Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şintoizm və ya Şinto (yap.神道, şinto, "tanrıların yolu") — Yaponiyanın ənənəvi dini.
Qədim yaponların animist inanclarına əsaslanır və ibadət obyektləri çoxsaylı tanrılar və ölülülərin ruhudur. Etimoloji cəhətdən yaponca iki sözün birləşimindən yaranmışdır. Şin tanrılar və ya ruhlar, to isə yol deməkdir. Tarix boyu şintoizm daha çox buddizm və konfutsiçiliyin təsirlərinə məruz qalmışdır.
Qədim yaponlar onları əhatə edən təbiət hadisələrinin, bitki və heyvanların, ölmüş əcdadlarının ruhları olduğunu deyir, onlara sitayiş edirdilər. Şintoizmdə həmçinin totemizm, animizm və digər ibtidai dinlərin də təsiri aşkar şəkildə əks olunmuşdur.
Hazırda Yaponiyada şintoistlərin 80 minə qədər məbədi, 119 milyondan artıq bu inananı var. Yaponiyadan başqa şintoizm ancaq Havayda və Braziliyada yayılmışdır ki, bu həmin ərazilərdə yapon imiqrantlarının çox olması ilə əlaqəlidir. Şintoizmdə əsas yerlərdən birini də, Kami inancı tutur.
Tarixi
Şintoizm ənənəvi yapon dinidir. Yaponlar öz inancları üçün Şintoizm yerinə eyni mənaya gələn tanrılar/ruhlar yolu mənasında kami-no-michi terminini istifadə edirlər. Şinto, folklor, cadu, ata ruhları, ritualizm vərasionalizm də daxil çox sayda çeşidli yapon dini və milli tətbiqlərinə işarə edən kollektiv bir termindir.
Bu yapon dininin inanclarına əsasən Günəş İlahəsi atalardan qalan torpaqların qoruyucusudur və imperator ailəsinin bu İlahənin nəslindən olduğu və onun təcəssüm etdirdiyi bildirilir. Buddizmin Mahayana məzhəbi eradan əvvəl 552-ci ildə Yaponiyaya gəldi və Sintoizm dini ilə qarşılaşdıqdan sonra Buddizmin bir çox anlayışları və inancları Sintoizm dininə də təsir göstərdi. Tanrılara və imperatora sitayiş etmək, ölülər üçün qurban kəsərək xüsusi əməllər həyata keçirtmək və vətənə olan hörmət bu məzhəbin adət-ənənələrindəndir. Buşido, (yəni qəhrəmanların yolu) adlı mərdlik məktəbi də müəyyən dərəcədə Zen məzhəbindən təsirlənmiş və şərəfin, mənliyin, qorunub saxlanılması üçün mərdliyin və müqavimətin vacib olduğunu bildirmişdir. Buna görə də, döyüşçülər məğlub olarkən xüsusi ayin daxilində ömür boyu öz üzərində gəzdirdikləri xəncər vasitəsilə qarınlarını yırtırdılar. Şinto məzhəbinə dəfələrlə əlavələr edilmişdir və sonda 1946-cı ildə imperatora sitayiş etmək adəti imperatorun özü tərəfindən ləğv edilmişdir. indiki vaxtda bu din Buddizm dini ilə birlikdə Yaponiyada varlığını davam etdirir.Şinto anlayışının, ümumi yapon inancını ölkəyə xaricdən gələn inanclardan Şinto ayırmaq üçün ilk dəfə səkkizinci əsrdə yazılmış Nihongi’de istifadə edildiyi ifadə edilir. Əsli Çin dilində olan bu ifadənin yapon dilində qarşılığı Kami no Miçidir və bu da "Kamilerin Yolu" anlamına gəlir. Bu səbəblə Şintoizm’i doğru başa düşə bilmək üçün hər şeydən öncə bu inancın adında keçən kami qavramını bilmək vacibdir. Kami, yapon dilində "mənəvi varlıqlar, üstün, yuxarıdakı, uca, üstün güclər, müqəddəs varlıqlar, ruhlar" kimi mənalara gəlir və ruhlar, mələklər,tanrılar, cinlər kimi görünməyən bütün varlıqların ümumi adı olaraq istifadə edilir. Çox əvvəllərdən bəri mövcudiyyətinə inanılan üstün, tanrısal ixtisasçılar kami yanında ölən insanların ruhlarının da bir çeşid kami olduğu düşünülür.
Tanrı inancı
Şintoizmdə tanrılar deyildiyində kami ağıla gələrkən, kami qavramı bir yerdə istifadə edildiyində isə tanrılar ifadə edilmək istməməmiş ola bilər. Bunun nə anlama gəldiyini doğru anlaya bilmək üçün cümlənin bağlamı diqqətə alınmalıdır. Yəni Şintoizmdə tanrılar kamilərdir, ancaq hər kami tanrı deyildir. Kami ilə Köhnə Türk inanclarındakı "kam" sözünə bənzərliyindən yola çıxan bəzi araşdırmaçılar bunların, Orta Asiya dillərindən qaynağını alan və bənzər anlama gələn qavramlar olduğunu da iddia etmişlərdir. Şinto inancında hər kami eyni özəlliklərə və gücə sahib olaraq başa düşülməz. Yaxşı kamilər olduğu kimi, piskamilərin də varlığına inanılır. Həyatında yaxşılıqlar edərək ölmüş olan bir kişinin yaxşı kami, pis işlər edərək ölən birisinin isə pis kami olduğu düşünülür.
Dünyanın yaradılışından bəri aktiv olan Ameterasu (Güneş Tanrıçası) kimi üstün kamilər yanında, topluma faydalı işlər edib, xalq tərəfindən sevilən bəzi ölmüş insanlar da duaya, caduya və niyaza layiq kamilər olaraq qəbul edilir və onlar adına düzəldilən məbədlərdə özlərnə ibadət edilir. Kamilərin bir qisminin, yaxşı ya da pis olaraq düşünülməyib, insanların onları çeşidli vəsilələrlə təzimlə anması və onlara təqdimçilərin təqdim etməsi nəticəsində insanların leyhlərinə çevrilməsi, tam tərs vəziyyətdə isə əleyhlərinə döndürülməsi mümkündür. Ancaq bu vəziyyət bütün kamilər üçün keçərli deyil; zira dinî mətnlər və mifologiya da , insanların heç bir yanlış davranış ilə bağlantısı olmadan var olan pis kamilər də, gözə sataşar. Şintoizmdə tanrıların və ruhların sayı çıxmaq üçün çox böyükdür. Günəş tanrısı sayılan Amaterasu Ali Tanrısıdır. Erkən Yapon mifologiyasına görə, bu tanrı Yapon imperatorlarının əcdadı kimi təsvir edilmişdir. O, səma ölkəsinin tanrısıdır. İlahiliyin simvolu güzgüdür. Yapon əcdadları və digər tanrıların yaradıcıları hesab edilən İzanagi və İzanami kişi və qadın tanrılarıdır. Erkən mifologiyaya görə, qadın ilahə İzanami od tanrısını dünyaya gətirərkən öldü. Kişi tanrısı İzanaqi isə həyat yoldaşı Ay tanrısı Tsukiyominin ölümündən sonra keçirilən təmizlənmə mərasimində sol gözündən günəş tanrısı Amaterasunu dünyaya gətirib; fırtına və dəniz tanrısı Sosanowo, atəş tanrısı Ataqo; Yemək tanrısı İnari oldu. Şintoizmdə mifologiya mühüm yer tutur. Əbədi olaraq mövcud olan üç kami bir sıra kişi və qadın kami yaradır. Bir gün, kişi kami İzanagi və qadın kami İzanami səma körpüsündə dayanarkən, İzanagi müqəddəs qılıncını aşağıda olan xaos dənizinə batır/atdırır və qılıncını dənizdən çıxaran kimi, onun damcıları düşür. qılıncdan düşən su dənizi laxtalanır və beləliklə də Yapon adalarını əmələ gətirir. Bu iki kami — İzanagi və İzanami — sonradan bu adalara düşərək, burada evləndilər və Şintoizmdə sitayiş edilən və hörmət edilən saysızhesabsız kamilər dünyaya gətirdilər. Bu kami nəslindən əlavə, İzanagi günəş anrısı Amaterasu və ay tanrısı Tsukiyomi-no-Mikoto doğurur. İllər sonra adalardakı nizamsız həyatdan və xaosdan narahat olan Amaterasu, böyük oğlu Ninigiyə yer üzünə enib idarəçiliyi ələ almağı tapşırır. Ninigi də bu nizama əməl edərək yerə enir və bununla da ilk insan imperatoru titulunu alır. Bu mifoloji hekayəyə görə, həm Yapon adaları, həm də yaponlar ilahi mənşəlidir. Buna görə də II. İkinci Dünya Müharibəsinə qədər hər bir imperator günəş tanrısı Amaterasunun oğlu hesab olunurdu.
Müqəddəs Kitab
Vəhyə əsaslanan bir konsepsiya çərçivəsində olmasa da, Şintoizmi çoxallahlıq bir müqəddəsi ilə uyğun şərh edən bəzi yazılı mətnlər Şintoistlər arasında hörmətli yer tutur.
Kojiki
Qədim məsələlərin qeydi — Miladdan sonra 712-ci illərdə yapon dilində yazılmış ən qədim yapon müqəddəs kitabıdır. Təməl olaraq yaradılış Yaponiyanın yaradılışı və yaponların dini ənənələri və ənənəvi mifoloji və nağılları və hekayələri yerləşməkdədir.
Nihongi Nihon Şoki
Yaponiya İcazənamələri — Yapon yaradılış mifologiyası və ilahi varlıqlarla əlaqəli hekayələr ehtiva edən ən qədim yapon müqəddəs yazılarında biridir. Miladdan sonra 720-ci ildə toplanmışdır.
Engi Şiki
Miladdan sonra 900-cü illərdə toplanan və Şinto ənənəsi və günümüzdə Şinto ənənəsində istifadə edilən çox ibadətlə əlaqəli qanunları ehtiva edən erkən dövr yapon müqəddəs kitab kolleksiyasıdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VIII ҹилд: Прадо—Спринт. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1984. С. 452.
- Cengiz Batuk-Şintoizm; Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakultesi Flsefe ve Din Bilim Dalı;Samsun; 2018; s.2
- Hüseyn Tövfiqi- Böyük Dinlərlə Tanışlıq; Xəzər Universiteti Nəşri; Bakı; 2018 ; s.82,83
- Halil İbrahim Şenavcu- Şintoizmdeki Tanrı İnancının Japon Sosyal Yaşamına Etkisi; İzmir Katip Çelebi Üniversitesi; Araşrtırma Makalesi; İzmir; 2022; s.78
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sintoizm ve ya Sinto yap 神道 sinto tanrilarin yolu Yaponiyanin enenevi dini Qedim yaponlarin animist inanclarina esaslanir ve ibadet obyektleri coxsayli tanrilar ve olululerin ruhudur Etimoloji cehetden yaponca iki sozun birlesiminden yaranmisdir Sin tanrilar ve ya ruhlar to ise yol demekdir Tarix boyu sintoizm daha cox buddizm ve konfutsiciliyin tesirlerine meruz qalmisdir Qedim yaponlar onlari ehate eden tebiet hadiselerinin bitki ve heyvanlarin olmus ecdadlarinin ruhlari oldugunu deyir onlara sitayis edirdiler Sintoizmde hemcinin totemizm animizm ve diger ibtidai dinlerin de tesiri askar sekilde eks olunmusdur Hazirda Yaponiyada sintoistlerin 80 mine qeder mebedi 119 milyondan artiq bu inanani var Yaponiyadan basqa sintoizm ancaq Havayda ve Braziliyada yayilmisdir ki bu hemin erazilerde yapon imiqrantlarinin cox olmasi ile elaqelidir Sintoizmde esas yerlerden birini de Kami inanci tutur TarixiSintoizm enenevi yapon dinidir Yaponlar oz inanclari ucun Sintoizm yerine eyni menaya gelen tanrilar ruhlar yolu menasinda kami no michi terminini istifade edirler Sinto folklor cadu ata ruhlari ritualizm verasionalizm de daxil cox sayda cesidli yapon dini ve milli tetbiqlerine isare eden kollektiv bir termindir Bu yapon dininin inanclarina esasen Gunes Ilahesi atalardan qalan torpaqlarin qoruyucusudur ve imperator ailesinin bu Ilahenin neslinden oldugu ve onun tecessum etdirdiyi bildirilir Buddizmin Mahayana mezhebi eradan evvel 552 ci ilde Yaponiyaya geldi ve Sintoizm dini ile qarsilasdiqdan sonra Buddizmin bir cox anlayislari ve inanclari Sintoizm dinine de tesir gosterdi Tanrilara ve imperatora sitayis etmek oluler ucun qurban keserek xususi emeller heyata kecirtmek ve vetene olan hormet bu mezhebin adet enenelerindendir Busido yeni qehremanlarin yolu adli merdlik mektebi de mueyyen derecede Zen mezhebinden tesirlenmis ve serefin menliyin qorunub saxlanilmasi ucun merdliyin ve muqavimetin vacib oldugunu bildirmisdir Buna gore de doyusculer meglub olarken xususi ayin daxilinde omur boyu oz uzerinde gezdirdikleri xencer vasitesile qarinlarini yirtirdilar Sinto mezhebine defelerle elaveler edilmisdir ve sonda 1946 ci ilde imperatora sitayis etmek adeti imperatorun ozu terefinden legv edilmisdir indiki vaxtda bu din Buddizm dini ile birlikde Yaponiyada varligini davam etdirir Sinto anlayisinin umumi yapon inancini olkeye xaricden gelen inanclardan Sinto ayirmaq ucun ilk defe sekkizinci esrde yazilmis Nihongi de istifade edildiyi ifade edilir Esli Cin dilinde olan bu ifadenin yapon dilinde qarsiligi Kami no Micidir ve bu da Kamilerin Yolu anlamina gelir Bu sebeble Sintoizm i dogru basa duse bilmek ucun her seyden once bu inancin adinda kecen kami qavramini bilmek vacibdir Kami yapon dilinde menevi varliqlar ustun yuxaridaki uca ustun gucler muqeddes varliqlar ruhlar kimi menalara gelir ve ruhlar melekler tanrilar cinler kimi gorunmeyen butun varliqlarin umumi adi olaraq istifade edilir Cox evvellerden beri movcudiyyetine inanilan ustun tanrisal ixtisascilar kami yaninda olen insanlarin ruhlarinin da bir cesid kami oldugu dusunulur Tanri inanciSintoizmde tanrilar deyildiyinde kami agila gelerken kami qavrami bir yerde istifade edildiyinde ise tanrilar ifade edilmek istmememis ola biler Bunun ne anlama geldiyini dogru anlaya bilmek ucun cumlenin baglami diqqete alinmalidir Yeni Sintoizmde tanrilar kamilerdir ancaq her kami tanri deyildir Kami ile Kohne Turk inanclarindaki kam sozune benzerliyinden yola cixan bezi arasdirmacilar bunlarin Orta Asiya dillerinden qaynagini alan ve benzer anlama gelen qavramlar oldugunu da iddia etmislerdir Sinto inancinda her kami eyni ozelliklere ve guce sahib olaraq basa dusulmez Yaxsi kamiler oldugu kimi piskamilerin de varligina inanilir Heyatinda yaxsiliqlar ederek olmus olan bir kisinin yaxsi kami pis isler ederek olen birisinin ise pis kami oldugu dusunulur Dunyanin yaradilisindan beri aktiv olan Ameterasu Gunes Tanricasi kimi ustun kamiler yaninda topluma faydali isler edib xalq terefinden sevilen bezi olmus insanlar da duaya caduya ve niyaza layiq kamiler olaraq qebul edilir ve onlar adina duzeldilen mebedlerde ozlerne ibadet edilir Kamilerin bir qisminin yaxsi ya da pis olaraq dusunulmeyib insanlarin onlari cesidli vesilelerle tezimle anmasi ve onlara teqdimcilerin teqdim etmesi neticesinde insanlarin leyhlerine cevrilmesi tam ters veziyyetde ise eleyhlerine dondurulmesi mumkundur Ancaq bu veziyyet butun kamiler ucun kecerli deyil zira dini metnler ve mifologiya da insanlarin hec bir yanlis davranis ile baglantisi olmadan var olan pis kamiler de goze satasar Sintoizmde tanrilarin ve ruhlarin sayi cixmaq ucun cox boyukdur Gunes tanrisi sayilan Amaterasu Ali Tanrisidir Erken Yapon mifologiyasina gore bu tanri Yapon imperatorlarinin ecdadi kimi tesvir edilmisdir O sema olkesinin tanrisidir Ilahiliyin simvolu guzgudur Yapon ecdadlari ve diger tanrilarin yaradicilari hesab edilen Izanagi ve Izanami kisi ve qadin tanrilaridir Erken mifologiyaya gore qadin ilahe Izanami od tanrisini dunyaya getirerken oldu Kisi tanrisi Izanaqi ise heyat yoldasi Ay tanrisi Tsukiyominin olumunden sonra kecirilen temizlenme merasiminde sol gozunden gunes tanrisi Amaterasunu dunyaya getirib firtina ve deniz tanrisi Sosanowo ates tanrisi Ataqo Yemek tanrisi Inari oldu Sintoizmde mifologiya muhum yer tutur Ebedi olaraq movcud olan uc kami bir sira kisi ve qadin kami yaradir Bir gun kisi kami Izanagi ve qadin kami Izanami sema korpusunde dayanarken Izanagi muqeddes qilincini asagida olan xaos denizine batir atdirir ve qilincini denizden cixaran kimi onun damcilari dusur qilincdan dusen su denizi laxtalanir ve belelikle de Yapon adalarini emele getirir Bu iki kami Izanagi ve Izanami sonradan bu adalara duserek burada evlendiler ve Sintoizmde sitayis edilen ve hormet edilen saysizhesabsiz kamiler dunyaya getirdiler Bu kami neslinden elave Izanagi gunes anrisi Amaterasu ve ay tanrisi Tsukiyomi no Mikoto dogurur Iller sonra adalardaki nizamsiz heyatdan ve xaosdan narahat olan Amaterasu boyuk oglu Ninigiye yer uzune enib idareciliyi ele almagi tapsirir Ninigi de bu nizama emel ederek yere enir ve bununla da ilk insan imperatoru titulunu alir Bu mifoloji hekayeye gore hem Yapon adalari hem de yaponlar ilahi menselidir Buna gore de II Ikinci Dunya Muharibesine qeder her bir imperator gunes tanrisi Amaterasunun oglu hesab olunurdu Muqeddes KitabVehye esaslanan bir konsepsiya cercivesinde olmasa da Sintoizmi coxallahliq bir muqeddesi ile uygun serh eden bezi yazili metnler Sintoistler arasinda hormetli yer tutur Kojiki Qedim meselelerin qeydi Miladdan sonra 712 ci illerde yapon dilinde yazilmis en qedim yapon muqeddes kitabidir Temel olaraq yaradilis Yaponiyanin yaradilisi ve yaponlarin dini eneneleri ve enenevi mifoloji ve nagillari ve hekayeleri yerlesmekdedir Nihongi Nihon Soki Yaponiya Icazenameleri Yapon yaradilis mifologiyasi ve ilahi varliqlarla elaqeli hekayeler ehtiva eden en qedim yapon muqeddes yazilarinda biridir Miladdan sonra 720 ci ilde toplanmisdir Engi Siki Miladdan sonra 900 cu illerde toplanan ve Sinto enenesi ve gunumuzde Sinto enenesinde istifade edilen cox ibadetle elaqeli qanunlari ehtiva eden erken dovr yapon muqeddes kitab kolleksiyasidir Hemcinin baxBuddizm Konfutsicilik DaosizmIstinadlarAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VIII ҹild Prado Sprint Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1984 S 452 Cengiz Batuk Sintoizm Ondokuz Mayis Universitesi Ilahiyat Fakultesi Flsefe ve Din Bilim Dali Samsun 2018 s 2 Huseyn Tovfiqi Boyuk Dinlerle Tanisliq Xezer Universiteti Nesri Baki 2018 s 82 83 Halil Ibrahim Senavcu Sintoizmdeki Tanri Inancinin Japon Sosyal Yasamina Etkisi Izmir Katip Celebi Universitesi Arasrtirma Makalesi Izmir 2022 s 78