Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
XV Lüdovik (fr. Louis XV de France; 15 fevral 1710[…], Versal sarayı – 10 may 1774[…], Versal sarayı) — Fransa kralı. 1715-1774-cü illərdə hakimiyyətdə olmuşdur.
| XV Lüdovik | |
|---|---|
| Louis XV de France | |
 | |
| 1 sentyabr 1715 – 10 may 1774 | |
| Əvvəlki | XIV Lüdovik |
| Sonrakı | XVI Lüdovik |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | German-en-Laye, Fransa |
| Vəfat tarixi | (64 yaşında) |
| Vəfat yeri | Versal sarayı, Paris |
| Vəfat səbəbi | Təbii çiçək |
| Dəfn yeri | Müqqədəs Denis Bazilikası, Fransa |
| Fəaliyyəti | rəsm kolleksioneri[d], monarx |
| Atası | XIV Lüdovik |
| Uşaqları |
|
| Dini | Katolik |
| | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Fəaliyyəti
XV Lüdovikin dövründə (1715-1774) Fransanın xarici siyasəti uğurlu olmadı. Bir sıra müharibələrdə Fransanın iştirakı məcbur deyildi. Belə ki, Fransa bu müharibələr nəticəsində Kanadanı, Luiziananı və Hindistandakı mülklərini itirmişdi.
XVIII əsrin əvvəlində Rusiya Fransa ilə yaxınlaşmağa çalışırdı. Lakin Fransa müttəfiq kimi Türkiyə, Polşa və İsveçdən ayrılmaq istəmirdi, ona görə Rusiya Fransanın rəqibi olan Avstriya ilə yaxınlaşdı. Fransanın İsveç və Türkiyədən Rusiyaya qarşı istifadə etmək cəhdləri nəticəsiz oldu. Fransa 1733-1735-ci illərdə “Polşa irsi” uğrunda müharibədə iştirak etdi. Bu dövrdə Polşanın daxili çətinlikləri ilə əlaqədar Rusiya, Fransa və Avstriya Polşaya öz təsirlərini artırmağa çalışırdılar. Lakin Fransa Leşinskinin Polşa taxtına çıxarılmasına nail ola bilmədi. Fransa kralı XV Lüdovik Avstriyaya qarşı mübarizə aparır və protestant knyazları müdafiə edirdi. Fransa “Avstriya irsi” uğrunda müharibədə Prussiyanın tərəfində iştirak etmişdi. Yeddiillik müharibə ərəfəsində Fransa Avstriyanın müttəfiqi oldu. Bu zaman Fransa Prussiyanın güclənməsini və Avstriyanın zəifləməsini, İngiltərəyə qarşı mübarizə üçün imkan yarandığını nəzərə almışdı. Lakin Fransa öz məqsədlərinə nail ola bilmədi. XV Lüdovik 1743-cü ildə xarici siyasət məsələləri ilə məşğul olmaq üçün xüsusi gizli komitə yaradıb şahzadə Kontini başçı təyin etmişdi. Səfirlərdən başqa onun xarici ölkələrdə gizli agentləri də fəaliyyət göstərirdi.
XVIII əsrdə İngiltərə planlı şəkildə ticarət və müstəmləkələrini genişləndirirdi. XVIII əsrdə onun əsas rəqibi Fransa idi. Fransa İngiltərəni dənizdə üstünlüklərindən məhrum etməyə çalışırdı. Fransa xarici gəmilərdən alınan gömrüyü artırmış və güclü hərbi donanma yaratmışdı. XVIII əsrdə İngiltərə hakim dairələrinin maliyyə imkanları genişlənmişdi. Onlar İngiltərənin mənafeyini müdafiə edən müttəfiqləri pulla ələ almağı bacarırdılar. Avropada isə belə dövlətlər çox idi. Bu dövlətlərin əksəriyyəti Almaniya ərazisində yerləşirdi. Otuzillik müharibədən sonra daha da parçalanmış Almaniya ərazisində 300-dən çox dövlət mövcud idi. Kiçik Alman dövlətlərinin ordularından başqa dövlətlər öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün istifadə edirdilər.
Müstəmləkə müharibələri 1739-cu ildə İngiltərə və İspaniya arasında İngiltərənin ispan müstəmləkələri ilə azad ticarət etmək hüququ uğrunda başladı. 1743-cü ildə İngiltərə və İspaniya arasında müttəfiqlik bərpa edildikdən sonra ingilis-fransız müharibəsi alovlandı Bu dövrdə İngiltərə ilə Fransa arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsi isə müstəmləkələrlə bağlı idi. İngiltərə Fransanın Hindistan və Şimali Amerikadakı işğallarından narahat idi. İngiltərə hərbi gəmiləri dənizdə Fransanın ticarət gəmilərini saxlayırdı. 1755-ci ildə bir ay ərzində ingilislər 300 Fransa gəmisini saxlamışdılar. Fransanın etirazlarına isə İngiltərə məhəl qoymurdu.
1754-1755-ci illərdə Kanadada hərbi toqquşmadan sonra İngiltərə və Fransa Avropada özlərinə müttəfiq axtarmağa başladılar. 1756-1763-cü illərdə olmuş yeddiillik müharibənin hərbi əməliyyatları Avropada, Şimali Amerikada və Asiyada aparılırdı. Müharibənin əvvəlində Prussiya üstün idi, lakin 1757-1759-cu illərdə Rusiya ordusu bir neçə döyüşdə Prussiya qoşunlarını məğlub etdi. İngiltərə 1759-cu ildə Kanadanı, 1761-ci ildə Hindistanın bir sıra əyalətlərini ələ keçirdi. Fransa Kanada və Hindistandan qoşunlarını çıxartdı. 1763-cü ilin fevralında Fransa və İspaniya ilə İngiltərə arasında imzalanmış Paris sülhünə əsasən Kanada və Hindistan İngiltərəyə qaldı, İspaniya isə Floridanı İngiltərəyə verdi. Fransa Luiziananı İspaniyaya verdi. Beləliklə, İngiltərənin beynəlxalq mövqeləri daha da möhkəmləndi. Bütövlükdə XVIII əsrdə Avropa siyasətinin inkişafı göstərdi ki, kapitalizm quruluşunun sürətli inkişafı, gənc kapitalist ölkələri və qədim feodal, lakin hələ güclü mütləqiyyət rejimi olan, böhran astanasına çatan dövlətlərin qaşıdurması həm münaqişələrin özünü, həm də onların səbəbli əsaslarını kəskinləşdirdi və artırdı.
Bununla bərabər, XVIII əsr Avropa ölkələrinin müstəmləkə qarşıdurması sayəsində aydın oldu ki, erkən kapitalizm dövründə Avropada siyasi qüvvələrin düzümü digər qitələrdə beynəlxalq münasibətlərə, əslində bütövlükdə dünya siyasətini müəyyən etməklə, necə və hansı dərəcədə təsir edir.
Daxili və xarici siyasəti
1715-ci ildə XIV Lüdovikin ölümündən sonra hakimiyyətə onun 5 yaşlı nəticəsi XV Lüdovik gəlsə də, hakimiyyət onun qəyyumu təyin edilmiş hersoq Filipp Orleanın əlində cəmləşmişdi. О, sülh siyasəti yeridir, dövlət xərclərini və vergiləri azaldırdı. Ölkənin maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə 1715-ci ildə dövriyyədə olan qiymətli kağızlar qeydə alındı, etibarsızlar ləğv edildi, dövlət borcu xeyli azaldıldı.
Fransa dövlətinin xidmətinə keçmiş Şotlandiyalı bankir Con Lounun maliyyə islahatı daha radikal tədbir idi. 1716-cı ildə o, kredit biletlərini dövriyyəyə buraxmaq hüququ olan “Bank Jeneralite” bankını təsis etdi. 1717-ci ildə isə Qərb şirkətini yaratdı. İlk əvvəl kapitalı 6 mln olan və Kral bankına çevrilən bank illik gəlir faizi 6%, hər birinin dəyəri isə 500 livr olan səhmləri dövriyyəyə buraxdı. Maliyyə xaosu fonunda dövriyyə həddən artıq kağız pul kütləsinin daxil olması səbəbindən inflyasiya artdı. 1720-ci ildə bankın iflas olması zamanı dövriyyədə 3 mlrd. livr məbləğində səhm olduğu halda, onun kapitalı cəmi 300 mln livr həcmində idi. Maliyyə piramidasının çökməsi nəticəsində dövlət özünü müflis elan etdi.
1718-ci ilin sonlarında Parisdə ispan səfiri Sellamarın təşkil etdiyi sui-qəsdin üstü açıldı. Bu zaman Fransa İngiltərə, Hollandiya və Avstriya ilə birlikdə İspaniyaya qarşı ittifaq yaratmışdılar. Sui-qəsddə iştirak etmiş hersoq Men zindana atıldı. 1721-ci ildə İngiltərə, Fransa və İspaniya arasında ittifaq bağlandı. XV Lüdovikin ispan şahzadəsi ilə nikahı bu ittifaqı daha da möhkəmlətməli idi.
1723-cü ildən XV Lüdovik özü Fransanı idarə etməyə başladı. Həmin ilin dekabrında Orleanlı Filippin vəfatından sonra kral kardinal Flerini birinci naziri təyin etmək istəsə də şahzadə Kondenin təzyiqi ilə geri çəkilməli oldu. Konde kral üçün Avropanın elə də nüfuzlu olmayan monarxı – Polşa kralı Stanislav Leşinskinin qızı Mariya ilə nikahı təşkil etdi. Bu Fransanın ictimai rəyində kəskin narazılığa səbəb oldu. İspaniya ilə yeni müharibənin başlanması təhlükəsi səbəbindən hökumətin əhali üzərinə yeni birbaşa vergini qoyması Kondenin nüfuzuna ciddi zərbə vurdu. 1726-cı ilin iyununda XV Lüdovik Kondeni istefaya göndərərək XIV Lüdovik kimi özünün birinci nazir olacağını bəyan etdi. İlk olaraq o, yansenizmə qarşı mübarizəyə başladı.
Birinci nazir Fleri vergi toplanılması işini qaydaya saldı, ölkə daxilində yolların çəkilməsinə diqqəti artırdı. Lakin Avstriya irsi uğrunda müharibədə Fransanın maraqlarının təmin olunmaması fonunda hökumətin dini siyasəti, eyni zamanda quraqlıq səbəbindən qıtlığın yaranması ölkədə narazılığı gücləndirdi. Hökumət əleyhinə aparılan kampaniyanın kulminasiya nöqtəsi 1757-ci ilin yanvarında qulluqçu Damyenin XV Lüdovikə sui-qəsdi oldu.
Avstriya irsi uğrunda müharibənin başa çatmasından sonra maliyyə baş nəzarətçisi Maşo d´Arnuvilin təşəbbüsü ilə maliyyə islahatı keçirildi. 1749-cu ildə hökumət dövlət borcunun ödənilməsi məqsədilə yeni daimi vergi – 1/20 vergisini tətbiq etdi. 1749-cu ildə ruhanilərin daşınmaz əmlak əldə etmək hüquqları məhdudlaşdırılırdı. Vergi islahatına qarşı Paris parlamentinin və əyalətlərin ştatlarının müqaviməti yatırıldı, Langedokun ştatları buraxıldı. 1751-ci ildə kilsə mülkləri 1/20 vergisindən azad edildilər.
Yeddi illik müharibədə fransız ordularının iştirakının zəif cəhətləri ordunun radikal islahatının keçirilməsini tələb etdi. Bu sahədə islahatı 1761-ci ildən etibarən hökumətdə xarici işlər, hərbi və hərbi-dəniz üzrə dövlət katibi vəzifələrini icra etmiş hersoq Şuazel həyata keçirdi.
1763-cü ildə maliyyə baş nəzarətçisi Bertyen bütün torpaqlar üzərinə vahid vergi qoyulması məqsədilə onların kadastrlarının hazırlanmasına dair kral ediktinin verilməsinə nail oldu.
1768-ci ildə kansler təyin edilmiş Rene Nikol Mopu məhkəmə sahəsində islahatlar keçirdi. 1770-ci ildə məhkəmə hakimlərinin və Paris parlamentinin hüquqlarının məhdudlaşdırılması haqqında kral edikti verildi.
XV Lüdovik özünün müstəsnalığı haqqında çox yüksək fikirdə olsa da, siyasətində ardıcıl deyildi. Onun zəif cəhətlərindən yaxın ətrafı geniş şəkildə süi-istifadə edirdilər. Dövlət işlərində onun məşuqələrinin rolu xeyli artmışdı. Markiza de Pompadur 18 il ərzində dövlət işlərinə güclü müdaxilə edir, vəzifələr, təltiflər, mükafatlar və təqaüdlər paylayır, nazirləri, səfirləri və saray məmurlarını təyin edir və ya dəyişdirirdi. Daha sonra bu səlahiyyət onun digər məşuqəsi qrafinya Dübarriyə verilmişdi.
XV Lüdovikin hakimiyyəti dövründə Fransanın xarici siyasəti elə də uğurlu olmadı. XV Lüdovik 1743-cü ildə xarici siyasət məsələləri ilə məşğul olmaq üçün xüsusi gizli komitə yaradıb şahzadə Kontini başçı təyin etmişdi. Səfirlərdən başqa onun xarici ölkələrdə gizli agentləri də fəaliyyət göstərirdi. XV Lüdovikin hakimiyyəti illərində Fransa “zinət müharibələri” adlandırılan vərəsəlik müharibələrinə - Polşa irsi, Avstriya irsi və Yeddi illik müharibələrə qoşuldu. Fransa bu müharibələr nəticəsində Kanadanı, Luiziananı və Hindistandakı mülklərini itirdi.
XVIII əsrin əvvəlində Rusiya Fransa ilə yaxınlaşmağa çalışırdı. Lakin Fransa müttəfiq kimi Türkiyə, Polşa və İsveçdən ayrılmaq istəmirdi, ona görə Rusiya Fransanın rəqibi olan Avstriya ilə yaxınlaşdı. Fransa 1733-1735-ci illərdə «Polşa irsi» uğrunda müharibədə iştirak etdi. Bu dövrdə Polşanın daxili çətinlikləri ilə əlaqədar Rusiya, Fransa və Avstriya Polşaya öz təsirlərini artırmağa çalışırdılar. Polşa kralı II Avqustdan sonra Rusiya və Avstriya kral taxtına onun oğlu III Avqustun namizədliyini müdafiə etdilər. Fransa isə S.Leşinskini təklif etdi. Fransanın İsveç və Türkiyədən Rusiyaya qarşı istifadə etmək cəhdləri nəticəsiz oldu. S.Leşinski bu zaman gizli şəkildə Varşavaya daxil olmuşdu. Lakin Fransa onu müdafiə edə bilmədi. S.Leşinski Prussiyaya qayıtdı. Fransanın Avstriya və İtaliya ərazisində hərbi əməliyyatları uğursuz oldu, Sardiniya ilə əlaqələri zəiflədi. 1735-ci ilin oktyabrında Fransa III Avqustu Polşa kralı kimi tanıdı.
Almaniya dövlətləri arasında Prussiya və Avstriya tədricən güclənirdi. Prussiya XVII əsrin ortalarından Avstriyanın rəqibinə çevrilmişdi. XV Lüdovik Avstriyaya qarşı mübarizə aparır, protestant knyazları müdafiə edirdi və «Avstriya irsi» uğrunda müharibədə Prussiyanın tərəfində iştirak etdi. Fransa, Prussiya və Bavariya «Avstriya irsi»nin bölünməsi haqqında saziş imzaladılar. 1748-ci ildə bağlanmış Aahen sülhü ilə Sileziya Prussiyaya verildi.
1754-1755-ci illərdə Kanadada hərbi toqquşmadan sonra İngiltərə və Fransa Avropada özlərinə müttəfiq axtarmağa başladılar. 1756-cı ilin yanvarında Prussiya və İngiltərə Almaniyada sülhü qorumaq və Almaniyanın ərazi bütövlüyünə qəsd edən dövlətə qarşı birlikdə mübarizə aparmaq haqqında müqavilə bağladılar. 1756-cı ilin mayında Versalda Avstriya ilə Fransa arasında qarşılıqlı yardım müqaviləsi imzalandı, onlar aralarındakı çoxillik ziddiyyətləri kənara qoyub müttəfiq oldular. Prussiyanın güclənməsi ilə bağlı Baltik sahilində Rusiyanın mənafeləri üçün təhlükə yaranmışdı. 1756-cı ilin martında Rusiya Avstriya ilə müqavilə imzaladı. Müqaviləyə görə Rusiya Avstriyaya kömək üçün 80 min nəfərlik qoşun göndərməli idi. 1757-ci ilin fevralında Rusiya ilə Avstriya arasında imzalanmış yeni müqaviləyə görə Avstriya hər il Rusiyaya 1 milyon florin kredit verməli idi. 1757-ci ilin mayında imzalanmış yeni Fransa-Avstriya müqaviləsinə görə Fransa Avstriyaya kömək üçün 105 min nəfərlik qoşun göndərməli və hər il Avstriyaya 12 milyon florin kredit verməli idi. 1761-ci ildə Avstriya-Fransa-Rusiya koalisiyasına İsveç, Saksoniya və Polşa da qoşulmuşdu.
1756-1763-cü illərdə olmuş Yeddiillik müharibənin hərbi əməliyyatları Avropada, Şimali Amerikada və Asiyada aparılırdı. Müharibənin əvvəlində Prussiya üstün idi, on döyüşdən yeddisində qalib gəlmişdi. Lakin 1757-1759-cu illərdə Rusiya ordusu bir neçə döyüşdə Prussiya qoşunlarını məğlub etdi və 1760-cı ildə Berlinə daxil oldu. Lakin, 1762-ci ildə Rusiya Prussiya ilə müqavilə bağlayıb qoşunlarını Prussiya ərazisindən çıxartdı. İngiltərə 1759-cu ildə Kanadanı, 1761-ci ildə isə Hindistanda Pondişeri əyalətini ələ keçirdi. Fransa donanması məğlub edildi. 1762-ci ildə Rusiyada hakimiyyətə gələn II Yekaterina Prussiya ilə müqavilədən imtina etdi. 1763-cü ildə Avstriya və Saksoniya Prussiya ilə Qubertsburq müqaviləsini bağladılar. M.Tereziya Avstriyanın hökmdarı kimi tanındı, Sileziya Prussiyaya qaldı. Rusiya Yeddiillik müharibədə iştirak edib həm beynəlxalq nüfuzunu artırdı, həm də Avropada Prussiyanın hegemonluğunun qarşısını aldı. Fransa Kanada və Hindistandan qoşunlarını çıxartdı. 1763-cü ilin fevralında Fransa və İspaniya ilə İngiltərə arasında imzalanmış Paris sülhünə əsasən Kanada və Hindistan İngiltərəyə qaldı, İspaniya da Floridanı İngiltərəyə verdi. Fransa Luiziananı İspaniyaya qaytardı. Beləliklə, İngiltərənin beynəlxalq mövqeləri daha da möhkəmləndi.
Xarici keçidlər
Mənbə
Rövşən Hətəmov. Yeni tarix. Mühazirələr kursu
İstinadlar
- Louis XV de France // RKDartists (nid.).
- Lundy D. R. Louis XV, Roi de France // The Peerage (ing.).
- Deutsche Nationalbibliothek Record #118729438 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin XV Ludovik fr Louis XV de France 15 fevral 1710 Versal sarayi 10 may 1774 Versal sarayi Fransa krali 1715 1774 cu illerde hakimiyyetde olmusdur XV LudovikLouis XV de FranceFransa krali1 sentyabr 1715 10 may 1774EvvelkiXIV LudovikSonrakiXVI LudovikSexsi melumatlarDogum tarixi 15 fevral 1710Dogum yeri German en Laye FransaVefat tarixi 10 may 1774 64 yasinda Vefat yeri Versal sarayi ParisVefat sebebi Tebii cicekDefn yeri Muqqedes Denis Bazilikasi FransaFealiyyeti resm kolleksioneri d monarxAtasi XIV LudovikUsaqlari gum Sarl Lui d Dini Katolik Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati1710 1774 cu illerde yasamisdir FealiyyetiXV Ludovikin dovrunde 1715 1774 Fransanin xarici siyaseti ugurlu olmadi Bir sira muharibelerde Fransanin istiraki mecbur deyildi Bele ki Fransa bu muharibeler neticesinde Kanadani Luizianani ve Hindistandaki mulklerini itirmisdi XVIII esrin evvelinde Rusiya Fransa ile yaxinlasmaga calisirdi Lakin Fransa muttefiq kimi Turkiye Polsa ve Isvecden ayrilmaq istemirdi ona gore Rusiya Fransanin reqibi olan Avstriya ile yaxinlasdi Fransanin Isvec ve Turkiyeden Rusiyaya qarsi istifade etmek cehdleri neticesiz oldu Fransa 1733 1735 ci illerde Polsa irsi ugrunda muharibede istirak etdi Bu dovrde Polsanin daxili cetinlikleri ile elaqedar Rusiya Fransa ve Avstriya Polsaya oz tesirlerini artirmaga calisirdilar Lakin Fransa Lesinskinin Polsa taxtina cixarilmasina nail ola bilmedi Fransa krali XV Ludovik Avstriyaya qarsi mubarize aparir ve protestant knyazlari mudafie edirdi Fransa Avstriya irsi ugrunda muharibede Prussiyanin terefinde istirak etmisdi Yeddiillik muharibe erefesinde Fransa Avstriyanin muttefiqi oldu Bu zaman Fransa Prussiyanin guclenmesini ve Avstriyanin zeiflemesini Ingiltereye qarsi mubarize ucun imkan yarandigini nezere almisdi Lakin Fransa oz meqsedlerine nail ola bilmedi XV Ludovik 1743 cu ilde xarici siyaset meseleleri ile mesgul olmaq ucun xususi gizli komite yaradib sahzade Kontini basci teyin etmisdi Sefirlerden basqa onun xarici olkelerde gizli agentleri de fealiyyet gosterirdi XVIII esrde Ingiltere planli sekilde ticaret ve mustemlekelerini genislendirirdi XVIII esrde onun esas reqibi Fransa idi Fransa Ingiltereni denizde ustunluklerinden mehrum etmeye calisirdi Fransa xarici gemilerden alinan gomruyu artirmis ve guclu herbi donanma yaratmisdi XVIII esrde Ingiltere hakim dairelerinin maliyye imkanlari genislenmisdi Onlar Ingilterenin menafeyini mudafie eden muttefiqleri pulla ele almagi bacarirdilar Avropada ise bele dovletler cox idi Bu dovletlerin ekseriyyeti Almaniya erazisinde yerlesirdi Otuzillik muharibeden sonra daha da parcalanmis Almaniya erazisinde 300 den cox dovlet movcud idi Kicik Alman dovletlerinin ordularindan basqa dovletler oz meqsedlerini heyata kecirmek ucun istifade edirdiler Mustemleke muharibeleri 1739 cu ilde Ingiltere ve Ispaniya arasinda Ingilterenin ispan mustemlekeleri ile azad ticaret etmek huququ ugrunda basladi 1743 cu ilde Ingiltere ve Ispaniya arasinda muttefiqlik berpa edildikden sonra ingilis fransiz muharibesi alovlandi Bu dovrde Ingiltere ile Fransa arasinda ziddiyyetlerin keskinlesmesi ise mustemlekelerle bagli idi Ingiltere Fransanin Hindistan ve Simali Amerikadaki isgallarindan narahat idi Ingiltere herbi gemileri denizde Fransanin ticaret gemilerini saxlayirdi 1755 ci ilde bir ay erzinde ingilisler 300 Fransa gemisini saxlamisdilar Fransanin etirazlarina ise Ingiltere mehel qoymurdu 1754 1755 ci illerde Kanadada herbi toqqusmadan sonra Ingiltere ve Fransa Avropada ozlerine muttefiq axtarmaga basladilar 1756 1763 cu illerde olmus yeddiillik muharibenin herbi emeliyyatlari Avropada Simali Amerikada ve Asiyada aparilirdi Muharibenin evvelinde Prussiya ustun idi lakin 1757 1759 cu illerde Rusiya ordusu bir nece doyusde Prussiya qosunlarini meglub etdi Ingiltere 1759 cu ilde Kanadani 1761 ci ilde Hindistanin bir sira eyaletlerini ele kecirdi Fransa Kanada ve Hindistandan qosunlarini cixartdi 1763 cu ilin fevralinda Fransa ve Ispaniya ile Ingiltere arasinda imzalanmis Paris sulhune esasen Kanada ve Hindistan Ingiltereye qaldi Ispaniya ise Floridani Ingiltereye verdi Fransa Luizianani Ispaniyaya verdi Belelikle Ingilterenin beynelxalq movqeleri daha da mohkemlendi Butovlukde XVIII esrde Avropa siyasetinin inkisafi gosterdi ki kapitalizm qurulusunun suretli inkisafi genc kapitalist olkeleri ve qedim feodal lakin hele guclu mutleqiyyet rejimi olan bohran astanasina catan dovletlerin qasidurmasi hem munaqiselerin ozunu hem de onlarin sebebli esaslarini keskinlesdirdi ve artirdi Bununla beraber XVIII esr Avropa olkelerinin mustemleke qarsidurmasi sayesinde aydin oldu ki erken kapitalizm dovrunde Avropada siyasi quvvelerin duzumu diger qitelerde beynelxalq munasibetlere eslinde butovlukde dunya siyasetini mueyyen etmekle nece ve hansi derecede tesir edir Daxili ve xarici siyaseti1715 ci ilde XIV Ludovikin olumunden sonra hakimiyyete onun 5 yasli neticesi XV Ludovik gelse de hakimiyyet onun qeyyumu teyin edilmis hersoq Filipp Orleanin elinde cemlesmisdi O sulh siyaseti yeridir dovlet xerclerini ve vergileri azaldirdi Olkenin maliyye veziyyetini yaxsilasdirmaq meqsedile 1715 ci ilde dovriyyede olan qiymetli kagizlar qeyde alindi etibarsizlar legv edildi dovlet borcu xeyli azaldildi Fransa dovletinin xidmetine kecmis Sotlandiyali bankir Con Lounun maliyye islahati daha radikal tedbir idi 1716 ci ilde o kredit biletlerini dovriyyeye buraxmaq huququ olan Bank Jeneralite bankini tesis etdi 1717 ci ilde ise Qerb sirketini yaratdi Ilk evvel kapitali 6 mln olan ve Kral bankina cevrilen bank illik gelir faizi 6 her birinin deyeri ise 500 livr olan sehmleri dovriyyeye buraxdi Maliyye xaosu fonunda dovriyye hedden artiq kagiz pul kutlesinin daxil olmasi sebebinden inflyasiya artdi 1720 ci ilde bankin iflas olmasi zamani dovriyyede 3 mlrd livr mebleginde sehm oldugu halda onun kapitali cemi 300 mln livr hecminde idi Maliyye piramidasinin cokmesi neticesinde dovlet ozunu muflis elan etdi 1718 ci ilin sonlarinda Parisde ispan sefiri Sellamarin teskil etdiyi sui qesdin ustu acildi Bu zaman Fransa Ingiltere Hollandiya ve Avstriya ile birlikde Ispaniyaya qarsi ittifaq yaratmisdilar Sui qesdde istirak etmis hersoq Men zindana atildi 1721 ci ilde Ingiltere Fransa ve Ispaniya arasinda ittifaq baglandi XV Ludovikin ispan sahzadesi ile nikahi bu ittifaqi daha da mohkemletmeli idi 1723 cu ilden XV Ludovik ozu Fransani idare etmeye basladi Hemin ilin dekabrinda Orleanli Filippin vefatindan sonra kral kardinal Flerini birinci naziri teyin etmek istese de sahzade Kondenin tezyiqi ile geri cekilmeli oldu Konde kral ucun Avropanin ele de nufuzlu olmayan monarxi Polsa krali Stanislav Lesinskinin qizi Mariya ile nikahi teskil etdi Bu Fransanin ictimai reyinde keskin naraziliga sebeb oldu Ispaniya ile yeni muharibenin baslanmasi tehlukesi sebebinden hokumetin ehali uzerine yeni birbasa vergini qoymasi Kondenin nufuzuna ciddi zerbe vurdu 1726 ci ilin iyununda XV Ludovik Kondeni istefaya gondererek XIV Ludovik kimi ozunun birinci nazir olacagini beyan etdi Ilk olaraq o yansenizme qarsi mubarizeye basladi Birinci nazir Fleri vergi toplanilmasi isini qaydaya saldi olke daxilinde yollarin cekilmesine diqqeti artirdi Lakin Avstriya irsi ugrunda muharibede Fransanin maraqlarinin temin olunmamasi fonunda hokumetin dini siyaseti eyni zamanda quraqliq sebebinden qitligin yaranmasi olkede naraziligi guclendirdi Hokumet eleyhine aparilan kampaniyanin kulminasiya noqtesi 1757 ci ilin yanvarinda qulluqcu Damyenin XV Ludovike sui qesdi oldu Avstriya irsi ugrunda muharibenin basa catmasindan sonra maliyye bas nezaretcisi Maso d Arnuvilin tesebbusu ile maliyye islahati kecirildi 1749 cu ilde hokumet dovlet borcunun odenilmesi meqsedile yeni daimi vergi 1 20 vergisini tetbiq etdi 1749 cu ilde ruhanilerin dasinmaz emlak elde etmek huquqlari mehdudlasdirilirdi Vergi islahatina qarsi Paris parlamentinin ve eyaletlerin statlarinin muqavimeti yatirildi Langedokun statlari buraxildi 1751 ci ilde kilse mulkleri 1 20 vergisinden azad edildiler Yeddi illik muharibede fransiz ordularinin istirakinin zeif cehetleri ordunun radikal islahatinin kecirilmesini teleb etdi Bu sahede islahati 1761 ci ilden etibaren hokumetde xarici isler herbi ve herbi deniz uzre dovlet katibi vezifelerini icra etmis hersoq Suazel heyata kecirdi 1763 cu ilde maliyye bas nezaretcisi Bertyen butun torpaqlar uzerine vahid vergi qoyulmasi meqsedile onlarin kadastrlarinin hazirlanmasina dair kral ediktinin verilmesine nail oldu 1768 ci ilde kansler teyin edilmis Rene Nikol Mopu mehkeme sahesinde islahatlar kecirdi 1770 ci ilde mehkeme hakimlerinin ve Paris parlamentinin huquqlarinin mehdudlasdirilmasi haqqinda kral edikti verildi XV Ludovik ozunun mustesnaligi haqqinda cox yuksek fikirde olsa da siyasetinde ardicil deyildi Onun zeif cehetlerinden yaxin etrafi genis sekilde sui istifade edirdiler Dovlet islerinde onun mesuqelerinin rolu xeyli artmisdi Markiza de Pompadur 18 il erzinde dovlet islerine guclu mudaxile edir vezifeler teltifler mukafatlar ve teqaudler paylayir nazirleri sefirleri ve saray memurlarini teyin edir ve ya deyisdirirdi Daha sonra bu selahiyyet onun diger mesuqesi qrafinya Dubarriye verilmisdi XV Ludovikin hakimiyyeti dovrunde Fransanin xarici siyaseti ele de ugurlu olmadi XV Ludovik 1743 cu ilde xarici siyaset meseleleri ile mesgul olmaq ucun xususi gizli komite yaradib sahzade Kontini basci teyin etmisdi Sefirlerden basqa onun xarici olkelerde gizli agentleri de fealiyyet gosterirdi XV Ludovikin hakimiyyeti illerinde Fransa zinet muharibeleri adlandirilan vereselik muharibelerine Polsa irsi Avstriya irsi ve Yeddi illik muharibelere qosuldu Fransa bu muharibeler neticesinde Kanadani Luizianani ve Hindistandaki mulklerini itirdi XVIII esrin evvelinde Rusiya Fransa ile yaxinlasmaga calisirdi Lakin Fransa muttefiq kimi Turkiye Polsa ve Isvecden ayrilmaq istemirdi ona gore Rusiya Fransanin reqibi olan Avstriya ile yaxinlasdi Fransa 1733 1735 ci illerde Polsa irsi ugrunda muharibede istirak etdi Bu dovrde Polsanin daxili cetinlikleri ile elaqedar Rusiya Fransa ve Avstriya Polsaya oz tesirlerini artirmaga calisirdilar Polsa krali II Avqustdan sonra Rusiya ve Avstriya kral taxtina onun oglu III Avqustun namizedliyini mudafie etdiler Fransa ise S Lesinskini teklif etdi Fransanin Isvec ve Turkiyeden Rusiyaya qarsi istifade etmek cehdleri neticesiz oldu S Lesinski bu zaman gizli sekilde Varsavaya daxil olmusdu Lakin Fransa onu mudafie ede bilmedi S Lesinski Prussiyaya qayitdi Fransanin Avstriya ve Italiya erazisinde herbi emeliyyatlari ugursuz oldu Sardiniya ile elaqeleri zeifledi 1735 ci ilin oktyabrinda Fransa III Avqustu Polsa krali kimi tanidi Almaniya dovletleri arasinda Prussiya ve Avstriya tedricen guclenirdi Prussiya XVII esrin ortalarindan Avstriyanin reqibine cevrilmisdi XV Ludovik Avstriyaya qarsi mubarize aparir protestant knyazlari mudafie edirdi ve Avstriya irsi ugrunda muharibede Prussiyanin terefinde istirak etdi Fransa Prussiya ve Bavariya Avstriya irsi nin bolunmesi haqqinda sazis imzaladilar 1748 ci ilde baglanmis Aahen sulhu ile Sileziya Prussiyaya verildi 1754 1755 ci illerde Kanadada herbi toqqusmadan sonra Ingiltere ve Fransa Avropada ozlerine muttefiq axtarmaga basladilar 1756 ci ilin yanvarinda Prussiya ve Ingiltere Almaniyada sulhu qorumaq ve Almaniyanin erazi butovluyune qesd eden dovlete qarsi birlikde mubarize aparmaq haqqinda muqavile bagladilar 1756 ci ilin mayinda Versalda Avstriya ile Fransa arasinda qarsiliqli yardim muqavilesi imzalandi onlar aralarindaki coxillik ziddiyyetleri kenara qoyub muttefiq oldular Prussiyanin guclenmesi ile bagli Baltik sahilinde Rusiyanin menafeleri ucun tehluke yaranmisdi 1756 ci ilin martinda Rusiya Avstriya ile muqavile imzaladi Muqavileye gore Rusiya Avstriyaya komek ucun 80 min neferlik qosun gondermeli idi 1757 ci ilin fevralinda Rusiya ile Avstriya arasinda imzalanmis yeni muqavileye gore Avstriya her il Rusiyaya 1 milyon florin kredit vermeli idi 1757 ci ilin mayinda imzalanmis yeni Fransa Avstriya muqavilesine gore Fransa Avstriyaya komek ucun 105 min neferlik qosun gondermeli ve her il Avstriyaya 12 milyon florin kredit vermeli idi 1761 ci ilde Avstriya Fransa Rusiya koalisiyasina Isvec Saksoniya ve Polsa da qosulmusdu 1756 1763 cu illerde olmus Yeddiillik muharibenin herbi emeliyyatlari Avropada Simali Amerikada ve Asiyada aparilirdi Muharibenin evvelinde Prussiya ustun idi on doyusden yeddisinde qalib gelmisdi Lakin 1757 1759 cu illerde Rusiya ordusu bir nece doyusde Prussiya qosunlarini meglub etdi ve 1760 ci ilde Berline daxil oldu Lakin 1762 ci ilde Rusiya Prussiya ile muqavile baglayib qosunlarini Prussiya erazisinden cixartdi Ingiltere 1759 cu ilde Kanadani 1761 ci ilde ise Hindistanda Pondiseri eyaletini ele kecirdi Fransa donanmasi meglub edildi 1762 ci ilde Rusiyada hakimiyyete gelen II Yekaterina Prussiya ile muqavileden imtina etdi 1763 cu ilde Avstriya ve Saksoniya Prussiya ile Qubertsburq muqavilesini bagladilar M Tereziya Avstriyanin hokmdari kimi tanindi Sileziya Prussiyaya qaldi Rusiya Yeddiillik muharibede istirak edib hem beynelxalq nufuzunu artirdi hem de Avropada Prussiyanin hegemonlugunun qarsisini aldi Fransa Kanada ve Hindistandan qosunlarini cixartdi 1763 cu ilin fevralinda Fransa ve Ispaniya ile Ingiltere arasinda imzalanmis Paris sulhune esasen Kanada ve Hindistan Ingiltereye qaldi Ispaniya da Floridani Ingiltereye verdi Fransa Luizianani Ispaniyaya qaytardi Belelikle Ingilterenin beynelxalq movqeleri daha da mohkemlendi Xarici kecidlerMenbeRovsen Hetemov Yeni tarix Muhazireler kursuIstinadlarLouis XV de France RKDartists nid Lundy D R Louis XV Roi de France The Peerage ing Deutsche Nationalbibliothek Record 118729438 Umumi tenzimleme nezareti GND alm 2012 2016