Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Politeizm (yun. πολύς – çoxrəqəmli, çox + θεός – Tanrı, ilahi – çoxtanrılıq) – iki və daha çox tanrıya inancın əsasında qurulmuş dünyagörüşünün ümumi adı. Politeizm monoteizm və ateizmə zidd dünyagörüşüdür.
|
Qədim dünyada Misir, Yunanıstan və Roma inancları çoxtanrılı olub. Xristianlığın, sonra isə İslamın gəlişi ilə bu çoxtanrılı inanclar böyük ölçüdə ortadan qalxıb. Müasir dövrdə Hindistan və Tibet inanclarında, buddizmdə, Afrika qəbilələrinin inanclarında politeizm vardır.
Politeist dinlərdə və bir çox mistik-fəlsəfi təlimlərdə yaradan Tanrı konkret bir şəxsiyyət deyil, siması olmayan mütləq varlıqdır. Bu varlıq mövcud olan dünyaya bilavasitə təsir etmir, onda təzahür olmur, çünki o bir ideyadır, ruhdur. Ona görə çoxlu tanrılar var ki, onlar dünya işlərini düzənləyir, çeşidli sahələrə görə cavabdehdirlər. Bu tanrılardan panteonlar yaranır və onlara ibadətlər edilir. Bundan başqa, politeist dinlərdə bəzi hallarda tale kimi tanınan ümümi qanunauyğunluq anlayışı da vardır. Bu qanunauyğunluq mütləqdir və ona kainatda hər şey — o cümlədən tanrılar və insanlar da tabedir. Ona fərqli mədəniyyətlərdə fərqli adlar verilir: Qədim yunanlarda "Loqos", hindlərdə "Rita" və s. Tale heç kim tərəfindən yaradılmayıb, əzəldən mövcuddur.
Müasir dövrdə hind dini-fəlsəfi ənənəsi politeist dünyagörüşünün ən parlaq örnəyidir. Hind dünyagörüşü və düşüncə tərzi öz yönümü və dəyərlərini dəyişməyə meyilli olub. Orada zaman və şəraitdən asılı olaraq, təbiət qüvvələri simalaşdırılıb, çeşidli tanrılarla eyniləşdirilirdi. Məsələn, Riqvedada əvvəlcə İndra adlı tanrı yüksəlir və bütün başqa tanrılar onun təzahürü və atributları kimi təqdim edilir. Sonra isə tarix dəyişdikcə Varuna və başqa tanrılar həmin keyfiyyətlərə malik olur. Bu cür hallara hind tarixində çox rast gəlmək olar.
Hind ənənəsinin bir çox müddəaları politeist mühitdə inkişaf edən başqa dünya təlimləri ilə oxşar cəhətləri vardır. Belə ki, Braxma-Samxitaya görə, mütləq varlıq kimi təsvir edilən Krişna muxtəlif forma və təzahürlərə girə bilir. Yaratmağa başlayanda, o Maxa-Vişnunun formasını alır. Onun hər bir nəfəs üfürməsinin nəticəsində sonsuz sayda kainatlar yaranır (Brahma Samhita 5: 48). Sonra "onun göbəyindən qızıl şanagüllə bitir" (Brahma Samhita 5: 18). Bu şanagüllədə ilk varlıq olan Braxma doğulur. O Krişnaya meditasiya edərək, ondan gələcəkdə yaradılış ilə məşğul olmaq üçün xüsusi imtiyazlar alır. Beləliklə, o yaradan olur, Krişnanın özü isə dünyalarda hədsiz uzaqlarda qalan bir varlığa çevrilir.
Bu cür ideyalara antik fəlsəfədə də rast gəlmək olar. Buna misal Platonun "Dialoqlar"ıdır. Onun sonraki davamçısı Plotin isə "Enneadalar"da bu ideyaları sistemləşmiş şəkildə təqdim etmişdir. Plotina görə, Vahid işıqla müqayisə edilən effektlərlə özündən bir neçə substansiya törədir. Buna yaradılış yox, emanasiya deyilir. Emanasiya nəticəsində Vahiddən maddi dünya üzərinə enən bir neçə substansiya törənir. Maddi aləm isə Plotinə görə işığın yoxluğu, zülmətdir. Emanasiyanın birinci pilləsi Əqldir. O Vahidə daha yaxın olduğuna görə, onun nuru ilə qidalanır və bütün ideyaların toplaşan bir məkanıdır. Emanasiyanın davamı kimi Əqldən Ruh yaranır. Ruh bir tərəfdən Əqlə yönəlib ideal aləmlərə aiddir, digər tərəfdən isə maddi aləm ilə təmasdadır və zülmətə yaxınlaşır. Bu təmasa görə Ruh yaradıcılıq keyfiyyətinə malikdir. Beləliklə Plotinin fəlsəfəsində Vahid transsendent maddi aləmdən uzaq olan bir ilk varlıq kimi düşünülür. Yaradıcılıq isə yalnız onun emanasiyaları əlaqəlidir (Enneadalar V, 4).
Mənbə
- Aydın Əlizadə. İbrahimi ənənələrində və krişnaizmdə monoteist konsepsiyasının müqayisəli təhlili. Bakı: AMEA Fəlsəfə və Hüquq institutunun "Şərq-Qərb: Sivilizasiyaların dialoqu" jurnalı, N1 (2). 2006, s. 188–189.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Politeizm yun polys coxreqemli cox 8eos Tanri ilahi coxtanriliq iki ve daha cox tanriya inancin esasinda qurulmus dunyagorusunun umumi adi Politeizm monoteizm ve ateizme zidd dunyagorusudur DinMonoteizm Dualizm Politeizm Deizm Teizm Panteizm PandeizmTotemizm Animizm Fetiszm SamanizmBuddizm BehailikIbrahimi dinlerIudaizm Xristianliq IslamInduizm Caynizm Siqhizm BuddizmDaoizm Konfutsicilik SintoizmDiger dinlerTenqricilik ZerdustilikTanri Ruh Gunah Iman Olumden sonraki heyat MebedDinlerin siyahisig Qedim dunyada Misir Yunanistan ve Roma inanclari coxtanrili olub Xristianligin sonra ise Islamin gelisi ile bu coxtanrili inanclar boyuk olcude ortadan qalxib Muasir dovrde Hindistan ve Tibet inanclarinda buddizmde Afrika qebilelerinin inanclarinda politeizm vardir Politeist dinlerde ve bir cox mistik felsefi telimlerde yaradan Tanri konkret bir sexsiyyet deyil simasi olmayan mutleq varliqdir Bu varliq movcud olan dunyaya bilavasite tesir etmir onda tezahur olmur cunki o bir ideyadir ruhdur Ona gore coxlu tanrilar var ki onlar dunya islerini duzenleyir cesidli sahelere gore cavabdehdirler Bu tanrilardan panteonlar yaranir ve onlara ibadetler edilir Bundan basqa politeist dinlerde bezi hallarda tale kimi taninan umumi qanunauygunluq anlayisi da vardir Bu qanunauygunluq mutleqdir ve ona kainatda her sey o cumleden tanrilar ve insanlar da tabedir Ona ferqli medeniyyetlerde ferqli adlar verilir Qedim yunanlarda Loqos hindlerde Rita ve s Tale hec kim terefinden yaradilmayib ezelden movcuddur Muasir dovrde hind dini felsefi enenesi politeist dunyagorusunun en parlaq orneyidir Hind dunyagorusu ve dusunce terzi oz yonumu ve deyerlerini deyismeye meyilli olub Orada zaman ve seraitden asili olaraq tebiet quvveleri simalasdirilib cesidli tanrilarla eynilesdirilirdi Meselen Riqvedada evvelce Indra adli tanri yukselir ve butun basqa tanrilar onun tezahuru ve atributlari kimi teqdim edilir Sonra ise tarix deyisdikce Varuna ve basqa tanrilar hemin keyfiyyetlere malik olur Bu cur hallara hind tarixinde cox rast gelmek olar Hind enenesinin bir cox muddealari politeist muhitde inkisaf eden basqa dunya telimleri ile oxsar cehetleri vardir Bele ki Braxma Samxitaya gore mutleq varliq kimi tesvir edilen Krisna muxtelif forma ve tezahurlere gire bilir Yaratmaga baslayanda o Maxa Visnunun formasini alir Onun her bir nefes ufurmesinin neticesinde sonsuz sayda kainatlar yaranir Brahma Samhita 5 48 Sonra onun gobeyinden qizil sanagulle bitir Brahma Samhita 5 18 Bu sanagullede ilk varliq olan Braxma dogulur O Krisnaya meditasiya ederek ondan gelecekde yaradilis ile mesgul olmaq ucun xususi imtiyazlar alir Belelikle o yaradan olur Krisnanin ozu ise dunyalarda hedsiz uzaqlarda qalan bir varliga cevrilir Bu cur ideyalara antik felsefede de rast gelmek olar Buna misal Platonun Dialoqlar idir Onun sonraki davamcisi Plotin ise Enneadalar da bu ideyalari sistemlesmis sekilde teqdim etmisdir Plotina gore Vahid isiqla muqayise edilen effektlerle ozunden bir nece substansiya toredir Buna yaradilis yox emanasiya deyilir Emanasiya neticesinde Vahidden maddi dunya uzerine enen bir nece substansiya torenir Maddi alem ise Plotine gore isigin yoxlugu zulmetdir Emanasiyanin birinci pillesi Eqldir O Vahide daha yaxin olduguna gore onun nuru ile qidalanir ve butun ideyalarin toplasan bir mekanidir Emanasiyanin davami kimi Eqlden Ruh yaranir Ruh bir terefden Eqle yonelib ideal alemlere aiddir diger terefden ise maddi alem ile temasdadir ve zulmete yaxinlasir Bu temasa gore Ruh yaradiciliq keyfiyyetine malikdir Belelikle Plotinin felsefesinde Vahid transsendent maddi alemden uzaq olan bir ilk varliq kimi dusunulur Yaradiciliq ise yalniz onun emanasiyalari elaqelidir Enneadalar V 4 MenbeAydin Elizade Ibrahimi enenelerinde ve krisnaizmde monoteist konsepsiyasinin muqayiseli tehlili Baki AMEA Felsefe ve Huquq institutunun Serq Qerb Sivilizasiyalarin dialoqu jurnali N1 2 2006 s 188 189