İndoneziya — Cənub-Şərqi Asiyada ən böyük dövlət. Rəsmi adı İndoneziya Respublikası (ind. Republik Indonesia) bəzən, İndoneziya Respublikası Unitar Dövləti (Negara Kesatuan Republik Indonesia) milli adı istifadə olunur. Cənub-Şərqi Asiyada, Hind və Sakit okeanları arasında olan bir ölkədir. Dünyanın ən böyük ada ölkəsidir, on yeddi mindən çox adaya malikdir. Sahəsi 1.904.569 kvadrat kilometr (735.358 kvadrat mil), torpaq sahəsi ilə dünyada 14-cü, dəniz və quru ərazisi ilə birgə 7-ci sıradadır. 261 milyondan çox əhalisi olan bu ölkə dünyanın ən çox əhalisi olan dördüncü ölkəsi və ən çox müsəlman əhalisi olan ölkədir. Dünyanın ən sıx məskunlaşmış adası olan Yavada ölkə əhalisinin yarıdan çoxu yaşayır.
İndoneziya | |||||
---|---|---|---|---|---|
İndoneziya Respublikası | |||||
| |||||
Bhinneka Tunqqal Ikaal Ika (Kavi dilində) (Azərbaycanca: "Müxtəliflikdə Birlik") Milli İdeologiya: Pançasila | |||||
Himn: | |||||
Tarixi | |||||
• Hindu və buddist krallıqları | II əsr | ||||
• Müsəlman sultanlıqlar | XIII əsr | ||||
• Niderland Ost-Hind Şirkəti | 20 mart 1602 | ||||
• Niderland Ost-Hindi | 1 yanvar 1800 | ||||
• Yapon işğalı | 9 mart 1942 | ||||
• Müstəqilliyin elan edilməsi | 17 avqust 1945 | ||||
• Tanınma və federasiya | 27 dekabr 1949 | ||||
• Unitar respublika | 17 avqust 1950 | ||||
Rəsmi dilləri | |||||
Paytaxt | Cakarta | ||||
İdarəetmə forması | Unitar prezident respublikası | ||||
Prezident | Coko Vidodo | ||||
Vitse – prezident | Maaruf Amin | ||||
Xalq Nümayəndəsi Şurasının sədri | Puan Maharani | ||||
İndoneziya Ali Məhkəməsinin Baş Hakimi | Məhəmməd Hatta Əli | ||||
Sahəsi | Dünyada 14-cü | ||||
• Ümumi | 1.904.569 km² | ||||
• Su sahəsi (%) | 4,85 | ||||
Əhalisi | |||||
• Əhali | 277,749,853 nəfər (4-cü) | ||||
• Siyahıyaalma (2020) | 270,203,917 nəf. | ||||
• Sıxlıq | 143 nəf./km² (90-cı) | ||||
ÜDM (AQP) | |||||
• Ümumi | $4,398 trilyon dollar (7-ci) | ||||
• Adambaşına | $15,837 dollar () | ||||
ÜDM (nominal) | |||||
• Ümumi (2023) | $1,391 trilyon dollar (16-cı) | ||||
• Adambaşına | $5,011 dollar (112-ci) | ||||
İİİ (2021) | 0.705 (azalma; 114-cü) | ||||
Demonim | İndoneziyalı | ||||
Valyuta | İndoneziya rupiyası | ||||
İnternet domeni | .id | ||||
ID | |||||
BOK kodu | INA | ||||
Telefon kodu | +62 | ||||
Nəqliyyatın yönü | sol[d] | ||||
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Bu suveren dövlət seçilmiş qanunverici orqanı olan prezident və konstitusiyalı bir respublikadır. Onun 34 əyaləti var, onlardan beşinin xüsusi statusu var. Ölkənin paytaxtı Cakarta dünyada ikinci ən sıx məskunlaşmış şəhər ərazisidir. Ölkə quru sərhədlərini Papua-Yeni Qvineya, Şərqi Timor və Malayziyanın şərq hissəsi ilə bölüşür. Digər qonşu ölkələrə Sinqapur, Vyetnam, Filippin, Avstraliya, Palau, Hindistanın Andaman və Nikobar adaları daxildir. Çoxlu əhalisi və sıx məskunlaşdığı bölgələrə baxmayaraq, İndoneziya geniş səhralara malikdir, yüksək bioloji müxtəlifliyi dəstəkləyir. Ölkədə neft və təbii qaz, kömür, qalay, mis, qızıl, nikel kimi zəngin təbii ehtiyatlar vardır, kənd təsərrüfatı əsasən düyü, xurma yağı, çay, qəhvə, kakao, dərman bitkiləri, ədviyyat və rezin istehsal edir.Çin, ABŞ, Yaponiya, Sinqapur və Hindistan İndoneziyanın əsas ticarət tərəfdaşlarıdır.
İndoneziya arxipelaqının tarixi öz təbii sərvətlərinə çəkilən xarici güclərin təsirinə məruz qalmışdır. Ən azı VII əsrdən etibarən Srivicaya və daha sonra materik Çin və Hindistan yarımadasının subyektləri ilə əlaqəli olduğu dövrdən bəri ticarət üçün dəyərli bir bölgə olmuşdur. Yerli hökmdarlar erkən əsrlərdən tədricən xarici təsiri özündə cəmləşdirdilər və Hind və Buddist krallıqları çiçəkləndi. Müsəlman ticarətçilər və sufi alimləri İslamı gətirdilər, Avropa işğal gücləri xristianlığı gətirdilər və kəşf əsrində ədviyyat ticarətində inhisar etmək üçün bir-birlərinə qarşı mübarizə apardılar. Bəzən portuqal, fransız və ingilislər tərəfindən müdaxilə edilsə də, Hollandiya arxipelaqdakı 350 illik mövcudluğunun çoxuna görə Avropanın ən öndə gedən güclərindən idi. 20-ci əsrin əvvəllərində bir millət dövləti kimi "İndoneziya" anlayışı yarandı və müstəqillik hərəkatları formalaşmağa başladı.İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Asiyanın müstəmləkə koloniyalarından çıxılan dövründə İndoneziya Hollandiya ilə silahlı və diplomatik qarşıdurmadan sonra 1949-cu ildə müstəqillik əldə etdi.
İndoneziya yüzlərlə fərqli yerli etnik və dil qruplarından ibarətdir, ən böyük və siyasi baxımdan dominant olan etnik qrupu yavalılardır. Müsəlman əksəriyyəti olan əhali arasında milli dil, etnik müxtəliflik, dini plüralizm və müstəmləkəçilik və ona qarşı üsyan tarixi ilə müəyyən edilən ortaq bir şəxsiyyət meydana gəldi. İndoneziyanın milli şüarı olan Bhinneka Tunggal Ika ("Müxtəliflikdə Birlik" sözün həqiqi mənasında "hələ də birdir") ölkəni formalaşdıran müxtəlifliyi ifadə edir. İndoneziya iqtisadiyyatı nominal ÜDM-ə görə dünyada 16-cı, AQP-də ÜDM-ə görə 7-ci yerdədir. Ölkə bir çox çoxtərəfli təşkilatların üzvüdür, bunlar arasında BMT,ÜTT, BVF, G20 və Qoşulmama Hərəkatının, Cənub-Şərqi Asiya Ölkələri Assosiasiyasının, Asiya-Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı, Şərqi Asiya Sammiti, Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatıdır.
Etimologiya
İndoneziya adı Yunanca "Hind adaları" mənasını verən İndos (Ἰνδός) və nesos (νῆσος) sözündən yaranmışdır. Ad müstəqil İndoneziyanın yaranmasından çox əvvəl,yəni 18-ci əsrə aiddir.1850-ci ildə bir ingilis etnoloq Corc Vindsor Erl "Hind arxipelaqı və ya Malay arxipelaqı" nın sakinləri üçün İnduneziyalılar və üstünlük verdikləri Malayzyanlar termlərini təklif etdi. Eyni nəşrdə tələbələrindən biri Ceyms Riçardson Loqan İndoneziyadan Hind arxipelağının sinonimi kimi istifadə etdi. Lakin, Niderland Ost-Hindinin nəşrlərində yazan holland akademiklər İndoneziyadan istifadə etmək istəmirdilər; Malay arxipelağına (Maleische Archipel); Niderland Ost-Hindinə (Nederlandsch Oost Indië':), ümumi olaraq İndiëyə; Şərq (de Oost); və ya İnsulindeyə üstünlük verirdilər.
1900-cü ildən sonra İndoneziya Hollandiya xaricindəki akademik dairələrdə daha çox yayıldı və yerli millətçi qruplar bunu siyasi ifadə üçün qəbul etdilər. Berlin Universitetindən Adolf Bastian İndoneziyanın İnseln des Malayischen Archipels,1884–1894 adlı kitabı ilə populyarlaşdı. Bu addan istifadə edən ilk yerli alim Ki Hacar Devantara idi, 1913-cü ildə Hollandiyada Indonesisch Pers-bureau adlı bir mətbuat bürosunu qurdu.
Tarixi
İndoneziya ərazisində Aşağı, Yuxarı Paleolit və Mezolit dövrlərinə aid abidələr aşkar edilmişdir. II – V əsrdən başlayaraq İndoneziyada məhsuldar qüvvələr inkişaf etməyə , , , kimi erkən dövlətlər formalaşmağa başladı. XIII əsrdə arxipelaqın əksər hissəsini əhatə edən böyük imperiya möhkəmləndi, Yavadakı, Macapani dövləti ilə birləşdi, lakin XVI əsrdə İndoneziya müsəlman sülalələrinin başçılıq etdiyi kiçik dövlətlərə bölündü. Avropalılar isə İndoneziyanı XIX əsrin sonu- XX əsrin əvvəllərində, demək olar ki, işğal etdilər. 1941-1942-ci illərdə İndoneziyanı Yaponlar işğal etdi. 1945-ci il avqustun 17-də İndoneziya müstəqillik əldə etdi, unitar İndoneziya Respublikası elan olundu.
194cicil də ingilislər ilə toqquşmalar oldu . İndoneziya SSRİ ilə yaxınlıq siyasəti aparırdı. 50-ci illərin sonlarında sosialist metodların tətbiqi , SSRİ ilə yaxınlıq xalqda narazılıq ilə qarşılandı. 1960-cı ildə Qərb dövlətləri sukarnonun SSRİ ilə yaxınlaşdıgı üçün münasibətlər pisləşdi. 1965-ci ildə kommunistlər çevriliş etmək istədilər. 1967-ci ildə Sukarno bütün səlahiyyətləri general Suxartoya verdi. Və 1968-ci ildə Suxarto prezident seçildi. Ölkənin rəsmi xətti - anti kommunizm elan edildi.
Coğrafiya
İndoneziya – dünyada ən böyük arxipelaqdır. Rəsmən statistikaya görə arxipelaq 17,804 adadan ibarətdir, onlardan 7,870 – adlı, 9,634 – adsız, 6000-də əhalisi var: 5 əsas və 30 kiçik arxipelaqlarda yerləşənlər adalar.İndoneziya 13 mindən çox adadan ibarətdir.
Dünyanın ən böyük ada dövlətidir . 17 mindən çox adaya sahibdir . Və sakit okeanı və hind okeanı arasında yerləşir
Papua adasında yerləşən, 4,884 metr hündürlüyü olan Pancak Caya zirvəsi ölkənin ən hündür yeri, Sumatra adasında yerləşən Toba gölü isə sahəsinə görə (1,145 kv.m) İndoneziyanın ən böyük gölüdür. Ən uzun çayı isə Kalimantan adasında olan Mahakam və Barito çaylarıdır.
İndoneziya tektonik cəhətdən fəal ərazidə yerləşdiyinə görə, ərazisində Krakatua və Tambora vulkanları da daxil olmaqla, 150-dən çox aktiv vulkan var.
Mədəniyyəti
İndoneziya aqrar ölkə idi, 1940-ci ildə aparılan hesablamalara görə əhalinin yalnız 6%-i savadlı idi. Yalnız 1961-ci ildən etibarən ibtidai təhsil məcburi oldu. 1977-ci ildə ölkədə 28 dövlət universiteti, 23 özəl universitet fəaliyyət göstərirdi. Məsələn, Cakarta şəhərində İndoneziya Universiteti, Cokyakartada Qaca – Mada Universitetləri, Banqdunda Pacacaran Universiteti, Texnoloji Universitetlər fəaliyyət göstərir. Ölkədə həmçinin böyük mədəniyyət və incəsənət mərkəzləri də mövcuddur: Boqorda təbiət elmləri kitabxanası, Cakartada Parlament kitabxanası, Mədəniyyət muzeyi, Zoologiya muzeyi (Cakartada) və s.
Mətbuat
İndoneziyada 100-dən çox gündəlik qəzet çıxır. İndoneziya dilində "Merdeka", "Sinar xarapan", "Kompas", "Anqkatan bersencata", "Brita Buana", "Suara Kaya", "Pelita", ingilis dilində "İndonezian observer" (1950) və başqa adda qəzetlər nəşr edilir. Cakartada həmçinin dövlət radio və televiziya şirkətləri də fəaliyyət göstərir.
Ədəbiyyat
İndoneziya ərazisində VII əsrin sonu- VIII əsrin əvvəllərinə aid olan daş kitabələr, yazılı abidələr mövcuddur. Bu kitabələr, əsasən, Malayya və Yava dillərində yazılmışdır. Yava dilində ədəbiyyat da IX-XI əsrlərdə daha yüksək şəkildə inkişaf etmişdir. "Ramyana" (Hind şairi Bhattinin "Ravana vadha" eposu əsasında), "Arcunanın toyu" poemalarını misal gətirmək olar. Bu dövrdə İndoneziyada ədəbiyyatın inkişafına Hind ədəbiyyatı güclü təsir göstərmişdir. Lakin bununla belə mifologiyaya əsaslanan və tarixi inkişafı əks etdirən əsərlər də yazılmışdır. Məsələn, "Tantu Pangelaran", "Pararaton" kimi mifologiyaya istinad edən nəsr əsərlərini, Prapançanın "Naqarakertaqama" poemasını göstərmək olar. Həmzah Fansuri, Nurəddin ər – Raniri, Əbd ür – Rauf və başqalarının tarixi, didaktik və islamın təbliğinə xidmət edən əsərləri meydana gəldi. Ədəbi dil inkişaf etməyə başladı. Bu işdə Abdullah bin Əbdülqadir Münşinin rolu daha böyük olmuşdur. Onun əsərləri o dövr üçün ədəbi dil nümunələrinə çevrilmişdir.
XVI – XVIII əsrlərdə yaşayıb yaratmış ədiblərin əsərlərində maarifçilik ideyaları da təbliğ edilirdi. Məhəmməd Musa, Viləm İsgəndər Mud və başqalarının yaradıcılığında bu daha qabarıq verilmişdir. Bu dövrdə həm də İndoneziya dili də dövlət dili kimi formalaşdı. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində daha zəngin və ziddiyyətli əsərlər yazılmağa başladı. M.Rusei, Nur Sultan İsgəndər məişət romanları, S.T.Əlişahbana maarifçi romanlar, R.Əfəndi və M.Yəmin vətənpərvər ruhlu şerlər yazdılar. Əbd ül– Muis, Asmar Hadi və başqalarının yaradıcılığında müstəmləkəçiliyə qarşı mübarizə mövzusu əsas yer tuturdu. 30-cu illərin sonunda Armayn Pane, X.B.Yasin, X.Bandaharonun əsərlərində realist ideyalar daha üstünlük təşkil edirdi. İndoneziyada mütərəqqi ədəbiyyat ancaq o müstəqillik qazandıqdan sonra daha yüksək şəkildə inkişaf etməyə başladı.
Musiqi
İndoneziyada xalq musiqisi yüksək professionallıqla inkişaf etmişdi. Slendro (pentatonika növü) və peloq (tonları qeyri – bərabər olan 7 pərdəli lad) İndoneziya musiqisinin lad əsasını təşkil edir. İnkişaf etmiş heterofoniya və çoxsəslilik İndoneziya musiqisinin xarakterik cəhətlərindəndir. Orta əsrlərdə mövcud olan qamilan xalq çalğı alətləri orkestri İndoneziyanın klassik musiqisinin yüksək nümunəsidir.
Musiqi alətlərindən bonanq, qambanq, gendanq, müxtəlif sinclər (zərb alətləri), sulinq (nəfəs aləti) geniş yayılmışdır. İndoneziyanın professional musiqisinə XX əsrdə Avropanın dini musiqisinin (Qriqori xorları) müəyyən dərəcədə təsiri olmuşdur. Ölkədə respublika yarandıqdan sonra bir sıra həvəskar və professional musiqi kollektivləri, Cokyakarta, Cakarta radioları nəzdində kamera orkestrləri yaradılmışdır. Surakarta şəhərində konservatoriya və İndoneziyada klassik musiqi məktəbi açılmışdır. Həmin dövrdə Sucasmina, A.Pasaribu, Susbini kimi məşhur bəstəkarlar fəaliyyət göstərmişlər.
Dini vəziyyət
İndoneziya əhalisinin böyük əksəriyyəti (87,5 %) müsəlmanlardır. Müsəlmanlar əsasən sünniliyin şafii məzhəbinə etiqad edirlər. Şiələr Hindistan və Pakistandan gələnlərin bir hissəsidir. İslam İndoneziyanın yerli xalqları arasında çox geniş yayılıb. Xristianlar əhalinin 7 faizini təşkil edir. Protestantlar (6 mln. nəfər), katoliklər (3 mln. yaxın), eyni zamanda bir sıra müstəqil kilsələr mövcuddur: Xristian batak protestant kilsəsi (1 mln-dan artıq), Timor kilsəsi (650 min nəfər), Maluku protestant kilsəsi (275 min nəfər), minaxasların xristian evanqelist kilsəsi (500 min nəfər) və başqaları.
İndoneziyada induizm dini faktiki olaraq İslam tərəfindən sıxışdırılmışdır. Burada əhalinin çox az hissəsi (2%) induizmə ibadət edir. Buddizm isə əvvəllər Sumatra adasında geniş yayılmışdı. Zaman keçdikcə İslam dini daha üstün mövqeyə çıxır və buddistlərin sayı tədricən azalmağa başlayır. Ölkədəki çinlilər konfusialıq və daosizmə etiqad edirlər. Bununla yanaşı burada az sayda iudaistlər də vardır. Bir sıra rayonlarda əhali arasında qəbilə inancları qorunub saxlanılmaqdadır.
Bayramlar
Qeydlər
- 20 yanvar 1965-ci ildə müvəqqəti olaraq tərk edildi.
İstinadlar
- "Pancasila". U.S. Library of Congress. 3 February 2017. 5 February 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 5 February 2017.
- "CIA World Factbook". 2023-04-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-16.
- "World Economic Outlook Database, April 2019". IMF.org. International Monetary Fund. 26 June 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 26 February 2019.
- http://badanbahasa.kemdikbud.go.id/lamanbahasa/sites/default/files/UU_2009_24.pdf.
- 36 // Constitution of Indonesia (ind.).
- .
- "16,000 Indonesian islands registered at UN". The Jakarta Post. 21 August 2017. 30 November 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 3 December 2018.
- "Indonesia – The Next Major Oil Importer?". Seeking Alpha. 10 January 2017. 6 February 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 February 2017.
- Ricklefs, 2001. səh. 379
- "Highest population, island". Guinness World Records. 6 June 2017 tarixində . İstifadə tarixi: 6 June 2017.
- Salikha, Adelaida. "Meet The 10 Megadiverse Countries In The World". SEAsia. 29 January 2018. 8 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 8 February 2018.
- . The Observatory of Economic Complexity. 2017. 1 April 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 July 2019.
- Workman, Daniel. "Indonesia's Top Trading Partners". World's Top Exports. 26 December 2017. 25 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 25 February 2018.
- Burhanudin, Jajat; van Dijk, Kees. "Islam in Indonesia: Contrasting Images and Interpretations". Amsterdam University Press. 31 January 2013. 20 September 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 17 November 2016 – Google Books vasitəsilə.
- Lamoureux, Florence. "Indonesia: A Global Studies Handbook". ABC-CLIO Corporate. 2003. 21 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 17 November 2016 – Google Books vasitəsilə.
- Robert Elson, The idea of Indonesia: A history (2008) pp 1–12
- Tomascik, T.; Mah, J.A.; Nontji, A.; Moosa, M.K. The Ecology of the Indonesian Seas – Part One. Hong Kong: Periplus Editions. 1996. ISBN .
- Anshory, Irfan. "The origin of Indonesia's name" (indoneziya). Pikiran Rakyat. 16 August 2004. 15 December 2006 tarixində . İstifadə tarixi: 15 December 2006.
- Earl, 1850. səh. 119
- Logan, James Richardson. "The Ethnology of the Indian Archipelago: Embracing Enquiries into the Continental Relations of the Indo-Pacific Islanders". Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA). 1850: 4:252–347.
- Earl, 1850. səh. 254, 277–278
- Justus M van der Kroef. "The Term Indonesia: Its Origin and Usage". Journal of the American Oriental Society. 71 (3). 1951: 166–171. doi:10.2307/595186. JSTOR 595186.
- (PDF). 2012-07-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-26.
Həmçinin bax
Biblioqrafiya
- . "On the Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations". Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA). 4. 1850.
- Frederick, William H.; Worden, Robert L., redaktorlar Indonesia: A Country Study (6). : Library of Congress, Federal Research Division. 2011. ISBN .
- Friend, T. Indonesian Destinies. Harvard University Press. 2003. ISBN .
- . A history of modern Indonesia since c. 1200 (3). Basingstoke; Stanford, CA: Palgrave; Stanford University Press. 2001. ISBN . 2021-01-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-08-04.
- Schwarz, A. A Nation in Waiting: Indonesia in the 1990s. Westview Press. 1994. ISBN .
- Taylor, Jean Gelman. Indonesia: Peoples and Histories. New Haven and London: Yale University Press. 2003. ISBN .
- Vickers, Adrian. A History of Modern Indonesia. Cambridge University Press. 2005. ISBN .
- Witton, Patrick. Indonesia. Melbourne: Lonely Planet. 2003. ISBN .
Xarici linklər
- Indonesia The World Factbook-da
- Indonesia BBC Newsdan
- Key Development Forecasts for Indonesia Beynəlxalq əməliyyatlardan
Hökumət
- Minister of The State Secretary (indon.)
- Statistics Indonesia
- Chief of State and Cabinet Members 2014-10-12 at the Wayback Machine
Ümumi
- UCB İctimai Hökumət Kitabxanaları
- DMOZ-da İndoneziya
- Indonesia Encyclopædia Britannica
- Vikimedia Atlasda Indonesia
- Official Site of Indonesian Tourism
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Indoneziya Cenub Serqi Asiyada en boyuk dovlet Resmi adi Indoneziya Respublikasi ind Republik Indonesia bezen Indoneziya Respublikasi Unitar Dovleti Negara Kesatuan Republik Indonesia milli adi istifade olunur Cenub Serqi Asiyada Hind ve Sakit okeanlari arasinda olan bir olkedir Dunyanin en boyuk ada olkesidir on yeddi minden cox adaya malikdir Sahesi 1 904 569 kvadrat kilometr 735 358 kvadrat mil torpaq sahesi ile dunyada 14 cu deniz ve quru erazisi ile birge 7 ci siradadir 261 milyondan cox ehalisi olan bu olke dunyanin en cox ehalisi olan dorduncu olkesi ve en cox muselman ehalisi olan olkedir Dunyanin en six meskunlasmis adasi olan Yavada olke ehalisinin yaridan coxu yasayir IndoneziyaIndoneziya RespublikasiBayraq GerbBhinneka Tunqqal Ikaal Ika Kavi dilinde Azerbaycanca Muxteliflikde Birlik Milli Ideologiya PancasilaHimn Indoneziya Raya Azerbaycanca Boyuk Indoneziya Tarixi Hindu ve buddist kralliqlari II esr Muselman sultanliqlar XIII esr Niderland Ost Hind Sirketi 20 mart 1602 Niderland Ost Hindi 1 yanvar 1800 Yapon isgali 9 mart 1942 Musteqilliyin elan edilmesi 17 avqust 1945 Taninma ve federasiya 27 dekabr 1949 Unitar respublika 17 avqust 1950Resmi dilleri Indoneziya diliPaytaxt Cakarta 6 12 c e 106 49 s u Idareetme formasi Unitar prezident respublikasiPrezident Coko VidodoVitse prezident Maaruf AminXalq Numayendesi Surasinin sedri Puan MaharaniIndoneziya Ali Mehkemesinin Bas Hakimi Mehemmed Hatta EliSahesi Dunyada 14 cu Umumi 1 904 569 km Su sahesi 4 85Ehalisi Ehali 277 749 853 nefer 4 cu Siyahiyaalma 2020 270 203 917 nef Sixliq 143 nef km 90 ci UDM AQP Umumi 4 398 trilyon dollar 7 ci Adambasina 15 837 dollar UDM nominal Umumi 2023 1 391 trilyon dollar 16 ci Adambasina 5 011 dollar 112 ci III 2021 0 705 azalma 114 cu Demonim IndoneziyaliValyuta Indoneziya rupiyasiInternet domeni idIDBOK kodu INATelefon kodu 62Neqliyyatin yonu sol d Vikianbarda elaqeli mediafayllarIndoneziya Bu suveren dovlet secilmis qanunverici orqani olan prezident ve konstitusiyali bir respublikadir Onun 34 eyaleti var onlardan besinin xususi statusu var Olkenin paytaxti Cakarta dunyada ikinci en six meskunlasmis seher erazisidir Olke quru serhedlerini Papua Yeni Qvineya Serqi Timor ve Malayziyanin serq hissesi ile bolusur Diger qonsu olkelere Sinqapur Vyetnam Filippin Avstraliya Palau Hindistanin Andaman ve Nikobar adalari daxildir Coxlu ehalisi ve six meskunlasdigi bolgelere baxmayaraq Indoneziya genis sehralara malikdir yuksek bioloji muxtelifliyi destekleyir Olkede neft ve tebii qaz komur qalay mis qizil nikel kimi zengin tebii ehtiyatlar vardir kend teserrufati esasen duyu xurma yagi cay qehve kakao derman bitkileri edviyyat ve rezin istehsal edir Cin ABS Yaponiya Sinqapur ve Hindistan Indoneziyanin esas ticaret terefdaslaridir Indoneziya arxipelaqinin tarixi oz tebii servetlerine cekilen xarici guclerin tesirine meruz qalmisdir En azi VII esrden etibaren Srivicaya ve daha sonra materik Cin ve Hindistan yarimadasinin subyektleri ile elaqeli oldugu dovrden beri ticaret ucun deyerli bir bolge olmusdur Yerli hokmdarlar erken esrlerden tedricen xarici tesiri ozunde cemlesdirdiler ve Hind ve Buddist kralliqlari ciceklendi Muselman ticaretciler ve sufi alimleri Islami getirdiler Avropa isgal gucleri xristianligi getirdiler ve kesf esrinde edviyyat ticaretinde inhisar etmek ucun bir birlerine qarsi mubarize apardilar Bezen portuqal fransiz ve ingilisler terefinden mudaxile edilse de Hollandiya arxipelaqdaki 350 illik movcudlugunun coxuna gore Avropanin en onde geden guclerinden idi 20 ci esrin evvellerinde bir millet dovleti kimi Indoneziya anlayisi yarandi ve musteqillik herekatlari formalasmaga basladi Ikinci Dunya Muharibesinden sonra Asiyanin mustemleke koloniyalarindan cixilan dovrunde Indoneziya Hollandiya ile silahli ve diplomatik qarsidurmadan sonra 1949 cu ilde musteqillik elde etdi Indoneziya yuzlerle ferqli yerli etnik ve dil qruplarindan ibaretdir en boyuk ve siyasi baximdan dominant olan etnik qrupu yavalilardir Muselman ekseriyyeti olan ehali arasinda milli dil etnik muxteliflik dini pluralizm ve mustemlekecilik ve ona qarsi usyan tarixi ile mueyyen edilen ortaq bir sexsiyyet meydana geldi Indoneziyanin milli suari olan Bhinneka Tunggal Ika Muxteliflikde Birlik sozun heqiqi menasinda hele de birdir olkeni formalasdiran muxtelifliyi ifade edir Indoneziya iqtisadiyyati nominal UDM e gore dunyada 16 ci AQP de UDM e gore 7 ci yerdedir Olke bir cox coxterefli teskilatlarin uzvudur bunlar arasinda BMT UTT BVF G20 ve Qosulmama Herekatinin Cenub Serqi Asiya Olkeleri Assosiasiyasinin Asiya Sakit Okean Iqtisadi Emekdasligi Serqi Asiya Sammiti Asiya Infrastruktur Investisiya Banki ve Islam Emekdasliq Teskilatidir EtimologiyaIndoneziya adi Yunanca Hind adalari menasini veren Indos Ἰndos ve nesos nῆsos sozunden yaranmisdir Ad musteqil Indoneziyanin yaranmasindan cox evvel yeni 18 ci esre aiddir 1850 ci ilde bir ingilis etnoloq Corc Vindsor Erl Hind arxipelaqi ve ya Malay arxipelaqi nin sakinleri ucun Induneziyalilar ve ustunluk verdikleri Malayzyanlar termlerini teklif etdi Eyni nesrde telebelerinden biri Ceyms Ricardson Loqan Indoneziyadan Hind arxipelaginin sinonimi kimi istifade etdi Lakin Niderland Ost Hindinin nesrlerinde yazan holland akademikler Indoneziyadan istifade etmek istemirdiler Malay arxipelagina Maleische Archipel Niderland Ost Hindine Nederlandsch Oost Indie umumi olaraq Indieye Serq de Oost ve ya Insulindeye ustunluk verirdiler 1900 cu ilden sonra Indoneziya Hollandiya xaricindeki akademik dairelerde daha cox yayildi ve yerli milletci qruplar bunu siyasi ifade ucun qebul etdiler Berlin Universitetinden Adolf Bastian Indoneziyanin Inseln des Malayischen Archipels 1884 1894 adli kitabi ile populyarlasdi Bu addan istifade eden ilk yerli alim Ki Hacar Devantara idi 1913 cu ilde Hollandiyada Indonesisch Pers bureau adli bir metbuat burosunu qurdu TarixiEsas meqale Indoneziya tarixi Indoneziya erazisinde Asagi Yuxari Paleolit ve Mezolit dovrlerine aid abideler askar edilmisdir II V esrden baslayaraq Indoneziyada mehsuldar quvveler inkisaf etmeye kimi erken dovletler formalasmaga basladi XIII esrde arxipelaqin ekser hissesini ehate eden boyuk imperiya mohkemlendi Yavadaki Macapani dovleti ile birlesdi lakin XVI esrde Indoneziya muselman sulalelerinin basciliq etdiyi kicik dovletlere bolundu Avropalilar ise Indoneziyani XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde demek olar ki isgal etdiler 1941 1942 ci illerde Indoneziyani Yaponlar isgal etdi 1945 ci il avqustun 17 de Indoneziya musteqillik elde etdi unitar Indoneziya Respublikasi elan olundu 194cicil de ingilisler ile toqqusmalar oldu Indoneziya SSRI ile yaxinliq siyaseti aparirdi 50 ci illerin sonlarinda sosialist metodlarin tetbiqi SSRI ile yaxinliq xalqda naraziliq ile qarsilandi 1960 ci ilde Qerb dovletleri sukarnonun SSRI ile yaxinlasdigi ucun munasibetler pislesdi 1965 ci ilde kommunistler cevrilis etmek istediler 1967 ci ilde Sukarno butun selahiyyetleri general Suxartoya verdi Ve 1968 ci ilde Suxarto prezident secildi Olkenin resmi xetti anti kommunizm elan edildi CografiyaIndoneziya dunyada en boyuk arxipelaqdir Resmen statistikaya gore arxipelaq 17 804 adadan ibaretdir onlardan 7 870 adli 9 634 adsiz 6000 de ehalisi var 5 esas ve 30 kicik arxipelaqlarda yerlesenler adalar Indoneziya 13 minden cox adadan ibaretdir Dunyanin en boyuk ada dovletidir 17 minden cox adaya sahibdir Ve sakit okeani ve hind okeani arasinda yerlesir Papua adasinda yerlesen 4 884 metr hundurluyu olan Pancak Caya zirvesi olkenin en hundur yeri Sumatra adasinda yerlesen Toba golu ise sahesine gore 1 145 kv m Indoneziyanin en boyuk goludur En uzun cayi ise Kalimantan adasinda olan Mahakam ve Barito caylaridir Indoneziya tektonik cehetden feal erazide yerlesdiyine gore erazisinde Krakatua ve Tambora vulkanlari da daxil olmaqla 150 den cox aktiv vulkan var MedeniyyetiEsas meqale Indoneziya medeniyyeti Indoneziya aqrar olke idi 1940 ci ilde aparilan hesablamalara gore ehalinin yalniz 6 i savadli idi Yalniz 1961 ci ilden etibaren ibtidai tehsil mecburi oldu 1977 ci ilde olkede 28 dovlet universiteti 23 ozel universitet fealiyyet gosterirdi Meselen Cakarta seherinde Indoneziya Universiteti Cokyakartada Qaca Mada Universitetleri Banqdunda Pacacaran Universiteti Texnoloji Universitetler fealiyyet gosterir Olkede hemcinin boyuk medeniyyet ve incesenet merkezleri de movcuddur Boqorda tebiet elmleri kitabxanasi Cakartada Parlament kitabxanasi Medeniyyet muzeyi Zoologiya muzeyi Cakartada ve s Metbuat Indoneziyada 100 den cox gundelik qezet cixir Indoneziya dilinde Merdeka Sinar xarapan Kompas Anqkatan bersencata Brita Buana Suara Kaya Pelita ingilis dilinde Indonezian observer 1950 ve basqa adda qezetler nesr edilir Cakartada hemcinin dovlet radio ve televiziya sirketleri de fealiyyet gosterir Edebiyyat Indoneziya erazisinde VII esrin sonu VIII esrin evvellerine aid olan das kitabeler yazili abideler movcuddur Bu kitabeler esasen Malayya ve Yava dillerinde yazilmisdir Yava dilinde edebiyyat da IX XI esrlerde daha yuksek sekilde inkisaf etmisdir Ramyana Hind sairi Bhattinin Ravana vadha eposu esasinda Arcunanin toyu poemalarini misal getirmek olar Bu dovrde Indoneziyada edebiyyatin inkisafina Hind edebiyyati guclu tesir gostermisdir Lakin bununla bele mifologiyaya esaslanan ve tarixi inkisafi eks etdiren eserler de yazilmisdir Meselen Tantu Pangelaran Pararaton kimi mifologiyaya istinad eden nesr eserlerini Prapancanin Naqarakertaqama poemasini gostermek olar Hemzah Fansuri Nureddin er Raniri Ebd ur Rauf ve basqalarinin tarixi didaktik ve islamin tebligine xidmet eden eserleri meydana geldi Edebi dil inkisaf etmeye basladi Bu isde Abdullah bin Ebdulqadir Munsinin rolu daha boyuk olmusdur Onun eserleri o dovr ucun edebi dil numunelerine cevrilmisdir XVI XVIII esrlerde yasayib yaratmis ediblerin eserlerinde maarifcilik ideyalari da teblig edilirdi Mehemmed Musa Vilem Isgender Mud ve basqalarinin yaradiciliginda bu daha qabariq verilmisdir Bu dovrde hem de Indoneziya dili de dovlet dili kimi formalasdi XIX esrin sonu XX esrin evvellerinde daha zengin ve ziddiyyetli eserler yazilmaga basladi M Rusei Nur Sultan Isgender meiset romanlari S T Elisahbana maarifci romanlar R Efendi ve M Yemin vetenperver ruhlu serler yazdilar Ebd ul Muis Asmar Hadi ve basqalarinin yaradiciliginda mustemlekeciliye qarsi mubarize movzusu esas yer tuturdu 30 cu illerin sonunda Armayn Pane X B Yasin X Bandaharonun eserlerinde realist ideyalar daha ustunluk teskil edirdi Indoneziyada mutereqqi edebiyyat ancaq o musteqillik qazandiqdan sonra daha yuksek sekilde inkisaf etmeye basladi Musiqi Indoneziyada xalq musiqisi yuksek professionalliqla inkisaf etmisdi Slendro pentatonika novu ve peloq tonlari qeyri beraber olan 7 perdeli lad Indoneziya musiqisinin lad esasini teskil edir Inkisaf etmis heterofoniya ve coxseslilik Indoneziya musiqisinin xarakterik cehetlerindendir Orta esrlerde movcud olan qamilan xalq calgi aletleri orkestri Indoneziyanin klassik musiqisinin yuksek numunesidir Musiqi aletlerinden bonanq qambanq gendanq muxtelif sincler zerb aletleri sulinq nefes aleti genis yayilmisdir Indoneziyanin professional musiqisine XX esrde Avropanin dini musiqisinin Qriqori xorlari mueyyen derecede tesiri olmusdur Olkede respublika yarandiqdan sonra bir sira heveskar ve professional musiqi kollektivleri Cokyakarta Cakarta radiolari nezdinde kamera orkestrleri yaradilmisdir Surakarta seherinde konservatoriya ve Indoneziyada klassik musiqi mektebi acilmisdir Hemin dovrde Sucasmina A Pasaribu Susbini kimi meshur bestekarlar fealiyyet gostermisler Dini veziyyet Indoneziya ehalisinin boyuk ekseriyyeti 87 5 muselmanlardir Muselmanlar esasen sunniliyin safii mezhebine etiqad edirler Sieler Hindistan ve Pakistandan gelenlerin bir hissesidir Islam Indoneziyanin yerli xalqlari arasinda cox genis yayilib Xristianlar ehalinin 7 faizini teskil edir Protestantlar 6 mln nefer katolikler 3 mln yaxin eyni zamanda bir sira musteqil kilseler movcuddur Xristian batak protestant kilsesi 1 mln dan artiq Timor kilsesi 650 min nefer Maluku protestant kilsesi 275 min nefer minaxaslarin xristian evanqelist kilsesi 500 min nefer ve basqalari Indoneziyada induizm dini faktiki olaraq Islam terefinden sixisdirilmisdir Burada ehalinin cox az hissesi 2 induizme ibadet edir Buddizm ise evveller Sumatra adasinda genis yayilmisdi Zaman kecdikce Islam dini daha ustun movqeye cixir ve buddistlerin sayi tedricen azalmaga baslayir Olkedeki cinliler konfusialiq ve daosizme etiqad edirler Bununla yanasi burada az sayda iudaistler de vardir Bir sira rayonlarda ehali arasinda qebile inanclari qorunub saxlanilmaqdadir Bayramlar Esas meqale Indoneziya bayramlariQeydler20 yanvar 1965 ci ilde muveqqeti olaraq terk edildi Istinadlar Pancasila U S Library of Congress 3 February 2017 5 February 2017 tarixinde Istifade tarixi 5 February 2017 CIA World Factbook 2023 04 10 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 16 World Economic Outlook Database April 2019 IMF org International Monetary Fund 26 June 2022 tarixinde Istifade tarixi 26 February 2019 http badanbahasa kemdikbud go id lamanbahasa sites default files UU 2009 24 pdf 36 Constitution of Indonesia ind 16 000 Indonesian islands registered at UN The Jakarta Post 21 August 2017 30 November 2018 tarixinde Istifade tarixi 3 December 2018 Indonesia The Next Major Oil Importer Seeking Alpha 10 January 2017 6 February 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 February 2017 Ricklefs 2001 seh 379 Highest population island Guinness World Records 6 June 2017 tarixinde Istifade tarixi 6 June 2017 Salikha Adelaida Meet The 10 Megadiverse Countries In The World SEAsia 29 January 2018 8 February 2018 tarixinde Istifade tarixi 8 February 2018 The Observatory of Economic Complexity 2017 1 April 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 15 July 2019 Workman Daniel Indonesia s Top Trading Partners World s Top Exports 26 December 2017 25 February 2018 tarixinde Istifade tarixi 25 February 2018 Burhanudin Jajat van Dijk Kees Islam in Indonesia Contrasting Images and Interpretations Amsterdam University Press 31 January 2013 20 September 2022 tarixinde Istifade tarixi 17 November 2016 Google Books vasitesile Lamoureux Florence Indonesia A Global Studies Handbook ABC CLIO Corporate 2003 21 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 17 November 2016 Google Books vasitesile Robert Elson The idea of Indonesia A history 2008 pp 1 12 Tomascik T Mah J A Nontji A Moosa M K The Ecology of the Indonesian Seas Part One Hong Kong Periplus Editions 1996 ISBN 978 962 593 078 7 Anshory Irfan The origin of Indonesia s name indoneziya Pikiran Rakyat 16 August 2004 15 December 2006 tarixinde Istifade tarixi 15 December 2006 Earl 1850 seh 119 Logan James Richardson The Ethnology of the Indian Archipelago Embracing Enquiries into the Continental Relations of the Indo Pacific Islanders Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia JIAEA 1850 4 252 347 Earl 1850 seh 254 277 278 Justus M van der Kroef The Term Indonesia Its Origin and Usage Journal of the American Oriental Society 71 3 1951 166 171 doi 10 2307 595186 JSTOR 595186 PDF 2012 07 25 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 08 26 Hemcinin baxBanyakBiblioqrafiya On the Leading Characteristics of the Papuan Australian and Malay Polynesian Nations Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia JIAEA 4 1850 Frederick William H Worden Robert L redaktorlar Indonesia A Country Study 6 Library of Congress Federal Research Division 2011 ISBN 978 0 8444 0790 6 Friend T Indonesian Destinies Harvard University Press 2003 ISBN 0 674 01137 6 A history of modern Indonesia since c 1200 3 Basingstoke Stanford CA Palgrave Stanford University Press 2001 ISBN 978 0 8047 4480 5 2021 01 13 tarixinde Istifade tarixi 2019 08 04 Schwarz A A Nation in Waiting Indonesia in the 1990s Westview Press 1994 ISBN 1 86373 635 2 Taylor Jean Gelman Indonesia Peoples and Histories New Haven and London Yale University Press 2003 ISBN 0 300 10518 5 Vickers Adrian A History of Modern Indonesia Cambridge University Press 2005 ISBN 0 521 54262 6 Witton Patrick Indonesia Melbourne Lonely Planet 2003 ISBN 978 1 74059 154 6 Xarici linklerIndonesia The World Factbook da Indonesia BBC Newsdan Key Development Forecasts for Indonesia Beynelxalq emeliyyatlardan Hokumet Minister of The State Secretary indon Statistics Indonesia Chief of State and Cabinet Members 2014 10 12 at the Wayback Machine Umumi UCB Ictimai Hokumet Kitabxanalari DMOZ da Indoneziya Indonesia Encyclopaedia Britannica Vikimedia Atlasda Indonesia Official Site of Indonesian Tourism Indoneziya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin