Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Konya — Türkiyənin Konya ilinin mərkəzi.
| Konya | |
|---|---|
| Konya | |
 | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | e.ə. 700 |
| Sahəsi |
|
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.200 ± 1 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +90 332 |
| Digər | |
| konya.bel.tr | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
Anadolu, Asiya ilə Avropa nı bir-birinə bağlayan körpü rolunu oynayır. Konya da bu körpünün mərkəzində qapı rolunu oynayır. Tarixin ən qədim dövrlərindən bu günə qədər Konya şəhəri bir çox mədəniyyətlərin beşiyi olmuşdur. Anadolu Səlcuqlu Dövlətinin paytaxtı, Bəylik və osmanlıların başda gələn mərkəzlərindən olmuşdur.
Konya şəhəri tarixin əvvəlki dövrlərində, müəyyən zamanlarda müxtəlif adlarla adlandırılmışdır. Antik dövrlərdə ən məşhur adı "İconium" dur. Bu "müqəddəs rəsim, heykəl" mənasına gələn "icon" kəlməsindən gəlir. Danaia şəhərini və xalqını böyük fəlakətlərə uğradan qorxunc əjdahanı, Perseus öldürür. Onun qəhrəmanlığını əbədiləşdirmək məqsədi ilə onun şərəfinə daşdan abidələr düzəldilir. Bu dikili daşların üzərində müqəddəs rəsimlər vardır. O, dövrün pullarında Perseus və Gorgo (əjdaha) –ı göstərən fiqurlar vardır.
Şəhər, Roma dövrünün ilk illərində "iconium", imperator Kladius zamanında (b.e. 41–54) də, onun adıyla birlikdə "Claud iconium" olaraq adlandırılmağa başlanılmışdır. Bizansın zamanında "Tokonion" diyə adlandırılmışdır. Daha sonrakı qaynaqlarda isə, bəzi kiçik fərqliliklərlə "ykonium" , "conium" "Conia" "Koniyeh", "Konia" şəklində adlandırılmışdır. Ərəblər "Kuniyə" adlandırmışlar. Şəhər Səlcuq dövründən "Konya" olaraq adlandırılmışdır.
Konya və onun ətrafı, qədim zamanlardan bu günə qədər məlum olan bir yaşayış mərkəzidir. Paleolit, Mezolit, Neolit, Eneolit, Erkən tunc və Dəmir dövrlərinə aid məlumatlar, insanlıq tarixinə çıraq tutmaqdadır. Yöredə tapılan və arxeoloji araşdırmaların aparıldığı böyüklü-kiçikli hüyüklərin(arxeoloji ərazi) hər biri tarixi məlumatları saxlamaqdadır.
şimalının 11 km-də məşhur arxeoloji qazıntı sahəsi "Çatalhüyük" ərazisində çox zəngin, qiymətli tarixi məlumatlar vardır. Konya, Anadolunun ən qədim yaşayış mərkəzlərinin əvvəlində dayanır. Hatıp Çuxurkənddə arxeoloji qazıntılar nəticəsində tapılan heykəllər Anadolu xalqının dini və mədəniyyəti haqqında geniş məlumat verir. Beyşəhər yaxınlığında Errbada bişmiş torpaqdan emal edilmiş çanaqlar, təsərrüfat alətləri, etnoqrafik salnamə və yazılı sənədlər və .s Konya ərazisinin tarixinin çox qədim olduğunu sübut edir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində məlum olub ki, burada yaşayan insanlar heyvanları əhilləşdirərək gündəlik işlərində istifadə edblər. Bu bölgələrdə o dövrə görə memarlıqda yüksək naliyyətlər əldə olunmuşdur. Divarlar sal daşlardan tikilmişdir. Yonutma daş texniki ilə düzəldilmiş el və ev əşyaları bijüteriyaları, savaş və tarım alətləri gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Bütün bu tapıntılar Konyanın Erba bölgəsinin b.e.ə 5700 ilə qədər gedib çıxan bir tarixə sahib olduğunu göstərir.
Het dövrü
E.ə. 18–12-ci əsrlərdə Kiçik Asiyada Hett adlı qədim dövlət mövcud olmuşdur. B.e.ə. 1400–1200 illəri arasında bu torpaqlara sahib olmuş Hetlər böyük mədəniyyətə sahib idilər. Konya və onun ətrafında bu mədəniyyətlərə dair məlumat verən yaşayış mərkəzləri tapılmışdır. 11 km. qərbdə Karahüyük, ətrafı yüksək divarlarla əhatə olunmuş koloniya mərkəzi idi. Xatınsaray, Əlibəy, Çorca, Çarıqlar və Akörən hüyükləri bizlərə mövzu ilə bağlı birçox məlumat və sənəd təqdim etməkdədir.
Bölgədə tapılan dörd abidə, Hettlərin mədəniyyət, sənəd və kültürü haqqında sağlam məlumat verməkdədir. Bunlardan ikisi, Beyşəhər yaxınlığındakı Eflatun Pınar ilə fəsillər abidəsidir. Üçüncüsü, İlıqın Heroqlif kitabəli məbədi, dördüncüsü, də Ereğlidəki İvriz Tarım məbədidir.
Bu e.ə. 20–19-cu əsrlərdə hettlər, hattilər və etnik qrupların təmsil olunduğu şəhər dövlətlərinin (Kanes, Xattusinaş və s.) birləşməsi nəticəsində yaranmışdır. E.ə. təqribən XVIII əsrdə Kussar padşahı Anittas Anadolunun bəzi vilayətlərini birləşdirmiş, e.ə. 17-ci əsrin əvvəllərində isə digər Hett sülaləsinin əsasını qoyan Labarna Hett dövlətinin ərazisini daha da genişləndirmişdir. E.ə. 17-ci əsrin ortalarında I Xattusilis Kiçik Asiyanın cənub-şərq vilayətlərinin işğalını sona çatdıraraq, paytaxtı Hatuşaş şəhərinə köçürmüşdü. I Mursilis dövründə (e.ə. 17-ci əsrin sonunda) Hett dövlətinin hərbi qüdrəti ən yüksək səviyyəyə çatmışdı. Arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilmiş bəzi maddimədəniyyət nümunələri, Boğazgöydə (Xattusa) tapılmış Hett hökmdarlarına məxsus yazılı sənədlər Hett mədəniyyə tinə dair fikir söyləməyə imkan yaradır. Bu mədəniyyətin təşəkkülündə bəzi etnik qrupların təsirinin izləri də hiss olunur. Lakin Hett mədəniyyətində əsasən Hatt ənənələri üstünlük təşkil edir. Şumer-Akkad mədəniyyətinin bəzi cəhətləri də Hett mədəniyyətində öz əksini tapmışdır. Bir vaxtlar Hett aləmində prototürk etnik tayfalarının iştirakı haqqında fikirlər səslənsə də, çox təəssüf ki, Hett etnik və dil dünyası ciddi tədqiq olunmamışdır. Bildiyimiz kimi, Sarqon (2316–2261) və Naram-Suen (2236–2200) Akkad sülaləsinin ən görkəmli nümayəndələri olmuşlar. Onlarla bağlı rəvayətlər Hett ədəbiyyatında da öz əksini tapmışdır. Onu da qeyd edək ki, Şumer-Akkad ədəbiyyatının təsiri Hett ədəbiyyatının digər sahələrində də özünü göstərir. Eyni zamanda onların mixi yazı sistemindən hetlər də istifadə etmiş, hətta "Gilqamış haqqında dastan" Hett dilinə tərcümə olunmuşdur. Hetlər Şumer- Akkad yazılı nümunələrindən asan istifadə etmək üçün üçdilli lüğət Şumer-Akkad-Hett lüğəti də tərtib etmişdilər.
İlkin ədəbiyyat nümunələrindən sayılan III Xattusilinin həyat və fəaliyyəti haqqında mətn dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Mətnin sonunda III Xattusilinin belə bir müraciəti verilmişdir: "Gələcəkdə kim olursa olsun-oğlum, nəvəm yaxud da nəticəm hakimiyyətə irsən yiyələnərsə, qoy allahlar içərisində Samuxi şəhərinin ilahəsi İştara ehtiram göstərsin". Buradan aydın olur ki, dini dünyagörüşü baxımından akkadlar da hetlər kimi İştar ilahəsinə sitayiş etmişlər. Hett hökmdarlarının kitabələri və salnamələri də ilkin ədəbiyyat nümunələrindən hesab olunur. Buraya "Anitanın kitabəsi", I Xattusilin, I Suppiluliumun "Salnamələri" və s. daxildir. Bütün qədim xalqların ictimai həyatında olduğu kimi, hetlərin də məişətində və ideologiyasında din və dini təsəvvürlər mühüm əhəmiyyət daşımışdır. Təbii ki, hetlərdə də çoxallahlılıq mövcud olmuş və allahların da əksər hissəsi Hatt mənşəli hesab edilmişlər. Arinna şəhərinin Günəş ilahəsi Vurusem, Səma tufan allahı və onun qadını Hett panteonunda baş allahlardan hesab olunur. Eyni zamanda, Hett panteonunda Hatt, Hurri, Akkad, Hind-Avropa (luvi, nesi, pala, Hind İran), prototürk və hələ də mənşəyi məlum olmayan etnos və xalqların dini baxışları da öz ifadəsini tapmışdır. Hett dövlətinin hər bir vilayət və icmasında yerli ibadətgahlar olmuşdur. Allah və ilahələrə isə xüsusi ibadətgahlarda sitayiş edilmişdir. Dini təsəvvürlər kimi ibtidai insan cəmiyyətində ovsun (maqiya) da mövcud idi. Bildiyimiz kimi, ovsun ömürlük insan həyatına daxil olaraq ən qədim təfəkkür tərzini özündə hələ də saxlayır. Hetlərin ictimai-iqtisadi həyatına dərin nüfuz etmiş ovsun Hett ədəbiyyatında da müəyyən iz qoymuşdur. Hetlər həyatın müxtəlif sahələrində-ailə münasibətlərində, dolanışıq arzusunda, düşmənə nifrət, dosta uğur arzulamaqda ovsuna müraciət etmişlər.
Hetlərə qədərki memarlıq saxsı-gil qablar və əşyalar istehsalından ibarət olmuşdur. Yeni Hett padşahlığı dövründə isə artıq əzəmətli daş heykəllər yaradılmışdır. Belə maddi-mədəniyyət nümunələrini hökmdar saraylarında və yaxud qayalıqlarda hazırlayırdılar. Heykəllərin çoxu Hett hökmdarlarını təsvir edirdi. Hetlər maraqlı möhürlər də hazırlayırdılar. Dairəvi və yaxud dördbucaq şəklində olan bu möhürlərin üzərində hökmdar təsvirləri, kənarlarında isə heroqlif işarələri həkk olunurdu. Hett möhürləri həm forma, həm də məzmun baxımından şumer-akkad möhürlərindən fərqlənirdi.
Hetlərin spesifik və bənzərsiz mədəniyyəti digər Şərq xalqlarının da mədəniyyətinə öz təsirini göstərmişdir.
Friq dövrü
, Polatlıdakı Gordionu bölgəsində yaşamışlar. Burada qaya məzarları, kitabələr son dərəcə diqqəti cəlb edir. Konyanı işğal edən Friqlər burada da orjinal izlər buraxmışlar. Ələddin təpəsində aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində Friqlərə aid bol miqdarda, çanaq, bijüteriya və gündəlik məişət əşyaları aşkar olunmuşdur. Qarahüyük, Sızma, Gödənə hüyükləri də Friq mədəniyyətini aşkara çıxaran məlumatları əldə etməyə imkan yaradır.
, Farslar və Yunanlar da Konya torpaqlarını ələ keçirtməyə səy göstərmişlər. Şəhər bu səbəbdən də əldən ələ keçmişdir. Böyük İskəndərin b.e.ə. 330-cu illərində Anadoluya səfərləri, Yörə xalqının taleyini dəyişdirən hadisələrdəndir. Berqama kralı III Attalosun ölümündən sonra Konya Roma İmperiyasına keçmişdir. O, dövrdə "ikonium" adıyla tanınmışdır. 260-cı illərində cənubda yaşayan Palmiralılar, Qotlara qarşı Romalılarla ittifaqa girdilər. İki müttəfiq ordu 267-ci ildə Konya ərazisində birləşərək, Qotlara doğru hərəkətə keçdilər. Baş verən hadisələr Konya ərazisini iqtisadi cəhətdən tənəzzülə uğratdı. Roma imperiyasının ikiyə bölünməsi nəticəsində (395) Konya, Şərqi Roma imperiyasının ərazisinə qatıldı. 47–53-ci illərdə ilk Xristian misioneləri Saint Paul Antalyadan Yalavaça oradan da Konyaya gəlir. Burada bütpərəstlərin və yəhudilərin şiddətli üsyanı ilə qarşılaşdılar. Onun gəlişi bölgədə xristianlaşmağa gətirib çıxartdı. Konya bundan sonra əhəmiyyətli bir dini mərkəzə çevrildi.
Bizans dövrü
Bizans dövründə xalq son dərəcə mürəkkəb bir həyat yaşamışlar. Vergilərin ağırlığı Konyada təsərrüfata ciddi ziyan vurmuşdur. Sasanilərin həyata keçirdiyi yürüşlər Konyada dağıntılara səbəb olmuşdur. Dövlət idarəçiliyində mərkəzləşmənin zəifləməsi nəticəsində baş verən daxili çəkişmələr xalqa böyük itkilər vermişdir. Qalalar, bu qala içindəki əsrarəngiz tikililər dağıdılmış, xalq yoxsullaşmışdır. Bu dövrdə Əməvilər Konya üzərinə hücuma keçdilər. Xəlifə I Müaviyənin orduları, şəhəri ələ keçirtsələr də Bizanslılar təkrar şəhəri ələ almağa cəhd göstərirdilər. Bizansın strateji cəhətdən böyük əhəmiyyət kəsb edən bu şəhəri ələ keçirməyi qarşısına məqsəd qoyan Xəlifə Əbdülməlik Konyanı təkrar ələ keçirir(704). Konstantinopolun fəthi üçün Konyanın böyük əhəmiyyətini bilən Bizanslılar, çox keçmədən Konyanı təkrar ələ keçirtsələr də, Xəlifə I Vəlid şəhəri 708-ci ildə şəhəri təkrar ələ keçirərək müsəlmanların şəhərlərinə daxil edilir. Abbasilər, xüsusilə Xəlifə Harun Rəşidin dövründə "Diyari Rum" tanınan Anadolunun üzərinə ağır basqılar həyata keçirilmişdir. Bununla da Bizans Kraliçası İrən (797–802), Konya torpaqlarının gəlirlərini Abbasilərə vermək məcburiyyətində qalır.
Səlcuqlular dövrü
XI əsrdə Diyari Rum üzərinə Səlcuq axınları başlayır. 1064-cü ildə Səlcuq hökmdarı Alp Arslanın dövründə Türkmənlər Antakya tərəfə hərəkətə keçddilər. üzərinə basqınlar həyata keçirtməyi başlayınca Bizanslılar, Qaysəri yaxınlığında qabaqlarını kəsdilər. Bu anda Alp Arslana qarşı şahzadə Elbasanı vəzifələndirən Afşin Bəy, Bizansları məğlub edərək, fətih hərəkətini başlatmış oldu. 1068-ci ildə Konyanı ələ keçirtsədə bir qədər sonra geri çəkildi. Anadolunun qapıları, 1071-ci ildə Malazgirt zəfəri ilə Türklərin üzərinə açıldı. Səlcuq ordusu Anadolunun içlərinə qədər irəlilədi. Qutalmışoğlu Süleyman Şah, 1074-cü ildə Konyanı fəth etdi və müstəqilliyini elan etdi. Abbasi Xəlifəsinin də özünnə sultan ləqəbi verməsiylə Anadoluda "Anadolu səlcuq dövləti" yaratmış oldu(1076). I Kılıçarsalan, İmperator İ.Aleksios Kommenosun Papa Urbenin yardımı və dəstəyi ilə hazırladığı I Xaç yürüşü ilə cəhd etsə də, geri çəkilmək məcburiyətində qalır. Əvvəl İzmit, sonra Konya Xaçlıların əlinə keçir. Ordusunu yenidən quran Səlcuqlar yenidən Konyanı alırlar. də Malatya yaxınlığında Xaçlıları məğlub edirlər. İkinci Xaçlı yürüşü Sultan I Kılıçarslan tərəfindən Akşəhər yaxınlığında məğlub edilir. , 1189-cu ildə Konyanı ələ keçirtdi. Bunu fürsət bilən Xaçlılar Anadolu üzərinə "üçüncü səfərlərini" həyata keçirtdilər. İmperator Friedrix Barborossanın başçılığı ilə ordunun qarşısına Səlcuqlar Akşəhərdə çıxsalarda Konyaya qədər geri çəkilmək məcburiyyətində qalır. Meram bağlarına qədər irəliləyən Xaçlılar, Sultan II Kılıçarslanla edilən razılaşmaya görə Karaman üzərindən cənuba tərəf irəlilədilər.
Bəyliklər dövrü
Anadolu Səlcuqlu dövlətinin parçalanmasından sonra meydana gələn "" hər vasitə ilə Konyaya sahib olmağı məqsəd bilmişlər. dövründə Toxtamışın, Ələddin Əli Bəyin cəhdləri bunlardandır.
Osmanlı dövrü
Böyük Səlcuq imperatorluğunun dağılmasından (1157) xeyli müddət sonra Kiçik Asiyada yeni bir qüdrətli türk-müsəlman dövləti – Osmanlı dövləti meydana gəldi. Bu dövlətin qurucusu Oğuzların Qayı boyundan olan Osman bəy idi. Osman Qazi Əskişəhər-İraq yolunu ələ keçirdərək Konya sultanlığının varlığına son qoydu və bununla da türklər 1299-cu ildə öz dövlətlərini yaratdılar. Bu dövlət, qurucusu Osman bəyin adı ilə Osmanlı dövləti adlandırıldı.
Cumhuriyyət dövrü
Cümhuriyyət dövründə Konyalılar tarixi misiyalarını yenədə təkrarlamışlar. Osmanlı dövlətinin quruluşunda olduğu kimi Cümhuriyyət Hökumətinin təsis edilməsində Konyalıların xidməti böyükdür. Türkiyə dövlətinin xilaskarı və qurucusu Qazi Mustafa Kamal Atatürk Konyaya 13 dəfə gələrək çoxsaylı görüşlər keçirmiş və vacib qərarlar almışdır. İşğalçı qüvvələrə qarşı qurtuluş savaşının ilk etiraz mitinqi Konyada keçirilmişdir. Milli mübarizənin planları Konyada hazırlanmış, razılaşdırılmış və Ağşəhərdə tətbiq edilməyə başlanmışdır. Konyada yayınlanan "Babalıq" və "öyüt" qəzetləri xalqın cəsarətlənib şüurlanmasında müstəsna xidmətləri olmuşdur. Cəbhədəki əsgərlərimizə təyyarədən atılan bu qəzetlərdəki yazılar, onlara da böyük güc və cəsarət qaynağı olmuşdur.
"Kuvayı Milliyə" və "Müdafai Hüquq Təşkilatının" Konyadakı təmsilciləri və xüsusilə Sivaslı Ali Kamal Əfəndinin daimi olaraq çalışma və səyləri, Müustafa Kamal Atatürk tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir.
Türkiyə Cümhuriyyəti Dövlətinin müasir imkanlarından Konya da faydalanaraq müasir bir şəhər halına qovuşmuşdur. Konya hər il daha da böyüyüb gözəlləşməktədir. Müasir bələdiyə sistemi ilə geniş, rahat, təmiz və yaraşıqlı prospekt və küçələr, müasir binalar Konyanı dünya səviyyəsində bir şəhər halına gətirib çıxarmışdır. Kənd təsərrüfatı, ticarət və sənayedə yüksək dünya texnoloji imkanlarından istifadə edərək öz iqtisadiyyatını gücləndirməkdədir. Konyada iqtisadiyyatla yanaşı təhsildə də yüksək naliyyətlər əldə edilmişdir. Türkiyənin öndə gələn və ən böyük ünversitetlərindən olan Səlcuq Dövlət Üniversiteti, minlərcə təhsil işçisi və tələbələriylə dünyada mövcud olan texnoloji imkanlardan istifadə edərək öz maddi texniki bazasını gücləndirərək dünyanın ən irəlidə gedən ünversitetlərindən birinə çevrilmişdir. Konya hər il minlərlə yüksək istedadlı mütəxəssislər hazırlayır və bu mütəxəssislər Türkiyə Cümhuriyyətinin inkişafına yüksək töhfəsini verməkdədir. Konya iqtisadiyyat, təhsillə yanaşı çox böyük turizm imkanları vardır. Konyanın gözəl və füsünkar təbiəti, dünyanın bir çox mədəniyyətlərini özündə birləşdirən tarixi memarlıq abidələri və muzeyləri turistlərin diqqətini cəlb edərək hər il yüz minlərlə turisti qəbul edir.
Coğrafya
39.000 km²'lik yüz ölçümü ile Türkiye'nin en geniş ili olan ve yaylası üzerinde Ankara, Aksaray, Niğde, Mersin, Karaman, Antalya, , Afyon ve Eskişehir illeri ile komşu olan Konya, 36° 22' ve 39° 08' kuzey paralelleri ile 31° 14' ve 34° 05' doğu arasında yer alır. Başta büyük ilçeleri , , Akşehir'dir. Toplam 31 ilçesi vardır. Konya büyükşehir nüfusu 2011 sonu itibarıyla 1.085.000 olup Türkiye genelinde 7. sıradadır. İl genelinde ise 2.100.000 olan nüfusuyla Konya ili Türkiye'nin en kalabalık 7. ilidir.
Göllər
- Duz gölü
Qapalı hövzəsinin mərkəzində Duz gölü əmələ gəlmişdir. Ankara, Konya, Aksaray illərinin sərhəddində yerləşir, bir hissəsi Konya ilnin sərhədləri içindədir.
Duz gölü Türkiyənin üçüncü böyük gölüdür. Dərinliyi təxminən 12 metdir. Yay mövsümündə buxarlanmanın təsiri ilə göl xeyli kiçilir. Gölün quruyan hissələrində duz təpəcikləri meydana gəlir. Türkiyənin duz ehtiyacının bir hissəsinu bu göldən toplanan duz ödəyir. Sulamada və su məhsullarının tədarükündə istifadə olunmur.
İqlim
| Konyanın iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Mütləq maksimum, °C | 17,6 | 23,8 | 28,9 | 31,5 | 34,4 | 37,2 | 40,6 | 39,6 | 36,1 | 31,6 | 25,2 | 21,8 | 40,6 |
| Maksimum orta, °C | 4,8 | 7,1 | 11,9 | 17,5 | 22,3 | 26,7 | 30,2 | 30,1 | 26,1 | 19,9 | 12,9 | 6,6 | 18,0 |
| Orta temperatur, °C | 0,0 | 1,4 | 5,7 | 11,0 | 15,7 | 20,1 | 23,6 | 23,1 | 18,6 | 12,4 | 6,1 | 1,7 | 11,6 |
| Minimum orta, °C | −3,9 | −3,2 | 0,1 | 4,5 | 8,7 | 12,8 | 16,1 | 15,7 | 11,2 | 6,0 | 0,8 | −2,3 | 5,5 |
| Mütləq minimum, °C | −25,8 | −26,5 | −15,8 | −8,6 | −1,2 | 3,2 | 6,0 | 6,6 | 0,4 | −7,6 | −20 | −22,4 | −26,5 |
| Yağıntı norması, mm | 35,8 | 27,9 | 28,0 | 32,0 | 43,5 | 24,8 | 6,5 | 5,3 | 11,7 | 30,0 | 31,9 | 41,3 | 318,7 |
| Mənbə: | |||||||||||||
Həmçinin bax
İstinadlar
- GEOnet Names Server. 2018.
- https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/turkiyenin-nufusu-83-milyon-154-bin-997-kisiye-ulasti/1723520.
- "Rəsmi statistikalar - Konya". 24 aprel 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 16 aprel 2016.
Xarici keçidlər
- Konya Valiliği
- Konya Ptt Başmüdürlüğü 2011-09-26 at the Wayback Machine
- Konya Büyükşehir Belediyesi
- Konya Ticaret Odası
- Konya Sanayi Odası
- Konya Organize Sanayi Bölgeleri 1. 2. 3. 2008-07-04 at the Wayback Machine
- Konya Sağlık Müdürlüğü 2011-09-23 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Konya Turkiyenin Konya ilinin merkezi KonyaKonya37 52 22 sm e 32 29 32 s u Olke TurkiyeTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub e e 700Sahesi 41 001 km Merkezin hundurluyu 1 200 1 mSaat qursagi UTC 03 00EhalisiEhalisi 2 232 374 nef 2019 Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 90 332Digerkonya bel trKonya Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAnadolu Asiya ile Avropa ni bir birine baglayan korpu rolunu oynayir Konya da bu korpunun merkezinde qapi rolunu oynayir Tarixin en qedim dovrlerinden bu gune qeder Konya seheri bir cox medeniyyetlerin besiyi olmusdur Anadolu Selcuqlu Dovletinin paytaxti Beylik ve osmanlilarin basda gelen merkezlerinden olmusdur Konya seheri tarixin evvelki dovrlerinde mueyyen zamanlarda muxtelif adlarla adlandirilmisdir Antik dovrlerde en meshur adi Iconium dur Bu muqeddes resim heykel menasina gelen icon kelmesinden gelir Danaia seherini ve xalqini boyuk felaketlere ugradan qorxunc ejdahani Perseus oldurur Onun qehremanligini ebedilesdirmek meqsedi ile onun serefine dasdan abideler duzeldilir Bu dikili daslarin uzerinde muqeddes resimler vardir O dovrun pullarinda Perseus ve Gorgo ejdaha i gosteren fiqurlar vardir Seher Roma dovrunun ilk illerinde iconium imperator Kladius zamaninda b e 41 54 de onun adiyla birlikde Claud iconium olaraq adlandirilmaga baslanilmisdir Bizansin zamaninda Tokonion diye adlandirilmisdir Daha sonraki qaynaqlarda ise bezi kicik ferqliliklerle ykonium conium Conia Koniyeh Konia seklinde adlandirilmisdir Erebler Kuniye adlandirmislar Seher Selcuq dovrunden Konya olaraq adlandirilmisdir Konya ve onun etrafi qedim zamanlardan bu gune qeder melum olan bir yasayis merkezidir Paleolit Mezolit Neolit Eneolit Erken tunc ve Demir dovrlerine aid melumatlar insanliq tarixine ciraq tutmaqdadir Yorede tapilan ve arxeoloji arasdirmalarin aparildigi boyuklu kicikli huyuklerin arxeoloji erazi her biri tarixi melumatlari saxlamaqdadir simalinin 11 km de meshur arxeoloji qazinti sahesi Catalhuyuk erazisinde cox zengin qiymetli tarixi melumatlar vardir Konya Anadolunun en qedim yasayis merkezlerinin evvelinde dayanir Hatip Cuxurkendde arxeoloji qazintilar neticesinde tapilan heykeller Anadolu xalqinin dini ve medeniyyeti haqqinda genis melumat verir Beyseher yaxinliginda Errbada bismis torpaqdan emal edilmis canaqlar teserrufat aletleri etnoqrafik salname ve yazili senedler ve s Konya erazisinin tarixinin cox qedim oldugunu subut edir Arxeoloji qazintilar neticesinde melum olub ki burada yasayan insanlar heyvanlari ehillesdirerek gundelik islerinde istifade edbler Bu bolgelerde o dovre gore memarliqda yuksek naliyyetler elde olunmusdur Divarlar sal daslardan tikilmisdir Yonutma das texniki ile duzeldilmis el ve ev esyalari bijuteriyalari savas ve tarim aletleri gozelliyi ile diqqeti celb edir Butun bu tapintilar Konyanin Erba bolgesinin b e e 5700 ile qeder gedib cixan bir tarixe sahib oldugunu gosterir Het dovru E e 18 12 ci esrlerde Kicik Asiyada Hett adli qedim dovlet movcud olmusdur B e e 1400 1200 illeri arasinda bu torpaqlara sahib olmus Hetler boyuk medeniyyete sahib idiler Konya ve onun etrafinda bu medeniyyetlere dair melumat veren yasayis merkezleri tapilmisdir 11 km qerbde Karahuyuk etrafi yuksek divarlarla ehate olunmus koloniya merkezi idi Xatinsaray Elibey Corca Cariqlar ve Akoren huyukleri bizlere movzu ile bagli bircox melumat ve sened teqdim etmekdedir Bolgede tapilan dord abide Hettlerin medeniyyet sened ve kulturu haqqinda saglam melumat vermekdedir Bunlardan ikisi Beyseher yaxinligindaki Eflatun Pinar ile fesiller abidesidir Ucuncusu Iliqin Heroqlif kitabeli mebedi dorduncusu de Ereglideki Ivriz Tarim mebedidir Bu e e 20 19 cu esrlerde hettler hattiler ve etnik qruplarin temsil olundugu seher dovletlerinin Kanes Xattusinas ve s birlesmesi neticesinde yaranmisdir E e teqriben XVIII esrde Kussar padsahi Anittas Anadolunun bezi vilayetlerini birlesdirmis e e 17 ci esrin evvellerinde ise diger Hett sulalesinin esasini qoyan Labarna Hett dovletinin erazisini daha da genislendirmisdir E e 17 ci esrin ortalarinda I Xattusilis Kicik Asiyanin cenub serq vilayetlerinin isgalini sona catdiraraq paytaxti Hatusas seherine kocurmusdu I Mursilis dovrunde e e 17 ci esrin sonunda Hett dovletinin herbi qudreti en yuksek seviyyeye catmisdi Arxeoloji qazintilar zamani elde edilmis bezi maddimedeniyyet numuneleri Bogazgoyde Xattusa tapilmis Hett hokmdarlarina mexsus yazili senedler Hett medeniyye tine dair fikir soylemeye imkan yaradir Bu medeniyyetin tesekkulunde bezi etnik qruplarin tesirinin izleri de hiss olunur Lakin Hett medeniyyetinde esasen Hatt eneneleri ustunluk teskil edir Sumer Akkad medeniyyetinin bezi cehetleri de Hett medeniyyetinde oz eksini tapmisdir Bir vaxtlar Hett aleminde prototurk etnik tayfalarinin istiraki haqqinda fikirler seslense de cox teessuf ki Hett etnik ve dil dunyasi ciddi tedqiq olunmamisdir Bildiyimiz kimi Sarqon 2316 2261 ve Naram Suen 2236 2200 Akkad sulalesinin en gorkemli numayendeleri olmuslar Onlarla bagli revayetler Hett edebiyyatinda da oz eksini tapmisdir Onu da qeyd edek ki Sumer Akkad edebiyyatinin tesiri Hett edebiyyatinin diger sahelerinde de ozunu gosterir Eyni zamanda onlarin mixi yazi sisteminden hetler de istifade etmis hetta Gilqamis haqqinda dastan Hett diline tercume olunmusdur Hetler Sumer Akkad yazili numunelerinden asan istifade etmek ucun ucdilli luget Sumer Akkad Hett lugeti de tertib etmisdiler Ilkin edebiyyat numunelerinden sayilan III Xattusilinin heyat ve fealiyyeti haqqinda metn dovrumuze qeder gelib catmisdir Metnin sonunda III Xattusilinin bele bir muracieti verilmisdir Gelecekde kim olursa olsun oglum nevem yaxud da neticem hakimiyyete irsen yiyelenerse qoy allahlar icerisinde Samuxi seherinin ilahesi Istara ehtiram gostersin Buradan aydin olur ki dini dunyagorusu baximindan akkadlar da hetler kimi Istar ilahesine sitayis etmisler Hett hokmdarlarinin kitabeleri ve salnameleri de ilkin edebiyyat numunelerinden hesab olunur Buraya Anitanin kitabesi I Xattusilin I Suppiluliumun Salnameleri ve s daxildir Butun qedim xalqlarin ictimai heyatinda oldugu kimi hetlerin de meisetinde ve ideologiyasinda din ve dini tesevvurler muhum ehemiyyet dasimisdir Tebii ki hetlerde de coxallahliliq movcud olmus ve allahlarin da ekser hissesi Hatt menseli hesab edilmisler Arinna seherinin Gunes ilahesi Vurusem Sema tufan allahi ve onun qadini Hett panteonunda bas allahlardan hesab olunur Eyni zamanda Hett panteonunda Hatt Hurri Akkad Hind Avropa luvi nesi pala Hind Iran prototurk ve hele de menseyi melum olmayan etnos ve xalqlarin dini baxislari da oz ifadesini tapmisdir Hett dovletinin her bir vilayet ve icmasinda yerli ibadetgahlar olmusdur Allah ve ilahelere ise xususi ibadetgahlarda sitayis edilmisdir Dini tesevvurler kimi ibtidai insan cemiyyetinde ovsun maqiya da movcud idi Bildiyimiz kimi ovsun omurluk insan heyatina daxil olaraq en qedim tefekkur terzini ozunde hele de saxlayir Hetlerin ictimai iqtisadi heyatina derin nufuz etmis ovsun Hett edebiyyatinda da mueyyen iz qoymusdur Hetler heyatin muxtelif sahelerinde aile munasibetlerinde dolanisiq arzusunda dusmene nifret dosta ugur arzulamaqda ovsuna muraciet etmisler Hetlere qederki memarliq saxsi gil qablar ve esyalar istehsalindan ibaret olmusdur Yeni Hett padsahligi dovrunde ise artiq ezemetli das heykeller yaradilmisdir Bele maddi medeniyyet numunelerini hokmdar saraylarinda ve yaxud qayaliqlarda hazirlayirdilar Heykellerin coxu Hett hokmdarlarini tesvir edirdi Hetler maraqli mohurler de hazirlayirdilar Dairevi ve yaxud dordbucaq seklinde olan bu mohurlerin uzerinde hokmdar tesvirleri kenarlarinda ise heroqlif isareleri hekk olunurdu Hett mohurleri hem forma hem de mezmun baximindan sumer akkad mohurlerinden ferqlenirdi Hetlerin spesifik ve benzersiz medeniyyeti diger Serq xalqlarinin da medeniyyetine oz tesirini gostermisdir Friq dovru Polatlidaki Gordionu bolgesinde yasamislar Burada qaya mezarlari kitabeler son derece diqqeti celb edir Konyani isgal eden Friqler burada da orjinal izler buraxmislar Eleddin tepesinde aparilan arxeoloji qazintilar neticesinde Friqlere aid bol miqdarda canaq bijuteriya ve gundelik meiset esyalari askar olunmusdur Qarahuyuk Sizma Godene huyukleri de Friq medeniyyetini askara cixaran melumatlari elde etmeye imkan yaradir Farslar ve Yunanlar da Konya torpaqlarini ele kecirtmeye sey gostermisler Seher bu sebebden de elden ele kecmisdir Boyuk Iskenderin b e e 330 cu illerinde Anadoluya seferleri Yore xalqinin taleyini deyisdiren hadiselerdendir Berqama krali III Attalosun olumunden sonra Konya Roma Imperiyasina kecmisdir O dovrde ikonium adiyla taninmisdir 260 ci illerinde cenubda yasayan Palmiralilar Qotlara qarsi Romalilarla ittifaqa girdiler Iki muttefiq ordu 267 ci ilde Konya erazisinde birleserek Qotlara dogru herekete kecdiler Bas veren hadiseler Konya erazisini iqtisadi cehetden tenezzule ugratdi Roma imperiyasinin ikiye bolunmesi neticesinde 395 Konya Serqi Roma imperiyasinin erazisine qatildi 47 53 ci illerde ilk Xristian misioneleri Saint Paul Antalyadan Yalavaca oradan da Konyaya gelir Burada butperestlerin ve yehudilerin siddetli usyani ile qarsilasdilar Onun gelisi bolgede xristianlasmaga getirib cixartdi Konya bundan sonra ehemiyyetli bir dini merkeze cevrildi Bizans dovru Bizans dovrunde xalq son derece murekkeb bir heyat yasamislar Vergilerin agirligi Konyada teserrufata ciddi ziyan vurmusdur Sasanilerin heyata kecirdiyi yurusler Konyada dagintilara sebeb olmusdur Dovlet idareciliyinde merkezlesmenin zeiflemesi neticesinde bas veren daxili cekismeler xalqa boyuk itkiler vermisdir Qalalar bu qala icindeki esrarengiz tikililer dagidilmis xalq yoxsullasmisdir Bu dovrde Emeviler Konya uzerine hucuma kecdiler Xelife I Muaviyenin ordulari seheri ele kecirtseler de Bizanslilar tekrar seheri ele almaga cehd gosterirdiler Bizansin strateji cehetden boyuk ehemiyyet kesb eden bu seheri ele kecirmeyi qarsisina meqsed qoyan Xelife Ebdulmelik Konyani tekrar ele kecirir 704 Konstantinopolun fethi ucun Konyanin boyuk ehemiyyetini bilen Bizanslilar cox kecmeden Konyani tekrar ele kecirtseler de Xelife I Velid seheri 708 ci ilde seheri tekrar ele kecirerek muselmanlarin seherlerine daxil edilir Abbasiler xususile Xelife Harun Residin dovrunde Diyari Rum taninan Anadolunun uzerine agir basqilar heyata kecirilmisdir Bununla da Bizans Kralicasi Iren 797 802 Konya torpaqlarinin gelirlerini Abbasilere vermek mecburiyyetinde qalir Selcuqlular dovru XI esrde Diyari Rum uzerine Selcuq axinlari baslayir 1064 cu ilde Selcuq hokmdari Alp Arslanin dovrunde Turkmenler Antakya terefe herekete kecddiler uzerine basqinlar heyata kecirtmeyi baslayinca Bizanslilar Qayseri yaxinliginda qabaqlarini kesdiler Bu anda Alp Arslana qarsi sahzade Elbasani vezifelendiren Afsin Bey Bizanslari meglub ederek fetih hereketini baslatmis oldu 1068 ci ilde Konyani ele kecirtsede bir qeder sonra geri cekildi Anadolunun qapilari 1071 ci ilde Malazgirt zeferi ile Turklerin uzerine acildi Selcuq ordusu Anadolunun iclerine qeder ireliledi Qutalmisoglu Suleyman Sah 1074 cu ilde Konyani feth etdi ve musteqilliyini elan etdi Abbasi Xelifesinin de ozunne sultan leqebi vermesiyle Anadoluda Anadolu selcuq dovleti yaratmis oldu 1076 I Kilicarsalan Imperator I Aleksios Kommenosun Papa Urbenin yardimi ve desteyi ile hazirladigi I Xac yurusu ile cehd etse de geri cekilmek mecburiyetinde qalir Evvel Izmit sonra Konya Xaclilarin eline kecir Ordusunu yeniden quran Selcuqlar yeniden Konyani alirlar de Malatya yaxinliginda Xaclilari meglub edirler Ikinci Xacli yurusu Sultan I Kilicarslan terefinden Akseher yaxinliginda meglub edilir 1189 cu ilde Konyani ele kecirtdi Bunu furset bilen Xaclilar Anadolu uzerine ucuncu seferlerini heyata kecirtdiler Imperator Friedrix Barborossanin basciligi ile ordunun qarsisina Selcuqlar Akseherde cixsalarda Konyaya qeder geri cekilmek mecburiyyetinde qalir Meram baglarina qeder irelileyen Xaclilar Sultan II Kilicarslanla edilen razilasmaya gore Karaman uzerinden cenuba teref irelilediler Beylikler dovru Anadolu Selcuqlu dovletinin parcalanmasindan sonra meydana gelen her vasite ile Konyaya sahib olmagi meqsed bilmisler dovrunde Toxtamisin Eleddin Eli Beyin cehdleri bunlardandir Osmanli dovru Boyuk Selcuq imperatorlugunun dagilmasindan 1157 xeyli muddet sonra Kicik Asiyada yeni bir qudretli turk muselman dovleti Osmanli dovleti meydana geldi Bu dovletin qurucusu Oguzlarin Qayi boyundan olan Osman bey idi Osman Qazi Eskiseher Iraq yolunu ele kecirderek Konya sultanliginin varligina son qoydu ve bununla da turkler 1299 cu ilde oz dovletlerini yaratdilar Bu dovlet qurucusu Osman beyin adi ile Osmanli dovleti adlandirildi Cumhuriyyet dovru Cumhuriyyet dovrunde Konyalilar tarixi misiyalarini yenede tekrarlamislar Osmanli dovletinin qurulusunda oldugu kimi Cumhuriyyet Hokumetinin tesis edilmesinde Konyalilarin xidmeti boyukdur Turkiye dovletinin xilaskari ve qurucusu Qazi Mustafa Kamal Ataturk Konyaya 13 defe gelerek coxsayli gorusler kecirmis ve vacib qerarlar almisdir Isgalci quvvelere qarsi qurtulus savasinin ilk etiraz mitinqi Konyada kecirilmisdir Milli mubarizenin planlari Konyada hazirlanmis razilasdirilmis ve Agseherde tetbiq edilmeye baslanmisdir Konyada yayinlanan Babaliq ve oyut qezetleri xalqin cesaretlenib suurlanmasinda mustesna xidmetleri olmusdur Cebhedeki esgerlerimize teyyareden atilan bu qezetlerdeki yazilar onlara da boyuk guc ve cesaret qaynagi olmusdur Kuvayi Milliye ve Mudafai Huquq Teskilatinin Konyadaki temsilcileri ve xususile Sivasli Ali Kamal Efendinin daimi olaraq calisma ve seyleri Muustafa Kamal Ataturk terefinden yuksek qiymetlendirilmisdir Turkiye Cumhuriyyeti Dovletinin muasir imkanlarindan Konya da faydalanaraq muasir bir seher halina qovusmusdur Konya her il daha da boyuyub gozellesmektedir Muasir belediye sistemi ile genis rahat temiz ve yarasiqli prospekt ve kuceler muasir binalar Konyani dunya seviyyesinde bir seher halina getirib cixarmisdir Kend teserrufati ticaret ve senayede yuksek dunya texnoloji imkanlarindan istifade ederek oz iqtisadiyyatini guclendirmekdedir Konyada iqtisadiyyatla yanasi tehsilde de yuksek naliyyetler elde edilmisdir Turkiyenin onde gelen ve en boyuk unversitetlerinden olan Selcuq Dovlet Universiteti minlerce tehsil iscisi ve telebeleriyle dunyada movcud olan texnoloji imkanlardan istifade ederek oz maddi texniki bazasini guclendirerek dunyanin en irelide geden unversitetlerinden birine cevrilmisdir Konya her il minlerle yuksek istedadli mutexessisler hazirlayir ve bu mutexessisler Turkiye Cumhuriyyetinin inkisafina yuksek tohfesini vermekdedir Konya iqtisadiyyat tehsille yanasi cox boyuk turizm imkanlari vardir Konyanin gozel ve fusunkar tebieti dunyanin bir cox medeniyyetlerini ozunde birlesdiren tarixi memarliq abideleri ve muzeyleri turistlerin diqqetini celb ederek her il yuz minlerle turisti qebul edir Cografya39 000 km lik yuz olcumu ile Turkiye nin en genis ili olan ve yaylasi uzerinde Ankara Aksaray Nigde Mersin Karaman Antalya Afyon ve Eskisehir illeri ile komsu olan Konya 36 22 ve 39 08 kuzey paralelleri ile 31 14 ve 34 05 dogu arasinda yer alir Basta buyuk ilceleri Aksehir dir Toplam 31 ilcesi vardir Konya buyuksehir nufusu 2011 sonu itibariyla 1 085 000 olup Turkiye genelinde 7 siradadir Il genelinde ise 2 100 000 olan nufusuyla Konya ili Turkiye nin en kalabalik 7 ilidir Goller Duz golu Qapali hovzesinin merkezinde Duz golu emele gelmisdir Ankara Konya Aksaray illerinin serheddinde yerlesir bir hissesi Konya ilnin serhedleri icindedir Duz golu Turkiyenin ucuncu boyuk goludur Derinliyi texminen 12 metdir Yay movsumunde buxarlanmanin tesiri ile gol xeyli kicilir Golun quruyan hisselerinde duz tepecikleri meydana gelir Turkiyenin duz ehtiyacinin bir hissesinu bu golden toplanan duz odeyir Sulamada ve su mehsullarinin tedarukunde istifade olunmur Iqlim Konyanin iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 17 6 23 8 28 9 31 5 34 4 37 2 40 6 39 6 36 1 31 6 25 2 21 8 40 6Maksimum orta C 4 8 7 1 11 9 17 5 22 3 26 7 30 2 30 1 26 1 19 9 12 9 6 6 18 0Orta temperatur C 0 0 1 4 5 7 11 0 15 7 20 1 23 6 23 1 18 6 12 4 6 1 1 7 11 6Minimum orta C 3 9 3 2 0 1 4 5 8 7 12 8 16 1 15 7 11 2 6 0 0 8 2 3 5 5Mutleq minimum C 25 8 26 5 15 8 8 6 1 2 3 2 6 0 6 6 0 4 7 6 20 22 4 26 5Yaginti normasi mm 35 8 27 9 28 0 32 0 43 5 24 8 6 5 5 3 11 7 30 0 31 9 41 3 318 7Menbe Hemcinin baxEzmiye Hami GuvenIstinadlarGEOnet Names Server 2018 https www aa com tr tr turkiye turkiyenin nufusu 83 milyon 154 bin 997 kisiye ulasti 1723520 Resmi statistikalar Konya 24 aprel 2016 tarixinde Istifade tarixi 16 aprel 2016 Xarici kecidlerKonya Valiligi Konya Ptt Basmudurlugu 2011 09 26 at the Wayback Machine Konya Buyuksehir Belediyesi Konya Ticaret Odasi Konya Sanayi Odasi Konya Organize Sanayi Bolgeleri 1 2 3 2008 07 04 at the Wayback Machine Konya Saglik Mudurlugu 2011 09 23 at the Wayback Machine