Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | manqan, Mn, 25 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 7, 4, d | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 54.938045 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ar] 4s2 3d5 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 1246 °C (1519 K, 2275 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 2061 °C (2334 K, 3742 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Manqan (Mn) – D.İ. Mendeleyevin kimyəvi elementlərin dövri cədvəlində 25-ci element.
Batareyalarda depolarizator olaraq və şüşə üzərində dəmir çirkliliyi səbəbiylə yaranan yaşıl rəngi yox etmək üçün istifadə edilir. Ametist daşının rəngini verən də maqneziumdur. Polad və batareya istehsalında, dəmiryolu xəttlərinin və kassaların istehsalında, həmçinin keramika sənayesində istifadə edilir. Güclü bir oksidləşdirici olan permanqanat (MnO4), əczaçılıq işlərində kəmiyyət təhlillərdə istifadə edilir. Canlılar üçün əhəmiyyətli bir əsər element olan manqan, xüsusilə heyvanlarda B1 vitamini istifadəsində rol oynayır. Bitkilərdə manqanın miqdarı 0,001-0,01% (kütlə ilə) olur. Manqanın xeyli hissəsini bəzi pas göbələkləri, su qozu, su gülü, Leptothrix, Crenothrix növündə bakteriyalar və bəzi diatoma yosunları (Cocconies) özlərinə toplayır. Manqan bəzi fermentləri aktivləşdirir, fotosintezdə və C, B, E vitaminlərinin sintezində iştirak edir, şəkərlərin miqdarının artmasına və onların yarpaqlardan axmasına kömək edir, bitkilərin böyüməsini və toxumaların yetişməsini sürətləndirir. Amma, manqan qeyri-bərabər paylanır, məsələn, üzümün gövdələrinin 100q quru maddəsində o, 191 mq-a yaxın, köklərdə 130mq, giləmeyvələrdə 70mq-a yaxın olur.
Manqan çatışmadıqda üzvi maddələrin sintezi azalır, xlorofillin miqdarı az olur və bitki xloroz xəstəliyinə tutulur; yarpaqların üzərində, damarlar arasında xırda xlorotik ləkələr (ləkəli xloroz) əmələ gəlir, damarlar, hətta ən kiçik damarlar özləri isə yaşıl qalır. Kök sisteminin zəif inkişafı müşahidə olunur. Manqan çatışmazlığına daha çox həssas olan bitkilər çuğundur, kartof, alma, gilas və moruqdur.
Meyvə bitkilərində yarpaqların xloroz xəstəliyi ilə yanaşı, ağacların zəif yarpaqlanması və adi halda olduğundan daha erkən yarpaqların tökülməsi, kəskin manqan aclığı şəraitində isə qanadların yuxarı hissələrinin quruması və ölməsi müşahidə olunur. Aşağı temperaturlarda və yüksək nəmlikdə (payızlıq taxıl manqan çatışmazlığına erkən yazda çox həssas olur) manqan çatışmazlığı kəskinləşir.
Manqanı həddən çox toplayan bitkilərə bataqlıq baqulniki, dik duran qaytarma (güllərindən tibbdə istifadə olunur), çin çay kolu, adi qaragilə və evkaliptin bütün növləri aiddir.
Manqan artıqlığı şəraitində bitkilərin inkişafı pozulur: kaliforniya laləsində yarpaqlar solğun-yaşılı rəngdə olur, qərənfillərdə çiçəklərin özünə məxsus olmayan çəhrayı-qırmızı rəng qammaları əmələ gəlir, astrada isə özünə məxsus olmayan tünd purpur (tünd qırmızı) rəng əmələ gəlir.
Heyvanların orqanizmində manqanın miqdarı orta hesabla 0,0001%, insan orqanizmində isə 0,001% (bədənin kütləsinə nəzərən) olur. Sarı qarışqalar, bəzi molyuskalar və xərçəngəbənzərlər 0,01%-ə qədər manqan toplaya bilirlər.
Manqan zülallar, karbohidratlar və piylərin mübadiləsinə aktiv təsir edir.
Maddələr mübadiləsinin katalizatorudur, sümük toxumalarının formalaşmasında iştirak edir, ferment sistemlərinin fəaliyyəti və C, E, B qrupu vitaminlərin, xolinin, misin mübadiləsi üçün vacibdir, qanda xolesterinin miqdarını müəyyən səviyyədə saxlayır. Qanəmələgəlmə prosesinə təsir edir, antitelin (anticismin) əmələ gəlməsini sürətləndirir., mərkəzi sinir sisteminə təsir edir, çoxalma qabiliyyətinə təsir edir, immun sistemini qüvvətləndirir.
Alman alimlərindən biri hind donuzuna öldürücü dozada tetanus və dizenteriya bakteriyaları daxil etmişdir. Bundan sonra əgər yalnız titanus əleyhinə və dizenteriya əleyhinə zərdablar vurulurdusa, onda bunlar heyvana kömək etmirdi. Zərdabın və manqan xloridin birgə istifadəsi hind donuzlarını sağaldırdı. Manqan orqanizmə onun normal böyüməsi və inkişafı üçün minimal miqdarda lazımdır. Heyvanların və insanların manqana sutkalıq tələbatı bir neçə milliqramdır. (Hər gün insan qida ilə 3-8mq manqan qəbul edir). Fiziki yük artdıqda və günəş ışığı artdıqda manqana tələbat artır. Uşaqlar böyüklərə nisbətən manqana daha çox ehtiyac hiss edirlər. Yeni doğulmuş uşaqlar ana südündə manqan çatışmazlığını çox ağır keçirirlər.
Manqan çatışmadıqdaböyümənin ləngiməsi, cinsi yetkinliyin əmələ gəlməsinin ləngiməsi, skeletin formalaşmasında maddələr mübadiləsinin pozulması müşahidə olunur. Quşlarda qanadların inkişafı pozulur.
Sənayedə istifadə olunan manqan birləşmələri orqanizmə zəhərli təsir edə bilər. Əsasən, nəfəs yolu ilə orqanizmə daxil olan manqan parenximatoz orqanlarda (qara ciyər, dalaq), sümüklərdə, əzələlərdə toplanıb və bədəndən ləng, bir neçə illər ərzində çıxır. Havada manqan birləşmələrinin icazə verilən qatılığı 0,3 mq miqdarındadır. Hiss olunacaq zəhərlənmələr zamanı əsəb sisteminin xarakterik manqan parkinsonizmi sindromlu zədələnməsi müşahidə olunur.
Manqanın orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri aşağıdakılardır: bitki mənşəli məhsullar; kələm və digər yarpaqlı tərəvəzlər, buğda dənələri, yarma, çuğundur, giləmeyvələr (cır mərsin, qaragilə, moruq). Dərman bitkiləri: baqulnik, evkalipt, qaytarma.
Manqanın daha geniş məlum olan və insan tərəfindən istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
KMnO4 – kalium permanqanat
K2MnO4 – kalium manqanat
MnSO4 – manqan (II) sulfat
MnO2 – manqan (IV) oksid, pirolizit
Mn2O3 H2O – manqanit
MnCO3 – manqan şpatı, moruq şpatı
Manqan 1774-cü ildə İsveç kimyaçıları K. Şele və İ.Qan tərəfindən pirolirit MnO2 mineralını kömür ilə birgə közərtdikdə almışlar. Elementin adı yunan sözü “Manqanes” sözündən götürülüb təmizləyici deməkdir. (Şüşə bişirmə zamanı pirolizit mineralını şəffafılaşdırıcı təsirinə görə belə adlandırılıb). İnsan orqanizmində manqan atomlarının sayı 2,2∙1020, bir insan hüceyrəsində isə 2,2∙106. Tibbdə kalium permanqanat antiseptik vasitə kimi geniş istifadə olunur: yaralı və yanıqlı səthlərin yuyulması, sidik kisəsinin və sidik axarlarının yuyulması üçün. Hörümçək-karakurt dişlədikdə manqan (II) sulfatın vena daxilinə inyeksiyası.
Quru kalium permanqanat qızdırıldıqda aşağıdakı tənlik üzrə parçalanır:
2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2
Bu reaksiyadan laboratoriyada oksigen almaq üçün istifadə olunur.
Pirolizit və manqanit manqanın qara metallurgiya üçün əhəmiyyətli filizləridir. Ferromqandan, manqanlı poladlar, güzgü çuqunu və s. almaq üçün istifadə olunur.
Müxtəlif temperaturlarda kalium permanqanatın 100 q suda həll olan miqdarları müxtəlifdir. 2,83 qr (0 °C-də); 4,10qr (10 °C-də); 6,4 qr (20 °C-də); 8,3 qr (30 °C-də); 11,2 qr (40 °C-də); 14,4 q (50 °C-də); 22,2 (60 °C-də);
Çay suyu qaynatdıqdan sonra ona bir neçə dənəcik kalim permanqanat atılması onu təhlükəsiz edir.
İstinadlar
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
25 xrom manqan demir Mn Tc dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre manqan Mn 25Qrup Dovr Blok 7 4 dXarici gorunusuAtom kutlesi 54 938045 q molElektron formulu Ar 4s2 3d5Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 1246 C 1519 K 2275 F Qaynama temperaturu 2061 C 2334 K 3742 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Manqan Mn D I Mendeleyevin kimyevi elementlerin dovri cedvelinde 25 ci element Batareyalarda depolarizator olaraq ve suse uzerinde demir cirkliliyi sebebiyle yaranan yasil rengi yox etmek ucun istifade edilir Ametist dasinin rengini veren de maqneziumdur Polad ve batareya istehsalinda demiryolu xettlerinin ve kassalarin istehsalinda hemcinin keramika senayesinde istifade edilir Guclu bir oksidlesdirici olan permanqanat MnO4 eczaciliq islerinde kemiyyet tehlillerde istifade edilir Canlilar ucun ehemiyyetli bir eser element olan manqan xususile heyvanlarda B1 vitamini istifadesinde rol oynayir Bitkilerde manqanin miqdari 0 001 0 01 kutle ile olur Manqanin xeyli hissesini bezi pas gobelekleri su qozu su gulu Leptothrix Crenothrix novunde bakteriyalar ve bezi diatoma yosunlari Cocconies ozlerine toplayir Manqan bezi fermentleri aktivlesdirir fotosintezde ve C B E vitaminlerinin sintezinde istirak edir sekerlerin miqdarinin artmasina ve onlarin yarpaqlardan axmasina komek edir bitkilerin boyumesini ve toxumalarin yetismesini suretlendirir Amma manqan qeyri beraber paylanir meselen uzumun govdelerinin 100q quru maddesinde o 191 mq a yaxin koklerde 130mq gilemeyvelerde 70mq a yaxin olur Manqan catismadiqda uzvi maddelerin sintezi azalir xlorofillin miqdari az olur ve bitki xloroz xesteliyine tutulur yarpaqlarin uzerinde damarlar arasinda xirda xlorotik lekeler lekeli xloroz emele gelir damarlar hetta en kicik damarlar ozleri ise yasil qalir Kok sisteminin zeif inkisafi musahide olunur Manqan catismazligina daha cox hessas olan bitkiler cugundur kartof alma gilas ve moruqdur Meyve bitkilerinde yarpaqlarin xloroz xesteliyi ile yanasi agaclarin zeif yarpaqlanmasi ve adi halda oldugundan daha erken yarpaqlarin tokulmesi keskin manqan acligi seraitinde ise qanadlarin yuxari hisselerinin qurumasi ve olmesi musahide olunur Asagi temperaturlarda ve yuksek nemlikde payizliq taxil manqan catismazligina erken yazda cox hessas olur manqan catismazligi keskinlesir Manqani hedden cox toplayan bitkilere bataqliq baqulniki dik duran qaytarma gullerinden tibbde istifade olunur cin cay kolu adi qaragile ve evkaliptin butun novleri aiddir Manqan artiqligi seraitinde bitkilerin inkisafi pozulur kaliforniya lalesinde yarpaqlar solgun yasili rengde olur qerenfillerde ciceklerin ozune mexsus olmayan cehrayi qirmizi reng qammalari emele gelir astrada ise ozune mexsus olmayan tund purpur tund qirmizi reng emele gelir Heyvanlarin orqanizminde manqanin miqdari orta hesabla 0 0001 insan orqanizminde ise 0 001 bedenin kutlesine nezeren olur Sari qarisqalar bezi molyuskalar ve xercengebenzerler 0 01 e qeder manqan toplaya bilirler Manqan zulallar karbohidratlar ve piylerin mubadilesine aktiv tesir edir Maddeler mubadilesinin katalizatorudur sumuk toxumalarinin formalasmasinda istirak edir ferment sistemlerinin fealiyyeti ve C E B qrupu vitaminlerin xolinin misin mubadilesi ucun vacibdir qanda xolesterinin miqdarini mueyyen seviyyede saxlayir Qanemelegelme prosesine tesir edir antitelin anticismin emele gelmesini suretlendirir merkezi sinir sistemine tesir edir coxalma qabiliyyetine tesir edir immun sistemini quvvetlendirir Alman alimlerinden biri hind donuzuna oldurucu dozada tetanus ve dizenteriya bakteriyalari daxil etmisdir Bundan sonra eger yalniz titanus eleyhine ve dizenteriya eleyhine zerdablar vurulurdusa onda bunlar heyvana komek etmirdi Zerdabin ve manqan xloridin birge istifadesi hind donuzlarini sagaldirdi Manqan orqanizme onun normal boyumesi ve inkisafi ucun minimal miqdarda lazimdir Heyvanlarin ve insanlarin manqana sutkaliq telebati bir nece milliqramdir Her gun insan qida ile 3 8mq manqan qebul edir Fiziki yuk artdiqda ve gunes isigi artdiqda manqana telebat artir Usaqlar boyuklere nisbeten manqana daha cox ehtiyac hiss edirler Yeni dogulmus usaqlar ana sudunde manqan catismazligini cox agir kecirirler Manqan catismadiqdaboyumenin lengimesi cinsi yetkinliyin emele gelmesinin lengimesi skeletin formalasmasinda maddeler mubadilesinin pozulmasi musahide olunur Quslarda qanadlarin inkisafi pozulur Senayede istifade olunan manqan birlesmeleri orqanizme zeherli tesir ede biler Esasen nefes yolu ile orqanizme daxil olan manqan parenximatoz orqanlarda qara ciyer dalaq sumuklerde ezelelerde toplanib ve bedenden leng bir nece iller erzinde cixir Havada manqan birlesmelerinin icaze verilen qatiligi 0 3 mq miqdarindadir Hiss olunacaq zeherlenmeler zamani eseb sisteminin xarakterik manqan parkinsonizmi sindromlu zedelenmesi musahide olunur Manqanin orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri asagidakilardir bitki menseli mehsullar kelem ve diger yarpaqli terevezler bugda deneleri yarma cugundur gilemeyveler cir mersin qaragile moruq Derman bitkileri baqulnik evkalipt qaytarma Manqanin daha genis melum olan ve insan terefinden istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir KMnO4 kalium permanqanat K2MnO4 kalium manqanat MnSO4 manqan II sulfat MnO2 manqan IV oksid pirolizit Mn2O3 H2O manqanit MnCO3 manqan spati moruq spati Manqan 1774 cu ilde Isvec kimyacilari K Sele ve I Qan terefinden pirolirit MnO2 mineralini komur ile birge kozertdikde almislar Elementin adi yunan sozu Manqanes sozunden goturulub temizleyici demekdir Suse bisirme zamani pirolizit mineralini seffafilasdirici tesirine gore bele adlandirilib Insan orqanizminde manqan atomlarinin sayi 2 2 1020 bir insan huceyresinde ise 2 2 106 Tibbde kalium permanqanat antiseptik vasite kimi genis istifade olunur yarali ve yaniqli sethlerin yuyulmasi sidik kisesinin ve sidik axarlarinin yuyulmasi ucun Horumcek karakurt disledikde manqan II sulfatin vena daxiline inyeksiyasi Quru kalium permanqanat qizdirildiqda asagidaki tenlik uzre parcalanir 2KMnO4 K2MnO4 MnO2 O2 Bu reaksiyadan laboratoriyada oksigen almaq ucun istifade olunur Pirolizit ve manqanit manqanin qara metallurgiya ucun ehemiyyetli filizleridir Ferromqandan manqanli poladlar guzgu cuqunu ve s almaq ucun istifade olunur Muxtelif temperaturlarda kalium permanqanatin 100 q suda hell olan miqdarlari muxtelifdir 2 83 qr 0 C de 4 10qr 10 C de 6 4 qr 20 C de 8 3 qr 30 C de 11 2 qr 40 C de 14 4 q 50 C de 22 2 60 C de Cay suyu qaynatdiqdan sonra ona bir nece denecik kalim permanqanat atilmasi onu tehlukesiz edir IstinadlarXarici kecidlerHemcinin bax