilen umumi seckilerde AKP 43 CHP 27 HDP 12 MHP ve IYI partiyasi 8 yer qazanmisdir Inzibati bolgu Istanbul ilcelerinin xeritede yeri Turkiye Boyuk Millet Meclisinin 6 mart 2008 ci ilde qebul edilen ve 22 mart 2008 ci il tarixli Resmi Qezetin 5747 ci nesrinde seherin 39 ilcesi oldugunu tesdiq eden qanun derc edilmisdir Onlardan 25 i Avropa 14 u ise Asiya hissesinde yerlesir Avropa hissesinde yerlesen ilceler ucun 212 Asiya hissesinde yerlesen ilceler ucun ise 216 telefon kodu istifade olunur Ilk belediyye teskilati 1855 ci ilde Sehremaneti adi ile tesis edilmisdir Respublika dovrunde ictimai xidmetler qubernatorlar terefinden yerine yetirilir 3 aprel 1930 cu ilde qebul edilmis qanuna esasen 10 u eyalet belediyyesinin serhedleri daxilinde olmaqla seher 16 ilceye bolundu Hemcinin bu qanundan sonra Sehremaneti ve Sehremini kimi terminlerin de istifadesi dayandirildi Adalar ilcesinde Ataturkun heykeli 1950 ci illere qeder eyni formada idare olunan seherde 1954 cu ilde Sisli 1957 ci ilde ise Zeytunburnu ilce statusu qazanmis ve seherde uzun muddetden sonra ilk deyisiklikler bas vermisdir Yeni deyisiklikler sonraki illerde getdikce genislenen seher serhedleri ve artan ehali sebebinden musahide edilmisdir 1963 cu ilde Bayrampasa ve Qaziosmanpasa 1987 ci ilde Boyukcekmece Pendik ve 1989 cu ilde Kicikcekmece 1990 ci ilde Bayrampasa 1992 ci ilde Avcilar Bagcilar Bagcalievler Gungoren Tuzla 1993 cu ilde Esenler bagli olduqlari ilcelerden cixarilmis ve ilce statusu elde etmisdir Son olaraq ise 2008 ci ilde Arnavutkoy Ataseher Basakseher Beylikduzu Cekmekoy Esenyurd ve Sultanqazi de ilce statusu elde etdi ve bu qanunla birlikde Istanbul iline bagli umumilikde 39 ilce 782 mehelle ve 152 kend yer aldi 2004 cu il tarixli Resmi Qezet de nesr olunan qanunla birlikde butun ilceler Istanbul Belediyyesine resmen bagli olmusdur Arnavutkoy Avcilar Bagcilar Bagcalievler Bakirkoy Basakseher Bayrampasa Besiktas Beylikduzu Beyoglu Boyukcekmece Catalca Eyyubsultan Esenler Esenyurd Fatih Qaziosmanpasa Gungoren Kagithane Kicikcekmece Sariyer Silivri Sultanqazi Sisli Zeytunburnu Adalar Ataseher Cekmekoy Kadikoy Pendik Sile Tuzla UskudarEhaliEsas meqaleler Turkiye ehalisi veSeherin tarixi ehalisi Respublika oncesiIlEh 10036361300500400VII esr150 350 000VIII esr125 500 000IX esr50 250 0001000150 300 000110020012001501261100135080451500200155066017007001815500186071518908741900942 9 RespublikaIlEh i a 1925881 1927691 11 44 1935740 8 0 87 1940793 9 1 39 1945845 3 1 26 1950983 3 06 19601 459 500 19651 743 000 19702 132 400 19752 547 400 19802 853 500 19855 494 900 19906 620 200 19947 615 500 19978 260 400 20008 831 800 200711 174 200 201514 657 434 Menbe Turan 20101975 2011 ci iller arasinda seherin ehalisinin artmasi TUIK hazirlamis oldugu 2013 cu il Unvana Esaslanan Ehali Siyahiyaalma Sistemi ADNKS neticelerine gore Istanbulun Istanbul Boyukseher Belediyyesi ve bagli belediyyelerin serhedleri daxilinde umumi ehalisi 14 160 467 neferdir Seherin 39 ilcesi var onlardan 14 u Asiya 25 i ise Avropa hissesinde yer alir 2017 ci ilin melumatlarina gore en cox ehalisi olan Esenyurd 846 492 en az ehalisi olan ilce ise Adalar 14 907 olmusdur Istanbul sakinlerinin 64 72 9 726 373 Avropa hissesinde 35 28 i ise 5 302 858 seherin Asiya hissesinde yasayir Istanbul ehalisine gore dunyanin en six seherleri siyahisinda Laqosdan sonra 5 ci sirada qerarlasmisdir Bununla yanasi seher sakinlerinin yalniz 15 38 i Istanbulda qeydiyyatdam kecmisdir Seherin ehalisi esasen Sivas 736 542 5 20 Kastamonu 548 546 3 87 Ordu 499 782 3 52 Giresun 487 115 3 43 Tokat 455 817 3 Samsun 417 120 2 94 Trabzon 395 474 2 79 Malatya 392 435 2 77 Erzurum 382 519 2 70 Sinop 366 681 2 58 ve Erzincan 302 511 2 13 illerinde qeydiyyatda olmusdur Istanbulun seher qurulusu ve formasi daim deyisir Qedim dovrlerde indiki Istanbulun erazisinde musteqil seherler yer almisdir Bu gun Istanbulu Boyuk Konstantinopol dovleti olaraq qebul etmek olar Cunki seher kecmis esrlerden beri genislenerek daha da boyumusdur Son illerde tikilen coxmertebeli binalar ehalinin suretli boyumesini nezere alaraq insa edilmisdir Seherin suretle genislenmesi sebebinden menziller esasen seheryani erazilerde tikilir Seherin coxmertebeli ofis ve iqametgahlari Avropa hissesindeki Levent ve semtlerinde yer alir Levent ve ise cox sayda ticaret merkezleri var Turkiyenin en boyuk sirket ve banklarinin boyuk qisimi bu seherde yerlesir XX esrin ikinci yarisindan beri deniz sahilleri yaxinliginda bag evleri ve luks malikanelerin insasi xususile seherin Asiya hissesinde suretlenmisdir Kadikoy ilcesindeki genisliyi ve uzunlugu ile bir cox ticaret merkezi ve restoranina ev sahibliyi edir Din Esas meqale Dunyanin boyuk seherlerinin ekseriyyeti coxmilletli insanlar terefinden formalasir Seherdeki en yaygin din Islam dinidir Resmi olaraq taninan azliqlar ise Yunan Ortodoksal Kilsesi Seferad ve Askenazi yehudileridir 2000 ci il siyahiyaalmasina gore seherde 2 691 aktiv mescid 123 aktiv kilse ve 26 aktiv sinaqoq var 109 muselman qebiristanligi ve 57 qeyri muselman qebiristanligi var Yunan Ortodoksal Patriarxi Fateh ilcesinin Fener semtinde yerlesir Bu patriarxiya xristian dininin vacib bir hissesi olan pravoslav teriqetinin merkezidir Muselmanlar Istanbulun remzlerinden biri olan Sultan Ehmed Mescidi Muselmanlar seherdeki en boyuk dini qrupdur Bununla yanasi muselmanlarin en yaygin mezhebi formasi olan Sunniler Sielerden coxluq teskil edirler 2007 ci ilde siyahiyaalmasina esasen seherdeki mescidlerin umumi sayi 2 994 olmusdur Istanbul Ereb xilafetinin son merkezi olmusdur 1517 ci ilde Yavuz Sultan Selim ile baslayan xilafet 3 mart 1924 cu ilde Ebdulmecid Xelife ile sona catmisdir 2 sentyabr 1925 ci ilde butun olkede xanegahlar baglanmis mezheb ve teriqetler qadagan edildi Belelikle olkede dunyevi sistem baslamis ve bu deyisiklikden en cox tesirlenen seher Istanbul olmusdur Xilafetin legv edilmesinden derhal sonra Diyanet Isleri Nazirliyi yaradildi Osmanli Imperiyasi dovrunde en yuksek selahiyyete sahib olan Seyxulislamlar da oz vezifelerine sonradan Diyanet Isleri Naziri olaraq kecmisdir Xristianlar 1844 1997 illeri boyunca Istanbul ehalisinin terkibinde Yunan Ortodoksallarin sayi ve faizle nisbeti Seher IV esrden beri Roman Ortodoksal Patriarxatliginin merkezi olmus ve diger Ortodoks kilselerinde merkez olaraq xidmet etmeye davam etmisdir Seherde eyni zamanda Turk Ortodoks Patriarxati olmusdur Istanbulda yasayan xristian ehali esasen de romalilar ve ermeniler Osmanli Imperiyasinin dagilmasi zamani Turkler ile zaman zaman qarsidurmalar yasamis lakin muasir Turkiyenin qurulmasiyla nizam yeniden temin edilmisdir Qarsidurmalar neticesi olaraq 1914 1927 iller arasinda seherdeki xristian ehali 450 minden 240 mine dusmusdur 1923 cu ilde bas vermis Turkiye Yunanistan ehali mubadelesinde Istanbulda yasayan Yunan Ortodoksal cemiyyeti mubadileden azad tutulmusdur Lakin Ikinci Dunya Muharibesi illerinde bu azliqlar ucun bir sira yuksek vergiler tetbiq edilmisdir 1955 ci il 6 7 sentyabr hadiseleri yunan azliqlarinin mehv edilmesi 11 yunanin olumune sebeb olmus 30 300 neferin yaralanmasina sebeb olmusdur Bu hadise neticesinde Istanbuldan Yunanistana koc artimi suretlenmis ve 12 min Yunan vetendasi vetendasliqdan mehrum edilmisdir Osmanlilar Istanbulu ele kecirdikden sonra bir cox kilse mescidlere cevrildi kimi kohne tikililer de Istanbulun Osmanli hakimiyyetine kecmesinden sonra mescide cevrilen kilselerdendir Bu mescidlerin en boyuyu ve en esasi Fateh ilcesinin semtinde yerlesen Aya Sofyadir Aya Sofya Ataturkun isteyi ile ibadete baglanmis Nazirler Kabinetinin raziligi ile 24 noyabr 1934 cu il 7 1589 sayli qerar ile ile muzeye cevrilmisdir Yehudiler Seferad yehudileri 500 ilden artiq bir muddetde bu seherde yasamisdir Istanbulda yehudilerin bugunku ehalisi texminen 22 min nefer teskil edir Eskinazi yehudileri Seferad yehudilerine nisbeten daha kicik ve yeni qurulmus cemiyyetdir Yehudilerin ibadet yerleri sinaqoqdur Hal hazirda seherde aktiv sinaqoqlarin sayi 20 dir Bu sinaqoqlar arasindaki en boyuyu Beyoglu ilcesinin Karakoy semtinde yer alir 1951 ci ilde istifadeye acilan bu sinaqoq digerlerine sinaqoqlara daha cox daimi ziyaretciye malikdir Seferad yehudilerinin dili Ladino dilidir yehudi ispan ve seherde sadece 65 yasdan yuxari yehudiler terefinden danisilir Buna gore Ladino dili ciddi itki tehlukesi icindedir Sultan Ehmed mescidinin xarici gorunusu Beyazid mescidi Aya Triyada Yunan Ortodoks kilsesi Sinayder sinaqoquIqtisadiyyatiEsas meqale Istanbul Turkiyenin iqtisadi baximdan en boyuk seheridir Istanbul Turkiyenin en boyuk seheri ve kohne paytaxtidir Quru ve deniz ticaret yollarinin qovsaginda yerlesmesi ve stratejik movqeyi sebebiyle Turkiyede iqtisadi heyatin merkezi olmusdur Eyni zamanda seher olkenin en boyuk senaye merkezidir Olkedeki senaye mesgullugunun 20 ni sadece Istanbul qarsilayir Senaye sahesi texminen 38 dir Istanbul ve yan seherler meyve zeytun yagi ipek pambiq ve tutun kimi mehsullar ixrac edir Bununla yanasi qida senayesi parca istehsali neft mehsullari rezin metal esya deri kimyevi maddeler derman elektronika mehsullari suse texnoloji mehsullar neqliyyat vasiteleri kagiz spirtli ickiler seherin ehemiyyetli senaye mehsullari arasinda istirak etmekdedir Forbes jurnali 2008 ci ilin dunya siyahiyaalinmasinin melumatina gore 35 milyardere sahib olan seher siyahida 4 cu sirada yer almisdir Hemcinin seherde issizlik 6 5 olmusdur Istanbulda ilk olaraq 1866 ci ilde xidmete giren Dersaadet Tehvilat Birjasi 1986 ci ilin evvellerinde movcud birja teskilati deyisdirilerek Istanbul Menkul Kiymetler Birjasi IMKB acilmisdir XIX ve XX esrin evvelerinde Qalata semtinde yer alan Banklar Prospekti Osmanli Imperiyasinin maliyye merkezi olmusdur Osmanli dovrunde seherde Bank i Osmani Sahane adli bank da fealiyyet gosterirdi Hal hazirda Istanbul Turkiyenin 55 istehsalina ve 45 lik ticaret hecmine malikdir Olkenin UDM sinin 21 2 i Istanbul seherinin hesabinadir Umumi ixracatdaki payi 45 2 idxalatdaki payi ise 52 2 teskil edir Ticaret ve senaye Levent semtinde yerlesen goydelenler Istanbulun gelirlerinde en boyuk paya sahib olan sektor ticaret sektorudur 15 Iyul Sehidler Korpusu Asiya ve Avropa kimi ehemiyyetli merkezleri birlesdiren avtomobil yollari ticaret sektoruna xeyli miqdarda destek vermisdir Istanbul ticaret sektoru olkenin umumi hecminin 27 ni teskil edir Ixrac movzusunda da Istanbul olkede birinci siradadir Turkiyede xidmet veren xususi banklarin qezetlerin televiziya kanallarinin neqliyyat firmalarinin ve cap evlerinin umumiyyetle her seyin baslica ofisi Istanbulda yerlesir Istanbul iqtisadiyyatinda neqliyyat kommunikasiya sektorunun payi 15 den coxdur Turkiyenin boyuk senaye quruluslarindan bir coxunun umumi merkez ve fabriki Istanbulda yerlesir Seherde metal qablar masinqayirma gemiqayirma kimya toxuculuq hazir erzaq suse ve sement senayesi inkisaf etmisdir 2000 ci illerin evvellerinde 30 e yaxin payi olan senaye sektoru ticaretden sonra seherin ikinci en boyuk sektordur Respublikanin qurulmasi ile bir cox fabrikler Halicin sahilinde tikilmisdir Lakin sonradan seherde yaranan cirklenme ve qarisiqliq sebebinden bir bir legv edilerek seher xaricinde yaradilan senaye zonalarina kocurulmusdur Ataturk avtomobil senayesi bolgesi ve Ikitelli Mutesekkil Senaye Bolgesi Istanbulun en boyuk senaye bolgeleridir Lakin yasayis menteqelerinin ve ehalinin qarsisialinmaz artimi senaye bolgelerinde de menzillerin tikintisine sebeb olmusdur Turizm Esas meqale Istanbul tarixi abideleri ve bedii eserlerin olmasi sebebinden meshur turizm merkezlerinden biridir Turistler arasinda en boyuk pay Almanlara mexsusdur Almanlar Amerikalilar Italyanlar ve Fransizlar almanlari az miqdarla geride qoyurlar 2011 ci ilde seheri 8 milyondan cox turist ziyaret etmisdir Her budce ucun Istanbulda elverisli oteller tapmaq mumkundur 5 ulduzlu oteller sebekesinden hostellere qeder 1180 den cox otel var Son illerde dunyada adini demis otel sebekeleri Istanbula boyuk maraq gosterir Minlerle ildir ki muxtelif xalqlara ev sahibliyi eden Istanbulun demek olar ki her bir regionunda muxtelif tarixi dovrlerden olan eserlerle qarsilasmaq mumkundur 2009 cu ilin statistikasina gore Istanbul Antalyadan sonra en meshur turistik mekandir 2009 cu ilde hava quru ve su yolu ile daxil olan turistlerin sayi 7 5 milyondan cox olmusdur Almanlar 13 1 Ruslar ise 6 7 pay ile ikinci sirada yer aldilar Istanbul ilk defe 1863 cu ilde turist qrupu qarsilamisdir 2009 cu il melumatlarina gore seherde 371 qonaqlama mekani ve 405 eylence merkezi yer alir Istanbulda xususi muzeyler de daxil olmaqla bir cox muzey var 2009 cu ilde sadece dovlet muzeylerini 6 179 556 nefer ziyaret etmisdi 2 932 429 nefer Topqapi Sarayini 2 444 956 nefer ise Aya Sofya muzeyini ziyaret etmisdir Bu ikili 2009 cu il statistikalarina esasen Istanbulun en cox ziyaret edilen mekanlarindandir Istanbulun tarixi merkezi olan Fateh tarixi yarimada Bosforda Besiktas ve Sariyer Anadolu terefinde Kadikoy Uskudar ve Adalar rayonlarinda tarixi turizm sektorunda Istanbulun en zengin merkezleri arasindadir Tebiet turizminde ise Sile Adalar ve Sariyer rayonlarinda maraqli mekanlar vardir seherin esas maliyye merkezlerinden biri Qapali carsi Misir bazariKend teserrufati ve heyvandarliq Istanbulda heyvandarliqla bagli poster Istanbul tarixi boyunca kend teserrufati merkezi olmamisdir Istanbulun iqtisadiyyatinda ekincilik hemise sonuncu yerleri almisdir Istanbul istehsalat merkezi olmaqdan cox istehlakla hemise on siraya cixmisdir Diger terefden Istanbul kecmisde istehsal etdiyi az miqdarda kend teserrufati mehsullari ile oz ehtiyacinin bir hissesini qarsilaya bilirdi Hal hazirda kend teserrufatinin suretle urbanizasiyasi ve kend ehalisinin daha yuksek heyat standartlarina uygunlasmasi sebebinden vilayetde kend teserrufatinin payi en yuksek seviyyeye catmisdir Istanbul torpaqlarinin 30 i kend teserrufati ucun elverisli olsa da bu saheler tam qiymetlendirilmir 390 150 hektar ile ekin sahelerinin yaridan coxu bugdaya ayrilir Bugdani 159 500 hektar ile gunebaxan izleyir 4 964 hektar olan yasil lobya istehsali olan terevezlerde 26 617 hektar meyve findiqda ilkdir Catalca Silivri Sile Eyyubsultan ve ekincilik istehsalinda one cixmis ilcelerdir Catalca mesesiMese teserrufati ve medencilik Istanbul daxilinde ehemiyyetli bir meden menbeleri yoxdur Bizans dovrunden beri Avropa hissesinin simal serqinde yerlesen Sariyer ilcesi Meden mehellesinde qizil gumus ve mis yataqlari olmasi melum olsa da medencilik proseslerinin gedisati ucun yataqlar cox kicikdir Buna gore de onlar mineral yataqlar hesab edilmir Seherde qazilan yegane metal filizi manqandir Manqan medenleri seherin qerbindeki Catalca ve Silivri ilcelerinde yerlesir Seherin qerbinde simalinda ve simal qerbinde komur ve linit yataqlari var Geoloji qurulusunun uygunlugu sebebinden Istanbulun bir cox yerinde karxanalara da rast gelmek mumkundur Bu karxanalari Qara deniz sahillerinden Adalara qeder demek olar ki her yerde gormek mumkundur Kecmisde Istanbulda hasil edilen mermer eheng dasi kvarsit perlit gil ve qum kimi bezi faydali qazintilarin hasili bu gun tikinti senayesinin yuksek telebi ile tukenmisdir ve ya da tukenme noqtesine catmaqdadir Xususile kvarsit ve yataqlari sayesinde seherde suse ve keramika senayesi inkisaf etdi Istanbulda butun mese erazileri qorunmaga alinsa da mueyyen mese teserrufati isleri heyata kecirilir Evveller tebii olaraq meydana gelen meselerin coxu seherin odun telebatini qarsilamaq ucun istifade olunsa da son illerde seherin bir cox yerine tebii qaz sebekesi genislendikce bu teleb yuksek derecede azalmisdir Medeniyyet ve muasir yasamIncesenet Roma Imperatoru Valens terefinden insa olunmus Bozdogan su kemeri Seher defelerle ferqli olkelerin hakimiyyeti altina kecdiyinden olkede incesenet ve memarliq uslubu olduqca qarisiqdir Seherde Roma Imperiyasi dovrunden qalma binalarin sayi ustunluk teskil etse de son zamanlarda bu binalarin sayi suretli derecede azalmisdir Roma Imperiyasi dovrunden qalma en muhum abidelerden biri de I Konstantin terefinden insa olunan sutundur Her biri 3 metr diametrli bilerzikler ile 8 sutunun bir birine birlesdirilmesi ile yaradilmis 3 tonluq sutundur O dovrden gunumuze qeder gelib cixmis diger bir tikili ise Bozdogan kemeridir Seherin su ehtiyati sisteminin qurulmasi Adrianin dovrunde baslamisdir I Konstantinin hakimiyyeti dovrunde ise seherin yeniden qurulmasi ve boyumesi ile suretle artan ehalinin ehtiyaclarini odemek ucun sistemin daha da genislendirilmesine ehtiyac duyuldu Nehayet su ehtiyaclarini odemek meqsedile cekilen kanal xetti Frakiyanin dagliq hisselerinden sehere qeder cekilmisdir O dovrde kemer vasitesile getirilen su umumi tutumu 1 milyon kubmetrden cox olan uc aciq mekanda ve Yerebatan Sarnici kimi yuzden cox yeralti su anbarlarinda saxlanilirdi Bu gun Sultanehmed meydani olaraq bilinen Hippodrom Meydani terefinden insa edilmisdir Bizans Imperiyasi dovrunde Istanbul seherinde yerlesen evvel provoslav kilsesi daha sonra mescid hal hazirda ise muzey olan mebed Aya Sofya Bizans Imperiyasi seherde min ile yaxin hokm surmus ve bu seheri paytaxt olaraq istifade etmisdir Bu xususiyyetine gore Istanbulda cox sayda Serqi Roma tikililerine rast gelmek mumkundur Tikililerden en vacibleri esasen yerlesir Bu tikililerden en ehemiyyetlisi kilse olaraq acilan Aya Sofya muzeyidir Bizans Imperatoru I Yustinian terefinden 532 537 illeri arasinda insa edilen patriarxal kilse Istanbulun 1453 cu ilde turkler terefinden feth edilmesi ile II Mehmed terefinden mescide cevrildi ve bu gun seherin en turistik muzeylerinden biri kimi xidmet gosterir Aya Sofyadan sonra tikilen ehemiyyetli binalardan biri de Fethiye mescidi olmusdur XIII esrin sonlarinda Mixail Qlabas Tarkaniotes terefinden kilse olaraq insa edilmisdir Istanbulun fethinden sonra 1454 cu ilde patriarxat olaraq istifade edildi ve 1590 ci ilde Iran muharibelerinde Gurcustan ve Azerbaycanin fethi ile bir xatire olaraq mescide cevrildi Yene de ehemiyyetli tikililerden biri olan Bizans Imperatoru I Yustinian dovrunde Muqeddes Feodius terefinden bir rahibxana olaraq insa edilmisdir XI esrde I Aleksiosun qayinanasi Maria Doukaina terefinden yeniden qurulmusdur 1204 1261 ci illerde Latin Imperiyasi dovrunde dagilmis veziyyete gelen rahibxana XIV esrde Feodoros Metoxites terefinden temir edilmisdir Bu dovrde qurulusa xarici narteks ve pareksiyonlar da elave edilmisdir Osmanli Imperiyasi dovrunde Istanbulda XIX esre aid mescid olan Boyuk Mecidiye mescidi Imperiya dovrunde coxlu sayda eserler hazirlanmisdir Saray uslubu XIX esrde qerbde yayilmisdir Bir esr yasamis ve son yarim esri memar kimi keciren Sinan 131 mescid 55 medrese 19 turbe 14 imaret 3 xestexana 7 su anbari 8 korpu 16 karvansara 33 saray 32 hamam 6 anbar 7 cardaq insa etdirmisdir Umumilikde 441 tikili butun imperiya erazisine sepelenmisdir 1839 cu ilde elan edilmesi ile avropalasma istiqametinde muhum addimlar atildi Osmanlilar XVIII esrin sonlarina dogru Avropa uslubunu qebul etmis bunu memarliq ve senet eserlerinde eks etdirmisler Avropada genis yayilmis barokko uslubu Istanbulda bir cox tikilinin istehsalinda genis istifade olunmusdur Barokko ve rokoko uslubunda insa edilen Beylerbeyi Sarayi ve Boyuk Mecidiye mescidi dunyada bu uslub ucun muhum yer tutmaqdadir Sehne ve tesviri incesenet Istanbul getdikce daha cox medeni ehemiyyetli bir merkeze cevrilir Seher 2010 elan edilmisdir Topqapiya bitisik olan Dunyaca meshur pop ulduzlar Istanbul stadionlarini doldurarken opera balet ve teatr kimi senet eserleri il boyu sehneye qoyulur Movsumi festival boyunca dunyaca meshur orkestrler xor musiqi qruplari ve caz musiqisinin efsanevi adlari seherde konsert verir 1982 ci ilden beri kecirilen Avropanin en ehemiyyetli film festivallarindan biridir Tesviri senete gelince her 2 ilden bir kecirilir Topqapi Sarayinin kenar qala divarlarinin icinde yerlesen Cinili kosk 2004 cu ilde acilan Istanbul Muasir Incesenet Muzeyi tez tez turk ve xarici ressamlarin sergilerine ev sahibliyi edir Bununla yanasi Pera Muzeyi ve de dunyanin meshur ressamlarinin sergilerine ev sahibliyi eden seherin ehemiyyetli muzeylerinden biridir sahilinde qurulan umumiyyetle senaye neqliyyat senaye ve rabite tarixine aid 1800 1900 cu illerdeki avtomobiller lokomotivler qayiqlar sualti qayiqlar ve teyyareleri sergileyir Istanbulun ve Turkiyenin en qedim tarixi abidelerinden biri Yeddiqulle zindanlari 1881 ci ilde qurulan Istanbul Arxeologiya Muzeyi dunyanin en boyuk muzeylerinden biridir Muzeyde Araliq denizi sahilleri Balkan yarimadasi Yaxin Serq Simali Afrika ve Orta Asiyadan gelen 1 milyona arxeoloji abide yer almaqdadir Istanbul Arxeologiya Muzeyinin terkibinde Cinili kosk muzeyi de yerlesir Muzeyde Selcuqlu ve Osmanli dovrune aid iznik saxsisi ve keramika numuneleri sergilenir Sultanehmed meydaninda yerlesen Boyuk Sarayin tavani Roma Imperiyasi ve Bizans Imperiyasi dovrune aid olan mozaika ve divar bezeklerini ehtiva edir Bu muzeye cox yaxin olan muxtelif Islam sivilizasiyalarina aid boyuk bir kolleksiyasi yer almaqdadir Turkiyenin ilk ozel muzeyi olan ise kohne Anadolu sivilizasiyalarindan Osmanlilara qeder bir cox tarixi eserleri yer alir Canli sou ve konsertlere ev sahibliyi eden meshur tarixi mekanlar ise Rumeli Hasari Topqapi Sarayinin heyeti ve Gulhane parkidir Ehemiyyetli medeniyyet komponentlerinden biri de Turk Hamamidir Osmanli dovrunde qurulan ve en yaxsi numune olan Cemberlidas hamami Fatehin Cemerlidas semtinde yerlesir Rekreasiya Qara denizin sahilinde yerlesen seherin esas rekreasiya merkezlerinden biri olan Silede Osmanli dovrunden qalma mayak Suyun cirklenmesi sebebinden enenevi cimerlikler yavas yavas yox olur Ancaq son vaxtlar seherdeki kohne cimerlikler yeniden acilir Uzguculuk ucun seherin en meshur yerleri ise Bakirkoy Kicikcekmece Sariyer ve Bosfordur Seherden uzaq ise Adalar Silivri ve Tuzla Qara deniz sahillerine yaxin olan Sile uzguculuk ve istirahet ucun ustunluk verilen yerlerden biridir Adalar Mermere denizindeki arxipelaqdan ibaretdir XIX ve XX esrin evvellerinden ve Pendik ilcelerinin cenubunda qalan adalarda sam ve Italiya sami agaclari genis yayilmisdir Hemcinin bu adalarda Osmanlidan qalma bag evleri de vardir Adalarda esas baliq ve deniz mehsullari cox yayilmisdir Istanbul merkezden uzaqda yerlesen Sile yayda seherin en cox ziyaret edilen yerlerinden biridir Seher merkezinden 50 kilometr mesafededir Temiz ag qum plaji movcuddur Alis veris Istanbulda bir cox tarixi bazar vardir 1461 1462 ve Misir bazari bu bazarlardan en ehemiyyetlileridir Ilk muasir ticaret merkezi Bakirkoy ilcesinde yer alan olmusdur XX esrin sonlarina getdikce ticaret merkezleri adlanan muasir bazarlar sayini suretle artmisdir Seherde umumilikde 100 ticaret merkezi yer alir Bunlardan en ehemiyyetlisi Akmerkez Kapitol Ticaret Merkezi Profilo Ticaret Merkezi Cevahir Ticaret Merkezi Metrocity Kanyon Ticaret Merkezi Istinye Park Avropa ve Dunyanin en yaxsi ticaret merkezi adini qazanmisdir Meydan Ticaret Merkezi ve digerleridir Restoranlar Sisli Istanbulda yerlesen ticaret merkezi Enenevi turk restoranlari ile yanasi Istanbulda Avropa ve Uzaq Serq yerli metbexlerini de temsil eden restoranlar movcuddur Seherin en onemli ve barlari seherin en canli yerlerinden biri olan Beyoglu ilcesi Istiqlaliyyet prospektinde toplanmisdir 1876 ci ilde acilan Cicek Pasaji bir cox tarixi meyhane bar ve restoranlari ozunde cemlesdirir 1870 ci ilde Beyogluda bas vermis boyuk yangin neticesinde mehv olmus yerine Xristaki Zoqrafos Efendi terefinden insa edilmisdir Diger tarixi bar ve qehve dukanlarina Tunel Pasaji etrafinda ve Asmalimescid kucesi etrafinda ve Cicek Pasajinin arxasinda yerlesen Nevizade kucesinde rast gelmek mumkundur Istiqlaliyyet prospekti etrafindaki bezi tarixi mehelleler ferqli yollarla berpa edilmisdir Qalatasaray Liseyi yaxinligindaki Cezayir kucesinde qeyri resmi adi ile de taninan La Rue Francaise Fransiz kucesi semtinde canli musiqi teqdim eden fransiz barlari kafe ve restoranlari yer alir Istanbuldaki tarixi baliq restoranlari da olduqca meshurdur En meshur baliq restoranlari Bosfor ve seherin cenubundaki Mermere denizinin sahillerinde yerlesir Hemcinin Bosforun simalinda yer alan Anadolukavagi mehellesi de tarixi baliq restoranlari ile meshurdur Gece heyati Bosfora cixisi olan Reina gece klubu Seherdeki bir cox gece klublar barlar restoranlar canli musiqi altinda insanlara xidmet edir Yay aylarinda artan temperatur insanlari bu yerlere celb edir ve gece klublari restoran ve barlarin sayi seherde suretle artir Kafe restoran bar klub muzey teatr ve kinoteatrlar xususile Istiqlaliyyet prospekti ve Nisantasi etrafinda cemlesib Babylon ve Nu Pera Beyoglunda xidmet veren meshur gece klublarindandir Aciq hava gece klublari arasinda en meshurlari esasen Bosfor sahillerinde yerlesir Ortakoy semtindeki Sortie Reina ve Anjelique bunlardandir Ortakoy semtinin daha bir onemli mekanlarindan biri olan Q Jazz Bar canli caz musiqisi ile insanlara mohtesem muhit teqdim edir semtinde Istanbul Arena ve Bogazda yerlesen Qurucesme Arena dunyanin her yerinden meshur mugennilerin ve orkestrlerin canli konsertlerine ev sahibliyi edir Bununla yanasi Maslak semtinde yerlesen Parkorman 2002 ci ilde MTV nin canli konsert ve senliyine ev sahibliyi etmisdir Istanbulun gece menzeresiIdmanEsas meqale 1 Ataturk Olimpiya Stadionu 2 Turk Telekom Arena 3 Sukru Saracoglu stadionu 4 Vodafone Park Qadin basketbol cempionatinda Galatasaray IK ve Fenerbaxca IK nin qarsilasmasi Bizans ve Roma dovrlerinden beri bir cox idman yarislarina ev sahibliyi eden Istanbul bu gun futbol basketbol voleybol hendbol ve muxtelif idman yarislarina ev sahibliyi etmekdedir Turkiye futbol liqalarinin uc boyuyu olaraq adlandirilan Besiktas Fenerbaxca ve Qalatasarayin mesq ve matc stadionlari da burada yerlesir Ataturk Olimpiya Stadionu Fenerbaxca Sukru Saracoglu stadionu Turk Telekom Arena ve Vodafone Parki UEFA nin bes ulduzlu stadionlarindandir Ataturk Olimpiya Stadionunda 2005 Cempionlar Liqasi final matci Sukru Saracoglu stadionu ise 2009 UEFA Kuboku Finalina ev sahibliyi etmisdir 2005 2011 ci illerde dunyanin en boyuk idman teskilatlarindan biri olan Formula 1 yarislarina ev sahibliyi etmisdir Istanbul Park pisti umumilikde 2 milyon 215 min kvadrat metrlik saheni ehate edir Turkiyenin en ehemiyyetli hipodromunun olan seherdeki ehemiyyetli yarislara ev sahibliyi etmekdedir Hemcinin seherde basketboll da inkisaf etmisdir Seher hal hazirda bir nece basketbol komandasina ev sahibliyi edir Meshur idman merkezleri Stadionlar Ataturk Olimpiya Stadionu 76 092 Sukru Saracoglu stadionu 50 509 Turk Telekom Arena 52 652 Vodafone Park 41 903 17 319 Idman zallari 16 500 13 800 7 500 7 000 5 240 Diger obyektler Kurtkoy Olimpiya hovuzu 2 500 Atakoy Su Polo Olimpiya hovuzu 1 250 Veliefendi hippodromu 7 600 TED Tennis merkezi 2 000 Siyaset2019 cu ilde Istanbulun belediyye bascisi secilen Ekrem Imamoglu Istanbul ilceleri uzre belediyye seckisi23 iyun 2019Tutulan yerler AKP 24 39 CHP 14 39 MHP 1 39Istanbul parlamentinin uzvleri uzre secki24 iyun 2018Tutulan yerler AKP 43 98 CHP 27 98 HDP 12 98 IYI 8 98 MHP 8 98 Siyasi baximdan Istanbul Turkiyenin en ehemiyyetli inzibati bolgesi olaraq gorulur Bir cox siyasetci o cumleden prezident Receb Tayyib Erdogan bir siyasi partiyanin Istanbuldaki fealiyyetinin umumi fealiyyetinden daha vacib oldugu fikrini ireli surmusdur Bu fikir ise seherin Turkiyenin maliyye merkezi olmasi boyuk secicilerin diger inzibati bolgelere nisbeten coxlugu ve Erdoganin 1994 cu ilde Istanbul Belediyye Bascisi secilmesinden qaynaqlanir 2019 cu il Turkiye belediyye seckisinde Erdogan Eger Istanbulda ugursuz olsaq Turkiyede de ugursuz olaciq ifadesini de dile getirmisdir Istanbul sakinleri 1995 ci ilden beri yerli seckilerde teqdirelayiq yer tutmus Edalet ve Inkisaf Partiyasina AKP ses vermisdir 2002 ci ilden beri Edalet ve Inkisaf Partiyasi AKP butun yerli seckilerde oz reqiblerinden defelerle cox ses almagi bacarmisdir 24 iyun 2018 ci ilde kecirilen son parlament seckilerinde ise 41 74 ses almisdir AKP nin prezidentliye namizedi son seckilerde 50 0 ses ile Erdogan olmusdur 1994 cu ilde Erdoganla baslayan Istanbul 2019 cu ile qeder 25 il muhafizekar bir belediyye bascisina sahib olmusdur Istanbulun ikinci boyuk partiyasi eyni zamanda olkenin esas muxalifeti Cumhuriyyet Xalq Partiyasidir CHP Turkiyenin cenub serqinde kurtlerin coxlugunun sebebi ile Xalqlarin Demokratik Partiyasi HDP de nufuz qazanmisdir Istanbul Belediyye sarayi Hal hazirda Istanbul ve Turkiyenin boyuk seher seherlerinin coxu hokumet partiyasindan imtina edir 2013 ve 2014 cu illerde Istanbulda genismiqyasli anti AKP hokumet etirazlari baslamis ve olke daxilinde yayilmisdir Bu tendensiya ilk defe 2014 cu il belediyye seckileri neticesinde hokumet partiyasinin kecmis illere nezeren daha az ses almasi ile nezere carpmisdir Istanbulda ilk hokumetin meglubiyyeti 2017 ci il konstitusiya deyisikliyi referendumunda reallasdi ve sakinlerin 48 6 i xeyr e ses vermisdir AKP hokumeti ise Beli sesini desteklemis ve olkenin kend erazilerindeki yuksek desteye gore umumxalq sesvermesini qazanmisdir Hokumetin en boyuk meglubiyyeti ise 2019 cu il Istanbul belediyye seckileri zamani kecmis bas nazir olan Bineli Yildirimin muxalifet namizedi olan Ekrem Imamoglu terefinden boyuk ses ferqi ile meglub edilmesi olmusdur Ekrem Imamoglu boyuk ferq ile Bineli Yildirimi meglub ederek Istanbul belediyye bascisi adini qazanmisdir Muxalifet ucun benzer meyller ve secki muveffeqiyyetleri Ankara Izmir Antalya Mersin Adana ve Turkiyenin diger boyuk seherlerinde de tekrarlandi Inzibati cehetden Istanbul Turkiyenin diger illerine nezeren daha cox 39 ilceye ayrilmisdir Bir seher olaraq Istanbul umumilikde 600 kursuye sahib Turkiye Boyuk Millet Meclisine 98 nefer yollayir Istanbul parlament seckileri uzre ikisi Avropa biri ise Asiya hissesinde olmaqla uc daireye ayrilir sirayla 28 35 ve 35 deputat olmaqla secilir MediaEsas meqale Turkiyenin en cox tiraja sahib olan qezeti Huriyyet qezetinin Istanbuldaki qerargahi Hokumet terefinden idare olunan radio ve televiziya stansiyalarinin ekseriyyetinin Ankarada yerlesmesine baxmayaraq Istanbul Turkiye mediasinin esas merkezidir Sektorun kokleri ilk Turk qezeti olan Teqvim i Vekayi 1831 ci ilde nesr olundugu kohne Osmanli paytaxtinda yerlesir merkezi Beyoglu ile birlikde Turkiye nesriyyat merkezini emele getirir Hal hazirda Istanbulda yaygin dovri nesrler movcuddur Olkenin ilk qezetleri Huriyyet Sabah ve Sozcu olmusdur Bu qezetlerin qerargahi Istanbulda yerlesir ve her biri heftelik 275 minden cox satisa malikdir TRT Istanbul Radiosunun yer aldigi bina Huriyyet qezetinin Ingilis dilinde nesr olunan Huriyyet Daily News 1961 ci ilden beri cap olunur lakin 2014 cu ilde nesr olunmaga baslayan Ingilisce Sabah qezeti daha cox satilir Milliyet ve kimi meshur qezetler de daxil olmaqla bir cox qezetlerin qerargahi Istanbulda yerlesir Hemcinin seherde ermeni ve turk dillerinde nesr olunan Marmara ve Jamanak ve Aqos qezetleri de yer alir Turkiyenin ilk radio yayimi Istanbulda baslamisdir Sonralar ilk qurulan radiostansiyalar TRT nezaretine kecmisdir Hal hazirda TRT nin tabeliyinde dord milli radio stansiya fealiyyet gosterir Bu stansiyalarin olke ehalisinin 90 faizinden coxuna cata bilmesi ucun olke daxilinde oturuculer yerlesdirilmisdir Dovlet radiostansiyalarindan sadece Radio 2 nin qerargahi Istanbulda yerlesir Istanbul hava dalgalari esasen Turk ve Ingilis dillerinde mezmun oturen Turkiyenin en six hava dalgalaridir TRT Cocuk Istanbulda yerlesen yegane qoludur Bununla yanasi Seherde turk radiostansiyalari ve beynelxalq media qurumlarinin regional qerargahlari yerlesir Esasen yerli serial ve filmleri numayis etdiren Turkiyenin en boyuk telekanallari olan Star TV Show TV Kanal D ve ATV xeber uzre ixtisaslasmis NTV telekanallarinin da merkezi Istanbulda yerlesir Hemcinin Istanbulda BBC nin turkdilli xeber sujetlerine komek eden regional ofisi de yer almaqdadir Amerikanin CNN telekanali da 1999 cu ilde burada CNN Turk kanalinin qerargahini qurmusdur Ictimai xidmetlerEsas meqale Tehsil Istanbulda 7 si dovlet 24 u ozel olmaqla umumilikde 31 universitet var Xususile dovlet tehsil muessiseleri olkede en gorkemli ve yaxsi techiz olunmus universitetlerden biridir Ancaq son illerde ozel universitetlerin sayi artmisdir Turkiyenin en kohne 3 dovlet universitetinden ikisi Istanbulda yerlesir Istanbul Universiteti 1453 cu ilde qurulmusdur ve Turkiyenin en qedim universitetidir Istanbul Texniki Universiteti 1773 cu ilde dunyanin dorduncu en koklu texniki universitetidir ve tamamile muhendislik elmlerine hesr olunmusdur Istanbuldaki diger meshur dovlet universitetleri Bogazici Universiteti Memar Sinan Gozel Senetler Universiteti Ulduz Texniki Universiteti ve Mermere Universitetidir Bundan elave olkedeki en qedim 5 temelli ozel universitetden ucu bu seherde yerlesir Bunlar 1992 ci ilde esasi qoyulmus Qoc Universiteti Sabanci Universiteti ve Istanbul Bilgi Universitetidir ITU nun qedim binasiUniversitetler Esas meqale Istanbul universitetlerinin siyahisiDovlet universitetleri Bogazici Universiteti Qalatasaray Universiteti Istanbul Universiteti Istanbul Texniki Universiteti Mermere Universiteti Memar Sinan Gozel Senetler Universiteti Ulduz Texniki Universiteti Ozel universitetler Acibadem Universiteti Bagcaseher Universiteti Beykent Universiteti Dogus Universiteti Isiq Universiteti Istanbul Arel Universiteti Istanbul Aydin Universiteti Istanbul Bilgi Universiteti Istanbul Bilim Universiteti Altinbas Universiteti Istanbul Medeniyyet Universiteti Istanbul Seher Universiteti Istanbul Ticaret Universiteti Kadir Has Universiteti Qoc Universiteti Maltepe Universiteti Okan Universiteti Ozyegin Universiteti Piri Reis Universiteti Sabanci Universiteti Yedditepe Universiteti Yeni Esr Universiteti Nisantasi Universiteti Uskudar Universiteti Bezmialem Ozel Universiteti Istanbulun en prestijli mekteblerinden biri Demek olar ki Istanbuldaki butun ozel lisey ve universitetlerde Ingilis Fransiz ve Alman dilleri ana xarici dil ve ya ikinci xarici dil tehsili verilir 1481 ci ilde Qalata Sarayi Enderun u Humayunu adi altinda qurulmusdur Daha sonraki Qalatasaray Mekteb i Sultanisi adiyla seherin en kohne liseyi olmaqla birlikde en qedimden tehsil veren 2 ci mektebdir Bu liseyde esas dili Fransizcadir 1884 cu ilde qurulan Istanbul Liseyi daha cox bilinen adiyla Istanbul Kisi Liseyi beynelxalq sahede taninmis en kohne liseylerden biridir Bu lisey ise alman dilini ana dili kimi secmisdir Kadikoy Anadolu Liseyi kohne ve daha yaygin bilinen adiyla Kadikoy Maarif Kolleci genc ehaliye istiqamet verecek ust seviyyede tehsilli siyasetci elm adami ve senetciler yetisdirmek meqsediyle Nazirler Kabinetinin ve TBMM in qerariyla 1955 ci ilde qurulmusdur Bu liseyde ise tedris ingilis dilindedir Nisantasi Anadolu Liseyi 1905 ci ilde English High School for Boys adiyla xususile Ingilis birliyi mensublarinin usaqlarina yuksek seviyyeli tehsil vermek meqsediyle qurulmusdur 1979 cu ilde Milli Tehsil Nazirliyine qosulmus ve hal hazirki adi verilmisdir Cagaloglu Anadolu Liseyi kohne adiyla Istanbul Qiz Liseyi 1850 ci ilde Ebdulmecidin anasi Bezmialem Valide Sultanin isteyi uzerine qurulmus Osmanlinin ilk ictimai liseyi unvanina malikdir Ilk olaraq Valide Mektebi sonra ise Darulmaarif adlarini almis 1911 1933 cu iller arasinda Inas Idadisi Kisi Muellim Liseyi 1933 1983 cu iller arasinda Turkiyenin ilk qiz liseyi Istanbul Qiz Liseyi olaraq xidmet vermis 1983 cu ilde ise hal hazirki adini almisdir Bu liseyde ise digerlerinden ferqli olaraq tehsil almanca kecirilir Bogazici Universiteti Istanbul Universiteti Ulduz Texniki Universiteti Qalatasaray UniversitetiSehiyye Esas meqale Istanbul coxlu sayda xestexana klinika ve laboratoriya ile olkenin tibbi arasdirma merkezidir Bu obyektlerin ekseriyyeti yuksek texnologiyali avadanliqlara malikdir Sehiyye turizmi seherde inkisaf etmis saglamliq imkanlari ve xaricden daha elverisli qiymetler sebebiyle inkisaf etmisdir Ingiltere ve Almaniya kimi Qerbi Avropa olkeleri yuksek meblegli tibbi mualice ve emeliyyatlar ucun asagi gelirli xesteleri Istanbula gonderirler Istanbul xususile lazer oftalmologiyasi ve plastik cerrahiyye sahesinde meshurluq qazanmisdir Seherdeki hava cirkliliyi saglamliq ucun cox boyuk problemdir Xususi neqliyyat vasitelerinin artmasi ve ictimai neqliyyatin yavas olmasi bu problemi daha da artirir Bu problemle elaqedar olaraq 2006 ci ilin yanvarinda yalniz qurgusunsuz benzin planlasdirilib Sehiyye xidmetleri seherdeki dovlet ve ozel tibb muessiseleri terefinden heyata kecirilir Il daxilinde yayilmis 52 dovlet xestexanasi var Rayon poliklinikalari elave olunduqda bu reqem 111 e qalxmaqdadir Her bir rayonda bir ve ya bir nece saglamliq merkezi var 2004 cu ilde saglamliq merkezlerinin umumi sayi 337 olaraq teyin olundu Vilayetlerde ozel saglamliq muessiselerinin sayi 138 dir Dovletde herbi ve ozel sehiyye muessiselerinde yataqlarin umumi sayi 18 375 ededdir Umumilkde ilcelerde olan apteklerin umumi sayi 3 852 teskil edir Gormeli yerlerEsas meqale Dolmabagca sarayi Esas meqale Dolmabagca sarayiDolmabagca sarayinin giris qapisi Dolmabagca Sarayi Turkiye Cumhuriyyetinin Istanbul seherinde Mermere denizinden Bogazicine geden yolda denizin sol sahilinde Uskudar mehellesinin qarsisinda yerlesen tarixi saraydir Bu gun Dolmabagca sarayinin yerlesdiyi erazi XVII esrde Osmanli donanmasinin gemilerinin saxlandigi limanlardan biri idi Enenevi denizcilik senliklerinin teskil edildiyi bu liman bir muddet sonra bataqliga donmusdu XVII esrde doldurulmasina baslanan bu liman Osmanli padsahlarinin eylendikleri ve istirahet etdikleri bir bagca kimi istifade edilmeye baslandi Bu bagcada uzun tarixi zaman erzinde insa edilmis koskler ve qesrler kompleksi bir muddet Besiktas Sahilsarayi adiyla taninmisdi Dolmabagca sarayi 600 metr uzunlugunda mermer ozul uzerinde insa edilmisdir Mabeyn binasindan bu gun Resm Heykel Muzeyi Veliehd binasina qeder olan mesafe 284 metrdir Bu mesafenin ortasinda yuksekliyi ile diqqet ceken Merasim Muayede binasi yerlesir Beylerbeyi Sarayi Esas meqale Beylerbeyi SarayiBosfordan Beylerbeyi sarayi Beylerbeyi sarayi Istanbulun Uskudar ilcesinde 1861 1865 ci illerde insa olunan Osmanli sarayi Uskudar rayonunun Beylerbeyi semtinde yerlesen saray dovrun Osmanli padsahi Sultan Ebdulezizin sifarisi ile ermeni esilli bas memar Sarkis Balyan terefinden insa olunmusdur Yay sarayi ve ecnebi dovlet adamlarinin qonaq edilmesi meqsedile hazirlanan sarayin insasina 6 avqust 1863 cu ilde baslamis acilis merasimi ise 21 aprel 1865 ci ilde cume salamliginin ardindan Sultan Ebdulezizin istiraki ile bas tutmusdur O illerde sarayin insaat xercleri teqriben 500 min Osmanli liresi olaraq hesablanmisdir Sarayin yerlesdiyi erazinin tarixi Bizans dovrune qeder gedib cixir Bele ki Bizans imperatoru II Konstansi burada boyuk bir xac heykeli insa etdirmis bu sebeble bolge Bizans dovrunde stavroz yun Xac bagcalari olaraq adlanmisdir Topqapi Sarayi Esas meqale Topqapi SarayiTopqapi Sarayinin girisi Topqapi sarayi Turkiyenin Istanbul seherinde yerlesen ve 400 il 1465 1856 Osmanli sultanlarinin iqametgahi olmus saray kompleksidir Hokmdar iqametgahi kimi saray tenteneli qebullar ve eylence meclislerinin kecirildiyi mekan olmusdur Hazirda muzey kimi fealiyyet gosteren saray Istanbulun esas turist mekanlarindan biridir Sarayda Mehemmed peygemberin ebasi ve qilinci kimi muselmanlar ucun cox deyerli olan muqeddes relikviyalar qorunur 1985 ci ilden Istanbulun tarixi erazisi nin terkibinde UNESCO Umumdunya irsi siyahisina daxil olan saray IV kriteriya ile Osmanli dovru saraylarinin en yaxsi numunelerinden biri kimi tesvir edilir Saray kompleksi dord heyet ve coxlu kicik binalardan ibaretdir En aktiv meskunlasma dovrunde 4 000 insanin yasadigi saray uzun sahilboyu erazini ehate edirdi Komplekse mescidler xestexana corekxanalar ve basqa binalar da daxildir Sarayin insasina 1459 cu ilde Konstantinopolu isgal etmis Sultan II Mehmedin emri ile baslanmisdir Sultanlarin evvelki iqametgahindan ferqlendirilmesi ucun saray Yeni Saray adlandirilmisdir Saray XIX esrden etibaren Topqapi adlandirilmaga baslamisdir 1509 cu il zelzelesi ve 1665 ci il yanginindan sonra sarayda esasli berpa isleri aparilmis ve saray genisledilmisdir Ulduz sarayi Esas meqale Ulduz sarayiUlduz Sarayinin gorunusu Ulduz sarayi Istanbulda XIX esrin sonlarinda tamamlanan saray kompleksi Ulduz yuksekliyinde yerlesen kosk ve qesrlerden ibaret saray kompleksinin ilk binasi III Selim terefinden anasi Mihrisah Sultana hesr edilen qesr ve atasi Sultan III Mustafanin adina insa etdirdiyi rokoko uslubundaki cesmedir Daha sonra Sultan II Mahmud 1834 1835 ci illerde burada bir kosk insa etdirmis ancaq bu bina gunumuze qeder gelib catmamisdir Sultan Ebdulmecid ise burada movcud olan butun binalari dagidaraq 1842 ci ilde anasi Bezm ialem Sultan ucun Dilquse adli yeni bir qesr insa etdirmisdir Hal hazirda bu qesr Valide sultan kosku olaraq taninir Sultan Ebdulezizin hakimiyyeti zamaninda da Boyuk Mabeyn kosku Cit qesri Malta kosku ve Cadir kosku insa edilmisdir Sultan II Ebdulhemid taxta cixdiqdan sonra bir muddet Dolmabagca sarayinda yasamis daha sonra ise Ulduz sarayina kocmus ve seltenetinin sonuna qeder burada yasamisdir Ciragan sarayi Esas meqale Ciragan sarayiCiragan sarayinin giris darvazasi 1910 cu ilde bas veren yangin neticesinde tamamile yanib gunumuze sadece xarici cebhesi qalmis Hunkar dairesi sarayin esas binalarindan biridir XVII esrde bu erazi Qazancioglu bagcasi adiyla taninirdi Ovliya Celebinin qeydlerine gore Osmanli sultani IV Muradin qizi Esmehan Qaya Sultana hediyye etdiyi bu bagcada kosk insa etdirmisdi Daha sonra burada Nevseherli Ibrahim Pasa xanimi Fatma Sultan ucun boyuk bir saray insa etdirmisdir Bagcasinda dovrun Osmanli sultani III Ehmed ve sedrezemi Nevseherli Ibrahim Pasanin da istirak etdiyi tenteneli senlikler kecirilen saray ehali terefinden Lale dovru boyunca Ciragan farsca isiq demekdir adlanmaga baslandi Osmanli sultani I Mahmudun hakimiyyetinin ilk illerinde gozden dusen saray daha sonra padsahin emriyle berpa edilerek xususile de ecnebi elcilerin qonaq edilmesi ucun tesis edildi Saray eyni esrin sonlarinda III Selimin bacisi Beyhan Sultana hediyye edilse de Beyhan Sultan sarayi beyenmemis padsah ise sarayin strukturunu boyuderek seltenetinin son 2 ilini burada kecirmisdir Qalata qullesi Esas meqale Qalata qullesiBosfordan Qalata qullesinin gorunumu Qalata qullesi Istanbul seherinin Qalata semtinde yerlesen 528 ci ilde insa olunmus tarixi qulle Qalata qullesi Istanbul seherinin esas simvollarindandir Qalata qullesi dunyanin en qedim qullelerinden hesab olunur Qulle Bizans imperiyasinin imperatoru Anastasiusun gosterisi ile 528 ci ilden insa olunmaga baslanmisdir 1204 cu ilde IV xac yurusu zamani ciddi dagintilara meruz qalan qulle 1348 ci ilde Isa Qullesi adi ile kohne qullenin yerinde yeniden insa olunmusdur 1348 ci ilde ikinci defe insa olunan Qalata qullesi hemin dovrde Konstantinopol seherinin en hundur binasi hesab olunurdu Bu gun movcud olan qulle 1445 1446 ci illerde yukseldilmisdir Qulle turklerin eline kecdikden sonra muxtelif vaxtlarda temir olunmus ozulu berkidilmisdir XVI esrde qulleden Kasimpasa tersanesinde isledilen Xristian esirleri saxlamaq ucun istifade olunmusdur Sultan III Muradin icazesi ile ereb alimi Tagiyeddin terefinden Qalata qullesinde Resedxana acilmisdir Hemin Resedxana cemi bir nece il fealiyyet gostermis ve 1579 cu ilde qapadilmisdir XVII esrin ilk rubunde IV Muradin hakimiyyeti dovrunde Hezarfen Ehmed Celebi adli genc ixtiraci ucmaq meqsedile qanadlar hazirlamisdir Uzun muddet davam etmis telimlerden sonra Hezarfen Ehmed Celebi 1638 ci ilde Qalata qullesinden Uskudar semtine qeder ucmusdur O bununla Bosfor bogazinin ustunden kecmisdir Bu ucus Dunya tarixinde insanin ilk ehateli ucusu hesab olunur Sultanehmed meydani Taksim Meydani Esas meqale Taksim meydani Taksim meydani Istanbulun Avropa hissesinde Beyoglu ilcesinde yerlesen meydan Meydan Istanbul seherinin en meshur mekanlarindan biri elece de boyuk alis veris turizm ve istirahet erazisidir Oz restoranlari magaza ve otelleri ile meshurdur Sultanehmed Meydani Esas meqale Sultanehmed meydani Gunumuze cox az qaliqlari qalan Bizans dovrunun ehemiyyetli tikilileri ve abideleri Cidir meydani etrafinda insa edilmisdir Boyuk saray adi ile meshur olan Imperiya sarayi Cidir meydaninin yanindan baslayir deniz kenarina qeder uzanardi Meydan Romaya qeder uzanan yolun baslangici idi ve ilk mozaika dasi da burada qoyulmusdur Hamamlar mebedler dini medeni idare ve ictimai merkezler bu parkin yaxinliginda yerlesmisdir Bizans ve Turk dovrlerinde de merkezi ehemiyyetini davam etdirmisdir Istanbulun en muhum abideleri Aya Sofya mebedi Sultan Ehmed Mescidi Turk ve Islam Eserleri Muzeyi ve daha coxu Cidir meydanin dairesindedir Seherin esas kuceleri Cidir meydanindan baslayir Yol kenarlari ticaret binlari ve iqametgahlarla ehatelidir Gulhane parki Esas meqale Gulhane parkiGulhane Parkinin ustden gorunusu Gulhane parki Istanbul seherinin Fatih ilcesinde yer alan tarixi bir parkdir Alay kosku Topqapi sarayi ve Sarayburnu arasinda yerlesir Park Osmanli imperiyasi dovrunde Topqapi sarayinin xarici bagcasi ve icinde bir qoruq ve qizilgul bagcalarini saxlayardi Turk tarixinde demokratiklesmenin ilk addimi olan Tenzimat fermani 3 noyabr 1839 cu ilde Ebdulmecidin dovrunde Xarici Isler Naziri Mustafa Resid Pasa terefinden Gulhane parkinda oxunmusdur ve bu sebeble bu parka Gulhane Xetti Humayunu da deyilir Istanbul seherinin bascisi Cemil Pasanin dovrunde duzeldilerek 1912 ci ilde park halina getirildi ve xalqa acildi Hal hazirda park 1000 m2 liq saheye malikdir Parkin girisinde sag terefde Istanbul mer ve belediyye sedrlerinin bustleri var Parkin ortasindan her iki terefi agacli yol kecir Bu yolun saginda ve solunda istirahet yerleri usaq bagcasi var Parkda hemcinin Romalilardan qalma Qot sutunu yer alir Parkdaki son tedbirler Gulhane parkinin Sarayburnu hissesinde 19 noyabr 1938 ci il tarixinde kecirilib Beyazid meydani Esas meqale Beyazid meydani Beyazid meydani Istanbuldaki tarixi yarimadanin merkezinde seherin esas neqliyyat yollarinin merkezinde yerlesir Istanbul Universiteti ve Beyazid meydani Bizans dovrunde seherin en vacib meydanlarindan biri olan Feodosius Forumu da demek olar ki eyni erazide yerlesirdi Bu gun Osmanli Imperiyasi dovrunde saray bagcasi olan Beyazid meydani seher gorunusunu teskil eden esas hisselerden biridir Beyazid mescidi ve etrafda bir nece mehellenin yer aldigi Beyazid semti vardir Semt simaldan Carsi qapi ve Qapali carsi cenubdan Soganaga mehellesi qerbden ise Istanbul Universiteti ile hemserheddir 27 may 1960 herbi cevrilisinden sonra bir muddet Huriyyet meydani olaraq da adlandirilmisdir Bakirkoy Azadliq meydani Esas meqale Bakirkoy Azadliq meydani Istanbulun Bakirkoy ilcesinde Incirli prospekti ile Ebuzziya prospektini birlesdiren meydandir Bakirkoy qebiristanligi belediyye binasi ve Bakirkoy stansiyasi ile ehate olunan meydan 2002 ci ilde Cumhuriyet Meydani olaraq deyisdirildi lakin bu ad cox istifade edilmedi Seherin en meshur ticaret merkezlerinin bir coxunun burada yerlesmesi sebebinden adeten meydanda sixliq yasanir 15 iyul Sehidler Korpusu Esas meqale 15 iyul Sehidler Korpusu Bosfor uzerinden salinan ilk asma korpu 15 iyul Sehidler Korpusu olmusdur Korpu Istanbulun Avropa ve Asiya hisselerini birlesdirir Korpunun uzunlugu 1560 metr esas asirimin uzunlugu 1074 metr korpunun eni 33 metr suyun ustunde dayaqlarin hundurluyu 165 metr yoldan oten hisseden suyun sethine qeder 64 metrdir Her gun korpuden texminen 600 000 sernisin dasiyan 200 000 den cox neqliyyat vasitesi kecir Uzunluguna gore korpu dunyada 13 cu yerdedir Korpuden istifade etmek odenislidir piyada kecisi ise intihar sayinin coxlugu sebebinden qadagandir Osmanli Imperiyasi dovrunden beri bogazi korpu ile kecmek fikri 15 iyul Sehidler Korpusunun insasina qeder iller erzinde tez tez gundeme gelmisdir Cumhuriyyetin ilk illerinde varli bir is adami olan Nuri Demirag korpu ucun ferdi layiheler hazirlamis ve 1931 ci ilde San Fransiskoda Qizil qapi korpusunu insa eden Bethlehem Polad Sirketi ucun bir layihe cekmisdir Demiragin heyata kecirilmeyen layihesinden basqa 1951 ci ilde bir alman sirketi terefinden hazirlanan bir layihe de reallasmadi Hal hazirda Istanbulun esas remzlerinden biridir Qiz qullesi Rumeli Hasari Qalata qullesi Fateh Sultan Mehmet korpusuNeqliyyatEsas meqale Istanbul Hava Limaninin beynelxalq ucuslari heyata keciren terminali Istanbulda neqliyyat quru hava deniz ve demir yolu kimi muxtelif yollarla heyata kecirilir Seherici seherlerarasi ve beynelxalq neqliyyat ucun boyuk merkezlere malikdir Seherde hava neqliyyatinin movcud oldugu iki mulki hava limani var Bunlardan biri 2019 cu ilde acilan Istanbul Hava Limanidir Istanbul hava limaninda daxili ve xarici ucuslar ucun 2 ayri terminal var Ataturk hava limanindan planlasdirilan butun ucuslar 6 aprel 2019 cu ilden etibaren Istanbul Hava Limanindan edilmeye baslandi Ataturk Hava limaninin gelecek istifadesi hele deqiqlesdirilmeyib Istanbul Hava Limani Akpinar ve Yenikoy mehelleleri arasindaki 7 650 hektarliq erazide yerlesir Diger hava limani seherin Asiya hissesinde yerlesen Sebihe Goycen Hava Limanidir Istanbulun nostaljik tramvayi ve muasir suretli tramvayi Bir cox yerli ve xarici merkeze birbasa ucmaq mumkundur Seher hava limanlarindan biri olan Istanbul Hava limani Avropa hissesi Arnavutkoy ilcesinde Sabiha Gokcen hava limani ise Asiya hissesindeki Pendik ilcesinde yerlesir Ataturk Havalimani seher icerisinde hava neqliyyatinda muhum rola sahib idi Her gun hava limanindan orta hesabla 650 700 teyyare ucurdu Seherin merkezine metro xetti ve magistral yollarla baglanir Xususile seherlerarasi seyahetde quru neqliyyati boyuk bir paya sahibdir Turkiyenin her seherine ve ayrica Gurcustan Yunanistan Bolqaristan kimi qonsu olkelere Istanbuldan birbasa avtobus seferleri vardir Asiya hissesinde ise seherin Avropa hissesindedir Boyuk Istanbul avtovagzali da seher merkezine metro ile baglidir Bundan basqa seherin muxtelif yerlerinde bezi boyuk turizm sirketleri terefinden idare olunan cib avtovagzallari movcuddur Demir yolu bu iki neqliyyat marsrutu ile muqayisede daha az ustunluk verilen neqliyyat novudur Istanbuldan Eskiseher Ankara Konya Adana Bitlis Van kimi yerli merkezlere ve Yunanistan Bolqaristan Ruminiya Serbiya Macaristan Iran Suriya ve Iraq kimi xarici merkezlere de demiryolu xidmeti vardir Son zamanlarda Yuksek Suret Qatari layihesinin Istanbulda da heyata kecirilmesi nezerde tutulur Demiryol neqliyyati seher ictimai neqliyyati olan Istanbul metrosunda da istifade olunur Deniz yolu ile seherde muntezem neqliyyat yalniz olke daxilinde heyata kecirilir Istanbuldan Yalova Balikesir ve Bursaya qeder bere xidmetleri vardir Turizm meqsedile Istanbul Limanina gelen ferdi gemiler istisna olmaqla beynelxalq kruiz yoxdur Istanbul metrosunun yerustu stansiyasi olan Atakoy Seherden O 1 O 2 O 3 O 4 ve O 7 avtomobil yollarini kecir Avtomobil yollari 15 Iyul Sehidler ve Fateh Sultan Mehmet korpusu ile baglanir Korpuler seher neqliyyatinin vacib hisselerinden biridir Pik saatlarda korpulerde tez tez tixaclar yaranir Euronews un Qlobal heyat keyfiyyeti 2019 hesabatina gore Istanbul surucu ve sernisinlerin neqliyyatda en cox vaxt itirdiyi 13 cu seher oldu IETT xetlerinden elave ozel sirketler Istanbul kendlerine ve Silivri Catalca ve Sile kimi ucqar ilcelere neqliyyati temin edir Istanbul ictimai neqliyyat sistemi 14 milyondan cox adami ictimai neqliyyat xidmetleri ile temin ederek 5 461 kvadrat kilometr erazini ehate edir Ilde ictimai neqliyyat xususi sirketler ve ictimai avtobus metrobus sebekeleri relsli sistemler ve deniz vasiteleri terefinden heyata kecirilir Osmanli imperiyasinin olmus Istanbulun Avropa hissesinde boyuk bir tramvay sebekesi var idi Atli tramvay olaraq baslayan xetler elektrik tramvayla evez edilmis Istanbul Elektrik Tramvay ve Tunel IETT teskilati qurulmusdur Tramvay Esas meqale Istanbul Taksimde qedim tramvay Istanbulda seherici dasinma prosesleri 1869 cu ilde Dersadet Tramvay Sirketi ve Tunel teskilatinin qurulmasi ile baslayir 1871 ci ilde sirket atli tramvayda dord marsrutda dasima proseslerine basladi Bu xetler Ezabqapi Qalata Aksaray Yeddiqulle Aksaray Topqapi ve Eminonu Aksaray olmus ve ilk ilde 4 5 milyon adama xidmet etmisdir Sonraki illerde yeni xetler elave edildi 1 metr genisliye malik demiryolda 430 ve 45 tramvay masin isleye bilerdi 1912 ci ilde Mudafie Nazirliyi Balkan muharibeleri zamani butun atlari cebheye gonderilmesi ile atli tramvay dasimasina bir il muddetine ara verildi Tramvay sebekesi 2 fevral 1914 cu ilde Catene Tel sirketi terefinden elektriklesdirilmisdir 8 iyun 1928 ci ilde Uskudar ve Kisikli arasinda tramvay ise basladi 1950 ci illerde tramvay xetlerinin uzunlugu 130 km e catdi 1956 ci ilde 56 min 270 qatar ve 108 milyon sernisin yasadi 27 may herbi cevrilisinden sonra seherin tramvay xidmeti tenezzule basladi Xetler dagidildi ve o gunun sertlerine uygun daha suretli qatarlar ucun nezerde tutulmus xetler salindi Kohne tramvay seherin Avropa hissesinde 12 avqust 1961 ci ile qeder ve Asiya hissesinde ise 14 noyabr 1966 ci iledek xidmet vermeye davam etmisdir Istanbul Metrosunun muasir qatarlari Metro Esas meqale Istanbul metrosu Istanbul metrosu Turkiyenin Istanbul seherinde xidmet veren metro sistemidir 3 sentyabr 1989 cu ilde xidmete girdiyinde Turkiyenin ilk metro sistemi idi Metro Istanbul Boyukseher Belediyyesi terefinden idare olunur ve hal hazirda 6 metro xetti M1 M2 M3 M4 M5 M6 ve 86 stansiyaya malikdir Bu xususiyyeti ile Istanbul metrosu olkenin en boyuk metro sebekesidir M1 M2 M3 ve M6 xetleri Avropa terefinde M4 ve M5 xetleri Asiya terefinde xidmet gosterir M1 M3 M4 ve M5 metro xetlerinin genislendirilmesi isleri davam etdirilir M7 M8 M9 M10 M11 M12 M13 metro xetlerinin tikintisi davam edir Tikintisi davam eden M7 M9 M11 xetleri Avropa terefinde M8 M10 M12 M13 xetleri ise Asiya terefinde yer alacaqdir Metro sistemi heftenin her gunu son stansiyalardan etibaren seher saat 6 00 da geden ilk qatardan gece 00 00 da geden son qatara qeder xidmet gosterir Hefte sonlari ve tetil gunleri her 20 deqiqede 00 00 ile 06 00 arasinda elave xidmetler teskil edilir Metro sernisinleri vasitesile odenis edir Funikulyor Taksim Kabatas funikulyoru Tunel 1874 cu ilde London metrosundan sonra Avropada ikinci ve Altantik Prospekt Tunelinden sonra dunyada ucuncu en qedim metro kimi fealiyyete basladi Kabelli lift sistemine benzer bir funikulyor sistemdir Tunel xettinde dayanacaq yoxdur uzunlugu 573 metrdir ve Karakoy ile Tunel Meydani arasinda 60 metr hundurluk ferqi var 2006 ci ilde istifadeye verilen Taksim Kabatas funikulyoru M2 xetti ile Kabatasdaki bere limanlarini ve T1 xettini birlesdirir Sistemde dayanacaq yoxdur ve gunde 195 sefer edilerek umumilikde 30 000 sernisin dasinir Avtobuslar Istanbulda avtobus dayanacagi Istanbulda ictimai neqliyyatin onemli qollarindan biri olan avtobuslar 1926 ci ilde Beyazid ve Karakoy arasinda dord eded Renault Scania avtobuslari ile baslamisdir Seherde 1942 ci ilde 9 1955 ci ilde 16 1960 ci ilde ise 525 avtobus fealiyyet gostermisdir Boyukseher Belediyyesi nezdinde seherde ictimai neqliyyat xidmetleri gosteren teskilat IETT dir IETT avtobus tramvay ve tunelden elave olaraq ve nin idare olunmasi icrasi ve nezareti ucun de mesuliyyet dasiyir IETT eyni zamanda Istanbuldaki demir yollari sistemlerinin bir hissesinin insasini da heyata kecirir Metrobus Istanbulun E 5 sosesinde Topqapi Avcilar xetti uzre isleyecek metrobus layihesi ucun Niderlandin Fileas seherinden 26 metrlik 220 neferlik metrobuslarin alinmasi uzre danisiqlar aparmaqdadir Xetti uzerinde yerlesen maqnit civeri sezerek surucusuz hereket edecek Metrobus layihesi E 5 sosesinde Mecidiyyekoy Beylikduzu arasinda heyata kecirilecek ve is Cobancesme Kicikcekmece Topqapi Cobancesme Mecidiyyekoy Cevizlibag ve Kicikcekmece Beylikduzu merhelelerinden ibaret olacaq Layihenin texminen 75 milyon TL deyerinde oldugu texmin edilir Bundan elave Edirneqapi Vezneciler Besiktas Levent arasinda da metrobus xettinin salinmasi planlasdirilmisdir Hava cirklenmesi Qlobal iqlim deyisikliyinin yaratdigi ekoloji cirklenmenin catdigi merhele dunya edebiyyatinda qlobal iqlim bohrani adlanir ve planetimizdeki canlilarin altinci kutlevi mehvi yolunda suretle irelilediyi bildirilir Niderland Ekologiya Deyerlendirme Agentliyinin 2018 ci il hesabatina gore Turkiye karbon salinimi baximindan dunyani en cox cirklendiren olkeler icerisinde 18 ci sirada yer alir Turkiyeni cirklendiren inzibati vahidler siyahisinda ise Istanbul 1 ci sirada yer alir Seherdeki neqliyyatlarin tixaclarin coxlugu qurgusunsuz benzinin qadagan olunmasina baxmayaraq hele de genis istifadesi fabrik ve zavodlarin sayinin gun kecdikce artmasi kimi faktorlari nezere aldiqda netice bizi hec de teecublendirmir Lakin seherde hava cirkliliyine qarsi bir cox tedbirler gorulur Sexsi avtomobillerin sayinin azaldilmasi metrobus metro avtobus kimi ictimai neqliyyat xettlerinin genislendirilerek butun seheri ehate etmesi tixaclarin azaldilmasi ucun daha genis yollarin insasi bu tedbirlerden bir necesidir Istanbul Kadikoyde ictimai avtobus Altunizade metrostansiyasi Istanbulda qedim tramvay Eyyubsultanda Pierre Loti funikulyoruQardas seherlerAstana Qazaxistan Almati Qazaxistan Amman Iordaniya Baki Azerbaycan Barselona Ispaniya Beyrut Livan Berlin Almaniya Budapest Macaristan Buenos Ayres Argentina Varsava Polsa Venesiya Italiya Havana Kuba Qrozni Rusiya Cakarta Indoneziya Cidde Seudiyye Erebistani Malayziya Dubay BEE Albaniya Isfahan Iran Kabil Efqanistan Kazan Rusiya Ufa Rusiya Qahire Misir Karakas Venesuela Koln Almaniya Konstansa Ruminiya Lahor Pakistan Odessa Ukrayna Os Qirgizistan Plovdiv Bolqaristan Praqa Cexiya Busan Cenubi Koreya Rabat Merakes Rio de Janeyro Braziliya Semerqend Ozbekistan Sankt Peterburq Rusiya 1990 Sarayevo Bosniya ve Herseqovina Sian Cin Yaponiya Stokholm Isvec Strasburq Fransa Tbilisi Gurcustan Florensiya Italiya Xartum Sudan Hyuston ABS Banqlades Sanxay Cin Simkent Qazaxistan Mari Turkmenistan Biblioqrafiya ʻAner Nadav Pergola Sergio Della Gilboa Amos Ṭal Rami redaktorlar The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment 2004 2005 The Jewish People Between Thriving and Decline Jerusalem Gefen Publishing House Ltd 2005 ISBN 978 965 229 346 6 Athanasopulos Haralambos Greece Turkey and the Aegean Sea A Case Study in International Law Jefferson NC McFarland amp Company Inc 2001 ISBN 978 0 7864 0943 3 Barnes Timothy David Constantine and Eusebius Cambridge MA Harvard University Press 1981 ISBN 978 0 674 16531 1 Baynes Norman H Baynes Norman H Moss Henry S L B redaktorlar Byzantium An Introduction to East Roman Civilization Oxford Clarendon Press 1949 ISBN 978 0 674 16531 1 Behar Pierre Vestiges d Empires La Decomposition de l Europe Centrale et Balkanique Paris Editions Desjonqueres 1999 ISBN 978 2 84321 015 0 Bideleux Robert Jeffries Ian A History of Eastern Europe Crisis and Change New York and London Routledge 1998 ISBN 978 0 415 16111 4 Boyar Ebru Fleet Kate A Social History of Ottoman Istanbul Cambridge Cambridge University Press 2010 ISBN 978 0 521 13623 5 Bloom Jonathan M Blair Sheila The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture Delhi to Mosque Oxford University Press 2009 seh 1 ISBN 978 0 19 530991 1 3 June 2020 tarixinde Istifade tarixi 11 April 2013 Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid 7th century BCE Brink Danan Marcy Jewish Life in Twenty First Century Turkey The Other Side of Tolerance New Anthropologies of Europe Bloomington IN Indiana University Press 2011 ISBN 978 0 253 35690 1 Brummett Palmira Johnson Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press 1908 1911 Albany NY SUNY Press 2000 ISBN 978 0 7914 4463 4 Cantor Norman F Civilization of the Middle Ages New York HarperCollins 1994 ISBN 978 0 06 092553 6 Celik Zeynep The Remaking of Istanbul Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century Berkeley and Los Angeles University of California Press 1993 ISBN 978 0 520 08239 7 Chamber of Architects of Turkey Architectural Guide to Istanbul Historic Peninsula 1 Istanbul Chamber of Architects of Turkey Istanbul Metropolitan Branch 2006 ISBN 978 975 395 899 8 Chandler Tertius Four Thousand Years of Urban Growth An Historical Census Lewiston NY St David s University Press 1987 ISBN 978 0 88946 207 6 Connell John Medical Tourism CAB Books Wallingford Eng CABI 2010 ISBN 978 1 84593 660 0 Dahmus Joseph A History of the Middle Ages New York Barnes amp Noble Publishing 1995 ISBN 978 0 7607 0036 5 De Selincourt Aubery Marincola John M redaktor The Histories Penguin Classics London Penguin Books 2003 ISBN 978 0 14 044908 2 De Souza Philip The Greek and Persian Wars 499 386 B C London Routledge 2003 ISBN 978 0 415 96854 6 Dumper Michael Stanley Bruce E redaktorlar Cities of the Middle East and North Africa A Historical Encyclopedia Santa Barbara CA ABC CLIO 2007 ISBN 978 1 57607 919 5 Efe Recep Curebal Isa Impacts of the Marmaray Project Bosphorus Tube Crossing Tunnels and Stations on Transportation and Urban Environment in Istanbul Brunn Stanley D redaktor Engineering Earth The Impacts of Megaengineering Projects London amp New York Springer 2011 715 34 ISBN 978 90 481 9919 8 El Cheikh Nadia Maria Byzantium Viewed by the Arabs Cambridge MA Harvard University Press 2004 ISBN 978 0 932885 30 2 Finkel Caroline Osman s Dream The Story of the Ottoman Empire 1300 1923 New York Basic Books 2005 ISBN 978 0 465 02396 7 Freely John Istanbul The Imperial City New York Viking 1996 ISBN 978 0 670 85972 6 Freely John The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara Woodbridge Eng Companion Guides 2000 ISBN 978 1 900639 31 6 Freely John A History of Ottoman Architecture Southampton Eng WIT Press 2011 ISBN 978 1 84564 506 9 Georgacas Demetrius John The Names of Constantinople Transactions and Proceedings of the American Philological Association 78 1947 347 67 doi 10 2307 283503 JSTOR 283503 Goksel Asli Kerslake Celia Turkish A Comprehensive Grammar Comprehensive Grammars Abingdon Eng Routledge 2005 ISBN 978 0 415 21761 3 Gokturk Deniz Soysal Levent Tureli Ipek redaktorlar Orienting Istanbul Cultural Capital of Europe New York Routledge 2010 ISBN 978 0 415 58011 3 Grant Michael The Severans The Changed Roman Empire London Routledge 1996 ISBN 978 0 415 12772 1 Gregory Timothy E A History of Byzantium Oxford John Wiley and Sons 2010 ISBN 978 1 4051 8471 7 Gul Murat The Emergence of Modern Istanbul Transformation and Modernisation of a City Revised Paperback London IB Tauris 2012 ISBN 978 1 78076 374 3 Harter Jim World Railways of the Nineteenth Century A Pictorial History in Victorian Engravings illustrated Baltimore MD Johns Hopkins University Press 2005 ISBN 978 0 8018 8089 6 Holt Peter M Lambton Ann K S Lewis Bernard redaktorlar The Cambridge History of Islam 1A illustrated reprint Cambridge Cambridge University Press 1977 ISBN 978 0 521 29135 4 Isaac Benjamin H The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest illustrated Leiden the Neth BRILL 1986 ISBN 978 90 04 06921 3 Kapucu Naim Palabiyik Hamit Turkish Public Administration From Tradition to the Modern Age USAK Publications 17 Ankara USAK 2008 ISBN 978 605 4030 01 9 Karpat Kemal H The Gecekondu Rural Migration and Urbanization illustrated Cambridge Eng Cambridge University Press 1976 ISBN 978 0 521 20954 0 Keyder Caglar redaktorIstanbul Between the Global and the Local Lanham MD Rowman amp Littlefield 1999 ISBN 978 0 8476 9495 2 King Charles Midnight at the Pera Palace The birth of modern Istanbul Norton amp Cy 2014 ISBN 978 0 393 08914 1 Klimczuk Stephen Warner Gerald Secret Places Hidden Sanctuaries Uncovering Mysterious Sights Symbols and Societies New York Sterling Publishing Company Inc 2009 ISBN 978 1 4027 6207 9 Knieling Jorg Othengrafen Frank Planning Cultures in Europe Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning Urban and Regional Planning and Development Surrey Eng Ashgate Publishing Ltd 2009 ISBN 978 0 7546 7565 5 Koksal Ozlem redaktorWorld Film Locations Istanbul Bristol Eng Intellect Books 2012 ISBN 978 1 84150 567 1 Kose Yavuz Vertical Bazaars of Modernity Western Department Stores and Their Staff in Istanbul 1889 1921 Atabaki Touraj Brockett Gavin redaktorlar Ottoman and Republican Turkish Labour History Cambridge Cambridge University Press 2009 91 114 ISBN 978 0 521 12805 6 Landau Jacob M Ataturk and the Modernization of Turkey Leiden the Neth E J Brill 1984 ISBN 978 90 04 07070 7 Limberis Vasiliki Divine Heiress The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople London Routledge 1994 ISBN 978 0 415 09677 5 Lister Richard P The Travels of Herodotus London Gordon amp Cremonesi 1979 ISBN 978 0 86033 081 3 Mansel Philip Constantinople City of the World s Desire 1453 1924 2011 Masters Bruce Alan Agoston Gabor Encyclopedia of the Ottoman Empire New York Infobase Publishing 2009 ISBN 978 1 4381 1025 7 Morris Ian PDF Stanford Calif Stanford University oktyabr 2010 15 sentyabr 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 iyul 2012 Necipoglu Gulru Architecture Ceremonial and Power The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries Cambridge MA The MIT Press 1991 ISBN 978 0 262 14050 8 Necipoglu Gulru From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye olcer Nazan redaktor From Byzantion to Istanbul Istanbul SSM 2010 ISBN 978 605 4348 04 6 Norris Pippa Public Sentinel News Media amp Governance Reform Washington DC World Bank Publications 2010 ISBN 978 0 8213 8200 4 Organisation for Economic Co operation and Development Istanbul Turkey OECD Territorial Reviews Paris OECD Publishing 2008 ISBN 978 92 64 04371 8 Oxford Business Group The Report Turkey 2009 Oxford Oxford Business Group 2009 ISBN 978 1 902339 13 9 Papathanassis Alexis The Long Tail of Tourism Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism Berlin Springer 2011 ISBN 978 3 8349 3062 0 Quantic Roy Climatology for Airline Pilots Oxford John Wiley amp Sons 2008 ISBN 978 0 470 69847 1 Reinert Stephen W Fragmentation 1204 1453 Mango Cyril redaktor The Oxford History of Byzantium Oxford Oxford University Press 2002 ISBN 978 0 19 814098 6 Reisman Arnold Turkey s Modernization Refugees from Nazism and Ataturk s Vision Washington DC New Academia Publishing LLC 2006 ISBN 978 0 9777908 8 3 Roebuck Carl Ionian Trade and Colonization Monographs on Archaeology and Fine Arts New York Archaeological Institute of America 1959 ISBN 978 0 89005 528 1 Room Adrian Placenames of the World Origins and Meanings of the Names for 6 600 Countries Cities Territories Natural Features and Historic Sites 2nd Jefferson NC McFarland amp Company 2006 ISBN 978 0 7864 2248 7 Rozen Minna A History of the Jewish Community in Istanbul The Formative Years 1453 1566 illustrated Leiden the Neth BRILL 2002 ISBN 978 90 04 12530 8 Sanal Aslihan Fischer Michael M J Dumit Joseph redaktorlar New Organs Within Us Transplants and the Moral Economy Experimental Futures illustrated Chapel Hill NC Duke University Press 2011 ISBN 978 0 8223 4912 9 Schmitt Oliver Jens Levantiner Lebenswelten und Identitaten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im langen 19 Jahrhundert German Munich Oldenbourg 2005 ISBN 978 3 486 57713 6 Shaw Stanford J Shaw Ezel K History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 2 Cambridge Cambridge University Press 1977 ISBN 978 0 521 29166 8 Tarasov Oleg Milner Gulland R R Icon and Devotion Sacred Spaces in Imperial Russia London Reaktion 2004 ISBN 978 1 86189 118 1 Tasan Kok Tuna Budapest Istanbul and Warsaw Institutional and Spatial Change Delft the Neth Eburon Uitgeverij B V 2004 ISBN 978 90 5972 041 1 Taylor Jane Imperial Istanbul A Traveller s Guide Includes Iznik Bursa and Edirne New York Tauris Parke Paperbacks 2007 ISBN 978 1 84511 334 6 Tigrek Sahnaz Kibaroglu Ayșegul Strategic Role of Water Resources for Turkey Kibaroglu Ayșegul Scheumann Waltina Kramer Annika redaktorlar Turkey s Water Policy National Frameworks and International Cooperation London amp New York Springer 2011 ISBN 978 3 642 19635 5 Time Out Guides redaktorTime Out Istanbul London Time Out Guides 2010 ISBN 978 1 84670 115 3 Turan Neyran Towards an Ecological Urbanism for Istanbul Sorensen Andre Okata Junichiro redaktorlar Megacities Urban Form Governance and Sustainability Library for Sustainable Urban Regeneration London amp New York Springer 2010 223 42 ISBN 978 4 431 99266 0 WCTR Society Unʼyu Seisaku Kenkyu Kikō Urban Transport and the Environment An International Perspective Amsterdam Elsevier 2004 ISBN 978 0 08 044512 0 Wedel Heidi Ibrahim Ferhad Gurbey Gulistan redaktorlar The Kurdish Conflict in Turkey Berlin LIT Verlag Munster 2000 181 93 ISBN 978 3 8258 4744 9 Wynn Martin Planning and Urban Growth in Southern Europe Studies in History Planning and the Environment Los Altos CA Mansell 1984 ISBN 978 0 7201 1608 3 Hemcinin baxIstanbul Ermeni Patriarxlarinin siyahisi Istanbul sulh muqavilesi 1879 Istinadlarhttps www trtworld com turkey chp s ekrem imamoglu becomes new istanbul mayor 25941 archINFORM alm 1994 https dergipark org tr tr download article file 370152 https data tuik gov tr Bulten Index p Adrese Dayali Nufus Kayit Sistemi Sonuclari 2023 49684 Ieronimovich Adamјan Petros Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 116 Cumhuriyet Donemi nde Ankara baskent yapilmissa da Istanbul kulturel baskent olma ozelligini korumustur Istanbul Anadolu Yayincilik 1983 s 4086 Istanbul Buyuksehir ve metropol 2009 09 06 tarixinde Istifade tarixi 2019 03 23 Iki kita uzerine kurulu Istanbul Turkiye nin siyasi ve iktisadi merkezi olmayi surdurmektedir A cheval sur deux continents Istanbul demeure le pole culturel et economique de la Turquie Istanbul Michelin 2011 s 106 ISBN 2 06 715438 9 9782067154384 List of cities proper by population PriceWaterhouseCoopers U K Economic Outlook and Global City GDP Ranking 2005 2020 Full Report 2007 03 28 at the Wayback Machine PDF fayli 12 Yanvar 2009 cu ilde arxivlenmisdir T C Kultur Bakanligi Osmanli baskentleri sayfasi 2016 03 05 at the Wayback Machine Istifade tarixi 2 aprel 2019 1 2016 03 05 at the Wayback Machine T C Kultur Bakanligi Osmanli baskentleri sayfasi Qaya Onder 2010 Byzas in yerinden Konstantin in sehrine Istanbul Cihan Payitahti Istanbul kitabindan Istanbul Timas ss sehife 15 23 ISBN 978 605 114 165 5 Caglar boyu Istanbul Buraxilis tarixi 29 iyun 2010 History of sedimentary infilling of Yarimburgaz Cave 2021 08 09 at the Wayback Machine PDF fayli Buraxilis tarixi 29 Iyun 2010 Ingilisce 22 Yanvar 2015 tarixinde bu menbeden 2016 03 05 at the Wayback Machine arxivlendi Buraxilis tarixi 29 Iyun 2010 Istanbul Temel Britannica IX Istanbul Esas Buraxilis 1993 ss sehife 115 Qaya Onder 2010 Bizansin yerinden Konstantinin Seherine Istanbul Cihan Paytaxti Istanbul Istanbul Timas ss sehife 15 23 ISBN 978 605 114 165 5 Temel Britannica IX Istanbul Esas Buraxilis 1993 ss sehife 115 29 oktyabr 2013 tarixinde menbesinden arxivlendi Giris tarixi 30 iyun 2010 Georgacas Demetrius John 1947 The Names of Constantinople 2016 03 03 at the Wayback Machine Transactions and Proceedings of the American Philological Association The Johns Hopkins University Press Buraxilis 78 sehife 347 67 doi 10 2307 283503