Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Basketbol (İngiliscə: basket-səbət, ball – top, səbət topu) — basketbol topu ilə komanda idman oyunu. Oyunu hərəsi beş nəfərdən ibarət iki komanda oynayır. Məqsəd əl ilə topu rəqib komandanın sahəsindəki 3,05 metr yuxarıdan asılı səbətə atmaq və eyni hərəkəti rəqib komandaya etməyə mane olmaq. Topun çəkisi 670–680 qr olur. Bütün dünyada məşhur olan bir idman növüdür. İlk olaraq 1891-ci ildə Jeyms Naismit (James Naismith) tərəfindən oynadılmışdır. Jeyms Naismit basketbolu Mayas qəbiləsinin tlahiotenie oyunundan götürdüyü düşünülməkdədir.
| Basketbol | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mənşə ölkəsi | |
| Yaranma tarixi | dekabr 1891 |
| Xüsusiyyətləri | |
| Tipi | komanda oyunu |
| Cinsiyyətə görə | kişi, qadın |
| Oyunçu sayı |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Basketbol, ABŞın Massaçusets əyalətində, Sprinqfild Gənc Kişilər Xristian Birliyi (YMCA) Təhsil Məktəbində bədən tərbiyəsi müəllimi olan Jeyms Naismit tərəfindən 1891-ci ildə yaradılmışdır. Atlet və beyzbolculara qış məşqləri etdirmək məqsədiylə inkişaf etdirilən bu oyunda məqsəd, taxtadan edilmiş səbətlərə topun soxulması idi. İlk oyunlarda 7 nəfər iki komanda arasında 20 dəqiqəlik üç dövrə üzərindən oynanmışdır. Oyunun əsl hədəfini səbətlər meydana gətirdiyindən, Dr. Naismit tərəfindən bu oyuna "səbət topu" mənasını verən basketbol' adı verilmişdir.
Basketbol, yaradılmasından qısa bir müddət sonra YMCAi aşaraq bütün məktəblərə, universitetlərə və hətta gimnastika salonlarına qədər yayılmışdır. Gənclərdə bu idmana qarşı oyanan istək klubları basketbol şöbələri açıb komanda qurmağa məcbur etmiş və beləcə basketbol, Amerikanın ən məşhur milli oyunu halına gəlmişdir.
Dünya basketbolunun inkişafı
Basketbolun inkişafı qaydalara, ləvazimata, qurğulara və basketbolçunun geyiminə öz təsirini göstərdi. 1983-cü ildə ilk dəfə dəmir halqa ilə top qəbul olundu. 1984-cü ildə topun ölçüsü 30–32 düym (76,2–81,3 sm.) qədər artdı. 1895-ci ildə 15 fut məsafədən yerinə yetirilən sərbəst atışlar qəbul olundu. Yaranmasından az sonra basketbol ABŞ-də populyarlaşdı. Daha sonra bu oyunu başqa ölkələrdə də oynamağa başladırlar. 1891–1918-ci illər basketbolun inkişafının birinci mərhələsi hesab olunur – bu mərhələdə basketbol yeni oyun kimi puxtələşir. Gimnastika dərslərinin canlanması üçün icad olunan basketbol sonralar öz xüsusiyyəti ilə idman oyunlara çevrildi. Milli Basketbol Federasiyaların yaradılması onun gələcək inkişafına təsir göstərdi. 1919–1931-ci illər basketbolun inkişafının ikinci mərhələsi kimi xarakterizə olunur. 1932-ci ildə Beynəlxalq Basketbol Federasiyası – BBF yaradıldı. Bu federasiyaya Argentina, Yunanıstan, İtaliya, Latviya, Portuqaliya, Rumıniya, İsveç və Çexoslovakiya ölkələri daxil oldu (8 ölkə). 1935-ci ildə Cenevrədə ilk dəfə Avropa çempionatı keçirilmişdi. Bu çempionatda yüksək yeri Pribaltika basketbolçuları tutmuşdu. Avropanın ilk çempionu Latviya komandası olmuşdu. İlk dəfə qadınların Аvropa çempionatı 1938-ci ildə keçirilmişdi. 1935-ci ildə isə basketbol Olimpiya oyunları proqramına daxil edildi. 1936-cı ildə isə XI Olimpiadada – (Berlin-Almaniya) 21 ölkə basketbolçuları iştirak etmişdir. Bu zaman BBF-nın ilk konqresi keçirilmişdi. Konqres basketbol oyunu üçün vahid qayda qabul etmişdi. 1948–1956-cı illər basketbol inkişafının üçüncü mərhələsidir. BBF – başqa beynəlxalq idman birliklərində başlıca yer tutmuşdu. BBF-nın rəhbərliyi altında beynəlxalq yarışlar, çempionatlar keçirilir. Artıq 1948-ci ildə Beynəlxalq Basketbol Federasiyasında 50 ölkə iştirak edirdi. 1950-ci ildə Argentinada ilk dəfə kişi komandalarının dünya çempionatı keçirilmiş və bu çempionatda argentinalılar qalib gəlmişdilər. Üç ildən sonra Çilidə qadın komandaları ücün dünya birinciliyi keçirildi. Dünya çempionu adını ABŞ idmançıları qazanmışdı. Sonralar çempionatlar dörd ildən bir keçirilməyə başladı. Hər il BBF-nın rəhbərliyi altında çempionatlar və kuboklar kuboku uğrunda basketbol yarışları təşkil olunur. Belə BOK-in qərarına görə 1976-cı ildə keçirilən XXI Olimpiya oyunlarında (Monrealda-Kanada) qadın komandaları daxıl edildi. Basketbol indi bütün dünyada inkişaf etmiş və sevimli oyuna çevrilmişdir. Hal-hazırda Beynəlxalq Federasiya 167 ölkə Milli Federasiyasını öz heyətində birləşdirir. 1984-cü ildə ABŞ-də ilk dəfə rəsmi oyun qaydaları nəşr olundu və bunun əsasında yarışlar keçirilməyə başlandı. Oyunun yayılması ilə onun texnikası və taktikası da formalaşırdı. Topun tutulması, ötürülməsi, aparılması və səbətə atılması kimi texniki fəndləri meydana gəldi. Lakin texnikada dinamiklik çatışmırdı – bütün ötürmələr və atmalar bir yerdən iki əllə yerinə yetirilirdi. Taktikada komanda üzvlərinin oyun funksiyası və onların müdafiəçilərə və hücumçulara bölünməsi müəyyənləşdi. Əsasən bu illər basketbol Avropa və Cənubi Amerika ölkələrinə yayılmağa başladı.Evrika
Azərbaycan basketbolunun tarixi
Azərbaycanda basketbolun inkişaf tarixi digər idman növləri kimi ilk addımlarını hələ 1920-ci ildən əvvəl Bakıya işləməyə gəlmiş xarici neft şirkətlərində çalışan fəhlə və qulluqçuların təşəbbüsü ilə atmışdır. Digər tərəfdən yerli sakinlər üçün qəribə görünən bu idman növlərinin inkişafı həmin ölkələrin mədəni, mənəvi zənginliyini sübuta yetirən faktor kimi yerli insanların marağına səbəb olmuşdur. Basketbol digər idman növləri kimi Azərbaycanda özünün ilk addımlarını 1920-ci ildən atmağa başlayır. Məhz bu illərdən başlayaraq ayrı-ayrı əmək kollektivlərində, idarə və müəssisələrdə, ali təhsil müəssisələrində, idman cəmiyyətlərində komandalar yaradılır, məşğələlərə cəlb olunan basketbol həvəskarlarının sayı gün–gündən artırılırdı. 1926-cı ildə təkcə Bakı şəhərində 300-ə yaxın basketbol üzrə komandaların və məşğələlərin fəaliyyət göstərməsi qeydə alınmışdı. 1923-cü ildən başlayaraq bütün kompleks yarışların proqramına basketbol idman növü də daxil edilir və basketbol üzrə sadə idman meydançaların kütləvi təşkili əksər təşkilatların diqqət mərkəzində olurdu. Bakı şəhərində basketbol, futbol və voleyboldan sonra öz kütləviliyinə görə üçüncü yeri tuturdu. Tədricən basketbol Azərbaycanın digər şəhər və rayonlarında inkişaf etdirilməyə başlayır. Komandaların say artımı ilə yanaşı basketbolun texniki və taktiki keyfiyyətləri təkmilləşdirlir, topun səbətə salınmasında yeni–yeni üsullar tədbiq edilməyə başlanır ki, bunlar da basketbol oyunun inkişafa daha böyük meyl etməsinə və nəticə etıbarlı basketbolun estetik baxımdan daha cazibədar formaya yiyəlməsinə səbəb olur. Tədricən fərdi oyundan kollektiv oyun sisteminə keçid prosesi başlayır.
1930-cu ildən başlayaraq müntəzəm olaraq keçirilən Zaqafqaziya Respublikaları Spartakiadaların proqramına kişilər və qadınlardan ibarət yarışların keçirilməsi proqrama daxil edilir ki, bu da basketbolun Zaqafqaziyada da geniş inkişaf etməsinə təkan verir, istedadlı basketbolçuların hər üç respublikada yetişməsinə imkan yaradırdı. 1931-ci ildə artıq Azərbaycannın kişilərdən ibarət seçmə komandası Zaqafqaziya birinciliyinin qalibi olur və ilk dəfə SSRİ birinciliyində müstəqil komanda ilə çıxış etmək hüququna malik olur. Bu ildən başlayaraq Azərbaycanın kişilərdən ibarət seçmə komandası Zaqafqaziyada uzun müddət liderliyi özündə saxlayır və ildən ilə idmançılarımızın texniki və taktiki hazırlıq səviyyəsi rəngarəng olmağla müasirləşir, yeniləşirdi. 1934-cü ildən başlayaraq ilk dəfə basketbol üzrə respublika birinciliyi keçirilməyə başlanır. Bu da basketbolun Azərbaycanda Bakı şəhərində əlavə digər şəhər və rayonlarında inkişafı ilə əlaqədar idi. Bu yarışlarda Bakının, Gəncə və Xanların seçmə komandaları çıxış edirdilər. Yarışlar dairəvi sistemdə keçirilirdi, Azərbaycanın ilk respublika çempionu adına Bakının "Dinamo" cəmiyyətinin komandası layıq görülür. Onu da deyək ki, bu cəmiyyət sonrakı beş il ardıcıl olaraq bu liderliyi özündə saxladı. Basketbol Azərbaycanda geniş yayılmasının və respublikamızda istedadlı basketbolçuların yetişməsinin nəticəsidir ki, artıq 1935-ci ildən başlayaraq Azərbaycanın seçmə komandası SSRİ birinciliyi yarışlarında uğurla çıxış etməyə başlayır. Elə həmin ildən başlayaraq respublikamızın qadınlardan ibarət seçmə komandamızda SSRI birinciliyi yarışlarında öz qüvvələrini sınamağa başlayır. Leninqrad şəhərində 12 kişi və 12 qadın komandaları arasında keçirilən bu yarışlar hərəsi 6 komandadan ibarət olan 2 yarımqrupa bölünmüşdülər. Azərbaycanın hər iki komandası birinci qrupda çıxış edirdilər. İlkin yarışlarda qadınlarımızdan ibarət komanda 3-cü yeri tutaraq finalda Ukrayna seçmə komandası ilə görüşdə 22:24 həsabı ilə məğlub olaraq türnirdə 4-cü yeri tutur, kişilər arasında Daşkənddə keçirilən yarışda isə komandamız nisbətən zəif çıxış edərək 11-ci yer ilə kifayətlənir. 1936-cı il SSRİ birinciliydə birinci qrupda çıxış edən qadınlardan ibarət seçmə komandamız ilkin yarışlarda Gürcüstanın seçmə komandasına 41:20, Belarusiyaya 30:16, Xarkova 23:3, Sverdlovsk şəhərinin seçmə komandasına 28:14 və Kiyev komandasına 25:17 hesabı ilə qalib gələrək turnirin üçüncü yerinə sahib olaraq, mükafatçılar sırasına daxil olur.
Avropada
Basketbolun Avropadakı ilk sınağı, 1893-cü ildə Parisin Trevis küçəsindəki köhnə bir gimnastika salonunda edilmişdir. Daha sonraları, xüsusilə Birinci dünya müharibəsi əsnasında, basketbolun Avropada yayılmasında amerikalı əsgərlərin böyük təsiri olmuşdur. Sürətlə inkişaf göstərən basketbol beləcə Avropada ən yayılmış idmanlar arasında yerini almışdır. Amerika, 1897-ci ildə kişilər, ardından 1900-cü ildə qadınlar arasında ilk milli basketbol çempionatlarını təşkil edərək, bu idmanı ölkə diametrində məşhur hala gətirmişdir. Amerikalılar milli idman olaraq mənimsədikləri basketbolu, 1904 Sent Luiz Olimpiya Oyunlarında klub komanda arasında matçlar təşkil edərək, Olimpiya Oyunlarına qatılan bütün ölkələrə tanıtmışlar. 1905-ci ildə dünyanın ən böyük idman salonlarından Nyu York Madison Skver Qarden, qapılarını basketbola açmışdır.
Asiyada
Uzaq şərqdə də 1913-cü ildən etibarən basketbol oyunları keçirilməyə başlanmışdır. Beləcə bu oyun bir neçə il içində Kanada, Fransa, İngiltərə, Avstraliya, Çin və Hindistan başda olmaqla, bütün dünya ölkələrində sürətlə yayılmış, xüsusilə böyük şəhərlərdəki geniş idman sahələrində edilən universitetlər arası qarşılaşmaların, basketbolun baxımlı idman növü olaraq yayılmasında əhəmiyyətli rolu olmuşdur. Beynəlxalq Həvəskar Basketbol Federasiyası (FIBA), beynəlxalq qarşılaşmaları idarə etmək məqsədi ilə, 20 İyun 1932-də İsveçrənin Cenevrə şəhərində İsveçrə, Yunanıstan, İtaliya, Portuqaliya, Argentina, Rumıniya və Çexoslovakiya Basketbol Federasiyalarının əməkdaşlığı ilə yaradılmışdır. FIBA hər dörd ildə bir, Olimpiya Oyunlarının təşkil edildiyi şəhərdə toplanaraq, basketbolu daha cazibədar hala gətirmək üçün lazımlı qaydada dəyişikliklərini etməkdədir.
Avropa Basketbol Çempionatı 1935-ci ildə başlamış, 2 ildə bir təşkil edilməkdədir. Həvəskar bir idman növü olaraq basketbol, ilk dəfə 1936-da Berlində təşkil edilən Olimpiya Oyunlarına daxil edilmişdir. 1951-ci ildə başlayan Kişilər arasında Dünya çempionatını 1953-də Qadınlar arasında Dünya Çempionatı izləmiş, Olimpiya Oyunlarına basketbol növündә qadınlar ilk dəfə 1976-da qatılmışlar. Avropa liqası isə 1995–96 mövsümündə başlamışdır.
Oyun Qaydaları
- Basketbol müsabiqələri iki hakim tərəfindən idarə olunur. Qonaq komanda sahəni seçmə haqqına malikdir. Hər təhvil verən sonra sahə dəyişməsi edirlər.
- Oyun orta sahə xəttində hər komandadan bir oyunçu arasında edilən hava atışı ilə başlayır. Hava atışına çıxan oyunçular topu tək əlləri ilə komanda yoldaşlarına qazandırma hədəfini daşıyır.
- Oyun 10 dəqiqəlik dörd mərhələdən meydana gələr. Birlik vəziyyətində uzatma mərhələsi oynanılır. Hər komanda ilk üç mərhələdə və uzatma mərhələsində 2 dəqiqəlik bir dördüncü mərhələdə iki fasilə haqqına malikdir. İkinci ilə üçüncü mərhələ arasında 15 dəqiqəlik dövrə arası verilir.
- Hücum edən komanda öz sahəsini 8 saniyə içində tərk etmək 24 saniyə içində də hücumunu tamamlamaq məcburiyyətindədir əks halda top istifadə etmə haqqı rəqib komandaya keçir.
- Oyunçu top ilə birlikdə top sürmə (dribbling) pas atma (passing) zərbə atma (shooting) fəaliyyətlərini etmə şansına malikdir. Bir oyunçu topu əlinə alaraq dayanırsa təkrar top atma şansına sahib olmayacaq; topu istədiyi istiqamətə və adama pas ya da zərbə atmaq məcburiyyətindədir.
- Hər komanda 5 adamdan meydana gələr və komandaların sərhədsiz oyunçu dəyişikliyi haqqı vardır. Əgər faul haqqını doldurmamışsa hər çıxan oyunçu təkrar oyuna daxil ola bilər. Bir komandadakı beş oyunçudan biri ortada (post) ikisi müdafiə etmə (guard) və ikisidə hücum (forward) oyunçusudur.
- Oyunu bir baş hakim və köməkçi hakim olaraq iki hakim idarə edir.
- Hər oyunçu beş faullə oyun xaricində qalar və təkrar o maç üçün oyuna daxil ola bilməz. Hər oyunçunun fərdi olaraq etdiyi faul sayının cəmi komanda faullərini də təyin edər. Cəmdə dörd komanda faulünə çatan komandanın daha sonra etdiyi hər faul qarşı komandaya sərbəst atış istifadə etmə haqqı qazandırar.
- Hakim tərəfindən dayandırılmadıqca top putadan və ya çevrədən dönsə oyun davam edər. Ayrıca oyunçu sahəni təyin edən xəttlərin xaricinə təmas etmədikcə top oyun xəttlərinin xaricinə dəymədən havadan sahə xəttinin xaricinə çıxsa da oyunçu topu içəri çevirə bilsə də oyun davam edər.
- Hər atışından sonra və ya hakimin fiti çalmasının ardından oyun və oyun zamanı dayanar. Ədəd yeyən komandanın səbət gerisindəki xətt arxasından topu oyuna salması ilə həm zaman həm də oyun təkrar başlar. Oyun içindəki digər vəziyyətlərə görə hakimin göstərdiyi yerlərdən top oyuna salınar.
- Üç ədəd xətti içindən edilən hər müvəffəqiyyətli atış iki ədəd üç ədəd xətti gerisindən edilən hər müvəffəqiyyətli atış üç ədəd olaraq qiymətləndirilər. Faullərdən və ya qayda pozuntularından ötəri qazanılan müvəffəqiyyətli sərbəst atışlar bir ədəd olaraq qiymətləndirilər.
- Oyunçular iki vəziyyətdə cəzalandırılar:
- Fərdi qayda pozuntuları
- Faul edilən vəziyyətlər.
Qayda pozuntusu və ya səhvi (səhvli getmə topun xətt xaricinə çıxması hücum oyunçusunun üç saniyədən çox post içində dayanması v. b) top istifadə etmə haqqını qarşı komandaya verər. Edilən fərdi faullər ( itələmə çəkmə vurma tutma v. b) isə oyunçunun faul cəzası almasını təmin etdiyi kimi faulün edildiyi yer göz qarşısında saxlanılaraq rəqib topu yandan oyuna salar ya da sərbəst atış etmə haqqı qazanar.
- Sərbəst atış haqqı ədədi faulun edildiyi zaman yer və növünə görə dəyişər. Şut atışı əsnasında faul edilmiş və atış ədəd olmamışsa atışı edən komandaya iki sərbəst atış haqqı verilər. Əgər atış ədəd olmuşsa bir sərbəst atış haqqı verilər. Bir sıra bir dövrədəki "komanda faul" sərhədini keçmiş və atış sahəsi xaricində faul etmişsə o zaman birə-bir deyilən sərbəst atış haqqını istifadə edər. Bu atışda qayda ilk atış ədəd olsa ikinci atış etmə haqqı qazanmaqdır. Birə-birdə ilk atışı qaçıran ikinci atışı edə bilməz top səbətdən oyun sahəsinə dönsə oyun davam edər. Texniki faullərdə (oyunu gecikdirmə sportmenlik xarici davranışlar hakimə etiraz icazəsiz oyuna girmə v. b) iki sərbəst atış haqqı verilər.
Xarici keçidlər
- Basketball @ Open Directory Project 2016-09-06 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Большой Энциклопедический словарь (БЭС; 1992; 2-е изд., 1998)
- "Azərbaycanda basketbolun inkişaf tarixi". 2021-12-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-02.
 | ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Basketbol Ingilisce basket sebet ball top sebet topu basketbol topu ile komanda idman oyunu Oyunu heresi bes neferden ibaret iki komanda oynayir Meqsed el ile topu reqib komandanin sahesindeki 3 05 metr yuxaridan asili sebete atmaq ve eyni hereketi reqib komandaya etmeye mane olmaq Topun cekisi 670 680 qr olur Butun dunyada meshur olan bir idman novudur Ilk olaraq 1891 ci ilde Jeyms Naismit James Naismith terefinden oynadilmisdir Jeyms Naismit basketbolu Mayas qebilesinin tlahiotenie oyunundan goturduyu dusunulmekdedir BasketbolUmumi melumatlarMense olkesi ABSYaranma tarixi dekabr 1891XususiyyetleriTipi komanda oyunuCinsiyyete gore kisi qadinOyuncu sayi Maksimum 5 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiBasketbol ABSin Massacusets eyaletinde Sprinqfild Genc Kisiler Xristian Birliyi YMCA Tehsil Mektebinde beden terbiyesi muellimi olan Jeyms Naismit terefinden 1891 ci ilde yaradilmisdir Atlet ve beyzbolculara qis mesqleri etdirmek meqsediyle inkisaf etdirilen bu oyunda meqsed taxtadan edilmis sebetlere topun soxulmasi idi Ilk oyunlarda 7 nefer iki komanda arasinda 20 deqiqelik uc dovre uzerinden oynanmisdir Oyunun esl hedefini sebetler meydana getirdiyinden Dr Naismit terefinden bu oyuna sebet topu menasini veren basketbol adi verilmisdir Basketbol yaradilmasindan qisa bir muddet sonra YMCAi asaraq butun mekteblere universitetlere ve hetta gimnastika salonlarina qeder yayilmisdir Genclerde bu idmana qarsi oyanan istek klublari basketbol sobeleri acib komanda qurmaga mecbur etmis ve belece basketbol Amerikanin en meshur milli oyunu halina gelmisdir Dunya basketbolunun inkisafiBasketbolun inkisafi qaydalara levazimata qurgulara ve basketbolcunun geyimine oz tesirini gosterdi 1983 cu ilde ilk defe demir halqa ile top qebul olundu 1984 cu ilde topun olcusu 30 32 duym 76 2 81 3 sm qeder artdi 1895 ci ilde 15 fut mesafeden yerine yetirilen serbest atislar qebul olundu Yaranmasindan az sonra basketbol ABS de populyarlasdi Daha sonra bu oyunu basqa olkelerde de oynamaga basladirlar 1891 1918 ci iller basketbolun inkisafinin birinci merhelesi hesab olunur bu merhelede basketbol yeni oyun kimi puxtelesir Gimnastika derslerinin canlanmasi ucun icad olunan basketbol sonralar oz xususiyyeti ile idman oyunlara cevrildi Milli Basketbol Federasiyalarin yaradilmasi onun gelecek inkisafina tesir gosterdi 1919 1931 ci iller basketbolun inkisafinin ikinci merhelesi kimi xarakterize olunur 1932 ci ilde Beynelxalq Basketbol Federasiyasi BBF yaradildi Bu federasiyaya Argentina Yunanistan Italiya Latviya Portuqaliya Ruminiya Isvec ve Cexoslovakiya olkeleri daxil oldu 8 olke 1935 ci ilde Cenevrede ilk defe Avropa cempionati kecirilmisdi Bu cempionatda yuksek yeri Pribaltika basketbolculari tutmusdu Avropanin ilk cempionu Latviya komandasi olmusdu Ilk defe qadinlarin Avropa cempionati 1938 ci ilde kecirilmisdi 1935 ci ilde ise basketbol Olimpiya oyunlari proqramina daxil edildi 1936 ci ilde ise XI Olimpiadada Berlin Almaniya 21 olke basketbolculari istirak etmisdir Bu zaman BBF nin ilk konqresi kecirilmisdi Konqres basketbol oyunu ucun vahid qayda qabul etmisdi 1948 1956 ci iller basketbol inkisafinin ucuncu merhelesidir BBF basqa beynelxalq idman birliklerinde baslica yer tutmusdu BBF nin rehberliyi altinda beynelxalq yarislar cempionatlar kecirilir Artiq 1948 ci ilde Beynelxalq Basketbol Federasiyasinda 50 olke istirak edirdi 1950 ci ilde Argentinada ilk defe kisi komandalarinin dunya cempionati kecirilmis ve bu cempionatda argentinalilar qalib gelmisdiler Uc ilden sonra Cilide qadin komandalari ucun dunya birinciliyi kecirildi Dunya cempionu adini ABS idmancilari qazanmisdi Sonralar cempionatlar dord ilden bir kecirilmeye basladi Her il BBF nin rehberliyi altinda cempionatlar ve kuboklar kuboku ugrunda basketbol yarislari teskil olunur Bele BOK in qerarina gore 1976 ci ilde kecirilen XXI Olimpiya oyunlarinda Monrealda Kanada qadin komandalari daxil edildi Basketbol indi butun dunyada inkisaf etmis ve sevimli oyuna cevrilmisdir Hal hazirda Beynelxalq Federasiya 167 olke Milli Federasiyasini oz heyetinde birlesdirir 1984 cu ilde ABS de ilk defe resmi oyun qaydalari nesr olundu ve bunun esasinda yarislar kecirilmeye baslandi Oyunun yayilmasi ile onun texnikasi ve taktikasi da formalasirdi Topun tutulmasi oturulmesi aparilmasi ve sebete atilmasi kimi texniki fendleri meydana geldi Lakin texnikada dinamiklik catismirdi butun oturmeler ve atmalar bir yerden iki elle yerine yetirilirdi Taktikada komanda uzvlerinin oyun funksiyasi ve onlarin mudafiecilere ve hucumculara bolunmesi mueyyenlesdi Esasen bu iller basketbol Avropa ve Cenubi Amerika olkelerine yayilmaga basladi EvrikaAzerbaycan basketbolunun tarixiAzerbaycanda basketbolun inkisaf tarixi diger idman novleri kimi ilk addimlarini hele 1920 ci ilden evvel Bakiya islemeye gelmis xarici neft sirketlerinde calisan fehle ve qulluqcularin tesebbusu ile atmisdir Diger terefden yerli sakinler ucun qeribe gorunen bu idman novlerinin inkisafi hemin olkelerin medeni menevi zenginliyini subuta yetiren faktor kimi yerli insanlarin maragina sebeb olmusdur Basketbol diger idman novleri kimi Azerbaycanda ozunun ilk addimlarini 1920 ci ilden atmaga baslayir Mehz bu illerden baslayaraq ayri ayri emek kollektivlerinde idare ve muessiselerde ali tehsil muessiselerinde idman cemiyyetlerinde komandalar yaradilir mesgelelere celb olunan basketbol heveskarlarinin sayi gun gunden artirilirdi 1926 ci ilde tekce Baki seherinde 300 e yaxin basketbol uzre komandalarin ve mesgelelerin fealiyyet gostermesi qeyde alinmisdi 1923 cu ilden baslayaraq butun kompleks yarislarin proqramina basketbol idman novu de daxil edilir ve basketbol uzre sade idman meydancalarin kutlevi teskili ekser teskilatlarin diqqet merkezinde olurdu Baki seherinde basketbol futbol ve voleyboldan sonra oz kutleviliyine gore ucuncu yeri tuturdu Tedricen basketbol Azerbaycanin diger seher ve rayonlarinda inkisaf etdirilmeye baslayir Komandalarin say artimi ile yanasi basketbolun texniki ve taktiki keyfiyyetleri tekmillesdirlir topun sebete salinmasinda yeni yeni usullar tedbiq edilmeye baslanir ki bunlar da basketbol oyunun inkisafa daha boyuk meyl etmesine ve netice etibarli basketbolun estetik baximdan daha cazibedar formaya yiyelmesine sebeb olur Tedricen ferdi oyundan kollektiv oyun sistemine kecid prosesi baslayir 1930 cu ilden baslayaraq muntezem olaraq kecirilen Zaqafqaziya Respublikalari Spartakiadalarin proqramina kisiler ve qadinlardan ibaret yarislarin kecirilmesi proqrama daxil edilir ki bu da basketbolun Zaqafqaziyada da genis inkisaf etmesine tekan verir istedadli basketbolcularin her uc respublikada yetismesine imkan yaradirdi 1931 ci ilde artiq Azerbaycannin kisilerden ibaret secme komandasi Zaqafqaziya birinciliyinin qalibi olur ve ilk defe SSRI birinciliyinde musteqil komanda ile cixis etmek huququna malik olur Bu ilden baslayaraq Azerbaycanin kisilerden ibaret secme komandasi Zaqafqaziyada uzun muddet liderliyi ozunde saxlayir ve ilden ile idmancilarimizin texniki ve taktiki hazirliq seviyyesi rengareng olmagla muasirlesir yenilesirdi 1934 cu ilden baslayaraq ilk defe basketbol uzre respublika birinciliyi kecirilmeye baslanir Bu da basketbolun Azerbaycanda Baki seherinde elave diger seher ve rayonlarinda inkisafi ile elaqedar idi Bu yarislarda Bakinin Gence ve Xanlarin secme komandalari cixis edirdiler Yarislar dairevi sistemde kecirilirdi Azerbaycanin ilk respublika cempionu adina Bakinin Dinamo cemiyyetinin komandasi layiq gorulur Onu da deyek ki bu cemiyyet sonraki bes il ardicil olaraq bu liderliyi ozunde saxladi Basketbol Azerbaycanda genis yayilmasinin ve respublikamizda istedadli basketbolcularin yetismesinin neticesidir ki artiq 1935 ci ilden baslayaraq Azerbaycanin secme komandasi SSRI birinciliyi yarislarinda ugurla cixis etmeye baslayir Ele hemin ilden baslayaraq respublikamizin qadinlardan ibaret secme komandamizda SSRI birinciliyi yarislarinda oz quvvelerini sinamaga baslayir Leninqrad seherinde 12 kisi ve 12 qadin komandalari arasinda kecirilen bu yarislar heresi 6 komandadan ibaret olan 2 yarimqrupa bolunmusduler Azerbaycanin her iki komandasi birinci qrupda cixis edirdiler Ilkin yarislarda qadinlarimizdan ibaret komanda 3 cu yeri tutaraq finalda Ukrayna secme komandasi ile gorusde 22 24 hesabi ile meglub olaraq turnirde 4 cu yeri tutur kisiler arasinda Daskendde kecirilen yarisda ise komandamiz nisbeten zeif cixis ederek 11 ci yer ile kifayetlenir 1936 ci il SSRI birinciliyde birinci qrupda cixis eden qadinlardan ibaret secme komandamiz ilkin yarislarda Gurcustanin secme komandasina 41 20 Belarusiyaya 30 16 Xarkova 23 3 Sverdlovsk seherinin secme komandasina 28 14 ve Kiyev komandasina 25 17 hesabi ile qalib gelerek turnirin ucuncu yerine sahib olaraq mukafatcilar sirasina daxil olur AvropadaBasketbolda smatc Basketbolun Avropadaki ilk sinagi 1893 cu ilde Parisin Trevis kucesindeki kohne bir gimnastika salonunda edilmisdir Daha sonralari xususile Birinci dunya muharibesi esnasinda basketbolun Avropada yayilmasinda amerikali esgerlerin boyuk tesiri olmusdur Suretle inkisaf gosteren basketbol belece Avropada en yayilmis idmanlar arasinda yerini almisdir Amerika 1897 ci ilde kisiler ardindan 1900 cu ilde qadinlar arasinda ilk milli basketbol cempionatlarini teskil ederek bu idmani olke diametrinde meshur hala getirmisdir Amerikalilar milli idman olaraq menimsedikleri basketbolu 1904 Sent Luiz Olimpiya Oyunlarinda klub komanda arasinda matclar teskil ederek Olimpiya Oyunlarina qatilan butun olkelere tanitmislar 1905 ci ilde dunyanin en boyuk idman salonlarindan Nyu York Madison Skver Qarden qapilarini basketbola acmisdir AsiyadaUzaq serqde de 1913 cu ilden etibaren basketbol oyunlari kecirilmeye baslanmisdir Belece bu oyun bir nece il icinde Kanada Fransa Ingiltere Avstraliya Cin ve Hindistan basda olmaqla butun dunya olkelerinde suretle yayilmis xususile boyuk seherlerdeki genis idman sahelerinde edilen universitetler arasi qarsilasmalarin basketbolun baximli idman novu olaraq yayilmasinda ehemiyyetli rolu olmusdur Beynelxalq Heveskar Basketbol Federasiyasi FIBA beynelxalq qarsilasmalari idare etmek meqsedi ile 20 Iyun 1932 de Isvecrenin Cenevre seherinde Isvecre Yunanistan Italiya Portuqaliya Argentina Ruminiya ve Cexoslovakiya Basketbol Federasiyalarinin emekdasligi ile yaradilmisdir FIBA her dord ilde bir Olimpiya Oyunlarinin teskil edildiyi seherde toplanaraq basketbolu daha cazibedar hala getirmek ucun lazimli qaydada deyisikliklerini etmekdedir Avropa Basketbol Cempionati 1935 ci ilde baslamis 2 ilde bir teskil edilmekdedir Heveskar bir idman novu olaraq basketbol ilk defe 1936 da Berlinde teskil edilen Olimpiya Oyunlarina daxil edilmisdir 1951 ci ilde baslayan Kisiler arasinda Dunya cempionatini 1953 de Qadinlar arasinda Dunya Cempionati izlemis Olimpiya Oyunlarina basketbol novundә qadinlar ilk defe 1976 da qatilmislar Avropa liqasi ise 1995 96 movsumunde baslamisdir Oyun QaydalariBasketbol musabiqeleri iki hakim terefinden idare olunur Qonaq komanda saheni secme haqqina malikdir Her tehvil veren sonra sahe deyismesi edirler Oyun orta sahe xettinde her komandadan bir oyuncu arasinda edilen hava atisi ile baslayir Hava atisina cixan oyuncular topu tek elleri ile komanda yoldaslarina qazandirma hedefini dasiyir Oyun 10 deqiqelik dord merheleden meydana geler Birlik veziyyetinde uzatma merhelesi oynanilir Her komanda ilk uc merhelede ve uzatma merhelesinde 2 deqiqelik bir dorduncu merhelede iki fasile haqqina malikdir Ikinci ile ucuncu merhele arasinda 15 deqiqelik dovre arasi verilir Hucum eden komanda oz sahesini 8 saniye icinde terk etmek 24 saniye icinde de hucumunu tamamlamaq mecburiyyetindedir eks halda top istifade etme haqqi reqib komandaya kecir Oyuncu top ile birlikde top surme dribbling pas atma passing zerbe atma shooting fealiyyetlerini etme sansina malikdir Bir oyuncu topu eline alaraq dayanirsa tekrar top atma sansina sahib olmayacaq topu istediyi istiqamete ve adama pas ya da zerbe atmaq mecburiyyetindedir Her komanda 5 adamdan meydana geler ve komandalarin serhedsiz oyuncu deyisikliyi haqqi vardir Eger faul haqqini doldurmamissa her cixan oyuncu tekrar oyuna daxil ola biler Bir komandadaki bes oyuncudan biri ortada post ikisi mudafie etme guard ve ikiside hucum forward oyuncusudur Oyunu bir bas hakim ve komekci hakim olaraq iki hakim idare edir Her oyuncu bes faulle oyun xaricinde qalar ve tekrar o mac ucun oyuna daxil ola bilmez Her oyuncunun ferdi olaraq etdiyi faul sayinin cemi komanda faullerini de teyin eder Cemde dord komanda faulune catan komandanin daha sonra etdiyi her faul qarsi komandaya serbest atis istifade etme haqqi qazandirar Hakim terefinden dayandirilmadiqca top putadan ve ya cevreden donse oyun davam eder Ayrica oyuncu saheni teyin eden xettlerin xaricine temas etmedikce top oyun xettlerinin xaricine deymeden havadan sahe xettinin xaricine cixsa da oyuncu topu iceri cevire bilse de oyun davam eder Her atisindan sonra ve ya hakimin fiti calmasinin ardindan oyun ve oyun zamani dayanar Eded yeyen komandanin sebet gerisindeki xett arxasindan topu oyuna salmasi ile hem zaman hem de oyun tekrar baslar Oyun icindeki diger veziyyetlere gore hakimin gosterdiyi yerlerden top oyuna salinar Uc eded xetti icinden edilen her muveffeqiyyetli atis iki eded uc eded xetti gerisinden edilen her muveffeqiyyetli atis uc eded olaraq qiymetlendiriler Faullerden ve ya qayda pozuntularindan oteri qazanilan muveffeqiyyetli serbest atislar bir eded olaraq qiymetlendiriler Oyuncular iki veziyyetde cezalandirilar Ferdi qayda pozuntulari Faul edilen veziyyetler Qayda pozuntusu ve ya sehvi sehvli getme topun xett xaricine cixmasi hucum oyuncusunun uc saniyeden cox post icinde dayanmasi v b top istifade etme haqqini qarsi komandaya verer Edilen ferdi fauller iteleme cekme vurma tutma v b ise oyuncunun faul cezasi almasini temin etdiyi kimi faulun edildiyi yer goz qarsisinda saxlanilaraq reqib topu yandan oyuna salar ya da serbest atis etme haqqi qazanar Serbest atis haqqi ededi faulun edildiyi zaman yer ve novune gore deyiser Sut atisi esnasinda faul edilmis ve atis eded olmamissa atisi eden komandaya iki serbest atis haqqi veriler Eger atis eded olmussa bir serbest atis haqqi veriler Bir sira bir dovredeki komanda faul serhedini kecmis ve atis sahesi xaricinde faul etmisse o zaman bire bir deyilen serbest atis haqqini istifade eder Bu atisda qayda ilk atis eded olsa ikinci atis etme haqqi qazanmaqdir Bire birde ilk atisi qaciran ikinci atisi ede bilmez top sebetden oyun sahesine donse oyun davam eder Texniki faullerde oyunu gecikdirme sportmenlik xarici davranislar hakime etiraz icazesiz oyuna girme v b iki serbest atis haqqi veriler Xarici kecidlerBasketball Open Directory Project 2016 09 06 at the Wayback MachineIstinadlarBolshoj Enciklopedicheskij slovar BES 1992 2 e izd 1998 Azerbaycanda basketbolun inkisaf tarixi 2021 12 17 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 02 Idman ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin