Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Busido (yap, 武士道 "döyüşçünün yolu") - Yapon cəngavərlik kodeksi. Kodeksdə əsasən samurayların riayət etməsi tələb olunan qaydalar və həyat tərzi əks olunmuşdu. Bu baxımdan busido Avropa orta əsr cəngavərlik qaydalarının analoqudur. Kodeksə görə samuraydan ölümə qədər məğrurluq, sədaqət, qənaətcillik və döyüş sənətlərində məharət tələb olunurdu. Kodeksin inkişafına Buddizm və Konfutsiçilik ciddi təsir göstərmişdir.
Busido (hərfi mənada “döyüşçünün yolu” deməkdir) cəngavər davranışı haqqında təlimi özündə əks etdirir.
Busido – bir yandan samurayların əxlaq kodeksi, digər bir yandan isə – yapon millətinin sonralar ənənəyə çevrilmiş əzəli ruhunun daşıyıcısıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, busido – samurayların əxlaq kodeksi kimi heç bir dərslikdə, yaxud qanun-qayda kitablarında sistemləşdirilməyib. Buna baxmayaraq, yaponların həyatında busidonun təsiri azalmamış, o hər bir yaponun qəlbində özünə möhkəm yer etmişdir.
Samurayların əxlaq kodeksinə çevrilməmişdən hələ çox qabaqlardan busidonun əsas amilləri yapon xalqı arasında yaşamaqda idi. Busidonun başlıca ideyalarını isə “Xaqakure” kitabında tapmaq olar. “Xaqakure” sözünün hərfi mənası “yarpaqlar altında gizlənmiş” deməkdir.
”Yarpaqlar altında gizlənmiş” ifadəsi o mənanı verir ki, buradakı müəmmalar yalnız təlimin gizli qatlarını dərk edən adama aydın ola bilər. “Xaqakure”də toplanmış deyimlərin əksəriyyəti – sahibi vəfat etdikdən sonra dünyanın çaxnaşmalarından uzaqlaşıb guşənişin həyata qapılmış samuray Yamamoto Sunemotaya aid edilir.
Adətən, “Xaqakure” adına “busido” termini də əlavə edilir ki, bütövlükdə bunların hamısına “Döyüşçünün kitabı” deyirlər. Bu kitabda samurayın öz sahibinə (ağasına) qulluq göstərmək və sədaqətli olmaq ideyları izhar olunur… Tədricən “Xaqakure”dəki ideyalar bütün millətin təfəkkürünə də sirayət etmişdir.
Tarixdən bəllidir ki, samuraylar yerli feodalların silahlı dəstələri kimi meydana çıxmışlar. Onlar, adətən, kəndlilərdən və işçi adam-lardın ibarət olurdu. İlk dövrlər onlar çox qaba adamlar idi. Onlardan yalnız ağasına kor-koranə sədaqət göstərmək və bir də döyüşdə cəsarətli olmaq tələb edilirdi. Lakin zaman keçdikcə bu keyfiyyətlər kifayət sayılmadı. Hərbi iş peşəkar məşğuliyyətə çevrildikdən sonra, xidmət pillələri ilə irəliləmək üçün çin dilini və yazısını öyrənmək də tələb olundu. Tədricən samuraylar orta əsrlərin mürəkkəb mədəniyyət mühitinə qaynayıb-qarışmağa başladılar. Din baxımından onları buddizmin dzen təriqəti daha çox cəlb edirdi, çünki bu təriqətdə onlar kamilləşmək üçün daha böyük imkanlar görürdülər.
Ağa ilə muzdur münasibətlərinə həsr olunan “Xaqakure” kitabında Tokuqava (1600-1668) recimi zamanı daha da çiçək açmış samuraylıq insti-tutunun ideya əsasları toplanmışdır. Yaponiyanın tarixində samurayların belə bir xasiyyəti böyük rol oynamışdır ki, onlar çox böyük həvəslə elm öyrənməyə meylli olmuş, bu yolda əsil xarüqələr göstərmişlər. XVII əsr Yaponiyanın qarşısında mənəvi problemlər qaldırdığı zaman məhz samuraylar çin filosoflarının və əxlaq alimlərinin əsərlərini bir-bir oxuyub öyrən-məyə atılmışdılar. XIX əsr özünün texniki tərəqqisi ilə Yaponiyaya varid olanda isə yenə samuraylar sənaye-ticarət müəssisələrinin başında durdular, siyasətçilərə çevrildilər, publisistik əsərlər yaratdılar. Samuraylar milli qürur hissindən yoğrulmuş adamlar kimi həmişə Yaponiyanı hamıdan qabağa çıxartmaq ehtirası ilə coşub-daşmışlar. Bitib-tükənmək bilməyən yapon enercisinin mənbələri məhz o məqamlardan baş alıb gəlir. Bu enercinin açılışı üçün vacib olan başlanğıc impulslar “Xaqakure”nin yaradıcıları tərəfindən müəyyən edilmişdir.
”Xaqakure”də müəyyən mövzu ardıcıllığı aydınca müşahidə olunur: şərəf, ölüm, rəşadət, sahibə sədaqət, özünükamilləşdirmə.
”Xaqakure”də əsas ana xətt kimi ölüm ideyası nəzərə çarpır. Əksər tədqiqatçılar bu ideyanı ölümə nifrət kimi izah edirlər. “Xaqakure”ni öyrənən döyüşçü daim şərəfli ölüm haqqında düşünəcək və beləliklə, onun həyat yolu düz və sadə olacaqdır. Təhlükəli situasiyalarda o daha fikirləşməyəcəkdir ki, öz həyatını necə xilas etsin; əksinə, o özünü düşmənin üstünə atıb ölümü də təbəssümlə qarşılayacaqdır. “Xaqakure” döyüşçülərdə qarşısına qoyulmuş məqsədə çatmayaraq yaşamaqda davam edən adama nifrət hissi tərbiyə edir. “Xaqakure”də ölüm ideyası ilə yanaşı rəşadət ideyası dayanır. Nabe-simanın samuraylarının döyüş şücaətləri haqqında hekayətdə göstərildiyi kimi, rəşadət hər bir döyüşçünün canında olmalıdır. Samuray ən böyük rəşadəti öz sahibinə sədaqətdə izhar etməlidir. Belə hesab olunurdu ki, sözsüz itaət olmayan yerdə başqa xeyir işlərdən danışmaq qeyri-mümkündür. Yaponiyada məhz ağasına hörmət, sədaqət əxlaqı üstündə neçə-neçə nəsil tərbiyə almışdır. Digər xeyirxahlar kimi, sədaqət də şərəf duyğusuna əsaslanır.
”Xaqakure” öyrədir: “Siz öz həyatınızı itirə bilərsiniz, lakin şərəfinizi – heç vaxt!”. Döyüşçüləri məhz öz “şərəfli adını” qorumağa çağırırdılar. Samurayın verdiyi söz heç bir yazılı iltizam olmadan yüksək tutulurdu. Samuraylar heç bir zaman and içməzdilər – bu onların şərəfini alçaldan hərəkət olardı. Şərəfin bu cür qavranılması yapon dilinin lüğət tərkibinə də öz təsirini göstərmişdir. Nitobe İnadzonun dediyinə görə, yapon dilində “yalan” sözü yoxdur; uso sözü isə sadəcə həqiqətən (makoto), yaxud faktın inkarı kimi başa düşülür.
”Xaqakureyə” görə şərəf duyğusu döyüşçüyə göydən gəlmir, onda bu hissi tərbiyə etmək lazımdır, bunun üçünsə döyüşçü öz üzərində işləməlidir. Bu istiqamətdə kitabda müəyyən məsləhətlər də verilir. Lazımi keyfiyyətləri özündə tərbiyə etməyin yolları öyrədilir. Samuray daim özünün kamilləşməsinə, ruhunun və bədəninin möhkəmlənməsinə çalışmağa borcludur. “Xaqakure”yə görə hərbçi adam heç vaxt öz daxili hiss-həyəcanlarını büruzə verməməlidir. Adam arasına isə mütləq səliqə-sahmanda çıxmalıdır.
”Xaqakure” kitabı 11 hissə və 130 kiçik bölmədən ibarətdir. Kita-bın əsas hissəsini Samuray Sunemotonun düşüncələri təşkil edir. Bu düşüncələrin araında Nabesima tayfasının hökmdarının xeyirxahlığından bəhs edən müxtəlif əhvalatlar, ibrətamiz rəvayətlər danışılır. Həmin düşüncələr, əhvalat və rəvayətlər Samuray şərəfinin, Samuray müdrikliyinin, borc hissinin məsuliyyətini duyaraq yaşamaq tərzinin etalonu sayılır. Bütün bunların gizlin mənası isə məhz busido psixologiyasının mahiyyətini təşkil edir.
Busidonun köklərini konfusiliyin, buddizmin və sintoizmin ehkamlarında axtarmaq lazımdır. Busidonun mənəvi-etik əsası məhz Konfusi təliminə dayaqlanır. Buddizm – busido tərəfdarlarına ölümə qarşı etinasızlıq hissləri təlqin etmişdir. Lakin busidonun əsl kökü təbiətin və əcdadların sintoist pərəstişkarlığına söykənir ki, bu da yaponlarda “yapon millətinə” məxsusluqbarədə xüsusi fəxarət tərbiyə edir.
Konfusi təlimi hər şeydən əvvəl busido qanun-qaydalarına “borca sədaqətli olmaq” amalı aşılamışdır. Konfusi deyirdi ki, hər bir “alicənab insan” (onun fikrincə, əxlaqı bütöv adamlar “alicənabdırlar”) öz davranışında borc hissini əldə rəhbər tutmalıdır. Konfusiyə görə “borc hissi” – “şərəf duyğusu” ilə qaynayıb-qarışır və bu, ictimaiyyət arasında hörmət, şöhrət qazanmaq üçün mənəvi haqq verir.
Busido qanunlarına görə borc və şərəf hissi adamları sədaqətli, alicənab, mərd olmağa sövq edir. Bu barədə Konfusinin məşhur kəlamı da var: “Borc hissinin mütləq icrasını tələb etdiyi bir şeyi görüb də eləməmək mərdliyin çatışmamasından irəli gəlir.”
