Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Daosizm — milli dindir. Daosizm (Çin 道教 — dàojiào) din və fəlsəfə elementlərini özündə birləşdirən Çin ənənəvi təlimi olan Tao və ya "şeylərin yolu" doktrinasıdır Dini və fəlsəfəni birləşdirən "San tzyao" adlanan üç ənənəvi Çin təlimlərindən biridir. Lüğətdə "Dao" "yol" deməkdir. Termin kimi "Dao-tzyao" "yol haqqında təlim" və ya Tien Tao "Səmanın yolu" səfi təlim kimi hələ e.ə. IX əsrlərdə Sarı İmperator Xuan-di tərəfindən yaradılmışdı. İlkin mənbəyi ibtidai sehrə və şamanizmə gedib çıxır. Din kimi e.ə. II əsrdən etibarən yaranmağa başlasa da, Daos dini sistemi isə artıq III–IV əsrlərdə formalaşdı. Dinin əsasında Çju imperiyasının şaman kultu, ölümsüzlük ideyası, mistik mərasimlər və fəlsəfə ənənəsi durmuşdu. Daoizm harmoniyaya çatmağın təlimi əsasında yaradılmış dindir.
|
Tərifi
Taoizm (Daoizm ya da Taoculuk olaraq da xatırlanar), Çin dilində: [pinyin]: "Daojiao" kimi deyilir. Daojia iki ayrı sözün Türkcədəki qarşılığı olaraq istifadə edilməkdədir. Daojiao Çin mədəniyyətində bir dinə işarə edərkən, Daojia isə bir fəlsəfə, düşüncə məktəbini izah edir. Ancaq ikisi də qaynağını Laozinin əsəri Tao Te Chingdən götürmüşdür. Düşüncə məktəbi olaraq Taoizmin qurucusu Laozinin ardından Zhuangzi də bu axının ən əhəmiyyətli nümayəndəsidir.
Çin dini ənənəsinə aid ən original təlimlərdəndir. Taoçuluğun ortaya qoyduğu din anlayışı, Çin dini ənənəsinin, daha çox metafizik məzmunlu təlimləri üzərinə qurulmuşdur. Bu onu Çin mədəniyyəti içərisindən çıxmış Konfutsiçilikdən ayıran ən böyük xüsusiyyət olmuşdur.
Lao-tzu
Taoizmin qurucusu Laoziyə görə obyektlərə və anlayışlara verdiyimiz mənalar arzuları və məqsədləri doğurarlar. Yaxşı və pis, alçaq və yüksək, işıqlıq və qaranlıq kimi. Bu mənalardan qopmamız arzu və məqsədlərimizdən ayrılmamız nəticəsində hərəkətsizliyə çatarıq. Hərəkətsizlik bir dəfə qavrandığında uyğun həyata keçiş qapısı açılar. Keçmişin peşmanlıqları və gələcək qayğısı və planları kimi gerçək həyatdan qoparan təsir edər eyni zamanda insan həyatında bir növ balanssızlıq halı yaradar. Uyğun həyat və təbii axış insanın içində olduğu an ilə inteqrasiya olunaraq yaşamasını təmin edər. Bu uyğunlaşmaya yolu izləmək deyilir. Yol mənasını verən tao sözüylə nəzərdə tutulan budur.
İşdə bu təlimləri ortaya qoyan və Taoizmin qurucusu olaraq bilinən Laozinin həyatı haqqında məlumatımız çox azdır. Onun yaşayıb yaşamadığı belə müzakirə edilmişdir. Haqqında bir çox görüş ortaya atılmış və əfsanələr uydurulmuşdur.
Çinin məşhur tarixçilərindən Sima Qian E. Ə. 100 ildə yazdığı Shiji (şı-ci) adlı əsərində Lao-zinin bioqrafiyasını bu şəkildə yazmışdır: ‘‘Lao-Tzu Chou dövlətinin Ku mıntıkasında Li-hsianggda Chü-jen kəndində doğulmuşdur. Öz adı Erh, ailə adı Li, müstear adı Dandır. Chou sülaləsi imperatorluğunun tarixçisi və kitabxana gözətçisidir." Buna görə onun əsl adı Li Dandır (Lao-Tandır). Lao-Tzu, ona verilmiş bir ləqəbdir; ‘‘Qoca Müdrik mənasını verər
Çin şifahi ənənəsində E. Ə. 604 deyə bilinən doğum ili, Shı-chıda qeydli deyil. Bu, tarixin daha sonraları təyin olunduğunu göstərməkdədir. Bununla birlikdə bu sənəd onun yaşadığını göstərən ən yaxşı dəlil olaraq qəbul edilməkdədir.
Mifologiyaya görə, Laozinin anası nurdan hamilə qalmış, 80 il sonra ağ saçlı, ağ saqqallı bir uşaq doğmuş. İşdə Laozi, yəni qoca uşaq ləqəbi buradan gəlməkdədir. Bu əfsanə daha irəliyə aparılaraq doğum tarixi E. Ə. 1321-ci ilə qədər çıxarılmış və müqəddəs bir adam olaraq göstərilmişdir. O zaman Lao-chun adını almışdır. Bəzi araşdırmaçılara görə, bu kimi uydurma hekayələrin çoxu Budizmdən sonra Budist hekayələrinə rəğbət üçün yazılmışdır.
Tarixi dövrlər
Şamanik Köklər (E. Ə. 3000 — E. Ə. 800) Taoizmin xüsusilə bəzi mistik xüsusiyyətləri və rituallarında şaman köklərin qalıqlarını görmək mümkündür. Şimal Çində Sarı Çay yaxınlarında bəzi qəbilələrdə vu deyilən şamanlar yaşamaqda idi. Qəbilənin təbii fəlakətlərlərə, xəstəliklərə qarşı təbiət ruhlarıyla qurduqları əlaqəylə dərman tapmağa çalışan şamanların müvəffəqiyyətsizlikləri ölümlə cəzalandırıla bilirdi. Çou xanədanlığı dövründə şamanların vəzifələri arasında ruhları dəvət etmək, yağış yağdırmaq, şəfaçılıq, kəhanət tapılırdı. Şamanik tətbiqlərin ən açıq görünüşü Xan xanədanlığı (E. Ə. 206 — B. E. 219) əsnasında Taoçuluğun dini və büyüsəl istiqamətlərində meydana çıxmışdı.
Klassik Dövr (E. Ə. 700 — E. Ə. 220) Çou imperatorluğunun siyasi və ictimai strukturları E. Ə. 770-də dağılmağa başlamışdı. Sonrakı beş yüz il feodal bəylərin bir-birləriylə zidd düşdüyü siyasi qarışıqlıq və iç döyüşdüyü bir dövr olmuşdu. Bu dövrdə Çinin məşhur filosofları Konfutsi, Mencius, Mo-tzu, Təqdim et-tzu və Taoizmin böyük mütəfəkkirləri Lao-tzu, Chuang-tzu və Lieh-tzu yaşamışdı.
Taoizmin fəlsəfəsinin qurucusu Lao-tzu, cənubdakı feodal Çu əyalətində Li Erh adıyla tanınan, təhsilli üst sinifə mənsub və imperatorluq arxivində çalışan bir kitabxanaçı idi.
Anlayışlar
Tao, həm Lao-tzu həm Chuan-tzu tərəfindən aydın olduğu şəkliylə sözlə ifadə edilə bilməz buna görə onunla əlaqədar simvolik bir izahat istifadə etmişlər. Taonun bəşəri hər hansı bir zehini quruluş ilə aydın olmayacağını Onun mənfiləyici sifətləri sayılaraq göstərilməyə çalışılmışdır; adsız, şəkilsiz, surətsiz, görünməyən, eşidilməyəndir O. Chuang-tzuya görə Tao səmavi bərabərlənmənin, bütün ziddləri və ziddiyyətləri bərabər edən mütləq birlik halıdır.
Din Olaraq taoizm
Eva Vong Taoizm dininin panteist və plüralist olduğunu ifadə edər. Tanrılar, ruhlar və ölümsüzlər sahib olduqları güc və işıqlanma dərəcəsinə görə Taoist panteonunda sıralanarlar. Ən yüksək səviyyəli tanrılara T'ien-tsun və ya Göksel Əfəndilər deyilir, onları Ti (İmperator), Hou (İmperatoru tərəfindən), Vang (Kral), Hsien (Ölümsüz) və Shen (Ruh) izlər. Taoist dini xalq inancları və yerli kültler ilə qarışdığı üçün tanrıları tarihöncesi zamandan qalma təbiət ruhlarını, xalq qəhrəman və alimlərini, digər dinlərin tanrılarını və ölümsüzlük axtarışındakı kültlerin qurucularını da ehtiva etməkdədir.
Kimilərinin Tao, uluğun qurucusu olaraq gördükləri Lao-tzu bu dində T'ai-shang Lao-chün adıyla tanrılaşdırılmışdır və Taoist dininin bütün Taoistlərcə qəbul edilən patriarxıdır.
İnanc əsasları
Daoizmin əsas doqması insan ruhunun ölməz olması ətrafında qurulub. Daoizm xoşbəxtliyə çatmaq üçün 3 yolu təqib etməyi məsləhət bilir: Təbiət yolu, Səma yolu və Yer yolu. Daoizmdə əsas kateqoriya "Dao"dur. Dao "Qanunauyğunluq, prinsip" deməkdir. Dao – hər şeyin başlanğıcı və kainatın təməl qanunudur. İki cür təcəlli edir. Birinci halda, təkdir, hər şeydən ayrılıb heç nə etməyəndir, daim sükut halındadır, ağılla dərk olunmaz, təsvir olunmaz və adsızdır. İkinci halda isə, hər şeyi ehtiva edəndir, hər yerdə vardır, dünya ilə bir yerdə dəyişən su kimidir, ağılla dərk olunan, təsvir olunandır və adı vardır. Təsvir olunandır və adı var.
II təməl kateqoriya "De" adlanır və xeyir qüvvə deməkdir. De Daonun ayrılmaz hissəsidir, dünyanı şəkilləndirir və onu qoruyur. Daonun yoluna De qüvvəsi aiddir. Dao – yol, kainatın özü, güc, kainatda intizam yaradan rizadır. De – Daodan çıxan fəzilət, əxlaq, mənəviyyatdır. Çin hakiminin nəslinə ötürə biləcəyi səmavi qüvvədir. Dao De formasında bütün canlılarda təcəssüm edir. De varlıqları formalaşdıran və dünyanı reallığa çevirən ümumbəşər prinsipdir.
Əxlaq
Daoizmin məktəbləri müxtəlif etik normaları irəli sürürdülər, bunlara 5 əxlaq prinsipi və 10 fəzilət aid edilir.
Əxlaq prisipləri: öldürmə, yalan danışma, oğurlama, şərab içmə, zinaya yol açma.
Fəzilətlər: oğul borcu, böyüklərə hörmət, ətrafdakılara məhəbbət, səbir, pis əməllərdən çəkindirmək, özünüqurban, heyvan və bitkiləri çoxaltmaq, yol və quyuları tikmək, cahilləri öyrətmək, müqəddəs mətnləri oxumaq və mərasimləri keçirtmək.
Əsas prinsip U-Vey "sükunət"dir. İnsan dünya nizamına uyğunlaşmalı, güc sərf etmədən Daoya tabe olmalıdır. İnsan yaxşı ilə pisi, gözəl ilə çirkini bilməli, düzgün, sadiq və qabiliyyətli olmalıdır. Lao həmçinin savaşa qarşı idi. Ali insanlar hüzur və sülhə dəyər verməlidir. Sevgi, hörmət və itaətlə pisliyə qalib gəlmək olar. Lao-tzı savaşın əleyhinə çıxış edirdi.
Müqəddəs kitablar
1)"Dao de tzın"/Yol və onun gücü-Daoizmin əsas kanonu sayılır. Dao "yol, çayın axarı", De "davranış qanunu, mənəviyyat nümunəsi" deməkdir. Rəvayətə görə ömrünün sonuna yaxın Çini tərk etmək qərarına gələn Lao-tzını sərhəddə saxlayırlar. Bu qərib qocanın simasında müdriklik görən məntəqə rəisi ondan ölkəni tərk etməzdən öncə bildiklərini qısa şəkildə yazmağı xahiş edir. Lao-tzı 5000 heroqlifdən ibarət "Dao de tszın" adlı fəlsəfi traktatı bir gecəyə yazır, sübh tezdən isə Çini həmişəlik tərk edir.
2)"Çjuan tszı"-Müəllifi Daosizmin ikinci banisi sayılan Çjuan Tzının əsəri 3 hissədən ibarətdir: 7 başlıqlı Daxili (ney pyan), 8-dən 22dək Xarici (vay pyan) və 23-dən 33-dək Qarışıq (tzya pyan) bölmələr e.ə. IV–III əsrdə. Yalnız "Daxili bölmə" onun öz əlyazması sayılır, digər iki bölmə isə tələbələrin əlyazmasıdır. Əsər "Dao De tzın"dən fərqli olaraq daosizm fəlsəfəsini əlvan pritça və mifoloji materiallar əsasında, əyani şəkildə illüstrasiya etmişdir.
3)"Le tszı"nın müəllifi Le Yuydur e.ə. IV–III əsrdə. Daoistlərin təbiət və ətraf dünya ilə bağlı fəlsəfi prinsipləri izah olunur. İnsanın şəxsi rifahının onun ictimai mənfəətindən üstün olduğu ideyasına yer verilir.
4) Bunlardan əlavə V əsrdə 250 mətndən ibarət Daos kanonu "Dao Tzan" (Daonun xəzinəsi) formlaşmağa başlayır, 1607-ci ildə isə 56 mətn əlavə olunmaqla tamamlanır.
İbadət
Daoizmdə ölümsüzlüyü əldə etmək üçün insanlara kimyagərlik, yoqa, sağlam qidalanma və pəhriz, sehir və müxtəlif güclü ilahlara dua və niyaz kimi xüsuslar kömək edə bilər. Daosizmdə meditasiya nəticəsində ən ali ezoterik nöqtəyə (Çji) çatmaq olur. Meditasiya metodu Vipaşyana adlanır. Kanonlarda bu cür təsvir olunur: "Əvvəl sakit oturub, heç nə haqqında düşünməməlisən. Ruhunu qoruyub, fikirlərini sükunətdə saxlamalısan. Nəfəsini daim kontrol altında saxlamalısan. Və ancaq bu zaman ürəyindəki atəş aşağı enib, kontrol altında saxlamalısan. Və ancaq bu zaman ürəyindəki atəş aşağı enib, böyrəklərdəki su yuxarı qalxanda iki başlanğıc bir-birinə qarışmaqla ölümsüzlüyə çata bilərsən." Dinə giriş 6 yaşında başlayır, qızlar və oğlanlar bu yaşda dini təhsil almaq üçün rahiblərin yanına göndərilir (m.aydın DT, 68). Rahiblik institutu VII–VIII əsrlərdə yarandı. 1901-ci ilədək qız və oğlanlar bir monastrda yaşayırdılar, sonra isə monastrlar ayrıldı. Mərasimlər ikipilləli iyerarxiya şəklində təmsil olunan ruhani siniflər tərəfindən həyata keçirilir. Yuxarı pillə "Dao-şi", ritualları keçirmək hüququna sahibdir. İbadət qədim Çin ədəbi dilində hər ayın 1-ci və 15-ci günü yerinə yetirilir. Ölümdən sonra ruhları yerə qayıtmaması üçün məzarın üstündə müəyyən ritualları keçirirlər: qurban kəsirlər, yemək, paltar, zinət əşyaları, heykəlciklər və musiqi alətləri gətirib qoyurlar. İl dönümlərində qəbrlər üzərində pul yandırırlar. İnanca görə bunlar edilməsə yerə qayıdan quy adlı ruh (ac ruh), istənilən bədənə daxil ola bilər. Çjay mərasimi təmizlik mərasimidir. Bədənin təmizlənməsi üçün oruc tutulur ət və süd məhsulları yeyilmir.
Məktəblər
Mistik — e.ə. IV əsr. Təbiət qanunlarına inanılır və meditasiya yolu ilə dərk olunacağına inanılır.
Fərdi – e.ə. IV əsr. Qədərə inanırlar.
Leqalist – e.ə. III əsr. Dünyanın müəyyən qanunlara görə hərəkət etməsinə inanılır.
Kimyagər – e.ə. I əsr. Sehirbazlıq məktəbidir. Sehir və cadu böyük yer tutur.
Məsih inancı
Li Xuan Daos üsyanlarının başçısına verilən addır ki, o da V əsrə aid olunan Lao Tzının "Çevrilmələrə aid kitab"ında məsihin adı ilə bağlıdır. Məsihin gəlişi ilə xalqlar rahatlıq və hüzur tapacaqlarına inanılır.
Məbəd
Məbədlər Daoizmin ilk dövrlərində mühüm yer tutmamışlar, yalnız Buddizmin təsiri altında VII–VIII əsrlərdən tikilməyə başlandı. Məbədə Miao, monastırlara Kunq, monastır məbədinə Kuan deyilir. Çoxu Çinin şimalında tikilirdi, çünki cənubda buddist məbədləri artıq vardı. Ən məşhur məbədlərdən Louquan terrasasıdır ki, məhz burada Lao-Tzı öz tələbələrinə dərs keçməyi rəvayət olunur. Daha sonra Ağ buludlar məbədi ən böyüyü sayılır. Siçuan rayonunda 739-cu ildə (Tan sülaləsi dövründə) taxtadan tikilmişdi və 1166-cı ildə yanmışdı. Bu dövrdən etibarən dəfələrlə tikilib dağıdılmışdı. Vaxtilə burada Çançun yaşamışdır və məzarı da burada yerləşir. Monqolların hücumu nəticəsində bir hissəsi salamat qalmışdı və indiki kompleksin təməli onun üzərində inşa edildi. İndi məbədin ərazisində "Ümumçin daos assosiasiyası", "Daos akademiyası", nəşriyyat, daosların hazırlıq kursu və təlim mərkəzləri və s. yerləşir. "Ümumçin daos assosiasiyası" 1957-ci ildə açılmışdı və siyasi səbəblərə görə 1966–1976-cı illərdə bağlanmışdır. Nəhayət, 1980-ci ildə yenidən öz fəaliyyətini bərpa edə bilmişdir. Assosiasiyanın yerləşdiyi Bayyunquan məbədinin divarında 12 heyvan (ilin adlarına uyğun olaraq) şəkli əks olunub.
Bayramlar
Torpaq tanrısının bayramı – tövbəyə həsr olunur, yağış çağırma ayinləri yerinə yetirilir.
Fa Xuey – mərasimlər bayramı. Bir neçə gün sürür.
Səma və su ruhlarının bayramı-Mərasimlər təşkil olunur.
Dan bayramları-Hər hansı tək bir tanrıya həsr olunan bayramlar
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
Е.А. Торчинов. Даосизм. Опыт историко-религиоведческого описания. СПб., 1993. 246 стр.
Е.А. Торчинова. Даосизм. "Дао-Дэ цзин". "Азбука-классика"; "Петербургское Востоковедение", 2004, 256 с.
Е.А.Тоpчинов, РЕЛИГИИ МИPА: ОПЫТ ЗАПPЕДЕЛЬНОГО ПСИХОТЕХНИКА И ТPАНСПЕPСОНАЛЬНЫЕ СОСТОЯНИЯ, СПб.: Центp "Петеpбypгское Востоковедение", 1998. Л.А. Бурлуцкая. "Лао-цзы" о равенстве среди равных // Бурлуцкая Л.А. Тайные общества или кто правит миром. М., 2003. С. 14–17.
Л.С. Васильев. Религиозный даосизм // Васильев Л.С. Культы, религии, традиции в Китае. М., 2001. С. 218–290. Е. Вонг. Даосизм. М.2001.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Daosizm milli dindir Daosizm Cin 道教 daojiao din ve felsefe elementlerini ozunde birlesdiren Cin enenevi telimi olan Tao ve ya seylerin yolu doktrinasidir Dini ve felsefeni birlesdiren San tzyao adlanan uc enenevi Cin telimlerinden biridir Lugetde Dao yol demekdir Termin kimi Dao tzyao yol haqqinda telim ve ya Tien Tao Semanin yolu sefi telim kimi hele e e IX esrlerde Sari Imperator Xuan di terefinden yaradilmisdi Ilkin menbeyi ibtidai sehre ve samanizme gedib cixir Din kimi e e II esrden etibaren yaranmaga baslasa da Daos dini sistemi ise artiq III IV esrlerde formalasdi Dinin esasinda Cju imperiyasinin saman kultu olumsuzluk ideyasi mistik merasimler ve felsefe enenesi durmusdu Daoizm harmoniyaya catmagin telimi esasinda yaradilmis dindir DinMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Panteizm PandeizmTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikTanri Ruh Gunah Iman Olumden sonraki heyat MebedDinlerin siyahisig TerifiTaoizm Daoizm ya da Taoculuk olaraq da xatirlanar Cin dilinde pinyin Daojiao kimi deyilir Daojia iki ayri sozun Turkcedeki qarsiligi olaraq istifade edilmekdedir Daojiao Cin medeniyyetinde bir dine isare ederken Daojia ise bir felsefe dusunce mektebini izah edir Ancaq ikisi de qaynagini Laozinin eseri Tao Te Chingden goturmusdur Dusunce mektebi olaraq Taoizmin qurucusu Laozinin ardindan Zhuangzi de bu axinin en ehemiyyetli numayendesidir Cin dini enenesine aid en original telimlerdendir Taoculugun ortaya qoydugu din anlayisi Cin dini enenesinin daha cox metafizik mezmunlu telimleri uzerine qurulmusdur Bu onu Cin medeniyyeti icerisinden cixmis Konfutsicilikden ayiran en boyuk xususiyyet olmusdur Lao tzuTaoizmin qurucusu Laoziye gore obyektlere ve anlayislara verdiyimiz menalar arzulari ve meqsedleri dogurarlar Yaxsi ve pis alcaq ve yuksek isiqliq ve qaranliq kimi Bu menalardan qopmamiz arzu ve meqsedlerimizden ayrilmamiz neticesinde hereketsizliye catariq Hereketsizlik bir defe qavrandiginda uygun heyata kecis qapisi acilar Kecmisin pesmanliqlari ve gelecek qaygisi ve planlari kimi gercek heyatdan qoparan tesir eder eyni zamanda insan heyatinda bir nov balanssizliq hali yaradar Uygun heyat ve tebii axis insanin icinde oldugu an ile inteqrasiya olunaraq yasamasini temin eder Bu uygunlasmaya yolu izlemek deyilir Yol menasini veren tao sozuyle nezerde tutulan budur Isde bu telimleri ortaya qoyan ve Taoizmin qurucusu olaraq bilinen Laozinin heyati haqqinda melumatimiz cox azdir Onun yasayib yasamadigi bele muzakire edilmisdir Haqqinda bir cox gorus ortaya atilmis ve efsaneler uydurulmusdur Cinin meshur tarixcilerinden Sima Qian E E 100 ilde yazdigi Shiji si ci adli eserinde Lao zinin bioqrafiyasini bu sekilde yazmisdir Lao Tzu Chou dovletinin Ku mintikasinda Li hsianggda Chu jen kendinde dogulmusdur Oz adi Erh aile adi Li mustear adi Dandir Chou sulalesi imperatorlugunun tarixcisi ve kitabxana gozetcisidir Buna gore onun esl adi Li Dandir Lao Tandir Lao Tzu ona verilmis bir leqebdir Qoca Mudrikmenasini verer Cin sifahi enenesinde E E 604 deye bilinen dogum ili Shi chida qeydli deyil Bu tarixin daha sonralari teyin olundugunu gostermekdedir Bununla birlikde bu sened onun yasadigini gosteren en yaxsi delil olaraq qebul edilmekdedir Mifologiyaya gore Laozinin anasi nurdan hamile qalmis 80 il sonra ag sacli ag saqqalli bir usaq dogmus Isde Laozi yeni qoca usaq leqebi buradan gelmekdedir Bu efsane daha ireliye aparilaraq dogum tarixi E E 1321 ci ile qeder cixarilmis ve muqeddes bir adam olaraq gosterilmisdir O zaman Lao chun adini almisdir Bezi arasdirmacilara gore bu kimi uydurma hekayelerin coxu Budizmden sonra Budist hekayelerine regbet ucun yazilmisdir Tarixi dovrlerSamanik Kokler E E 3000 E E 800 Taoizmin xususile bezi mistik xususiyyetleri ve rituallarinda saman koklerin qaliqlarini gormek mumkundur Simal Cinde Sari Cay yaxinlarinda bezi qebilelerde vu deyilen samanlar yasamaqda idi Qebilenin tebii felaketlerlere xesteliklere qarsi tebiet ruhlariyla qurduqlari elaqeyle derman tapmaga calisan samanlarin muveffeqiyyetsizlikleri olumle cezalandirila bilirdi Cou xanedanligi dovrunde samanlarin vezifeleri arasinda ruhlari devet etmek yagis yagdirmaq sefaciliq kehanet tapilirdi Samanik tetbiqlerin en aciq gorunusu Xan xanedanligi E E 206 B E 219 esnasinda Taoculugun dini ve buyusel istiqametlerinde meydana cixmisdi Klassik Dovr E E 700 E E 220 Cou imperatorlugunun siyasi ve ictimai strukturlari E E 770 de dagilmaga baslamisdi Sonraki bes yuz il feodal beylerin bir birleriyle zidd dusduyu siyasi qarisiqliq ve ic doyusduyu bir dovr olmusdu Bu dovrde Cinin meshur filosoflari Konfutsi Mencius Mo tzu Teqdim et tzu ve Taoizmin boyuk mutefekkirleri Lao tzu Chuang tzu ve Lieh tzu yasamisdi Dao Taoizmin felsefesinin qurucusu Lao tzu cenubdaki feodal Cu eyaletinde Li Erh adiyla taninan tehsilli ust sinife mensub ve imperatorluq arxivinde calisan bir kitabxanaci idi AnlayislarTao hem Lao tzu hem Chuan tzu terefinden aydin oldugu sekliyle sozle ifade edile bilmez buna gore onunla elaqedar simvolik bir izahat istifade etmisler Taonun beseri her hansi bir zehini qurulus ile aydin olmayacagini Onun menfileyici sifetleri sayilaraq gosterilmeye calisilmisdir adsiz sekilsiz suretsiz gorunmeyen esidilmeyendir O Chuang tzuya gore Tao semavi beraberlenmenin butun ziddleri ve ziddiyyetleri beraber eden mutleq birlik halidir Din Olaraq taoizmEva Vong Taoizm dininin panteist ve pluralist oldugunu ifade eder Tanrilar ruhlar ve olumsuzler sahib olduqlari guc ve isiqlanma derecesine gore Taoist panteonunda siralanarlar En yuksek seviyyeli tanrilara T ien tsun ve ya Goksel Efendiler deyilir onlari Ti Imperator Hou Imperatoru terefinden Vang Kral Hsien Olumsuz ve Shen Ruh izler Taoist dini xalq inanclari ve yerli kultler ile qarisdigi ucun tanrilari tarihoncesi zamandan qalma tebiet ruhlarini xalq qehreman ve alimlerini diger dinlerin tanrilarini ve olumsuzluk axtarisindaki kultlerin qurucularini da ehtiva etmekdedir Kimilerinin Tao ulugun qurucusu olaraq gordukleri Lao tzu bu dinde T ai shang Lao chun adiyla tanrilasdirilmisdir ve Taoist dininin butun Taoistlerce qebul edilen patriarxidir Inanc esaslariDaoizmin esas doqmasi insan ruhunun olmez olmasi etrafinda qurulub Daoizm xosbextliye catmaq ucun 3 yolu teqib etmeyi meslehet bilir Tebiet yolu Sema yolu ve Yer yolu Daoizmde esas kateqoriya Dao dur Dao Qanunauygunluq prinsip demekdir Dao her seyin baslangici ve kainatin temel qanunudur Iki cur tecelli edir Birinci halda tekdir her seyden ayrilib hec ne etmeyendir daim sukut halindadir agilla derk olunmaz tesvir olunmaz ve adsizdir Ikinci halda ise her seyi ehtiva edendir her yerde vardir dunya ile bir yerde deyisen su kimidir agilla derk olunan tesvir olunandir ve adi vardir Tesvir olunandir ve adi var II temel kateqoriya De adlanir ve xeyir quvve demekdir De Daonun ayrilmaz hissesidir dunyani sekillendirir ve onu qoruyur Daonun yoluna De quvvesi aiddir Dao yol kainatin ozu guc kainatda intizam yaradan rizadir De Daodan cixan fezilet exlaq meneviyyatdir Cin hakiminin nesline oture bileceyi semavi quvvedir Dao De formasinda butun canlilarda tecessum edir De varliqlari formalasdiran ve dunyani realliga ceviren umumbeser prinsipdir ExlaqDaoizmin mektebleri muxtelif etik normalari ireli sururduler bunlara 5 exlaq prinsipi ve 10 fezilet aid edilir Exlaq prisipleri oldurme yalan danisma ogurlama serab icme zinaya yol acma Feziletler ogul borcu boyuklere hormet etrafdakilara mehebbet sebir pis emellerden cekindirmek ozunuqurban heyvan ve bitkileri coxaltmaq yol ve quyulari tikmek cahilleri oyretmek muqeddes metnleri oxumaq ve merasimleri kecirtmek Esas prinsip U Vey sukunet dir Insan dunya nizamina uygunlasmali guc serf etmeden Daoya tabe olmalidir Insan yaxsi ile pisi gozel ile cirkini bilmeli duzgun sadiq ve qabiliyyetli olmalidir Lao hemcinin savasa qarsi idi Ali insanlar huzur ve sulhe deyer vermelidir Sevgi hormet ve itaetle pisliye qalib gelmek olar Lao tzi savasin eleyhine cixis edirdi Muqeddes kitablar1 Dao de tzin Yol ve onun gucu Daoizmin esas kanonu sayilir Dao yol cayin axari De davranis qanunu meneviyyat numunesi demekdir Revayete gore omrunun sonuna yaxin Cini terk etmek qerarina gelen Lao tzini serhedde saxlayirlar Bu qerib qocanin simasinda mudriklik goren menteqe reisi ondan olkeni terk etmezden once bildiklerini qisa sekilde yazmagi xahis edir Lao tzi 5000 heroqlifden ibaret Dao de tszin adli felsefi traktati bir geceye yazir subh tezden ise Cini hemiselik terk edir 2 Cjuan tszi Muellifi Daosizmin ikinci banisi sayilan Cjuan Tzinin eseri 3 hisseden ibaretdir 7 basliqli Daxili ney pyan 8 den 22dek Xarici vay pyan ve 23 den 33 dek Qarisiq tzya pyan bolmeler e e IV III esrde Yalniz Daxili bolme onun oz elyazmasi sayilir diger iki bolme ise telebelerin elyazmasidir Eser Dao De tzin den ferqli olaraq daosizm felsefesini elvan pritca ve mifoloji materiallar esasinda eyani sekilde illustrasiya etmisdir 3 Le tszi nin muellifi Le Yuydur e e IV III esrde Daoistlerin tebiet ve etraf dunya ile bagli felsefi prinsipleri izah olunur Insanin sexsi rifahinin onun ictimai menfeetinden ustun oldugu ideyasina yer verilir 4 Bunlardan elave V esrde 250 metnden ibaret Daos kanonu Dao Tzan Daonun xezinesi formlasmaga baslayir 1607 ci ilde ise 56 metn elave olunmaqla tamamlanir IbadetDaoizmde olumsuzluyu elde etmek ucun insanlara kimyagerlik yoqa saglam qidalanma ve pehriz sehir ve muxtelif guclu ilahlara dua ve niyaz kimi xususlar komek ede biler Daosizmde meditasiya neticesinde en ali ezoterik noqteye Cji catmaq olur Meditasiya metodu Vipasyana adlanir Kanonlarda bu cur tesvir olunur Evvel sakit oturub hec ne haqqinda dusunmemelisen Ruhunu qoruyub fikirlerini sukunetde saxlamalisan Nefesini daim kontrol altinda saxlamalisan Ve ancaq bu zaman ureyindeki ates asagi enib kontrol altinda saxlamalisan Ve ancaq bu zaman ureyindeki ates asagi enib boyreklerdeki su yuxari qalxanda iki baslangic bir birine qarismaqla olumsuzluye cata bilersen Dine giris 6 yasinda baslayir qizlar ve oglanlar bu yasda dini tehsil almaq ucun rahiblerin yanina gonderilir m aydin DT 68 Rahiblik institutu VII VIII esrlerde yarandi 1901 ci iledek qiz ve oglanlar bir monastrda yasayirdilar sonra ise monastrlar ayrildi Merasimler ikipilleli iyerarxiya seklinde temsil olunan ruhani sinifler terefinden heyata kecirilir Yuxari pille Dao si rituallari kecirmek huququna sahibdir Ibadet qedim Cin edebi dilinde her ayin 1 ci ve 15 ci gunu yerine yetirilir Olumden sonra ruhlari yere qayitmamasi ucun mezarin ustunde mueyyen rituallari kecirirler qurban kesirler yemek paltar zinet esyalari heykelcikler ve musiqi aletleri getirib qoyurlar Il donumlerinde qebrler uzerinde pul yandirirlar Inanca gore bunlar edilmese yere qayidan quy adli ruh ac ruh istenilen bedene daxil ola biler Cjay merasimi temizlik merasimidir Bedenin temizlenmesi ucun oruc tutulur et ve sud mehsullari yeyilmir Mektebler Mistik e e IV esr Tebiet qanunlarina inanilir ve meditasiya yolu ile derk olunacagina inanilir Ferdi e e IV esr Qedere inanirlar Leqalist e e III esr Dunyanin mueyyen qanunlara gore hereket etmesine inanilir Kimyager e e I esr Sehirbazliq mektebidir Sehir ve cadu boyuk yer tutur Mesih inanci Li Xuan Daos usyanlarinin bascisina verilen addir ki o da V esre aid olunan Lao Tzinin Cevrilmelere aid kitab inda mesihin adi ile baglidir Mesihin gelisi ile xalqlar rahatliq ve huzur tapacaqlarina inanilir Mebed Mebedler Daoizmin ilk dovrlerinde muhum yer tutmamislar yalniz Buddizmin tesiri altinda VII VIII esrlerden tikilmeye baslandi Mebede Miao monastirlara Kunq monastir mebedine Kuan deyilir Coxu Cinin simalinda tikilirdi cunki cenubda buddist mebedleri artiq vardi En meshur mebedlerden Louquan terrasasidir ki mehz burada Lao Tzi oz telebelerine ders kecmeyi revayet olunur Daha sonra Ag buludlar mebedi en boyuyu sayilir Sicuan rayonunda 739 cu ilde Tan sulalesi dovrunde taxtadan tikilmisdi ve 1166 ci ilde yanmisdi Bu dovrden etibaren defelerle tikilib dagidilmisdi Vaxtile burada Cancun yasamisdir ve mezari da burada yerlesir Monqollarin hucumu neticesinde bir hissesi salamat qalmisdi ve indiki kompleksin temeli onun uzerinde insa edildi Indi mebedin erazisinde Umumcin daos assosiasiyasi Daos akademiyasi nesriyyat daoslarin hazirliq kursu ve telim merkezleri ve s yerlesir Umumcin daos assosiasiyasi 1957 ci ilde acilmisdi ve siyasi sebeblere gore 1966 1976 ci illerde baglanmisdir Nehayet 1980 ci ilde yeniden oz fealiyyetini berpa ede bilmisdir Assosiasiyanin yerlesdiyi Bayyunquan mebedinin divarinda 12 heyvan ilin adlarina uygun olaraq sekli eks olunub Bayramlar Torpaq tanrisinin bayrami tovbeye hesr olunur yagis cagirma ayinleri yerine yetirilir Fa Xuey merasimler bayrami Bir nece gun surur Sema ve su ruhlarinin bayrami Merasimler teskil olunur Dan bayramlari Her hansi tek bir tanriya hesr olunan bayramlarHemcinin baxKonfusicilikEdebiyyatE A Torchinov Daosizm Opyt istoriko religiovedcheskogo opisaniya SPb 1993 246 str E A Torchinova Daosizm Dao De czin Azbuka klassika Peterburgskoe Vostokovedenie 2004 256 s E A Topchinov RELIGII MIPA OPYT ZAPPEDELNOGO PSIHOTEHNIKA I TPANSPEPSONALNYE SOSTOYaNIYa SPb Centp Petepbypgskoe Vostokovedenie 1998 L A Burluckaya Lao czy o ravenstve sredi ravnyh Burluckaya L A Tajnye obshestva ili kto pravit mirom M 2003 S 14 17 L S Vasilev Religioznyj daosizm Vasilev L S Kulty religii tradicii v Kitae M 2001 S 218 290 E Vong Daosizm M 2001