Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ərzurum ili — Türkiyənin Qara dəniz və regionlarında yerləşən il. İlin şimalında Rizə və Artvin, şimal-şərqində Ərdahan, qərbində Bayburt və Ərzincan, şərqində Qars və Ağrı, cənubunda Bingöl və Muş şəhərləri var.
| Ərzurum ili | |
|---|---|
| Erzurum ili | |
 | |
|
| |
| Ölkə | |
| İnzibati mərkəz | Ərzurum |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Sahəsi |
|
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| ISO kodu | TR-25 |
| Telefon kodu | 442 |
| Poçt indeksi | 25000–25999 |
| Avtomobil nömrəsi | 25 |
| Rəsmi sayt | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əhalisi
| Cəmi | kişi | qadın |
|---|---|---|
| 780.847 | 393.081 | 387.766 |
Əhalisinin 65%`i şəhərlərdə, 35%`i kəndlərdə yaşayır. Erzurum nüfusu 2020 məlumatlarına görə 762.062 nəfərdir. Türkiyə'de nüfus yoğunluğu baxımından 29. böyük əyalətimizdir. Vaxt içində kənddən kəntə köç yaşanması nəticəsində, nüfusun böyük bir hissəsi şəhər mərkəzində yaşayır. Erzurumun böyük ilçələri Oltu, Xorasan, Pasinlerdir. İl nüfusunun böyük bir hissəsi Palandöken dağının şimal yamacına toplanmışdır. Taşra nüfusunun böyük bir hissəsi kənd təsərrüfatı, heyvancılıq və ormancılıqla məşğul olur.
Rayonları
| | |
Coğrafi Mövqeyi
Erzurum, 39 şimali enlemi – 41 şarqi boylamı arasında yer alır. Şimalında Şərqi Qaradeniz bölməsi, cənubunda Binqöl və Muş, qərbində Şərqi Can, Qars və Ərər xəttində sınırı var. Sınır illəri Ərər, Ərdağan, Artvin, Bayburd, Binqöl, Ərəncan, Qars, Muş və Rizə'dir. Erzurum, 25.066 km² sahəyə sahibdir. Türkiyənin ən geniş sahəyə sahib dördüncü ərazisidir. İlçələri; Aziziyyə, Palandöken və Yakutiyə mərkəz ilçə olmaq üzrə, Əşqalə, Çat, Hınıs, Xorasan, İspir, Qaraçoban, Qarayazı, Köprüköy, Nərman, Olur, Oltu, Pasinlər, Pazaryolu, Şənkaya, Təkman, Tortum, Uzundere'dir. Əhalisinin ən çox olduğu ilçə mərkəz Yakutiyə İlçəsidir. Ən az olan ilçə isə Pazaryolu'dur. Yüksəltisinin ən çox olduğu ilçə Qarayazı (2350 m.), ən aşağı olan ilçə isə Uzundere (1000 m.)-dir. Ən geniş sahəyə İspir İlçəsinə məxsusdur. İran Azərbaycan və Ermənistan ilə transit ticarət həcminə sahib, təhsil və sağlamlıq alt yapısı, milli və mənəvi missiyonu ilə doğunun tarixi və coğrafi hinterlandı ən geniş və vacib illərindən biridir.[1]
Yer şəkilləri
Erzurum ümumilikdə yüksək və platoda xüsusiyyət göstərir. Cənubunda Palandöken, şimalında Kargapazarı dağları ilə çevrili olan bir əyalətimizdir. İləmizdəki yer alan digər dağlar isə, Dumlu Dağları, Güvercin Dağları və Məscit Dağlarıdır. Erzurum, Türkiyənin ən yüksək rakıma sahib olan (1900 m.) illərindən biridir. Türkiyedeki Böyük Şəhərlər arasında ən yüksək yerləşmə sahəsinə sahibdir. Dünyada isə, Orta Qüşakta yer alan və bu yüksəklikdə yaşanılan nadir illərdən biridir.
Önəmli axarsuları
Qarasu (Fırat), Çoruh və Aras'dır. Bu axarsulardan Çoruh Qaradenizə, Qarasu (Fırat) Basra Körfəzi'ne, Aras isə Xəzər Dənizinə tökülür.
Qar və yağış suları bir çox axarsuları meydana gətirir. Axarsular həm qar ərimələri, həm də yağmurlar sayəsində ilkbahar və yaz başlarında çox qabarır. Bəzi axarsular Erzurum sərhədlərini aşaraq başqa bölgələrə kimi uzanır.
Qarasu(Fırat): Dumlu Dağı'ndan mənbəyini çıxarır. Çoruh İrmağı: Erzurum Məscit Dağları'ndan çıxaraq Artvinə çatır. Aras İrmağı: Binqöl Dağları'ndan çıxar. Oltu Çayı: Kargapazarı Dağları'ndan çıxar. Tortum Çayı: Məscit Dağları'ndan çıxar.
Məqsədi
Erzurumun ən önəmli məqsədi Tortum (Heyelan Set) məqsədidir. Tortum məqsədi ağzı hissəsində 48m. hündürlüyə sahib Tortum Şəlaləsi yer alır. Tortum şəlaləsi heyelan set qrupunda ən böyük şəlalədir. Türkiyənin ən önəmli kayak mərkəzlərindən olan Palandöken Kayak mərkəzi bu əyalətimizdə yer alır. Dağların yüksək qismində sirk (Buzul Gölü) tapılır. Erzurum doğal göl baxımından zəngin deyil. İlin ən önəmli gölü, Tortum Çayı üzərində oluşmuş, eyni zamanda Türkiyənin ən böyük heyelan-set gölü olan, Tortum Gölü'dür. Tortum Çayı'nın yatağını tıxaması yolu ilə oluşmuş və önündə hündürlüyü 48 metrə çatan məşhur doğa əsəri Tortum (Uzundere) Çağlayanı oluşmuşdur.
Ərzurum düzənliyi
Erzurumun ən önəmli ovaları Erzurum Ovası, Pasinler Ovası, Güzelova (Daphan)'dır. Bölgənin Şimalinə doğru arazi enqebəsi artır. Cənubunda isə yer şəkilləri daha sadədir. Erzurumun yer yapısından dolayı deprem riski çoxdur. İkinci dərəcəli deprem risk zonasında yer alır. Bundan dolayı termal potensialı da yüksəkdir. Həsənkələ (Pasinlər) Kaplıcaları, Ilıca kaplıcaları, Köprüköy, Xorasan, Olur və Çat İlçələrində termal alt yapısı var.
İqlimi
Yüksəltisinə görə, Türkiyənin ən nadir iqlimlərindən olan sərt karasal iqlim görülür. Sıcaklıq fərqi dolayısı ilə fiziki (mexanik) çözülmə çoxdur. Erzurumun ən yağışlı müvsimii ilkbahar sonu yaz başıdır. Bu yağışların çoğu konveksiyonel və ya kirk-indi yağışları şəklində görülür. Ən kurak müvsimi isə kişidir. İlin müvəqqəti 150 günü qar görülür. Yağış rejimi düzənsizdir. Bitki örtüsü də ümumilikdə dağ çayırları və iynə yapraklı ormanlardan ibarətdir. Orman və fundalıqlar ərazinin % 9'unu, çayır və meralar isə % 68'ini təşkil edir. Erzurumun yaz ayları ortalama sıcaklığı 18.4 °C-dır. Yaz ortalama sıcaklığı ən düşük illərimizdəndir. Yanvar ayı ortalama sıcaklığı isə -7 °C ilə yine ən soğuk illərimizdəndir. İllik sıcaklık ortalaması 5 °C civarındadır. Erzurumun illik yağış miqdarı ortalama 480 mm-dir. Günlük yağış süresi 1700 saatin üzərindədir. Bu illik ortalaması, 71 gündən çox və günlük 8 saata denk gəlir. Beləcə, Erzurum gələcəkdə potensial bir güneş enerjisi santrali olmağa adaydır. Erzurumda yaz yağışlarından dolayı bitki örtüsü Alpin Çayırları və yüksək kesimlərində Tayqa Ormanları görülür. Şimalında isə yer şəkillərindən dolayı mikro iqlim sahələri var. (Tortum, Uzundere, Oltu, İspir, Pazaryolu). Əyni zamanda Erzurumda 34 Familiya və 107 cinsə aid 255 endemik bitki topluluğu tapılır.
İqtisadi Xüsusiyyətləri
a) Tərəfdaşlıq
Erzurumun iqlim şəraitindən dolayı tərəfdaşlıq verim düşükdür. Son illərdə müasir tərəfdaşlıq metodları inkişaf etmişdir. (Sulama, Gübrə istifadəsi, İlaçlama, Maşın istifadəsi kimi.) Buğday, Patates, Arpa, Şəkər Pancarı, Çavdar, Yulaf, Alma yetişdirilir. Əyni zamanda mikro iqlim sahələrində Üzüm, İncir, Fasulyə, Ceviz, Tut, Qayısı-da yetişdirilir. Erzurum və Pasinler Ovası'nda sulama təsisləri qurulmuşdur. Sulular tərəfdaşlıq ilə verim artmışdır.
b) Heyvancılıq
Heyvancılık Erzurum iqtisadiyyatının bel kəmidir. Erzurum ölkəmizdə böyükbaş heyvancılığın ən yaygın olduğu bölgələrdən biridir. İqlim və yer şəkillərindən dolayı, Erzurum-Kars platosunda böyükbaş heyvancılıq çoxluqda məra heyvancılığı şəklində aparılır. Şimalında isə yer şəkillərindən və iqlimdən dolayı kiçikbaş heyvancılıq aparılır. Son illərdə müasir heyvancılıq suni toxumlama metodu ilə inkişaf etmişdir. İlimizdə Arıcılık da çox inkişaf etmişdir. Kovan sayı 60 minə yaxındır.
c) Ormancılık
Erzurumun bəzi ilçələrində orman var, ancaq keçmişdə ormanların böyük bir hissəsi təhrif edilib. Şənkaya, Oltu, Olur, Uzundere, İspir, Pazaryolu ilçələrində orman varlığı mövcuddur. ç) Madenləri: Erzurumun ən önəmli madenləri Oltu daşı, Krom, Qaya tuzu, Bakır, Dəmir-dir. d) Sanayi: Yer şəkilləri və iqlim şəraitindən dolayı, sanayi çox inkişaf etməyib. Son illərdə edilən investisiyalarla Tekstil, Şəkər Fabrikası, Yem Fabrikası, Çimento Fabrikası, yerli Et və Süt sahələri inkişaf etmişdir.
e) Turizm
Türkiyənin ən önəmli təbiət Turizm əyalətlərindən biridir. Palandöken Kayak Mərkəzi ümumi pist uzunluğu 70 km ilə Türkiyənin ən uzun kayak pistinə sahib Qış Turizm mərkəzidir. Əyni zamanda təbiət yürüyüş idmanları, buz tırmanış parkurları, kayakla atlamalıq kulələri, buz hokeyi salonları və kaplıcaları ilə önəmli bir turizm mərkəzidir.
Nəqliyyat
Erzurum, qara, hava və dəmiryolu ilə yurdun hər tərəfinə bağlanmışdır. Hər cür uçuşun edilə biləcəyi müasir bir hava pisti və hava limanı təsisi var. Avtobus Terminali Türkiyənin ən müasir və böyük terminallarından biridir. Erzurumda nəqliyyatı aksatdığı ən önəmli problem iqlimdir. Qış mevsiminin uzun çəkməsi, don olayının çox olması nəqliyyatın aksamasına səbəb olan ən önəmli etkidir.
ən məşhur yemək
Erzurum Çağ Kabab: Türkiyənin Ləzzətli Yeməklərindən Biri Türk mətbəxi dünyanın ən füsunkar ləzzətlərindən birini təqdim edir. Çağ kababı da bu ləzzətlərdən biridir və çox qədim türk yeməyidir. Çağ kababı quzu əti, isti və ya ilıq ədviyyatlar, soğan, pomidor, bibər və sarımsaqla hazırlanan yeməkdir. Ətin çubuqşəkilli kömür odunda bişirildiyi zaman yaranan unikal dad yaradır. Çağ kababının çox qədim tarixə malik olduğu düşünülür və uzun müddət türk mətbəxinin bir parçası olmuşdur. Adı Ərzurumda bir çox yeməklərin hazırlandığı dövr kabab restoranından gəlir.
İstinadlar
- Turkish Statistical Institute. 1926.
 | Türkiyə ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Erzurum ili Turkiyenin Qara deniz ve regionlarinda yerlesen il Ilin simalinda Rize ve Artvin simal serqinde Erdahan qerbinde Bayburt ve Erzincan serqinde Qars ve Agri cenubunda Bingol ve Mus seherleri var Erzurum iliErzurum ili40 03 47 sm e 41 34 01 s u Olke TurkiyeInzibati merkez ErzurumTarixi ve cografiyasiSahesi 25 355 km EhalisiEhalisi 683 823 nef 2021 Reqemsal identifikatorlarISO kodu TR 25Telefon kodu 442Poct indeksi 25000 25999Avtomobil nomresi 25Resmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarEhalisiCemi kisi qadin780 847 393 081 387 766 Ehalisinin 65 i seherlerde 35 i kendlerde yasayir Erzurum nufusu 2020 melumatlarina gore 762 062 neferdir Turkiye de nufus yogunlugu baximindan 29 boyuk eyaletimizdir Vaxt icinde kendden kente koc yasanmasi neticesinde nufusun boyuk bir hissesi seher merkezinde yasayir Erzurumun boyuk ilceleri Oltu Xorasan Pasinlerdir Il nufusunun boyuk bir hissesi Palandoken daginin simal yamacina toplanmisdir Tasra nufusunun boyuk bir hissesi kend teserrufati heyvanciliq ve ormanciliqla mesgul olur RayonlariCografi MovqeyiErzurum 39 simali enlemi 41 sarqi boylami arasinda yer alir Simalinda Serqi Qaradeniz bolmesi cenubunda Binqol ve Mus qerbinde Serqi Can Qars ve Erer xettinde siniri var Sinir illeri Erer Erdagan Artvin Bayburd Binqol Erencan Qars Mus ve Rize dir Erzurum 25 066 km saheye sahibdir Turkiyenin en genis saheye sahib dorduncu erazisidir Ilceleri Aziziyye Palandoken ve Yakutiye merkez ilce olmaq uzre Esqale Cat Hinis Xorasan Ispir Qaracoban Qarayazi Koprukoy Nerman Olur Oltu Pasinler Pazaryolu Senkaya Tekman Tortum Uzundere dir Ehalisinin en cox oldugu ilce merkez Yakutiye Ilcesidir En az olan ilce ise Pazaryolu dur Yukseltisinin en cox oldugu ilce Qarayazi 2350 m en asagi olan ilce ise Uzundere 1000 m dir En genis saheye Ispir Ilcesine mexsusdur Iran Azerbaycan ve Ermenistan ile transit ticaret hecmine sahib tehsil ve saglamliq alt yapisi milli ve menevi missiyonu ile dogunun tarixi ve cografi hinterlandi en genis ve vacib illerinden biridir 1 Yer sekilleri Erzurum umumilikde yuksek ve platoda xususiyyet gosterir Cenubunda Palandoken simalinda Kargapazari daglari ile cevrili olan bir eyaletimizdir Ilemizdeki yer alan diger daglar ise Dumlu Daglari Guvercin Daglari ve Mescit Daglaridir Erzurum Turkiyenin en yuksek rakima sahib olan 1900 m illerinden biridir Turkiyedeki Boyuk Seherler arasinda en yuksek yerlesme sahesine sahibdir Dunyada ise Orta Qusakta yer alan ve bu yukseklikde yasanilan nadir illerden biridir Onemli axarsulari Qarasu Firat Coruh ve Aras dir Bu axarsulardan Coruh Qaradenize Qarasu Firat Basra Korfezi ne Aras ise Xezer Denizine tokulur Qar ve yagis sulari bir cox axarsulari meydana getirir Axarsular hem qar erimeleri hem de yagmurlar sayesinde ilkbahar ve yaz baslarinda cox qabarir Bezi axarsular Erzurum serhedlerini asaraq basqa bolgelere kimi uzanir Qarasu Firat Dumlu Dagi ndan menbeyini cixarir Coruh Irmagi Erzurum Mescit Daglari ndan cixaraq Artvine catir Aras Irmagi Binqol Daglari ndan cixar Oltu Cayi Kargapazari Daglari ndan cixar Tortum Cayi Mescit Daglari ndan cixar Meqsedi Erzurumun en onemli meqsedi Tortum Heyelan Set meqsedidir Tortum meqsedi agzi hissesinde 48m hundurluye sahib Tortum Selalesi yer alir Tortum selalesi heyelan set qrupunda en boyuk selaledir Turkiyenin en onemli kayak merkezlerinden olan Palandoken Kayak merkezi bu eyaletimizde yer alir Daglarin yuksek qisminde sirk Buzul Golu tapilir Erzurum dogal gol baximindan zengin deyil Ilin en onemli golu Tortum Cayi uzerinde olusmus eyni zamanda Turkiyenin en boyuk heyelan set golu olan Tortum Golu dur Tortum Cayi nin yatagini tixamasi yolu ile olusmus ve onunde hundurluyu 48 metre catan meshur doga eseri Tortum Uzundere Caglayani olusmusdur Erzurum duzenliyi Erzurumun en onemli ovalari Erzurum Ovasi Pasinler Ovasi Guzelova Daphan dir Bolgenin Simaline dogru arazi enqebesi artir Cenubunda ise yer sekilleri daha sadedir Erzurumun yer yapisindan dolayi deprem riski coxdur Ikinci dereceli deprem risk zonasinda yer alir Bundan dolayi termal potensiali da yuksekdir Hesenkele Pasinler Kaplicalari Ilica kaplicalari Koprukoy Xorasan Olur ve Cat Ilcelerinde termal alt yapisi var IqlimiYukseltisine gore Turkiyenin en nadir iqlimlerinden olan sert karasal iqlim gorulur Sicakliq ferqi dolayisi ile fiziki mexanik cozulme coxdur Erzurumun en yagisli muvsimii ilkbahar sonu yaz basidir Bu yagislarin cogu konveksiyonel ve ya kirk indi yagislari seklinde gorulur En kurak muvsimi ise kisidir Ilin muveqqeti 150 gunu qar gorulur Yagis rejimi duzensizdir Bitki ortusu de umumilikde dag cayirlari ve iyne yaprakli ormanlardan ibaretdir Orman ve fundaliqlar erazinin 9 unu cayir ve meralar ise 68 ini teskil edir Erzurumun yaz aylari ortalama sicakligi 18 4 C dir Yaz ortalama sicakligi en dusuk illerimizdendir Yanvar ayi ortalama sicakligi ise 7 C ile yine en soguk illerimizdendir Illik sicaklik ortalamasi 5 C civarindadir Erzurumun illik yagis miqdari ortalama 480 mm dir Gunluk yagis suresi 1700 saatin uzerindedir Bu illik ortalamasi 71 gunden cox ve gunluk 8 saata denk gelir Belece Erzurum gelecekde potensial bir gunes enerjisi santrali olmaga adaydir Erzurumda yaz yagislarindan dolayi bitki ortusu Alpin Cayirlari ve yuksek kesimlerinde Tayqa Ormanlari gorulur Simalinda ise yer sekillerinden dolayi mikro iqlim saheleri var Tortum Uzundere Oltu Ispir Pazaryolu Eyni zamanda Erzurumda 34 Familiya ve 107 cinse aid 255 endemik bitki toplulugu tapilir Iqtisadi Xususiyyetleria Terefdasliq Erzurumun iqlim seraitinden dolayi terefdasliq verim dusukdur Son illerde muasir terefdasliq metodlari inkisaf etmisdir Sulama Gubre istifadesi Ilaclama Masin istifadesi kimi Bugday Patates Arpa Seker Pancari Cavdar Yulaf Alma yetisdirilir Eyni zamanda mikro iqlim sahelerinde Uzum Incir Fasulye Ceviz Tut Qayisi da yetisdirilir Erzurum ve Pasinler Ovasi nda sulama tesisleri qurulmusdur Sulular terefdasliq ile verim artmisdir b Heyvanciliq Heyvancilik Erzurum iqtisadiyyatinin bel kemidir Erzurum olkemizde boyukbas heyvanciligin en yaygin oldugu bolgelerden biridir Iqlim ve yer sekillerinden dolayi Erzurum Kars platosunda boyukbas heyvanciliq coxluqda mera heyvanciligi seklinde aparilir Simalinda ise yer sekillerinden ve iqlimden dolayi kicikbas heyvanciliq aparilir Son illerde muasir heyvanciliq suni toxumlama metodu ile inkisaf etmisdir Ilimizde Aricilik da cox inkisaf etmisdir Kovan sayi 60 mine yaxindir c Ormancilik Erzurumun bezi ilcelerinde orman var ancaq kecmisde ormanlarin boyuk bir hissesi tehrif edilib Senkaya Oltu Olur Uzundere Ispir Pazaryolu ilcelerinde orman varligi movcuddur c Madenleri Erzurumun en onemli madenleri Oltu dasi Krom Qaya tuzu Bakir Demir dir d Sanayi Yer sekilleri ve iqlim seraitinden dolayi sanayi cox inkisaf etmeyib Son illerde edilen investisiyalarla Tekstil Seker Fabrikasi Yem Fabrikasi Cimento Fabrikasi yerli Et ve Sut saheleri inkisaf etmisdir e Turizm Turkiyenin en onemli tebiet Turizm eyaletlerinden biridir Palandoken Kayak Merkezi umumi pist uzunlugu 70 km ile Turkiyenin en uzun kayak pistine sahib Qis Turizm merkezidir Eyni zamanda tebiet yuruyus idmanlari buz tirmanis parkurlari kayakla atlamaliq kuleleri buz hokeyi salonlari ve kaplicalari ile onemli bir turizm merkezidir Neqliyyat Erzurum qara hava ve demiryolu ile yurdun her terefine baglanmisdir Her cur ucusun edile bileceyi muasir bir hava pisti ve hava limani tesisi var Avtobus Terminali Turkiyenin en muasir ve boyuk terminallarindan biridir Erzurumda neqliyyati aksatdigi en onemli problem iqlimdir Qis mevsiminin uzun cekmesi don olayinin cox olmasi neqliyyatin aksamasina sebeb olan en onemli etkidir en meshur yemekErzurum Cag Kabab Turkiyenin Lezzetli Yemeklerinden Biri Turk metbexi dunyanin en fusunkar lezzetlerinden birini teqdim edir Cag kababi da bu lezzetlerden biridir ve cox qedim turk yemeyidir Cag kababi quzu eti isti ve ya iliq edviyyatlar sogan pomidor biber ve sarimsaqla hazirlanan yemekdir Etin cubuqsekilli komur odunda bisirildiyi zaman yaranan unikal dad yaradir Cag kababinin cox qedim tarixe malik oldugu dusunulur ve uzun muddet turk metbexinin bir parcasi olmusdur Adi Erzurumda bir cox yemeklerin hazirlandigi dovr kabab restoranindan gelir IstinadlarTurkish Statistical Institute 1926 Turkiye ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin