Yapon dili yap 日本語 Yaponiyanın rəsmi dövlət dilidir hesab olunur Bu dildə 125 milyon insan danışır əlifbası çin dilinin

Yapon dili (yap. 日本語 ) — Yaponiyanın rəsmi dövlət dilidir. hesab olunur. Bu dildə 125 milyon insan danışır. Əlifbası çin dilinin "kanci" xəttindən formalaşmışdır. Kanci hiraqana və katakanada istifadə olunur. Bundan başqa "imatokana" deyilən və sadəcə imperator sarayında istifadə edilən bir xətt növü də var. 2000-dən çox kanci istifadə olunur, lakin hiraqana və kataqana hərəsi 47 hərfdir. Bu xətlərə bəzi əlamətləri artırdıqda başqa səslər əmələ gəlir. Müasir yapon dilində, xüsusən şirkət adları, reklamlar və yapon dilinin kompüterə keçirilməsində romaci adı verilən latın əlifbası da işlənir.

Yapon dili
Orijinal adı	日本語
Ölkələr	Yaponiya, Quam, Tayvan, Şimali Koreya, Cənubi Koreya, Filippin, Peru, Avstraliya
Danışanların ümumi sayı	125 milyon
Təsnifatı
Kateqoriya	Avrasiya dilləri

Yazı	kanci, katakana
Dil kodları
QOST 7.75–97	япо 870
ISO 639-1	ja
ISO 639-2	jpn
ISO 639-3	jpn
ISO 639-5	jpx
Dilin strukturlarının dünya atlası	jpn
	jpn
Linguasphere	45-CAA
ABS ASCL	72, 7201
IETF	ja
Glottolog	nucl1643
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Türk dilləri kimi iltisaqi dildir. Yapon dili Ural-Altay dillərindən olduğuna görə türk dillərinə müəyyən yaxınlığı var.

Dilin adı

Yaponca yapon dilini iki cür adlanırlar. Başqa dillərin kontekstində "nihonqo" (日本語) sözü işlədilir. Bu, hərfi tərcümədə "yapon dili" deməkdir. Lakin, milli mədəniyyətin bir hissəsi, Yaponiyada tədris olunan fənn kimi, doğma dövlət dili olaraq o, adətən "kokuqo" (國語 və ya 国語), yəni "ölkə dili" və ya "milli dil" adlandırılır. Bu söz başqa dillər üçün də istifadə edilə bilər, amma əsasən məhz yapon dili üçün istifadə edilir.

Tarixi

Yapon dili yazıda Yayoy dövründən başlayaraq istifadə olunur.

Hiraqana əlifbası

Hiraqana
a	i	u	e	o	(ya)	(yu)	(yo)

ka	ki	ku	ke	ko	きゃ kya	きゅ kyu	きょ kyo
sa	shi	su	se	so	しゃ sha	しゅ shu	しょ sho
ta	chi	tsu	te	to	ちゃ cha	ちゅ chu	ちょ cho
na	ni	nu	ne	no	にゃ nya	にゅ nyu	にょ nyo
ha	hi	fu	he	ho	ひゃ hya	ひゅ hyu	ひょ hyo
ma	mi	mu	me	mo	みゃ mya	みゅ myu	みょ myo
ya		yu		yo
ra	ri	ru	re	ro	りゃ rya	りゅ ryu	りょ ryo
va	vi		ve	vo
				n

が ga	ぎ gi	ぐ gu	げ ge	ご go	ぎゃ gya	ぎゅ gyu	ぎょ gyo
ざ za	じ ji	ず zu	ぜ ze	ぞ zo	じゃ ja	じゅ ju	じょ jo
だ da	ぢ (ji)	づ (zu)	で de	ど do	ぢゃ (ja)	ぢゅ (ju)	ぢょ (jo)
ば ba	び bi	ぶ bu	べ be	ぼ bo	びゃ bya	びゅ byu	びょ byo
ぱ pa	ぴ pi	ぷ pu	ぺ pe	ぽ po	ぴゃ pya	ぴゅ pyu	ぴょ pyo

Katakana əlifbası

ア (a) イ (i) ウ (u) エ (e) オ (o)

K カ (ka) キ (ki) ク (ku) ケ (ke) コ (ko)

S サ (sa) シ (şi) ス (su) セ (se) ソ (so)

T タ (ta) チ (çi) ツ (tsu) テ (te) ト (to)

N ナ (na) ニ (ni) ヌ (nu) ネ (ne) ノ (no)

H ハ (ha) ヒ (hi) フ (fu) ヘ (he) ホ (ho)

M マ (ma) ミ (mi) ム (mu) メ (me) モ (mo)

Y ヤ (ya) ユ (yu) ヨ (yo)

R ラ (ra) リ (ri) ル (ru) レ (re) ロ (ro)

V ワ (va) ヰ (vi) ヱ (ve) ヲ (vo / o)

N ン (n)

Kanci

Eramızın V əsrində Çindən Yaponiyaya gəlmiş xəttdır. Katakana və hiraqana da kancidən tutulmuş xəttdir. Hazırda kanci Çin, Yaponiya və Koreyada işlənilir.

Misal

Kanci	Tələffüz	Məna
土	tsuçi	Torpaq
天	ten	Göy, səma
水	mizu	Su
火災	Kasai	Od, atəş
風	kaze	Yel, külək
男	otoko	Kişi
女	onna	Qadın
食べる	taberu	yemək
飲む	nomu	içmək
大きい	ōkii	böyük
小さい	çīsai	balaca
夜	yoru	Gecə
日	hi	Gündüz

Qrammatikası

Sifətin ismi təyin etməsi və onun isimdən öncə gəlməsi türk diliylə eynidir.

Məsələn:

赤いリンゴ　akai rinqo
qırmızı alma
私の赤いリンゴ　vataşi no akai rinqo　
mənim qırmızı almam

Subyekt cümlənin əvvəlində gəlir. Cümlənin tərtibi belədir: Subyekt Obyekt Fel. Misal:

私はリンゴを食べました。 vataşi va rinqo o tabemaşta. (mən almanı yedim).
リンゴを私は食べました。rinqo o vataşi va tabemaşta. (almanı mən yedim).

Sadə söz və ifadələr

おはようございます。Ohayo → 　Sabahınız xeyir
こんにちは　Konniçiva　 → Salam
こんばんは　Konbanva → Axşamınız xeyir
さようなら　Sayonara → Gülə gülə
おやすみなさい　Oyasuminasay → Gecəniz xeyir
お元気ですか　Ogenki desu ka? → Necəsiniz?
はい　hai → Bəli
いいえ　ie → Xeyr
ありがとうございます　Arigato → Sağ olun (təşəkkür edirəm)

Fonetika

Yapon dilində 5 sait var. (あ (a), い (i), う (u), え (e), お (o)). Bütün samitlər bu 5 saitlə işlənilir. Ona görə yapon dilində samit səs tək işlənilmir (ん (N) hərfindən başqa). Məsələn, Ka, Ha, Ma, Sa, Ta, Ra, Ya.

Tarixi mənbələrə görə yapon dilində 8 sait varmış. Bu səslərdən 3-ü Heyan dövründə ixtisar olunub. Azərbaycan dilində olub yapon dilində olmayan səslər bunlardır: X, Ğ, J, Ö, Ü, V, G. Yapon dilində olub Azərbaycan dilində mövcud olmayan səslər isə bunlarddır: つ (Tsu) və わ (Ua). Yapon dilində qəliz səslər (X, Ğ, J) olmadığına görə sadə səslənir. Səslənmə baxımından ispan, yunan və italyan dillərinə yaxındır.

Mənbə

ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 69

Xarici keçidlər

Yapon dili əlifba tapşırıq (PDF)
AKSER Brasil – Video 2009-02-02 at the Wayback Machine

Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

"The Japanese were exposed to written matter as early as the late Yayoi period (c. ?1000 BC- 300 AD)." A History of the Japanese Language, Cambrige University Press, 2011, page 11.

[1] "The Japanese were exposed to written matter as early as the late Yayoi period (c. ?1000 BC- 300 AD)." A History of the Japanese Language, Cambrige University Press, 2011, page 11.