Konfusilik sintoizm əxlaqı ilə də səsləşir. Sintoizm əxlaqının mahiyyəti ondadır ki, insan özünü dərk etməli, öz qəlbini dərinliklərinə nüfuz etməli və oradakı ilahi başlanğıcı (kami) duymalıdır. Sintoizmə görə insan həmin ilahi başlanğıcın göstərişləri ilə hərəkət etməlidir, çünki o – valideynlərin və ümumən, nəsilbə-nəsil gələn əcdadların çağırışını bilməlidir. Sintoizmə görə hər bir yapon öz həyatı üçün əvvəlki əcdadlarına borcludur. Sintoizm qanunlarına görə yapon həm də öz qəlbində sülhün, qanun-qaydanın təmsilçisi olan hökmdara xüsusi məhəbbət yaşatmalıdır. Sintoizm insanlara üçqat borc hissi təlqin edir: valideynlərə, əcdadlara, imperatora. Busido ruhu da bu mənvi dayaqlar üzərində bərqərar olur.
Sintoizmə görə hər bir yaponun şəxsiyyəti - ilahi başlanğıcların toplanıb saxlandığı zəngin bir xəzinədir. Bədən isə insan Məninə müvəqqəti olaraq verilmişdir və bədən sanki kaminin xüsusi mülkiyyətidir. Sintoistlər deyirlər ki, adamlar öz bədənlərinə ona görə qulluq etməlidirlər ki, sağlam bədən – ruhun və enerjinin mənbəyidir. Hətta sintoistlərdə gənc yaşlarında vəfat edən adamın belə tez öldüyü üçün valideynlərindən üzr istəməsi də adətdir. O təxminən belə deyir: “Bağışlayın ki, mən sizdən aralanıb gedirəm… amma mən getməliyəm, çünki göylərin iradəsi bunu təlb edir”.
Busido insanlarda mətanət tələb edir. Busidoya riayət edən bilir ki, insanın əsl borcu özünü xilas etməyə yönəlmişdir. Yaponiyada kokoti sözü ilə ifadə olunan (bu söz eyni zamanda həm hiss, həm ağıl, həm xeyirxah qəlb mənasını verir) vicdan anlayışı ən yüksək amallarla yaşayan adamın mənəviyyat ölçüsünü bildirir.
Özündə busido ruhu tərbiyə etmək istəyən adam çox şeyləri öyrənməyə məcburdur, ən başlıcası isə – dözümlü olmaq və risqə getmək bacarığını. Yeni nəsil tərbiyəsinin əsasında dözümə və risqə hazırlıq dayanır. Hər cür məhrumiyyətlərə alışmaq xatirinə yapon uşaqları ayaqyalın qar üstündə gəzir, qılınclaşmaq üzrə məşqlər keçir, gecənin zil qaranlığında qəbristanlığa yollanır, “hücuma hazır” vəziyyətdə bütün gecəni yatmadan gəzinir,ağır, bəzən hətta vəhşiyanə sınaqlardan keçirlər. Bütün bunlar “özünü idarə edə bilmək vərdişlərinə nail olmaq məqsədi daşıyır.
Yaponların özünütərbiyə sahəsindəki əsas məqsədləri məhz özünü idarə edə bilməklə əlaqələndirilir. Əgər kimsə ağır, mürəkkəb situasiyalarda hirsini büruzə verib hədsiz çılğınlıq göstərirsə, bu cür adama ləyaqətsiz kimi baxırlar; o özü də tezliklə başa düşür ki, belə hərəkətlər gülünc hərəkətlərdir, adam özünü ələ almağı, ehtiraslarını yatırmağı bacarmalıdır. Yaponlara görə kədər içində olan adam öz kədərini təbəssümlə gizlətməlidir, elə etməlidir ki, onun qəlbindəki acı duyğulardan heç kəs xəbər tutmasın. Bəzən xaricilər düşünürlər ki, axı bu yaponlar yeri gəldi – gəlmədi niyə gülümsəyirlər? Lakin məsələ ondadır ki, yaponların təbəssümü böyük bir tarixi dövranın nəticəsi kimi təzahür edir. Bu təbəssüm həqiqi samuray tərbiyəsinin yekunu olaraq, ən geniş mənada milli xarakterin mühüm cizgilərindən birini formalaşdırır. Busido mədəniyyətində nəzakət əlaməti belə təzahür edir: “xoşbəxt admlarla birgə sən də sevin və göz yaşla-rını kimsəyə bildirmə”.
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində qədim busido – “döyüşçünün yolundan” bütün “millətin yoluna” çevrildi. Yazıçı Kan Kikutinin dediyi kimi: “20 yaşdan 40 yaşadək olan şəxslər döyüşçü oldular”.
Busido ruhunun milli mənsubiyyət və borca sədaqət duyğularına təsiri barədə aşağıdakı maraqlı hadisə daha dolğun təsəvvür yaradır.
Yaponiyanın müharibədən çıxmasından otuz il sonra, 1974-cü il mart ayının ortalarında Filippində yapon ordusunun bölmələrindən birinin “təslimolma” (“kapitulyasiya”) aktı icra ordusunun bölməsi 1945-ci ildən burada vuruşurdu. Xüsusi təyinatlı bu bölmənin tək bircə komandiri Onoda sağ qalmışdı. O zaman bu qəribə fakt haqqında bütün dünya mətbuatı xəbər vermişdi. Yaponiyada çıxan “Mantaym” curnalı Onodanın bu “kapitulyasiyası” haqqında yazaraq, öz oxucularını həmvətənlərinin həm adi, həm də qeyri-adi olan hərəkəti ilə heyrətləndirmişdi.
1944-cü ilin sonlarında imperator ordusunun xüsusi təyinatlı qoşun hissəsinin komandiri mayor Taniquti podporuçik Onodanı yanına çağıraraq delə bir əmr vermişdi :
-Siz Lubanq adasında dağlarda gizlənməlisiniz. Sizin başlıca məqsədiniz – terror, dağıntı işləri, düşmən haqqında məlumat toplamaq olacaqdır. Biz nə zamansa Lubanq adasına qayıdacağıq və sizin bölmənin tapşırığı ondan ibarətdir ki, bizim qayıtmağımız üçün şərait yaradasınız. Hər şey aydındırmı? - Bəli! - Onda daha bir tapşırıq. Bu əmri sizə mən verirəm. Və onu məndən başqa heç kimin ləğv etməyə ixtiyarı yoxdur.
Beləliklə, podporuçik Onoda balaca Filippin adasının cəngəlliklərində peyda olur. Onunla birgə tapşırığa kiçik unter-zabit Simada və birinci dərəcəli sıravi döyüşçülər Akasu və Kotsuka da yollanırlar. Xüsusi təyinatlı bu qrup uzun illər, hətta onilliklər boyu davam edən müharibəsini başlayır.
İlkin olaraq Akasu oyundan çıxır: 1951-ci ilin yazında o əsir düşür. Üç ildən sonra – 1954-cü ilin mayında Filippin ordusunun dağ atıcıları bölməsi unter Simadanı öldürür. Daha on səkkkiz il keçdikdən sonra patrullarla atışmada Kotsuka həlak olur. Qrupun komandiri tabeçiliyində olanlardan çox mübarizə apara bilir. Podporuçik Onoda üçün İkinci Dünya müharibəsi 1974-cü il mart ayının 10-da başa çatır. Yeni mayor Taniqutinin döyüş tapşırığını icra etməyə başladıqdan düz iyirmi doqquz il üç ay sonra… Bəs Onoda necə təslim olmuşdu? 1946-cı ilin mart ayı. Lubanq adasının cəngəlliklərində Amerika əsgərlərinin müşayiəti ilə bir yapon gəzib meqafonla hər yana elan edirdi ki, Yaponiya tam təslim olmuşdur. Onun çağırışına qırxadək piyada hay verərək gizləndikləri yerlərdən çıxmışdılar. Onoda isə cəngəlliklərdə qalmaqda davam edirdi.
1954-cü ilin may-iyun ayı. Yaponiya Onodanı və Kotsukini xilas etmək üçün Lubanq adasına nümayəndə göndərir. Qrupun tərkibində döyüşçülərin qohum-əqrabaları da var idi. Üç gün dağlarda axtarış bir nəticə vermir. Silahı qoyub təslim olmaq barədə çağırışlarla boğazlarını yırtan nümayəndələr heç bir şeyə nail olmadan geriyə, Yaponiyaya qayıdırlar. 1959-cu ilin may-dekabr ayları. Eyni tapşırıqla Lubanqa dalbadal üç nümayəndə heyəti yollanır. Onlarla birgə adaya podporuçikin doğma qardaşı də gəlir. Onoda nümayəndə heyətinin çağırışlarını bu dəfə eşidir və hətta qardaşını tanıyır da. Lakin buna baxmayaraq “əmri yerinə yetirməkdə” davam edir. 1973-cü ilin noyabrından 1974-cü ilin aprelinədək buraya daha dörd axtarış qrupu gəlir. Bu dəfə Onodanı Filippin meşələrindən çıxarıb evə aparmaq təşəbbüsünə atası da qoşulur. O Lubanqanın dağlarda gəzərək klassik yapon beytlərini ucadan qışqırmağa başlayır. Lakin Onoda “müharibəni” davam etdirir.
Onoda günlərin bir günü öz həmyerlisi olan bir yapon turistini əsir götürməsə idi, Allah bilir onun “müharibəsi” nə qədər davam edəcəkdi və nəylə qurtaracaqdı. Turistlə söhbətdə Onoda öz həmyerlisinə qətiyyətlə bildirir ki, otuz il əvvəl verilmiş əmr özünün birbaşa tabe olduğu komandir tərəfindən ləğv olunmayana qədər o – imperator ordusunun zabiti, müharibəni davam etdirəcəkdir.
Bu söhbətin nəticəsində daha bir nümayəndə heyəti adaya yollanır. Heyətin tərkibində bu dəfə sabiq mayor Taniquti də var idi. Onodanı Lubanq adasına döyüş tapşırığına göndərmiş həmin mayor Taniquti. Mart axşamlarının birində, Filippin cəngəllərinin bir yüksəkliyində istefada olan mayor qarşısında şax vəziyyətdə dayanaraq tüfənglərini ayaqlarına dayamış podporuçik Onodaya döyüş tapşırığnın ləğv olunduğu barədə əmrin surətini oxudu. Beləliklə, döyüşçü Onodanın otuz illik müharibəsi başa çatır.
Onodanın qəlbində busido ruhunun necə dərin kök saldığını onun telekamera qarşısında dedikləri bir daha sübut edirdi:
”Ona görə təslim olmurdum ki, birbaşa öz komandirimin əmri ilə hərəkət etməyə borclu idim… Tabeliyimdə olan yodaşlarımın ölümünə heyfslənmirdim. Sadəcə olaraq onların qisasını almaq barədə düşünürdüm…”.
Busido – yapon xalqının təkcə keçmişi yox, həm də bu günüdür. Busido kütlələri “milli mənafe naminə” ən ağlasığmaz şücaətlərə belə ruhlandır-mağa qadirdir. Bunu kamikadzelərin dramatik talelərinin tarixi də göstərmişdir.
 | Yaponiya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Busido yap 武士道 doyuscunun yolu Yapon cengaverlik kodeksi Kodeksde esasen samuraylarin riayet etmesi teleb olunan qaydalar ve heyat terzi eks olunmusdu Bu baximdan busido Avropa orta esr cengaverlik qaydalarinin analoqudur Kodekse gore samuraydan olume qeder megrurluq sedaqet qenaetcillik ve doyus senetlerinde meharet teleb olunurdu Kodeksin inkisafina Buddizm ve Konfutsicilik ciddi tesir gostermisdir 1860 ci illerde samuray busi Busido herfi menada doyuscunun yolu demekdir cengaver davranisi haqqinda telimi ozunde eks etdirir Busido bir yandan samuraylarin exlaq kodeksi diger bir yandan ise yapon milletinin sonralar eneneye cevrilmis ezeli ruhunun dasiyicisidir Qeyd etmek lazimdir ki busido samuraylarin exlaq kodeksi kimi hec bir derslikde yaxud qanun qayda kitablarinda sistemlesdirilmeyib Buna baxmayaraq yaponlarin heyatinda busidonun tesiri azalmamis o her bir yaponun qelbinde ozune mohkem yer etmisdir Samuraylarin exlaq kodeksine cevrilmemisden hele cox qabaqlardan busidonun esas amilleri yapon xalqi arasinda yasamaqda idi Busidonun baslica ideyalarini ise Xaqakure kitabinda tapmaq olar Xaqakure sozunun herfi menasi yarpaqlar altinda gizlenmis demekdir Yarpaqlar altinda gizlenmis ifadesi o menani verir ki buradaki muemmalar yalniz telimin gizli qatlarini derk eden adama aydin ola biler Xaqakure de toplanmis deyimlerin ekseriyyeti sahibi vefat etdikden sonra dunyanin caxnasmalarindan uzaqlasib gusenisin heyata qapilmis samuray Yamamoto Sunemotaya aid edilir Adeten Xaqakure adina busido termini de elave edilir ki butovlukde bunlarin hamisina Doyuscunun kitabi deyirler Bu kitabda samurayin oz sahibine agasina qulluq gostermek ve sedaqetli olmaq ideylari izhar olunur Tedricen Xaqakure deki ideyalar butun milletin tefekkurune de sirayet etmisdir Tarixden bellidir ki samuraylar yerli feodallarin silahli desteleri kimi meydana cixmislar Onlar adeten kendlilerden ve isci adam lardin ibaret olurdu Ilk dovrler onlar cox qaba adamlar idi Onlardan yalniz agasina kor korane sedaqet gostermek ve bir de doyusde cesaretli olmaq teleb edilirdi Lakin zaman kecdikce bu keyfiyyetler kifayet sayilmadi Herbi is pesekar mesguliyyete cevrildikden sonra xidmet pilleleri ile irelilemek ucun cin dilini ve yazisini oyrenmek de teleb olundu Tedricen samuraylar orta esrlerin murekkeb medeniyyet muhitine qaynayib qarismaga basladilar Din baximindan onlari buddizmin dzen teriqeti daha cox celb edirdi cunki bu teriqetde onlar kamillesmek ucun daha boyuk imkanlar gorurduler Aga ile muzdur munasibetlerine hesr olunan Xaqakure kitabinda Tokuqava 1600 1668 recimi zamani daha da cicek acmis samurayliq insti tutunun ideya esaslari toplanmisdir Yaponiyanin tarixinde samuraylarin bele bir xasiyyeti boyuk rol oynamisdir ki onlar cox boyuk hevesle elm oyrenmeye meylli olmus bu yolda esil xaruqeler gostermisler XVII esr Yaponiyanin qarsisinda menevi problemler qaldirdigi zaman mehz samuraylar cin filosoflarinin ve exlaq alimlerinin eserlerini bir bir oxuyub oyren meye atilmisdilar XIX esr ozunun texniki tereqqisi ile Yaponiyaya varid olanda ise yene samuraylar senaye ticaret muessiselerinin basinda durdular siyasetcilere cevrildiler publisistik eserler yaratdilar Samuraylar milli qurur hissinden yogrulmus adamlar kimi hemise Yaponiyani hamidan qabaga cixartmaq ehtirasi ile cosub dasmislar Bitib tukenmek bilmeyen yapon enercisinin menbeleri mehz o meqamlardan bas alib gelir Bu enercinin acilisi ucun vacib olan baslangic impulslar Xaqakure nin yaradicilari terefinden mueyyen edilmisdir Xaqakure de mueyyen movzu ardicilligi aydinca musahide olunur seref olum resadet sahibe sedaqet ozunukamillesdirme Xaqakure de esas ana xett kimi olum ideyasi nezere carpir Ekser tedqiqatcilar bu ideyani olume nifret kimi izah edirler Xaqakure ni oyrenen doyuscu daim serefli olum haqqinda dusunecek ve belelikle onun heyat yolu duz ve sade olacaqdir Tehlukeli situasiyalarda o daha fikirlesmeyecekdir ki oz heyatini nece xilas etsin eksine o ozunu dusmenin ustune atib olumu de tebessumle qarsilayacaqdir Xaqakure doyusculerde qarsisina qoyulmus meqsede catmayaraq yasamaqda davam eden adama nifret hissi terbiye edir Xaqakure de olum ideyasi ile yanasi resadet ideyasi dayanir Nabe simanin samuraylarinin doyus sucaetleri haqqinda hekayetde gosterildiyi kimi resadet her bir doyuscunun caninda olmalidir Samuray en boyuk resadeti oz sahibine sedaqetde izhar etmelidir Bele hesab olunurdu ki sozsuz itaet olmayan yerde basqa xeyir islerden danismaq qeyri mumkundur Yaponiyada mehz agasina hormet sedaqet exlaqi ustunde nece nece nesil terbiye almisdir Diger xeyirxahlar kimi sedaqet de seref duygusuna esaslanir Xaqakure oyredir Siz oz heyatinizi itire bilersiniz lakin serefinizi hec vaxt Doyusculeri mehz oz serefli adini qorumaga cagirirdilar Samurayin verdiyi soz hec bir yazili iltizam olmadan yuksek tutulurdu Samuraylar hec bir zaman and icmezdiler bu onlarin serefini alcaldan hereket olardi Serefin bu cur qavranilmasi yapon dilinin luget terkibine de oz tesirini gostermisdir Nitobe Inadzonun dediyine gore yapon dilinde yalan sozu yoxdur uso sozu ise sadece heqiqeten makoto yaxud faktin inkari kimi basa dusulur Xaqakureye gore seref duygusu doyuscuye goyden gelmir onda bu hissi terbiye etmek lazimdir bunun ucunse doyuscu oz uzerinde islemelidir Bu istiqametde kitabda mueyyen meslehetler de verilir Lazimi keyfiyyetleri ozunde terbiye etmeyin yollari oyredilir Samuray daim ozunun kamillesmesine ruhunun ve bedeninin mohkemlenmesine calismaga borcludur Xaqakure ye gore herbci adam hec vaxt oz daxili hiss heyecanlarini buruze vermemelidir Adam arasina ise mutleq seliqe sahmanda cixmalidir Xaqakure kitabi 11 hisse ve 130 kicik bolmeden ibaretdir Kita bin esas hissesini Samuray Sunemotonun dusunceleri teskil edir Bu dusuncelerin arainda Nabesima tayfasinin hokmdarinin xeyirxahligindan behs eden muxtelif ehvalatlar ibretamiz revayetler danisilir Hemin dusunceler ehvalat ve revayetler Samuray serefinin Samuray mudrikliyinin borc hissinin mesuliyyetini duyaraq yasamaq terzinin etalonu sayilir Butun bunlarin gizlin menasi ise mehz busido psixologiyasinin mahiyyetini teskil edir Busidonun koklerini konfusiliyin buddizmin ve sintoizmin ehkamlarinda axtarmaq lazimdir Busidonun menevi etik esasi mehz Konfusi telimine dayaqlanir Buddizm busido terefdarlarina olume qarsi etinasizliq hissleri telqin etmisdir Lakin busidonun esl koku tebietin ve ecdadlarin sintoist perestiskarligina soykenir ki bu da yaponlarda yapon milletine mexsusluqbarede xususi fexaret terbiye edir Konfusi telimi her seyden evvel busido qanun qaydalarina borca sedaqetli olmaq amali asilamisdir Konfusi deyirdi ki her bir alicenab insan onun fikrince exlaqi butov adamlar alicenabdirlar oz davranisinda borc hissini elde rehber tutmalidir Konfusiye gore borc hissi seref duygusu ile qaynayib qarisir ve bu ictimaiyyet arasinda hormet sohret qazanmaq ucun menevi haqq verir Busido qanunlarina gore borc ve seref hissi adamlari sedaqetli alicenab merd olmaga sovq edir Bu barede Konfusinin meshur kelami da var Borc hissinin mutleq icrasini teleb etdiyi bir seyi gorub de elememek merdliyin catismamasindan ireli gelir Konfusilik sintoizm exlaqi ile de seslesir Sintoizm exlaqinin mahiyyeti ondadir ki insan ozunu derk etmeli oz qelbini derinliklerine nufuz etmeli ve oradaki ilahi baslangici kami duymalidir Sintoizme gore insan hemin ilahi baslangicin gosterisleri ile hereket etmelidir cunki o valideynlerin ve umumen nesilbe nesil gelen ecdadlarin cagirisini bilmelidir Sintoizme gore her bir yapon oz heyati ucun evvelki ecdadlarina borcludur Sintoizm qanunlarina gore yapon hem de oz qelbinde sulhun qanun qaydanin temsilcisi olan hokmdara xususi mehebbet yasatmalidir Sintoizm insanlara ucqat borc hissi telqin edir valideynlere ecdadlara imperatora Busido ruhu da bu menvi dayaqlar uzerinde berqerar olur Sintoizme gore her bir yaponun sexsiyyeti ilahi baslangiclarin toplanib saxlandigi zengin bir xezinedir Beden ise insan Menine muveqqeti olaraq verilmisdir ve beden sanki kaminin xususi mulkiyyetidir Sintoistler deyirler ki adamlar oz bedenlerine ona gore qulluq etmelidirler ki saglam beden ruhun ve enerjinin menbeyidir Hetta sintoistlerde genc yaslarinda vefat eden adamin bele tez olduyu ucun valideynlerinden uzr istemesi de adetdir O texminen bele deyir Bagislayin ki men sizden aralanib gedirem amma men getmeliyem cunki goylerin iradesi bunu telb edir Busido insanlarda metanet teleb edir Busidoya riayet eden bilir ki insanin esl borcu ozunu xilas etmeye yonelmisdir Yaponiyada kokoti sozu ile ifade olunan bu soz eyni zamanda hem hiss hem agil hem xeyirxah qelb menasini verir vicdan anlayisi en yuksek amallarla yasayan adamin meneviyyat olcusunu bildirir Ozunde busido ruhu terbiye etmek isteyen adam cox seyleri oyrenmeye mecburdur en baslicasi ise dozumlu olmaq ve risqe getmek bacarigini Yeni nesil terbiyesinin esasinda dozume ve risqe hazirliq dayanir Her cur mehrumiyyetlere alismaq xatirine yapon usaqlari ayaqyalin qar ustunde gezir qilinclasmaq uzre mesqler kecir gecenin zil qaranliginda qebristanliga yollanir hucuma hazir veziyyetde butun geceni yatmadan gezinir agir bezen hetta vehsiyane sinaqlardan kecirler Butun bunlar ozunu idare ede bilmek verdislerine nail olmaq meqsedi dasiyir Yaponlarin ozunuterbiye sahesindeki esas meqsedleri mehz ozunu idare ede bilmekle elaqelendirilir Eger kimse agir murekkeb situasiyalarda hirsini buruze verib hedsiz cilginliq gosterirse bu cur adama leyaqetsiz kimi baxirlar o ozu de tezlikle basa dusur ki bele hereketler gulunc hereketlerdir adam ozunu ele almagi ehtiraslarini yatirmagi bacarmalidir Yaponlara gore keder icinde olan adam oz kederini tebessumle gizletmelidir ele etmelidir ki onun qelbindeki aci duygulardan hec kes xeber tutmasin Bezen xariciler dusunurler ki axi bu yaponlar yeri geldi gelmedi niye gulumseyirler Lakin mesele ondadir ki yaponlarin tebessumu boyuk bir tarixi dovranin neticesi kimi tezahur edir Bu tebessum heqiqi samuray terbiyesinin yekunu olaraq en genis menada milli xarakterin muhum cizgilerinden birini formalasdirir Busido medeniyyetinde nezaket elameti bele tezahur edir xosbext admlarla birge sen de sevin ve goz yasla rini kimseye bildirme Ikinci dunya muharibesi erefesinde qedim busido doyuscunun yolundan butun milletin yoluna cevrildi Yazici Kan Kikutinin dediyi kimi 20 yasdan 40 yasadek olan sexsler doyuscu oldular Busido ruhunun milli mensubiyyet ve borca sedaqet duygularina tesiri barede asagidaki maraqli hadise daha dolgun tesevvur yaradir Yaponiyanin muharibeden cixmasindan otuz il sonra 1974 cu il mart ayinin ortalarinda Filippinde yapon ordusunun bolmelerinden birinin teslimolma kapitulyasiya akti icra ordusunun bolmesi 1945 ci ilden burada vurusurdu Xususi teyinatli bu bolmenin tek birce komandiri Onoda sag qalmisdi O zaman bu qeribe fakt haqqinda butun dunya metbuati xeber vermisdi Yaponiyada cixan Mantaym curnali Onodanin bu kapitulyasiyasi haqqinda yazaraq oz oxucularini hemvetenlerinin hem adi hem de qeyri adi olan hereketi ile heyretlendirmisdi 1944 cu ilin sonlarinda imperator ordusunun xususi teyinatli qosun hissesinin komandiri mayor Taniquti podporucik Onodani yanina cagiraraq dele bir emr vermisdi Siz Lubanq adasinda daglarda gizlenmelisiniz Sizin baslica meqsediniz terror daginti isleri dusmen haqqinda melumat toplamaq olacaqdir Biz ne zamansa Lubanq adasina qayidacagiq ve sizin bolmenin tapsirigi ondan ibaretdir ki bizim qayitmagimiz ucun serait yaradasiniz Her sey aydindirmi Beli Onda daha bir tapsiriq Bu emri size men verirem Ve onu menden basqa hec kimin legv etmeye ixtiyari yoxdur Belelikle podporucik Onoda balaca Filippin adasinin cengelliklerinde peyda olur Onunla birge tapsiriga kicik unter zabit Simada ve birinci dereceli siravi doyusculer Akasu ve Kotsuka da yollanirlar Xususi teyinatli bu qrup uzun iller hetta onillikler boyu davam eden muharibesini baslayir Ilkin olaraq Akasu oyundan cixir 1951 ci ilin yazinda o esir dusur Uc ilden sonra 1954 cu ilin mayinda Filippin ordusunun dag aticilari bolmesi unter Simadani oldurur Daha on sekkkiz il kecdikden sonra patrullarla atismada Kotsuka helak olur Qrupun komandiri tabeciliyinde olanlardan cox mubarize apara bilir Podporucik Onoda ucun Ikinci Dunya muharibesi 1974 cu il mart ayinin 10 da basa catir Yeni mayor Taniqutinin doyus tapsirigini icra etmeye basladiqdan duz iyirmi doqquz il uc ay sonra Bes Onoda nece teslim olmusdu 1946 ci ilin mart ayi Lubanq adasinin cengelliklerinde Amerika esgerlerinin musayieti ile bir yapon gezib meqafonla her yana elan edirdi ki Yaponiya tam teslim olmusdur Onun cagirisina qirxadek piyada hay vererek gizlendikleri yerlerden cixmisdilar Onoda ise cengelliklerde qalmaqda davam edirdi 1954 cu ilin may iyun ayi Yaponiya Onodani ve Kotsukini xilas etmek ucun Lubanq adasina numayende gonderir Qrupun terkibinde doyusculerin qohum eqrabalari da var idi Uc gun daglarda axtaris bir netice vermir Silahi qoyub teslim olmaq barede cagirislarla bogazlarini yirtan numayendeler hec bir seye nail olmadan geriye Yaponiyaya qayidirlar 1959 cu ilin may dekabr aylari Eyni tapsiriqla Lubanqa dalbadal uc numayende heyeti yollanir Onlarla birge adaya podporucikin dogma qardasi de gelir Onoda numayende heyetinin cagirislarini bu defe esidir ve hetta qardasini taniyir da Lakin buna baxmayaraq emri yerine yetirmekde davam edir 1973 cu ilin noyabrindan 1974 cu ilin aprelinedek buraya daha dord axtaris qrupu gelir Bu defe Onodani Filippin meselerinden cixarib eve aparmaq tesebbusune atasi da qosulur O Lubanqanin daglarda gezerek klassik yapon beytlerini ucadan qisqirmaga baslayir Lakin Onoda muharibeni davam etdirir Onoda gunlerin bir gunu oz hemyerlisi olan bir yapon turistini esir goturmese idi Allah bilir onun muharibesi ne qeder davam edecekdi ve neyle qurtaracaqdi Turistle sohbetde Onoda oz hemyerlisine qetiyyetle bildirir ki otuz il evvel verilmis emr ozunun birbasa tabe oldugu komandir terefinden legv olunmayana qeder o imperator ordusunun zabiti muharibeni davam etdirecekdir Bu sohbetin neticesinde daha bir numayende heyeti adaya yollanir Heyetin terkibinde bu defe sabiq mayor Taniquti de var idi Onodani Lubanq adasina doyus tapsirigina gondermis hemin mayor Taniquti Mart axsamlarinin birinde Filippin cengellerinin bir yuksekliyinde istefada olan mayor qarsisinda sax veziyyetde dayanaraq tufenglerini ayaqlarina dayamis podporucik Onodaya doyus tapsirignin legv olundugu barede emrin suretini oxudu Belelikle doyuscu Onodanin otuz illik muharibesi basa catir Onodanin qelbinde busido ruhunun nece derin kok saldigini onun telekamera qarsisinda dedikleri bir daha subut edirdi Ona gore teslim olmurdum ki birbasa oz komandirimin emri ile hereket etmeye borclu idim Tabeliyimde olan yodaslarimin olumune heyfslenmirdim Sadece olaraq onlarin qisasini almaq barede dusunurdum Busido yapon xalqinin tekce kecmisi yox hem de bu gunudur Busido kutleleri milli menafe namine en aglasigmaz sucaetlere bele ruhlandir maga qadirdir Bunu kamikadzelerin dramatik talelerinin tarixi de gostermisdir Yaponiya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin