Malayziya (malay Malaysia) — Cənub-Şərqi Asiyada dövlət. 1957-ci ildə Böyük Britaniyadan müstəqillik qazanmış, 1963-cü ildə Malayziya Federasiyanın 11 ştatı Sinqapur, Saravak və (keçmiş Şimali Borneo) birləşmişdir. Lakin, 1965-ci ildə Sinqapur federasiyadan ayrılmışdır. Şimalda Tayland və Sinqapur, cənubda İndoneziya ilə qonşudur. Bundan əlavə qərbdən Andaman dənizi, şərqdən Cənubi Çin Dənizinə çıxışı var. Ölkə coğrafi baxımdan və olmaqla 2 bölgəyə, bu bölgələr isə 10 ştata ayrılır. Paytaxtı Kuala Lumpur şəhəridir. Lakin, federal hökumət yerləşir. 30 milyon nəfər əhalisi olan Malayziya dünyada əhalisinin sayına görə 44-cü yerdədir. Avrasiya materikinin cənub nöqtəsi olan Tanjunq Piai də Malayziyadadır.
Malayziya | |||||
---|---|---|---|---|---|
Malayziya 马来西亚 மலேசியா | |||||
| |||||
Bersekutu Bertambah Mutu "Birlik gücdür" | |||||
Himn: "Negaraku" Mənim ölkəm | |||||
Tarixi | |||||
• Böyük Britaniyadan müstəqillik | 31 avqust 1957 | ||||
• Federasiyanın qurulması | 16 sentyabr 1963 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Kuala Lumpur | ||||
İdarəetmə forması | Federativ seçkili konstitusiyalı monarxiya | ||||
Yanq di-Pertuan Aqonq (Ali başçı) | |||||
Baş nazir | Ənvər İbrahim | ||||
Sahəsi | Dünyada 66-cı | ||||
• Ümumi | 330803 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 0,3 | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 28 276 000 nəfər (43-cü) | ||||
• Siyahıyaalma (2000) | 24 821 286 nəf. | ||||
• Sıxlıq | 86 nəf./km² (114-cü) | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | $384 119 milyon dollar | ||||
• Adambaşına | $14 071 dollar | ||||
ÜDM (nominal) | |||||
• Ümumi (2008) | $222 219 milyon dollar | ||||
• Adambaşına | $8 140 dollar | ||||
İİİ (2008) | 0.823 (artış; 63-cü) | ||||
İnternet domeni | .my | ||||
MY | |||||
BOK kodu | MAS | ||||
Telefon kodu | +60 | ||||
Saat qurşaqları | | ||||
Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Müstəqillik əldə etdikdən sonra, Malayziya Asiyada ən yaxşı inkişaf edən iqtisadiyyata malik ölkələrdən biri hesab olunur. Hər il ortalama ÜDM artımı 6,5%-dir. Bugün, Malayziya bazar iqtisadiyyatına malik, qrupuna daxildir. ÜDM göstəricisinə görə Malayziya dünya ölkələri arasında 29-cu yerdədir.
Etimologiya
Malayziya sözü malay kökündən və latın-yunan -ia şəkilçisindən ibarətdir. Bu "malaylar torpağı" mənasını daşıyır. "Melayu" sözünün mənası mübahisəlidir. O, ya sanskrit dilində yüksək dağlıq ərazisi mənasını daşıyan "Himalaya" sözündən, və ya dağ şəhəri mənasını daşıyan "Malaiyur-pura" ifadəsindən gələ bilərdi.
Başqa bir nəzəriyyəyə görə Malayziya sözünün mənşəyi Tamil dilindəki malai (dağ) və ur (şəhər və ya torpaq) sözlərindən gəlir.
Tarixi
Müasir insanların indiki Malayziya ərazisində təxminən 40000 il əvvəl məskunlaşdıqları təxmin edilir. Burada ilk məskunlaşan insanların olduqları ehtimal edilir.I əsrdə Çin və Hindistandan olan ticarətçilər və məskunlar Malayziyaya köçməyə başladılar. II və III əsrdə onlar burada bir neçə şəhər və limanın əsası qoydular. Onların burada məskunlaşması Malayziya xalqının Çin və Hindistan mədəniyyətinin təsiri altına düşməsi ilə nəticələndi, Hinduizm və Buddizm dinləri yerli xalq arasında yayılmağa başladı. Sanskrit dili və yazısı IV və V əsrlərdə burada peyda oldu. Malay yarımadasının şimalındakı ərazilərdə dövləti II əsrdə formalaşdı və XV əsrə qədər mövcudluğunu qorudu. VII və XIII əsrlər arasında Malay yarımadasının cənubunun çox hissəsi dəniz Srivijayan imperiyasının bir hissəsi idi. 13-cü və 14-cü əsrlərdə Majapahit imperiyası Srivijayadan yarımadanın çox hissəsi və Malay arxipelaqı üzərində müvəffəqiyyətlə nəzarəti ələ keçirdi. XV əsrdə Malakkada İslam dini yayıldı və bütün yarımadanı əhatə etdi.
Portuqaliyalılar 1511-ci ildə Malay yarımadasını ələ keçirdilər. Hollandiya donanması 1606-cı ildə Hollandiya-Portuqaliya müharibəsinin bir hissəsi olaraq Malakka nəzarətini ələ keçirmək üçün Portuqaliya armadası ilə döyüşür. 1641-ci ildədə Portuqaliyalılar Malakkadan geri çəkildi. Hollandiyalılar burada 1795-ci ilə qədər hakim qüvvə oldular. Penanqda 1786-cı ildə və Sinqapurda 1824-cü ildə yerləşməyə başlayan İngilislər getdikcə ticari və siyasi fəaliyyətlərini artırdılar. Bu vaxt müxtəlif Malayziya ərazilərini işğal etməyə cəhd edən Taylanda qarşı mübarizə başlandı. Malayziyanı Hollandlar 1826-cı ildə təkrar işğal etdilər.
İkinci Dünya Müharibəsində Yapon Ordusu üç ildən çox Malaziya, Şimali Borneo, Saravak və Sinqapuru işğal etdi. Bu dövrdə etnik gərginliklər yüksəldi və millətçilik gücləndi. Malaya Müttəfiq qüvvələr tərəfindən yenidən fəth edildikdən sonra xalqın müstəqilliyə dəstəyi artdı. 1946-cı ildə qurulan və Sinqapur istisna olmaqla, Malay yarımadasındakı bütün Britaniya mülklərindən ibarət olan Malay Birliyi tez bir zamanda ləğv edildi və 1 fevral 1948-ci ildə Malaziya hökmdarlarının muxtariyyətini bərpa edən Malaziya Federasiyası tərəfindən dəyişdirildi.
Bu müddət ərzində Malaziya Kommunist Partiyasının rəhbərliyi altında əsasən etnik çinli üsyançılar ingilisləri Malaziyadan çıxarmaq üçün partizan əməliyyatlarına başladılar. Malaziya Fövqəladə Halı (1948-1960) Malaziyada Birlik qoşunlarının uzun müddət davam edən üsyan əleyhinə kampaniyasını əhatə edirdi. 31 avqust 1957-ci ildə Malaya Millətlər Birliyinin müstəqil üzvü oldu.
Baş nazir Mahathir Məhəmmədın dövründə 1980-ci illərdən başlayan sürətli iqtisadi artım və urbanizasiya dövrü baş verdi. İqtisadiyyat kənd təsərrüfatına əsaslanandan istehsal və sənayeyə əsaslanan iqtisadiyyata keçdi. Petronas Qüllələri, Şimal-Cənub Ekspres Yolu, Multimedia Super Dəhlizi və Putracayanın yeni federal inzibati paytaxtı kimi çoxsaylı meqalayihələr tamamlandı.
Bununla belə, 1990-cı illərin sonunda Asiya maliyyə böhranı sonradan bərpa olunsa da, demək olar ki, valyutanın, fond və əmlak bazarlarının çökməsinə səbəb oldu. 1MDB qalmaqalı 2015-ci ildə o zamankı Baş nazir Nəcib Tun Əbdürrazaqı əhatə edən böyük qlobal korrupsiya qalmaqalı idi. Qalmaqal 2018-ci il ümumi seçkilərində müstəqillik əldə etdikdən sonra hakim siyasi partiyada ilk dəyişikliyə səbəb oldu. 2020-ci illərdə ölkə COVID-19 pandemiyasının səbəb olduğu sağlamlıq və iqtisadi böhranlarla üst-üstə düşən siyasi böhranın içində idi.
Ərazi
Malayziya iki əsas hissəndən ibarətdir: Malay yarımadasında və onun ətrafında yerləşən Qərbi Malayziyadan (və ya Yarımada Malayziyası) və Borneo adasında və onun ətrafında yerləşən Şərqi Malayziyadan. Qərbi Malayziyanın Taylandnan, Şərqi Malaysiyanın isə İndoneziya və Borneo ilə quru sərhədi var. Ölkə həmçinin Sinqapurla torpaq bəndi və körpü ilə bağlıdır, Vyetnam və Filippinlə isə onun dəniz sərhədi var.
Malayziyanın iki hissəsi bir-biridən Cənubi Çin Dənizi ilə ayrılmışdır. Şəri və Qərbi Malayziyanın landşaftları oxşardır: sahilləri düzənliklərdir, sahildən uzaqlaşdıqça isə təpələr və dağlar yüksəlir.
Biomüxtəliflik
Malayziya 12 iyun 1993-cü ildə, Rio de Janeyro şəhərində Bioloji Müxtəlifliyin qorunmasına dair sənədi imzalamışdır. Ölkə meqadiversdir. Dünyada olan bütün heyvan növlərinin 20%-i Malayziyada yerləşir. Ölkə ərazisində təqribən 210 məməli heyvan növünə rast gəlinir. Malayziyanın yarımada hissəsində 620-dən çox quş növü aşkar edilmişdir. 150 ilan növü, 80 kərtənkələ növü də daxil olmaqla, ölkə ərazisində 250 növ sürünən qeydə alınıb. Malayziya həmçinin 150 qurbağa növü və minlərlə növ həşərata da ev sahibliyi edir. Böyük hissəsi Şərqi Çin Dənizində yerləşən Malayziyanın iqtisadi zonası (su sahəsi ilə birlikdə) isə onun quru ərazisindən 1.5 dəfə böyükdür. Malayziya sularında 1200 balıq və 600 mərcan növü var. Qədim biomüxtəlifliyi olan Malayziya mağaraları isə ekoturizm həvəskarlarını həmişə özünə cəlb edir.
Əhali
Malayziya Statistika Departamentinin verdiyi məlumata görə, 2020-ci ildə ölkənin əhalisi 32 447 385 adam idi. Beləliklə, Məlayziya əhali sayına görə dünyada 42-ci ölkədir.
Əhalinin böyük hissəsi Qərbi Malayziyada yaşayır. 2010-cu ildə təxminən 28 million Malayziyalının 20 millionu orda məskunlaşır. Şəhər əhalisi 70%-i təşkil edir. Əmək tutumlu sənayələrin inkişafının nəticəsində, ölkədə təxminən 3 million miqrant işçi yaşayır. Onlar əhalinin təhminən 10%-i təşkil edir.
Milli tərkib
Malayziya əhalisinin 69,7%-i bumiputra kimi sayılır. Bumiputeralar əsasən malaylardan və həmçinin Sabah və Saravakda yaşayan yerli qruplardan ibarətdir. O cümlədən, dayaklar (ibanlar, bidayuhlar və oranq ulu qrupları), kadazandusunlar, melanaular, bacolar və s.. Qeyri-malay bumiputraların sayı Saravak əhalisinin yarısından artıq, Sabah əhalisinin isə üçdə ikisidən çox təşkil edir. Bundan əlavə, Qərbi Malayziyada oranq əsli adlı adı altında sayılan bir sıra yerli etnik qruplar yaşayır.
Malayziyada daha iki qeyri-bumipitra qrupu yaşayır. Ölkə əhalisinin 22,5%-i Malayziya çinliləri, 6,8%-i isə Malayziya hindliləri təşkil edir. Malayziya çinliləri əsasən hokkien, kantonlu, hakka, tioçu və s. Cənubi Çindən gələn etnik qruplara aiddir. Onlar ölkənin iqtisadiyyatında böyük rol oynayır. Malayziya hindləri isə əsasən tamillərdir.
Dini
2010-cu ilin siyahıya almaya görə, İslam dininə etiqad edənlər əhalinin 63,5%-i, buddizmə 18,7%-i, xristianlığa 9,1%-i, hinduizmə 6,1%-i təşkil edir, əhlinin 1,3%-i isə konfusiçilik, daosizm və ya başqa Çin xalq dinlərinə etiqad edir. Qalan 2,7%-i isə dinləri haqqında məlumat verməyib.
Malayziyada yaşayan çinlilər buddizmin maxayana formasını, konfusiçilik və daosizmi qəbul edirlər. Xristianlar əsasən, Cənubi Asiyadan gələnlər, çinlilər və avropalılardır. Xristianlar həm katoliklər (335 min nəfər, Malayziya və Bruneydə), həm də protestantlarla (225 min nəfər) təmsil olunublar. Protestantlar arasında metodistlər (85 min nəfər) daha çoxdur. Bununla yanaşı anqlikanlar (40 min nəfərdən çox), lüteranlar (35 min nəfər), presviterianlar (20 min nəfər), baptistlər (8 min nəfər), yeddinci gün adventistləri (7 min nəfər) və digər xristian təriqətləri vardır. İnduizmə etiqad edənlərin 70%-i Cənubi Asiyadan gələnlərdir. Malayziyada siqxlər də yaşayırlar. Bunlar Cənubi Asiyadan gələnlərin 2%-ni təşkil edir. Şərqi Malayziyada yaşayan dyakların böyük əksəriyyəti və Qərbi Malayziyanın azsaylı xalqları ənənəvi kultlarını qouyub saxlayırlar.
Mədəniyyəti
Malayziya zəngin mədəniyyətə malik ölkədir. Malayziya mədəniyyəti qarışıqdır, yəni müxtəlif xalqlara məxsus xüsusiyyətləri burada tapmaq olar.
Mətbəxi
Malayların maraqlı və xeyirli mətbəxi var. Səhər yeməyi nasi lemak adlanır. Malaylar düyüdən, balıqdan, ətdən və s-dən geniş istifadə edirlər. Vəhşi heyvanların və quşların ətini, həşəratları və s. yemək qadağan edilib.
Geyimləri
Malayların qadın geyimi baju kurunq adlanır. O, dizə qədər uzanan paltar-köynəkdir. Onu uzun ətəyin üstündən geyinirlər. Bəzən daha qısa köynək-baju kebaya da geyinirlər. Malaylar müsəlman olduqları üçün qadınlar başlarını yaylıqla örtürlər. Kişi geyimi isə baju melayu adlanır. Malaylar çox əlvan geyinməyi sevmirlər.
Dil
Malayziyanın rəsmi və milli dili malay dilinin standartlaşmış forması olan Malayziya malaycasıdır. Hökumətin rəsmi siyasəti Bahasa Malaysia ("Malayziya dili") ifadəsini işlətməkdir. Eyni zamanda, qanunvericilikdə Bahasa Melayu ("malay dili") ifadəsi də işlədilir. Beləliklə, hər iki ifadə işlənməkdədir. 1967-ci ilin Milli Dil Aktına görə latın (rumi) əlifbası rəsmi əlifbadır, amma cavi əlifbası qadağan deyil.
İngilis dili geniş yayımlanmış ikinci dil səviyyədə qalır. 1967-ci ilin Milli Dil Aktı onun bəzi rəsmi məqsədlər üçün işlətməsinə icazə verir. Saravak ştatında həm ingilis dili, həm də Malayziya dili rəsmidir.
Malayziya Çinliləri əsasən mandarin, kanton və hokkien dillərində danışır. Malayziya hindliləri isə əsasən tamil dilində danışır. Ümumiyyətlə Malayziyada 137 dil danışılır.
İstinadlar
- . Malaysian Government. 22 October 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 September 2013.
- 2007-ci ildən etibarən Malayziya federal hökumətinin iqamətgahı Putracaya şəhəridir.
- 152.1 // Federal Constitution, Perlembagaan Persekutuan.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- Room, Adrian. Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for Over 5000 Natural Features, Countries, Capitals, Territories, Cities and Historic Sites. McFarland & Company. 2004. səh. 221. ISBN .
- "The World Factbook – Malaysia". . 2020. 2021-10-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-07-21.
- Abdul Rashid Melebek; Amat Juhari Moain, Sejarah Bahasa Melayu ("History of the Malay Language"), , 2006, 9–10, ISBN
- Weightman, Barbara A. Dragons and Tigers: A Geography of South, East, and Southeast Asia. John Wiley and Sons. 2011. səh. 449. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-29.
- Tiwary, Shanker Shiv. Encyclopaedia Of Southeast Asia And Its Tribes (Set Of 3 Vols.). Anmol Publications Pvt. Ltd. 2009. səh. 37. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-29.
- Singh, Kumar Suresh. People of India. 26. Anthropological Survey of India. 2003. səh. 981. ISBN .
- Holme, Stephanie. "Getaway to romance in Malaysia". . 13 February 2012. 29 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 6 January 2014.
- Fix, Alan G. "Malayan Paleosociology: Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli". American Anthropologist. New Series. 97 (2). June 1995: 313–323. doi:10.1525/aa.1995.97.2.02a00090. JSTOR 681964.
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- (#empty_citation)
- "Malaysia". CIA. 15 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 27 March 2014.
- "To Reduce Conflicts, Indonesia and Malaysia Should Meet Intensively". Universitas Gadjah Mada. 25 December 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2010.
- Prescott, John Robert Victor; Schofield, Clive H. Undelimited maritime boundaries of the Asian Rim in the Pacific Ocean. International Boundaries Research Unit. 2001. səh. 53. ISBN . 2022-06-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-09-26.
- "List of Parties". 24 January 2011 tarixində . İstifadə tarixi: 9 December 2012.
- . Australian Government Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts. 2001. 8 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 January 2009.
- Alexander, James. Malaysia Brunei & Singapore. New Holland Publishers. 2006. 46–50. ISBN .[ölü keçid]
- Richmond, Simon. Malaysia, Singapore & Brunei. Lonely Planet. 2010. 74–75. ISBN .
- Richmond, Simon. Malaysia, Singapore and Brunei. Lonely Planet. 2007. 63–64. ISBN .
- Exclusive Economic Zones 2008-05-28 at the Wayback Machine – Sea Around Us Project – Fisheries, Ecosystems & Biodiversity – Data and Visualization.
- De Young, Cassandra. Review of the state of world marine capture fisheries management: Indian Ocean. of the United Nations. 2006. səh. 143. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-22.
- . Inquirer Global Nation. 12 July 2010. 10 December 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 December 2010.
- . Ambient Science, 2014 Vol 1(2). 3 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "Population Distribution and Basic Demographic Characteristics" (PDF). Department of Statistics, Malaysia. səh. 82. 22 May 2014 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 4 October 2011.
- Hassan, Asan Ali Golam. Growth, structural change, and regional inequality in Malaysia. Ashgate Publishing. 2004. səh. 12. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-22.
- "Malaysia". United States State Department. 14 July 2010. 24 October 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 14 September 2010.
- Permatasari, Soraya. "As Malaysia deports illegal workers, employers run short". The New York Times. 13 July 2009. 22 December 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2010.
- Kent, Jonathan. "Illegal workers leave Malaysia". BBC News. 29 October 2004. 2 December 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 26 October 2010.
- "Infographics". Department of Statistics. 2 October 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 13 August 2021.
- Brant, Robin. "Malaysia's lingering ethnic divide". BBC News. 4 March 2008. 3 August 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 29 October 2013.
- "2. Socio-Economic and National Context [People]". Malaysian-Danish Country Programme for Cooperation in Environment and Development (2002–2006). Miljøstyrelsens Informationscenter. 21 September 2004 tarixində . İstifadə tarixi: 20 September 2020.
- Leong, Trinna. "Who are Malaysia's bumiputera?". The Straits Times. 3 August 2017. 20 September 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 20 September 2020.
- Gomes, Alberto G. Modernity and Malaysia: settling the Menraq forest nomads. Taylor & Francis Group. 2007. səh. 10. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-18.
- Khor, Samantha. "The Origins Of The Hokkien, Cantonese, And Other Chinese Dialect Groups In Malaysia". Says.com. 4 Nov 2016. 2016-11-07 tarixində .
- Kuppusamy, Baradan. . Asia Times. 24 March 2006. Archived from the original on 24 March 2006. İstifadə tarixi: 27 October 2010.
- West, Barbara A. Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania, Volume 1. Facts on File inc. 2009. səh. 486. ISBN . 2023-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-20.
- "Malay, Standard". Ethnologue. 2009. 16 January 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 25 July 2011.
- "Mahathir regrets govt focussing too much on Bahasa". Daily Express. Kota Kinabalu. 2 October 2013. 12 July 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 16 October 2013.
- "Bahasa Rasmi" (birman). Malaysian Administrative Modernisation and Management Planning Unit. 15 November 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2021.
Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan menjelaskan bahawa bahasa Melayu yang dikenali juga sebagai bahasa Malaysia adalah bahasa rasmi yang tidak boleh dipertikai fungsi dan peranannya sebagai Bahasa Kebangsaan.
- Encik Md. Asham bin Ahmad. "Malay Language Malay Identity". Institute of Islamic Understanding Malaysia. 8 August 2007. 15 November 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2021.
- (PDF). Judicial Appointments Commission. 24 March 2012 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 November 2011.
- Fernandez, Kathleen. "The history of Bahasa Melayu / Malaysia: The language of the Malay(sian) people". 1 June 2016. 15 November 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 19 April 2021.
- Williamson, Thomas. "Incorporating a Malaysian Nation" (PDF). Cultural Anthropology. 17 (3). August 2002: 401. doi:10.1525/can.2002.17.3.401. 2022-11-15 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-11-21.
- National Language Act 1963/67 // Act No. 32 of 1967 (PDF). .
- Sulok Tawie. "Sarawak makes English official language along with BM". Malay Mail. Kuala Lumpur. 18 November 2015. 2 April 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2015.
- "Sarawak to recognise English as official language besides Bahasa Malaysia". Borneo Post. Kuching. 18 November 2015. 5 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 18 November 2015.
- "Sarawak adopts English as official language". . Kuala Lumpur. 19 November 2015. 20 October 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 19 November 2015.
- Gerhard, Leitner; Azirah, Hashim; Hans-Georg, Wolf; Xiaomei, W. The Chinese language in the Asian diaspora: A Malaysian experience // Communicating with Asia: The Future of English as a Global Language. Cambridge University Press. 2016. 205–215. doi:10.1017/CBO9781107477186.014. ISBN . 2022-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-12-03.
- Schiffman, Harold F. "Malaysian Tamils and Tamil Linguistic Culture". . 31 December 1998. 25 August 2012 tarixində . İstifadə tarixi: 13 June 2022.
- "Ethnologue report for Malaysia". Ethnologue. 18 October 2010 tarixində . İstifadə tarixi: 18 October 2010.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Malayziya malay Malaysia Cenub Serqi Asiyada dovlet 1957 ci ilde Boyuk Britaniyadan musteqillik qazanmis 1963 cu ilde Malayziya Federasiyanin 11 stati Sinqapur Saravak ve kecmis Simali Borneo birlesmisdir Lakin 1965 ci ilde Sinqapur federasiyadan ayrilmisdir Simalda Tayland ve Sinqapur cenubda Indoneziya ile qonsudur Bundan elave qerbden Andaman denizi serqden Cenubi Cin Denizine cixisi var Olke cografi baximdan ve olmaqla 2 bolgeye bu bolgeler ise 10 stata ayrilir Paytaxti Kuala Lumpur seheridir Lakin federal hokumet yerlesir 30 milyon nefer ehalisi olan Malayziya dunyada ehalisinin sayina gore 44 cu yerdedir Avrasiya materikinin cenub noqtesi olan Tanjunq Piai de Malayziyadadir MalayziyaMalayziya 马来西亚 மல ச ய Bayraq d Gerb d Bersekutu Bertambah Mutu Birlik gucdur Himn Negaraku Menim olkem source source track track track track track track track track track track track track track track track track Tarixi Boyuk Britaniyadan musteqillik 31 avqust 1957 Federasiyanin qurulmasi 16 sentyabr 1963Resmi dilleri Malay diliPaytaxt Kuala LumpurIdareetme formasi Federativ seckili konstitusiyali monarxiyaYanq di Pertuan Aqonq Ali basci Bas nazir Enver IbrahimSahesi Dunyada 66 ci Umumi 330803 km Su sahesi 0 3Ehalisi Ehali 28 276 000 nefer 43 cu Siyahiyaalma 2000 24 821 286 nef Sixliq 86 nef km 114 cu UDM AQP Umumi 384 119 milyon dollar Adambasina 14 071 dollarUDM nominal Umumi 2008 222 219 milyon dollar Adambasina 8 140 dollarIII 2008 0 823 artis 63 cu Internet domeni myMYBOK kodu MASTelefon kodu 60Saat qursaqlari UTC 08 00Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllar Musteqillik elde etdikden sonra Malayziya Asiyada en yaxsi inkisaf eden iqtisadiyyata malik olkelerden biri hesab olunur Her il ortalama UDM artimi 6 5 dir Bugun Malayziya bazar iqtisadiyyatina malik qrupuna daxildir UDM gostericisine gore Malayziya dunya olkeleri arasinda 29 cu yerdedir EtimologiyaMalayziya sozu malay kokunden ve latin yunan ia sekilcisinden ibaretdir Bu malaylar torpagi menasini dasiyir Melayu sozunun menasi mubahiselidir O ya sanskrit dilinde yuksek dagliq erazisi menasini dasiyan Himalaya sozunden ve ya dag seheri menasini dasiyan Malaiyur pura ifadesinden gele bilerdi Basqa bir nezeriyyeye gore Malayziya sozunun menseyi Tamil dilindeki malai dag ve ur seher ve ya torpaq sozlerinden gelir TarixiMuasir insanlarin indiki Malayziya erazisinde texminen 40000 il evvel meskunlasdiqlari texmin edilir Burada ilk meskunlasan insanlarin olduqlari ehtimal edilir I esrde Cin ve Hindistandan olan ticaretciler ve meskunlar Malayziyaya kocmeye basladilar II ve III esrde onlar burada bir nece seher ve limanin esasi qoydular Onlarin burada meskunlasmasi Malayziya xalqinin Cin ve Hindistan medeniyyetinin tesiri altina dusmesi ile neticelendi Hinduizm ve Buddizm dinleri yerli xalq arasinda yayilmaga basladi Sanskrit dili ve yazisi IV ve V esrlerde burada peyda oldu Malay yarimadasinin simalindaki erazilerde dovleti II esrde formalasdi ve XV esre qeder movcudlugunu qorudu VII ve XIII esrler arasinda Malay yarimadasinin cenubunun cox hissesi deniz Srivijayan imperiyasinin bir hissesi idi 13 cu ve 14 cu esrlerde Majapahit imperiyasi Srivijayadan yarimadanin cox hissesi ve Malay arxipelaqi uzerinde muveffeqiyyetle nezareti ele kecirdi XV esrde Malakkada Islam dini yayildi ve butun yarimadani ehate etdi Portuqaliyalilar 1511 ci ilde Malay yarimadasini ele kecirdiler Hollandiya donanmasi 1606 ci ilde Hollandiya Portuqaliya muharibesinin bir hissesi olaraq Malakka nezaretini ele kecirmek ucun Portuqaliya armadasi ile doyusur 1641 ci ildede Portuqaliyalilar Malakkadan geri cekildi Hollandiyalilar burada 1795 ci ile qeder hakim quvve oldular Penanqda 1786 ci ilde ve Sinqapurda 1824 cu ilde yerlesmeye baslayan Ingilisler getdikce ticari ve siyasi fealiyyetlerini artirdilar Bu vaxt muxtelif Malayziya erazilerini isgal etmeye cehd eden Taylanda qarsi mubarize baslandi Malayziyani Hollandlar 1826 ci ilde tekrar isgal etdiler Ikinci Dunya Muharibesinde Yapon Ordusu uc ilden cox Malaziya Simali Borneo Saravak ve Sinqapuru isgal etdi Bu dovrde etnik gerginlikler yukseldi ve milletcilik guclendi Malaya Muttefiq quvveler terefinden yeniden feth edildikden sonra xalqin musteqilliye desteyi artdi 1946 ci ilde qurulan ve Sinqapur istisna olmaqla Malay yarimadasindaki butun Britaniya mulklerinden ibaret olan Malay Birliyi tez bir zamanda legv edildi ve 1 fevral 1948 ci ilde Malaziya hokmdarlarinin muxtariyyetini berpa eden Malaziya Federasiyasi terefinden deyisdirildi Bu muddet erzinde Malaziya Kommunist Partiyasinin rehberliyi altinda esasen etnik cinli usyancilar ingilisleri Malaziyadan cixarmaq ucun partizan emeliyyatlarina basladilar Malaziya Fovqelade Hali 1948 1960 Malaziyada Birlik qosunlarinin uzun muddet davam eden usyan eleyhine kampaniyasini ehate edirdi 31 avqust 1957 ci ilde Malaya Milletler Birliyinin musteqil uzvu oldu Bas nazir Mahathir Mehemmedin dovrunde 1980 ci illerden baslayan suretli iqtisadi artim ve urbanizasiya dovru bas verdi Iqtisadiyyat kend teserrufatina esaslanandan istehsal ve senayeye esaslanan iqtisadiyyata kecdi Petronas Qulleleri Simal Cenub Ekspres Yolu Multimedia Super Dehlizi ve Putracayanin yeni federal inzibati paytaxti kimi coxsayli meqalayiheler tamamlandi Bununla bele 1990 ci illerin sonunda Asiya maliyye bohrani sonradan berpa olunsa da demek olar ki valyutanin fond ve emlak bazarlarinin cokmesine sebeb oldu 1MDB qalmaqali 2015 ci ilde o zamanki Bas nazir Necib Tun Ebdurrazaqi ehate eden boyuk qlobal korrupsiya qalmaqali idi Qalmaqal 2018 ci il umumi seckilerinde musteqillik elde etdikden sonra hakim siyasi partiyada ilk deyisikliye sebeb oldu 2020 ci illerde olke COVID 19 pandemiyasinin sebeb oldugu saglamliq ve iqtisadi bohranlarla ust uste dusen siyasi bohranin icinde idi EraziMalayziya iki esas hissenden ibaretdir Malay yarimadasinda ve onun etrafinda yerlesen Qerbi Malayziyadan ve ya Yarimada Malayziyasi ve Borneo adasinda ve onun etrafinda yerlesen Serqi Malayziyadan Qerbi Malayziyanin Taylandnan Serqi Malaysiyanin ise Indoneziya ve Borneo ile quru serhedi var Olke hemcinin Sinqapurla torpaq bendi ve korpu ile baglidir Vyetnam ve Filippinle ise onun deniz serhedi var Malayziyanin iki hissesi bir biriden Cenubi Cin Denizi ile ayrilmisdir Seri ve Qerbi Malayziyanin landsaftlari oxsardir sahilleri duzenliklerdir sahilden uzaqlasdiqca ise tepeler ve daglar yukselir Biomuxteliflik Malayziya 12 iyun 1993 cu ilde Rio de Janeyro seherinde Bioloji Muxtelifliyin qorunmasina dair senedi imzalamisdir Olke meqadiversdir Dunyada olan butun heyvan novlerinin 20 i Malayziyada yerlesir Olke erazisinde teqriben 210 memeli heyvan novune rast gelinir Malayziyanin yarimada hissesinde 620 den cox qus novu askar edilmisdir 150 ilan novu 80 kertenkele novu de daxil olmaqla olke erazisinde 250 nov surunen qeyde alinib Malayziya hemcinin 150 qurbaga novu ve minlerle nov heserata da ev sahibliyi edir Boyuk hissesi Serqi Cin Denizinde yerlesen Malayziyanin iqtisadi zonasi su sahesi ile birlikde ise onun quru erazisinden 1 5 defe boyukdur Malayziya sularinda 1200 baliq ve 600 mercan novu var Qedim biomuxtelifliyi olan Malayziya magaralari ise ekoturizm heveskarlarini hemise ozune celb edir EhaliMalayziya Statistika Departamentinin verdiyi melumata gore 2020 ci ilde olkenin ehalisi 32 447 385 adam idi Belelikle Melayziya ehali sayina gore dunyada 42 ci olkedir 2010 cu ilde kecirilen siyahiyaalmanin neticeleri Ehalinin boyuk hissesi Qerbi Malayziyada yasayir 2010 cu ilde texminen 28 million Malayziyalinin 20 millionu orda meskunlasir Seher ehalisi 70 i teskil edir Emek tutumlu senayelerin inkisafinin neticesinde olkede texminen 3 million miqrant isci yasayir Onlar ehalinin tehminen 10 i teskil edir Milli terkib Malayziya ehalisinin 69 7 i bumiputra kimi sayilir Bumiputeralar esasen malaylardan ve hemcinin Sabah ve Saravakda yasayan yerli qruplardan ibaretdir O cumleden dayaklar ibanlar bidayuhlar ve oranq ulu qruplari kadazandusunlar melanaular bacolar ve s Qeyri malay bumiputralarin sayi Saravak ehalisinin yarisindan artiq Sabah ehalisinin ise ucde ikisiden cox teskil edir Bundan elave Qerbi Malayziyada oranq esli adli adi altinda sayilan bir sira yerli etnik qruplar yasayir Malayziyada daha iki qeyri bumipitra qrupu yasayir Olke ehalisinin 22 5 i Malayziya cinlileri 6 8 i ise Malayziya hindlileri teskil edir Malayziya cinlileri esasen hokkien kantonlu hakka tiocu ve s Cenubi Cinden gelen etnik qruplara aiddir Onlar olkenin iqtisadiyyatinda boyuk rol oynayir Malayziya hindleri ise esasen tamillerdir Dini 2010 cu ilin siyahiya almaya gore Islam dinine etiqad edenler ehalinin 63 5 i buddizme 18 7 i xristianliga 9 1 i hinduizme 6 1 i teskil edir ehlinin 1 3 i ise konfusicilik daosizm ve ya basqa Cin xalq dinlerine etiqad edir Qalan 2 7 i ise dinleri haqqinda melumat vermeyib Malayziyada yasayan cinliler buddizmin maxayana formasini konfusicilik ve daosizmi qebul edirler Xristianlar esasen Cenubi Asiyadan gelenler cinliler ve avropalilardir Xristianlar hem katolikler 335 min nefer Malayziya ve Bruneyde hem de protestantlarla 225 min nefer temsil olunublar Protestantlar arasinda metodistler 85 min nefer daha coxdur Bununla yanasi anqlikanlar 40 min neferden cox luteranlar 35 min nefer presviterianlar 20 min nefer baptistler 8 min nefer yeddinci gun adventistleri 7 min nefer ve diger xristian teriqetleri vardir Induizme etiqad edenlerin 70 i Cenubi Asiyadan gelenlerdir Malayziyada siqxler de yasayirlar Bunlar Cenubi Asiyadan gelenlerin 2 ni teskil edir Serqi Malayziyada yasayan dyaklarin boyuk ekseriyyeti ve Qerbi Malayziyanin azsayli xalqlari enenevi kultlarini qouyub saxlayirlar Medeniyyeti P Ramli Malayziya mugennisi Malayziya zengin medeniyyete malik olkedir Malayziya medeniyyeti qarisiqdir yeni muxtelif xalqlara mexsus xususiyyetleri burada tapmaq olar Metbexi Malaylarin maraqli ve xeyirli metbexi var Seher yemeyi nasi lemak adlanir Malaylar duyuden baliqdan etden ve s den genis istifade edirler Vehsi heyvanlarin ve quslarin etini heseratlari ve s yemek qadagan edilib Geyimleri Malaylarin qadin geyimi baju kurunq adlanir O dize qeder uzanan paltar koynekdir Onu uzun eteyin ustunden geyinirler Bezen daha qisa koynek baju kebaya da geyinirler Malaylar muselman olduqlari ucun qadinlar baslarini yayliqla orturler Kisi geyimi ise baju melayu adlanir Malaylar cox elvan geyinmeyi sevmirler Dil Malayziyanin resmi ve milli dili malay dilinin standartlasmis formasi olan Malayziya malaycasidir Hokumetin resmi siyaseti Bahasa Malaysia Malayziya dili ifadesini isletmekdir Eyni zamanda qanunvericilikde Bahasa Melayu malay dili ifadesi de isledilir Belelikle her iki ifade islenmekdedir 1967 ci ilin Milli Dil Aktina gore latin rumi elifbasi resmi elifbadir amma cavi elifbasi qadagan deyil Ingilis dili genis yayimlanmis ikinci dil seviyyede qalir 1967 ci ilin Milli Dil Akti onun bezi resmi meqsedler ucun isletmesine icaze verir Saravak statinda hem ingilis dili hem de Malayziya dili resmidir Malayziya Cinlileri esasen mandarin kanton ve hokkien dillerinde danisir Malayziya hindlileri ise esasen tamil dilinde danisir Umumiyyetle Malayziyada 137 dil danisilir Istinadlar Malaysian Government 22 October 2013 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 September 2013 2007 ci ilden etibaren Malayziya federal hokumetinin iqametgahi Putracaya seheridir 152 1 Federal Constitution Perlembagaan Persekutuan http chartsbin com view edr Room Adrian Placenames of the World Origins and Meanings of the Names for Over 5000 Natural Features Countries Capitals Territories Cities and Historic Sites McFarland amp Company 2004 seh 221 ISBN 978 0 7864 1814 5 The World Factbook Malaysia 2020 2021 10 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 07 21 Abdul Rashid Melebek Amat Juhari Moain Sejarah Bahasa Melayu History of the Malay Language 2006 9 10 ISBN 978 967 61 1809 7 Weightman Barbara A Dragons and Tigers A Geography of South East and Southeast Asia John Wiley and Sons 2011 seh 449 ISBN 978 1 118 13998 1 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 29 Tiwary Shanker Shiv Encyclopaedia Of Southeast Asia And Its Tribes Set Of 3 Vols Anmol Publications Pvt Ltd 2009 seh 37 ISBN 978 81 261 3837 1 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 29 Singh Kumar Suresh People of India 26 Anthropological Survey of India 2003 seh 981 ISBN 978 81 85938 98 1 Holme Stephanie Getaway to romance in Malaysia 13 February 2012 29 November 2018 tarixinde Istifade tarixi 6 January 2014 Fix Alan G Malayan Paleosociology Implications for Patterns of Genetic Variation among the Orang Asli American Anthropologist New Series 97 2 June 1995 313 323 doi 10 1525 aa 1995 97 2 02a00090 JSTOR 681964 empty citation empty citation empty citation empty citation empty citation empty citation Malaysia CIA 15 October 2021 tarixinde Istifade tarixi 27 March 2014 To Reduce Conflicts Indonesia and Malaysia Should Meet Intensively Universitas Gadjah Mada 25 December 2010 tarixinde Istifade tarixi 26 October 2010 Prescott John Robert Victor Schofield Clive H Undelimited maritime boundaries of the Asian Rim in the Pacific Ocean International Boundaries Research Unit 2001 seh 53 ISBN 978 1 897643 43 3 2022 06 26 tarixinde Istifade tarixi 2022 09 26 List of Parties 24 January 2011 tarixinde Istifade tarixi 9 December 2012 Australian Government Department of the Environment Water Heritage and the Arts 2001 8 December 2008 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 January 2009 Alexander James Malaysia Brunei amp Singapore New Holland Publishers 2006 46 50 ISBN 978 1 86011 309 3 olu kecid Richmond Simon Malaysia Singapore amp Brunei Lonely Planet 2010 74 75 ISBN 978 1 74104 887 2 Richmond Simon Malaysia Singapore and Brunei Lonely Planet 2007 63 64 ISBN 978 1 74059 708 1 Exclusive Economic Zones 2008 05 28 at the Wayback Machine Sea Around Us Project Fisheries Ecosystems amp Biodiversity Data and Visualization De Young Cassandra Review of the state of world marine capture fisheries management Indian Ocean of the United Nations 2006 seh 143 ISBN 978 92 5 105499 4 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 22 Inquirer Global Nation 12 July 2010 10 December 2010 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 December 2010 Ambient Science 2014 Vol 1 2 3 May 2014 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Population Distribution and Basic Demographic Characteristics PDF Department of Statistics Malaysia seh 82 22 May 2014 tarixinde PDF Istifade tarixi 4 October 2011 Hassan Asan Ali Golam Growth structural change and regional inequality in Malaysia Ashgate Publishing 2004 seh 12 ISBN 978 0 7546 4332 6 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 22 Malaysia United States State Department 14 July 2010 24 October 2020 tarixinde Istifade tarixi 14 September 2010 Permatasari Soraya As Malaysia deports illegal workers employers run short The New York Times 13 July 2009 22 December 2022 tarixinde Istifade tarixi 26 October 2010 Kent Jonathan Illegal workers leave Malaysia BBC News 29 October 2004 2 December 2010 tarixinde Istifade tarixi 26 October 2010 Infographics Department of Statistics 2 October 2022 tarixinde Istifade tarixi 13 August 2021 Brant Robin Malaysia s lingering ethnic divide BBC News 4 March 2008 3 August 2020 tarixinde Istifade tarixi 29 October 2013 2 Socio Economic and National Context People Malaysian Danish Country Programme for Cooperation in Environment and Development 2002 2006 Miljostyrelsens Informationscenter 21 September 2004 tarixinde Istifade tarixi 20 September 2020 Leong Trinna Who are Malaysia s bumiputera The Straits Times 3 August 2017 20 September 2020 tarixinde Istifade tarixi 20 September 2020 Gomes Alberto G Modernity and Malaysia settling the Menraq forest nomads Taylor amp Francis Group 2007 seh 10 ISBN 978 0 203 96075 2 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 18 Khor Samantha The Origins Of The Hokkien Cantonese And Other Chinese Dialect Groups In Malaysia Says com 4 Nov 2016 2016 11 07 tarixinde Kuppusamy Baradan Asia Times 24 March 2006 Archived from the original on 24 March 2006 Istifade tarixi 27 October 2010 West Barbara A Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania Volume 1 Facts on File inc 2009 seh 486 ISBN 978 0 8160 7109 8 2023 07 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 20 Malay Standard Ethnologue 2009 16 January 2013 tarixinde Istifade tarixi 25 July 2011 Mahathir regrets govt focussing too much on Bahasa Daily Express Kota Kinabalu 2 October 2013 12 July 2014 tarixinde Istifade tarixi 16 October 2013 Bahasa Rasmi birman Malaysian Administrative Modernisation and Management Planning Unit 15 November 2022 tarixinde Istifade tarixi 19 April 2021 Perkara 152 Perlembagaan Persekutuan menjelaskan bahawa bahasa Melayu yang dikenali juga sebagai bahasa Malaysia adalah bahasa rasmi yang tidak boleh dipertikai fungsi dan peranannya sebagai Bahasa Kebangsaan Encik Md Asham bin Ahmad Malay Language Malay Identity Institute of Islamic Understanding Malaysia 8 August 2007 15 November 2022 tarixinde Istifade tarixi 19 April 2021 PDF Judicial Appointments Commission 24 March 2012 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 29 November 2011 Fernandez Kathleen The history of Bahasa Melayu Malaysia The language of the Malay sian people 1 June 2016 15 November 2022 tarixinde Istifade tarixi 19 April 2021 Williamson Thomas Incorporating a Malaysian Nation PDF Cultural Anthropology 17 3 August 2002 401 doi 10 1525 can 2002 17 3 401 2022 11 15 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 11 21 National Language Act 1963 67 Act No 32 of 1967 PDF Sulok Tawie Sarawak makes English official language along with BM Malay Mail Kuala Lumpur 18 November 2015 2 April 2018 tarixinde Istifade tarixi 18 November 2015 Sarawak to recognise English as official language besides Bahasa Malaysia Borneo Post Kuching 18 November 2015 5 March 2016 tarixinde Istifade tarixi 18 November 2015 Sarawak adopts English as official language Kuala Lumpur 19 November 2015 20 October 2018 tarixinde Istifade tarixi 19 November 2015 Gerhard Leitner Azirah Hashim Hans Georg Wolf Xiaomei W The Chinese language in the Asian diaspora A Malaysian experience Communicating with Asia The Future of English as a Global Language Cambridge University Press 2016 205 215 doi 10 1017 CBO9781107477186 014 ISBN 978 1 107 06261 0 2022 12 04 tarixinde Istifade tarixi 2022 12 03 Schiffman Harold F Malaysian Tamils and Tamil Linguistic Culture 31 December 1998 25 August 2012 tarixinde Istifade tarixi 13 June 2022 Ethnologue report for Malaysia Ethnologue 18 October 2010 tarixinde Istifade tarixi 18 October 2010 Hemcinin bax Malayziya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin