Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lalə Dövrü (Osmanlı türkcəsi: لاله دورى) — Osmanlı imperiyasında, 1718-ci ildə Avstriya ilə imzalanan Pojarevatsk sülhü ilə başlayıb, 1730-ci ildəki Patrona Xəlil üsyanı ilə sona çatan dövrdür. "Eyş-işrət və əyləncə" dövrü olaraq bilinən bu dövrün padşahı III. Əhməd, sədrəzəmi isə Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşadır.
Osmanlı xronologiyasında Lalə dövrü anlayışı yoxdur. 1718-ci ildə Avstriya və müttəfiqi Venesiya ilə imzalanan Pojarevatsk sülhünün ardından başlayan uzun sülh dövründə, və səmtləri başda olmaqla paytaxtın əksər yerlərində israfa çatacaq dərəcədə lalə bağçaları qurulmuş, bu səbəblə tarixdə ilk dəfə bu dövr tarixçi Yəhya Kamal Bəyatlı tərəfindən Lalə dövrü adlanmışdır. Tarixçi Əhməd Rəfiq Altınayın 1913-cü ildə İkdam qəzetində dərc olunan məqaləsində və iki il sonra eyni adla nəşr olunan kitabında bu dövr Osmanlı tarixinin əyləncə, sülh, yeniliklər və ictimai reformasiya dövrü olaraq anılır.
Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşanın sədarət dövrünü əhatə edən və 1730-cu ildə Patrona Xəlil üsyanı ilə başa çatan bu dövr qərb dünyası ilə siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələrin qurulması ilə səciyyələnir. Belə ki, Parisə, Vyanaya və Moskvaya göndərilən elçilərdən yalnız diplomatik və ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsi yox, eyni zamanda Avropa diplomatiyası və hərbi gücü barədə informasiya toplamaq da tələb olunurdu. XV Lüdoviq dövründə Parisə elçi olaraq göndərilən buradakı təhsil səviyyəsini eynilə İstanbula daşımağa cəhd göstərmişdir. Bu əsnada ticarət əlaqələri genişlənmiş, iki ölkə arasında ildə 500 ticarət gəmisi səyahət etmişdir.
Yenilikçilik siyasətinin ən önəmli nümunəsi isə oğlu Mehmed Səid Əfəndi və İbrahim Mütəfərrikanın səyləri ilə 1727-ci ildə qurulan mətbəədir. Fransız zabiti olan və Osmanlı hökumətinə sığınan de Rochefort bəzi hərbi reformasiyalar aparmağa cəhd etsə də, yeniçərilərin hədə-qorxusu ilə bu proses yarım qaldı. Əslən fransız olan bir digər reformist isə Davud ağa idi. Onun səyləri ilə səmtində ilk yanğınsöndürmə qurumu olan Tulumbaçılar ocağı qurulmuş, İstanbul boğazının təhlükəsizliyi məqsədilə Qız qalasına fanar yerləşdirilmişdir. Bu əsnada donanma tərsanəsi yenidən qurulmuş, ilk dəfə 3 anbarlı gəmilərin inşasına başlanılmışdır. Seyid Vehbi və Mehmed Hazinin əsərlərində təsvir olunan, dövrün toy əyləncələrində istifadə edilmiş və içərisində 5–6 nəfərin yerləşdiyi timsah şəkilli sualtı gəmilər bu dövrdə texnoloji yeniliklərin də olduğunu sübut edir. İncəsənət və ədəbiyyat sevən sədrəzəm İbrahim Paşa dövrün məşhur şairlərini, musiqişünaslarını və sənətkarlarını ətrafında toplamış, əlyazma kitabların ölkə xaricinə aparılmasını qadağan etmişdir. Ən önəmli məsələ isə rəsmi tərcümə heyətinin qurularaq şərq və qərb ədəbiyyatından önəmli əsərlərin Osmanlı türkcəsinə çevrilməsidir.
Ədəbi həyatın da inkişaf etdiyi 12 illik bu dövrdə bir çox əsərlər yazılmışdır. Dövrün saray tarixçilərinin yazdığı əsərlərlə yanaşı, Seyid Vehbinin dövrün əyləncə həyatından bəhs edən "Surnamə" və Pojarevatsk sülhü ilə bağlı yazdığı "Sülhiyyə" əsərləri, Osmanzadə Əhməd Taib, Səfai, Səlim və İsmayıl Bəliğ kimi müəlliflərin yazdığı tərcümələr dövrün ən önəmli əsərləridir. Hətta bəzi əsərlər bu dövrdə fransız dilinə tərcümə edilmişdir. Bundan başqa Topqapı sarayında, Yeni məsciddə və İbrahim Paşanın səmtindəki külliyəsində kitabxanalar qurulmuş, Təkfur sarayında qurulan kiçik çini emalatxanasında bu sənət sahəsi inkişaf etdirilmiş, İznik və Kütahya emalatxanaları bərpa edilmiş, istehsalına başlanılmışdır.
Belqrad meşəsindəki şirin su qaynaqlarının İstanbula daşınması üçün su bəndləri çəkilmiş, şəhərin bir neçə yerində çeşmələr, bulaqlar inşa edilmişdir. Bu dövrdə inşa edilən çeşmələrdən ən önəmlisi isə (Bab-ı Hümayun) önündəki . İstanbulda yeni yollar çəkilmiş, yeni limanlar qurulmuşdur. Başda tibb sahəsi olmaqla, bir çox sahə ilə bağlı əsərlər qələmə alınmışdır. Belə ki, İstanbuldakı ingilis elçisinin xanımı Lady Montekyünün yazdığına görə, bu dövrdə İstanbulda bir çox xəstəliklərə, xüsusilə də çiçək xəstəliyinə qarşı peyvəndlər vurulurdu. və sahilləri köşk və qəsrlərlə bəzədilmişdir. Fransadan gətirtdiyi planlar üzrə inşa olunan bu binalarda Avropa memarlığının təsiri hiss edilmiş, bu binaların daxili interyeri məhz avropalı sənətkarlar tərəfindən bəzədilmişdir. Bu köşklər arasında ən önəmlisi İbrahim Paşanın səyləri nəticəsində 2 ay ərzində tamamlanan Kağıthanə səmtindəki Sədabad qəsridir. Dövlət adamları bu səmtə axın etmiş, səmtin hər iki tərəfi ağ rəngli köşklərlə bəzənmişdi.
İbrahim Paşa, III Əhməd üçün eyş-işrətli və əyləncəli mərasimlər təşkil etmiş, bu mənada bütün bu şənliklərin simvolu lalə olmuşdur. Bu dövrdə lalənin 839 sortu yetişdirilmiş, lalə soğanlarının qiyməti bahalaşdığı üçün 1722-ci ilin oktyabrında bu qiymətləri tənzimləyən bir dövlət fərmanı qəbul edilmişdir.
Xüsusilə yay aylarında gecə əyləncələri olduqca dəbdəbəli keçmişdir. Tısbağaların belinə bağlanan şamlar və lalə kollarına bağlanan çıraqlarla keçirilən bu şənliklərə çox vaxt xarici ölkələrin elçiləri də qatılmışdır. Bu elçilər şənliklərə çox vaxt rəssamlarla gəlmiş, bu rəssamlardan ən məşhuru olan Jean Baptiste van Mour xüsusilə dövrün libas və yaşayış tərzi ilə əlaqədar əsərlər rəsm etmişdir. Yerli əsərlərin ən önəmliləri isə dövrün məşhur miniatur ustası olan Levniyə aiddir. Lalə mövsümü bitib qış ayları başlayanda Sultan Əhməd və vəzirləri qapalı məkanları isidərək (indiki istixana sistemi ilə) burada lalə və qərənfil yetişdirir, digər yandan halva ziyafətləri və söhbətləri keçirirdilər. Osmanlı sülaləsindən olanların sünnət və toy mərasimləri isə günlərlə, bəzən həftələrlə davam edirdi.
Osmanlı tarixi mənbələri bu eyş-işrət dövründə əhalinin yaşayış tərzində və adət-ənənələrdə dəyişikliklərin olduğnu qeyd edir. Həddindən artıq israfçılığın, xüsusilə qadınların həddindən artıq ləl-cəvahirli bəzənmələrinin qarşısının alınması üçün dövlət fərmanı belə qəbul edilmişdi.
Başda padşah və sədrəzəm olmaqla, dövlət adamlarının ənənəyə zidd hərəkətləri, israfçılığa çatacaq dərəcədəki şənlikləri əhalini narazı salmağa başlamışdı. Sarayın hədsiz məsrəfləri və sədrəzəm tərəfindən tədbiq olunan əlavə vergilər əhalinin, xüsusilə də üləma zümrəsinin vəziyyətini ağırlaşdırırdı. Hərbi sahədə gedən reformasiyalardan narazı olan yeniçərilər də əhalini dəstəkləyirdilər. Bəzi üləmaların bu narazılıqları təhrik etməsinə baxmayaraq üsyan siyasi səbəblə baş verdi. Rusiyanın Xəzər sahillərinə qədər olan bölgəni işğal etməsi, bölgənin müsəlman əhalisinin Osmanlı padşahından yardım tələb etməsi və Səfəvi taxtında baş verən hadisələr istər-istəməz Osmanlı dövlətinin diqqətini özünə cəlb edirdi. Salmas, Xoy, Mərənd kimi bəzi qərbi İran şəhərlərini işğal edən Osmanlı qüvvələri bu bölgədə rus qoşunları ilə qarşı-qarşıya qalmış, ancaq paytaxtdakı fransız elçisi Marquis de Bonnac vasitəçiliyi ilə 1724-cü ildə bu iki dövlət arasında sülh əhdnaməsi bağlanaraq ələ keçirilən şəhərlər bölüşdürülmüşdür (İstanbul sülhü). Ancaq əfqan hücumları səbəbilə mərkəzi İranda hakimiyyəti ələ alan Əşrəf şah bu sülhü tanımadı və nəticədə yenidən alovlanan Səfəvi-Osmanlı müharibəsi 1726-cı ildə Osmanlıların məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Sərhəddə baş verən bu hadisələr mərkəzdə III Əhmədə və sədrəzəm İbrahim Paşaya olan etirazları artırdı. II Təhmasibin himayəsində Osmanlı idarəsindəki şəhərləri, o cümlədən Həmədan və Təbrizi ələ keçirən Nadir xan Əfşarın hərbi uğurları mərkəzdəki müxalif qüvvələri hərəkətə gətirdi. Səfər xərcləri üçün yeni vergilərin tədbiq olunması isə əhalinin səbrini daşırdı. Əyalətlərdə yaranan siyasi boşluq səbəbi ilə paytaxta olan köçlər mərkəzdə işsizliyin artmasına gətirib çıxardı.
Önəmli dövlət vəzifələrinə sədrəzəmin və şeyxülislamın yaxın adamlarının gətirilməsi, xüsusilə sədrəzəmin öz qohumlarından təşkil etdiyi hökumət idarəsi narazılığa səbəb olan əsas məsələlərdən biri idi. Nəhayət, Təbrizin itirilməsi, sədrəzəmin isə bunu gizlətməsi, Üsküdarda toplanan ordunun səfərə çıxmaması kimi məsələlər bəhanə edildi və Patrona Xəlil üsyanı baş verdi. Bu üsyan əsnasında kürəkəni İbrahim Paşanı üsyançılara təslim edən III Əhməd, üsyançıların tələbi ilə öz taxtını da qardaşı oğlu Şahzadə Mahmuda buraxdı. Səltənətinin ilk illərində üsyançılara boyun əyən Sultan Mahmud onların lalə bağçalarını, köşk və digər əyləncə yerlərini dağıtmalarına göz yumdu. Beləliklə, bu dövrün eyş-işrət və əyləncə tərəfi sona çatsa da, yeniləşmə və Avropalaşma fəaliyyətləri davam etdi.
Həmçinin baxın
Mənbə
- Silâhdar, Nusretnâme, s. 384–385, 388–389, 396 vd.;
- Râşid, Târih, IV, 311;
- Mehmed Efendi, Le paradis des infidèles (ed. Cl. Galland — G. Veinstein), Paris 1981;
- Subhî, Târih, s. 6 vd.;
- Hammer, Büyük Osmanlı Tarihi (trc. Vecdi Bürün), İstanbul 1991, VII, 249 vd., 347 vd.;
- M. de Bonnac, Mémoire historique sur l’ambassade du France à Constantinople (ed. Ch. Schefer), Paris 1894, tür.yer.;
- a.mlf., Lâle Devri (haz. Haydar Ali Diriöz), İstanbul 1973;
- a.mlf., "Eski Kâğıthâne Âlemleri", Akşam, İstanbul 7 Mart 1936;
- 1730 Patrona İhtilâli Hakkında Bir Eser: Abdi Tarihi (nşr. Faik Reşit Unat), Ankara 1943;
- Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 147–148, 152 vd.;
- Münir Aktepe, Patrona İsyanı, İstanbul 1958;
- a.mlf., "Kâğıdhâne’ye Dair Bâzı Bilgiler", Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’ya Armağan, Ankara 1976, s. 335–374;
- B. Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu (trc. Metin Kıratlı), Ankara 1970, s. 46–48;
- M. L. Shay, The Ottoman Empire from 1720 to 1734 as Revealed in Despatches of the Venetian Baili, New York 1978, s. 17 vd.;
- Faik Reşit Unat, "III. Ahmed Devrine Ait Bir Islahat Takriri", TV, I/2 (1941), s. 81–160;
- W. Heinz, "Die Kultur der Tulpenzeit des Osmanischen Reiches", WZKM, sy. 61 (1967), s. 62 vd.;
- N. Suner Pekin, "Yahya Kemal’le Konuşmalar ve Hatıralar", Yahya Kemal Enstitüsü Mecmuası, sy. 3, İstanbul 1988, s. 265;
- Salim Aydüz, "Lâle Devri’nde Yapılan İlmî Faaliyetler", Divan: İlmî Araştırmalar, II/3, İstanbul 1997, s. 143 vd.;
- Irène Melikoff, "Lāle Devri", EI² (Fr.), V, 645–648.
İstinadlar
- Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 2002, s. 42, 46–50, 63, 86
- Arslan Terzioğlu, "Türk-İslâm Kültür Çerçevesinde Uçma Denemeleri, Otomatik Makinalar, Denizaltı ve Roket Teknolojisi", Türkler (nşr. Hasan Celâl Güzel v.dğr.), Ankara 2002, XI, 265
- Mehmet İpşirli, "Lâle Devri’nde Teşkil Edilen Tercüme Heyetine Dâir Bazı Gözlemler", Osmanlı İlmî ve Meslekî Cemiyetleri (haz. Ekmeleddin İhsanoğlu), İstanbul 1987, s. 33–42
- Çelebizâde Âsım, Târih, İstanbul 1282, tür.yer.
- M. M. Montagu, Türkiye Mektupları: 1717–1718 (trc. Aysel Kurutluoğlu), İstanbul, ts. (Tercüman Gazetesi), s. 66–67
- Destârî Sâlih Tarihi (nşr. Bekir Sıtkı Baykal), Ankara 1962, tür.yer.
- Ahmed Refik [Altınay], Hicrî On İkinci Asırda İstanbul Hayatı: 1100–1200 (İstanbul 1930), İstanbul 1988, s. 63–68, 71, 77–81, 85–91, 94–97, 100–101, 105–107
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Lale Dovru Osmanli turkcesi لاله دورى Osmanli imperiyasinda 1718 ci ilde Avstriya ile imzalanan Pojarevatsk sulhu ile baslayib 1730 ci ildeki Patrona Xelil usyani ile sona catan dovrdur Eys isret ve eylence dovru olaraq bilinen bu dovrun padsahi III Ehmed sedrezemi ise Nevseherli Kureken Ibrahim Pasadir Osmanli xronologiyasinda Lale dovru anlayisi yoxdur 1718 ci ilde Avstriya ve muttefiqi Venesiya ile imzalanan Pojarevatsk sulhunun ardindan baslayan uzun sulh dovrunde ve semtleri basda olmaqla paytaxtin ekser yerlerinde israfa catacaq derecede lale bagcalari qurulmus bu sebeble tarixde ilk defe bu dovr tarixci Yehya Kamal Beyatli terefinden Lale dovru adlanmisdir Tarixci Ehmed Refiq Altinayin 1913 cu ilde Ikdam qezetinde derc olunan meqalesinde ve iki il sonra eyni adla nesr olunan kitabinda bu dovr Osmanli tarixinin eylence sulh yenilikler ve ictimai reformasiya dovru olaraq anilir Nevseherli Kureken Ibrahim Pasanin sedaret dovrunu ehate eden ve 1730 cu ilde Patrona Xelil usyani ile basa catan bu dovr qerb dunyasi ile siyasi iqtisadi ve medeni elaqelerin qurulmasi ile seciyyelenir Bele ki Parise Vyanaya ve Moskvaya gonderilen elcilerden yalniz diplomatik ve ticaret elaqelerinin tenzimlenmesi yox eyni zamanda Avropa diplomatiyasi ve herbi gucu barede informasiya toplamaq da teleb olunurdu XV Ludoviq dovrunde Parise elci olaraq gonderilen buradaki tehsil seviyyesini eynile Istanbula dasimaga cehd gostermisdir Bu esnada ticaret elaqeleri genislenmis iki olke arasinda ilde 500 ticaret gemisi seyahet etmisdir Yenilikcilik siyasetinin en onemli numunesi ise oglu Mehmed Seid Efendi ve Ibrahim Muteferrikanin seyleri ile 1727 ci ilde qurulan metbeedir Fransiz zabiti olan ve Osmanli hokumetine siginan de Rochefort bezi herbi reformasiyalar aparmaga cehd etse de yenicerilerin hede qorxusu ile bu proses yarim qaldi Eslen fransiz olan bir diger reformist ise Davud aga idi Onun seyleri ile semtinde ilk yanginsondurme qurumu olan Tulumbacilar ocagi qurulmus Istanbul bogazinin tehlukesizliyi meqsedile Qiz qalasina fanar yerlesdirilmisdir Bu esnada donanma tersanesi yeniden qurulmus ilk defe 3 anbarli gemilerin insasina baslanilmisdir Seyid Vehbi ve Mehmed Hazinin eserlerinde tesvir olunan dovrun toy eylencelerinde istifade edilmis ve icerisinde 5 6 neferin yerlesdiyi timsah sekilli sualti gemiler bu dovrde texnoloji yeniliklerin de oldugunu subut edir Incesenet ve edebiyyat seven sedrezem Ibrahim Pasa dovrun meshur sairlerini musiqisunaslarini ve senetkarlarini etrafinda toplamis elyazma kitablarin olke xaricine aparilmasini qadagan etmisdir En onemli mesele ise resmi tercume heyetinin qurularaq serq ve qerb edebiyyatindan onemli eserlerin Osmanli turkcesine cevrilmesidir Edebi heyatin da inkisaf etdiyi 12 illik bu dovrde bir cox eserler yazilmisdir Dovrun saray tarixcilerinin yazdigi eserlerle yanasi Seyid Vehbinin dovrun eylence heyatindan behs eden Surname ve Pojarevatsk sulhu ile bagli yazdigi Sulhiyye eserleri Osmanzade Ehmed Taib Sefai Selim ve Ismayil Belig kimi muelliflerin yazdigi tercumeler dovrun en onemli eserleridir Hetta bezi eserler bu dovrde fransiz diline tercume edilmisdir Bundan basqa Topqapi sarayinda Yeni mescidde ve Ibrahim Pasanin semtindeki kulliyesinde kitabxanalar qurulmus Tekfur sarayinda qurulan kicik cini emalatxanasinda bu senet sahesi inkisaf etdirilmis Iznik ve Kutahya emalatxanalari berpa edilmis istehsalina baslanilmisdir Belqrad mesesindeki sirin su qaynaqlarinin Istanbula dasinmasi ucun su bendleri cekilmis seherin bir nece yerinde cesmeler bulaqlar insa edilmisdir Bu dovrde insa edilen cesmelerden en onemlisi ise Bab i Humayun onundeki Istanbulda yeni yollar cekilmis yeni limanlar qurulmusdur Basda tibb sahesi olmaqla bir cox sahe ile bagli eserler qeleme alinmisdir Bele ki Istanbuldaki ingilis elcisinin xanimi Lady Montekyunun yazdigina gore bu dovrde Istanbulda bir cox xesteliklere xususile de cicek xesteliyine qarsi peyvendler vurulurdu ve sahilleri kosk ve qesrlerle bezedilmisdir Fransadan getirtdiyi planlar uzre insa olunan bu binalarda Avropa memarliginin tesiri hiss edilmis bu binalarin daxili interyeri mehz avropali senetkarlar terefinden bezedilmisdir Bu koskler arasinda en onemlisi Ibrahim Pasanin seyleri neticesinde 2 ay erzinde tamamlanan Kagithane semtindeki Sedabad qesridir Dovlet adamlari bu semte axin etmis semtin her iki terefi ag rengli kosklerle bezenmisdi Ibrahim Pasa III Ehmed ucun eys isretli ve eylenceli merasimler teskil etmis bu menada butun bu senliklerin simvolu lale olmusdur Bu dovrde lalenin 839 sortu yetisdirilmis lale soganlarinin qiymeti bahalasdigi ucun 1722 ci ilin oktyabrinda bu qiymetleri tenzimleyen bir dovlet fermani qebul edilmisdir Xususile yay aylarinda gece eylenceleri olduqca debdebeli kecmisdir Tisbagalarin beline baglanan samlar ve lale kollarina baglanan ciraqlarla kecirilen bu senliklere cox vaxt xarici olkelerin elcileri de qatilmisdir Bu elciler senliklere cox vaxt ressamlarla gelmis bu ressamlardan en meshuru olan Jean Baptiste van Mour xususile dovrun libas ve yasayis terzi ile elaqedar eserler resm etmisdir Yerli eserlerin en onemlileri ise dovrun meshur miniatur ustasi olan Levniye aiddir Lale movsumu bitib qis aylari baslayanda Sultan Ehmed ve vezirleri qapali mekanlari isiderek indiki istixana sistemi ile burada lale ve qerenfil yetisdirir diger yandan halva ziyafetleri ve sohbetleri kecirirdiler Osmanli sulalesinden olanlarin sunnet ve toy merasimleri ise gunlerle bezen heftelerle davam edirdi Osmanli tarixi menbeleri bu eys isret dovrunde ehalinin yasayis terzinde ve adet enenelerde deyisikliklerin oldugnu qeyd edir Heddinden artiq israfciligin xususile qadinlarin heddinden artiq lel cevahirli bezenmelerinin qarsisinin alinmasi ucun dovlet fermani bele qebul edilmisdi Basda padsah ve sedrezem olmaqla dovlet adamlarinin eneneye zidd hereketleri israfciliga catacaq derecedeki senlikleri ehalini narazi salmaga baslamisdi Sarayin hedsiz mesrefleri ve sedrezem terefinden tedbiq olunan elave vergiler ehalinin xususile de ulema zumresinin veziyyetini agirlasdirirdi Herbi sahede geden reformasiyalardan narazi olan yeniceriler de ehalini destekleyirdiler Bezi ulemalarin bu naraziliqlari tehrik etmesine baxmayaraq usyan siyasi sebeble bas verdi Rusiyanin Xezer sahillerine qeder olan bolgeni isgal etmesi bolgenin muselman ehalisinin Osmanli padsahindan yardim teleb etmesi ve Sefevi taxtinda bas veren hadiseler ister istemez Osmanli dovletinin diqqetini ozune celb edirdi Salmas Xoy Merend kimi bezi qerbi Iran seherlerini isgal eden Osmanli quvveleri bu bolgede rus qosunlari ile qarsi qarsiya qalmis ancaq paytaxtdaki fransiz elcisi Marquis de Bonnac vasiteciliyi ile 1724 cu ilde bu iki dovlet arasinda sulh ehdnamesi baglanaraq ele kecirilen seherler bolusdurulmusdur Istanbul sulhu Ancaq efqan hucumlari sebebile merkezi Iranda hakimiyyeti ele alan Esref sah bu sulhu tanimadi ve neticede yeniden alovlanan Sefevi Osmanli muharibesi 1726 ci ilde Osmanlilarin meglubiyyeti ile basa catdi Serhedde bas veren bu hadiseler merkezde III Ehmede ve sedrezem Ibrahim Pasaya olan etirazlari artirdi II Tehmasibin himayesinde Osmanli idaresindeki seherleri o cumleden Hemedan ve Tebrizi ele keciren Nadir xan Efsarin herbi ugurlari merkezdeki muxalif quvveleri herekete getirdi Sefer xercleri ucun yeni vergilerin tedbiq olunmasi ise ehalinin sebrini dasirdi Eyaletlerde yaranan siyasi bosluq sebebi ile paytaxta olan kocler merkezde issizliyin artmasina getirib cixardi Onemli dovlet vezifelerine sedrezemin ve seyxulislamin yaxin adamlarinin getirilmesi xususile sedrezemin oz qohumlarindan teskil etdiyi hokumet idaresi naraziliga sebeb olan esas meselelerden biri idi Nehayet Tebrizin itirilmesi sedrezemin ise bunu gizletmesi Uskudarda toplanan ordunun sefere cixmamasi kimi meseleler behane edildi ve Patrona Xelil usyani bas verdi Bu usyan esnasinda kurekeni Ibrahim Pasani usyancilara teslim eden III Ehmed usyancilarin telebi ile oz taxtini da qardasi oglu Sahzade Mahmuda buraxdi Seltenetinin ilk illerinde usyancilara boyun eyen Sultan Mahmud onlarin lale bagcalarini kosk ve diger eylence yerlerini dagitmalarina goz yumdu Belelikle bu dovrun eys isret ve eylence terefi sona catsa da yenilesme ve Avropalasma fealiyyetleri davam etdi Hemcinin baxinIII Ehmed Patrona Xelil usyani Nevseherli Kureken Ibrahim PasaMenbeSilahdar Nusretname s 384 385 388 389 396 vd Rasid Tarih IV 311 Mehmed Efendi Le paradis des infideles ed Cl Galland G Veinstein Paris 1981 Subhi Tarih s 6 vd Hammer Buyuk Osmanli Tarihi trc Vecdi Burun Istanbul 1991 VII 249 vd 347 vd M de Bonnac Memoire historique sur l ambassade du France a Constantinople ed Ch Schefer Paris 1894 tur yer a mlf Lale Devri haz Haydar Ali Dirioz Istanbul 1973 a mlf Eski Kagithane Alemleri Aksam Istanbul 7 Mart 1936 1730 Patrona Ihtilali Hakkinda Bir Eser Abdi Tarihi nsr Faik Resit Unat Ankara 1943 Uzuncarsili Osmanli Tarihi IV 1 s 147 148 152 vd Munir Aktepe Patrona Isyani Istanbul 1958 a mlf Kagidhane ye Dair Bazi Bilgiler Ord Prof Ismail Hakki Uzuncarsili ya Armagan Ankara 1976 s 335 374 B Lewis Modern Turkiye nin Dogusu trc Metin Kiratli Ankara 1970 s 46 48 M L Shay The Ottoman Empire from 1720 to 1734 as Revealed in Despatches of the Venetian Baili New York 1978 s 17 vd Faik Resit Unat III Ahmed Devrine Ait Bir Islahat Takriri TV I 2 1941 s 81 160 W Heinz Die Kultur der Tulpenzeit des Osmanischen Reiches WZKM sy 61 1967 s 62 vd N Suner Pekin Yahya Kemal le Konusmalar ve Hatiralar Yahya Kemal Enstitusu Mecmuasi sy 3 Istanbul 1988 s 265 Salim Ayduz Lale Devri nde Yapilan Ilmi Faaliyetler Divan Ilmi Arastirmalar II 3 Istanbul 1997 s 143 vd Irene Melikoff Lale Devri EI Fr V 645 648 IstinadlarNiyazi Berkes Turkiye de Cagdaslasma Istanbul 2002 s 42 46 50 63 86 Arslan Terzioglu Turk Islam Kultur Cercevesinde Ucma Denemeleri Otomatik Makinalar Denizalti ve Roket Teknolojisi Turkler nsr Hasan Celal Guzel v dgr Ankara 2002 XI 265 Mehmet Ipsirli Lale Devri nde Teskil Edilen Tercume Heyetine Dair Bazi Gozlemler Osmanli Ilmi ve Mesleki Cemiyetleri haz Ekmeleddin Ihsanoglu Istanbul 1987 s 33 42 Celebizade Asim Tarih Istanbul 1282 tur yer M M Montagu Turkiye Mektuplari 1717 1718 trc Aysel Kurutluoglu Istanbul ts Tercuman Gazetesi s 66 67 Destari Salih Tarihi nsr Bekir Sitki Baykal Ankara 1962 tur yer Ahmed Refik Altinay Hicri On Ikinci Asirda Istanbul Hayati 1100 1200 Istanbul 1930 Istanbul 1988 s 63 68 71 77 81 85 91 94 97 100 101 105 107