Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Lalə və ya xaşxaş (lat. Papaver) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin xaşxaşkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Lalə | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Lalə | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Haqqında
Xaşxaş ildə bir dəfə, mart və ya apreldə çiçək açar. Soğanlı bitkilərdən olub zanbaqgillər ailəsindəndir. Çoxaldılması toxum ilə deyil bala soğanları ilə olur. Toxum ilə çıxarmaq son dərəcə çətindir, bu üsula yalnız yeni növlər əldə etmək üçün müraciət edilir.
Əksəriyyətlə bir soğan bir çiçək açır, amma bir soğanda iki və ya üç çiçək çıxaran xaşxaşlar da vardır. Bir və ya birdən çox olsa belə ildə bir dəfə çiçək açarlar. Çoxlu çiçək açan xaşxaşları çiçəkləri birdən birə ardınca ıçarlar. Əgər yalnız bir çiçək varsa bu il bir daha çıxarmayacaq deməkdir.
Yay istilərinin başlaması ilə yarpaqları da quruyub gedir. Buna görə evlərdə, bağlarda hobbi olaraq xaşxaş yetişdirilməsi çox uyğun deyil. Çünki yarpaqları belə yalnız yazda vardır; bütün il soğanını qorumaq məcburiyyətindəsiniz. Xaşxaş yetişdirilməsi kəsmə çiçək ticarəti üçün daha uyğundur. Daima açıq havada çöldə tutulması qətiliklə şərtdir. Qışda -40 °C dərəcə kimi ağır don hadisələrinə davamlılığı tamdır. Ev içində yetişdirməyə çalışmayın. Balkonlarda qalın kənarlı torpaq saxsılarda yetişdirilə bilinər.
Toxumların toplanması və saxlanması
Toxumlar yetkinləşincə torpağa tökülüb asanca gözdən itə bilər. Bunun olmaması üçün toxumların yetkinləşdiyi dövrdə torpaq səthinə ağ kağız sərilməlidi ki, toxumlar siz toplamadan tökülürlərsə, itməsinlər. Toxumları əldə etsəniz belə, bəziləri kifdir. Diqqətlə baxmalısınız ki, bu kiçik toxumlardan hansıları həqiqətən yetkinləşmiş toxumdur anlaya biləsiniz. Payıza qədər çox sərin bir yerdə saxlamanız lazımdır. Çünki xaşxaş toxumları çox zəifdirlər. Soğanlar kimi davamlı deyil. Toxumları təmiz bir qaba qoyun, qapağı möhkəmcə bağlayın, sentyabr qədər soyuducuda saxlayın.
Xaşxaş soğanlarının əkilməsi
Payızda əkilir. Və ya ən gec fevral ayında əkmək olar. Soğanın iti ucu yuxarı gələcək şəkildə, öz həcminin ən az iki misli dərinliyinə əkilməlidi. Olduğunuz şəhərin iqliminə görə dərinlik dəyişər. Əkdiyiniz xaşxaşlar açıq havada və soyuq yerdə olmalıdır. Xaşxaş bir ev bitkisi deyil. Qış soyuğunda torpaq altında yavaş bir rooting prosesi yaşamayan xaşxaşlar çiçək açmaz.
Torpağı qumlu və gübrəli olmalıdır. Saxsıda yetişdirəcəksinizsə, payızın sonuna doğru soğanları əkin və saxsını mümkün qədər soyuq bir yerdə saxlayın. Qışda çox həddindən artıq don hadisələri olursa, uzun müddət donda qalmamalarını təmin edin, lakin isti məkanlara soxmayın. Mart başında yenə açıq havada daha günəşli bir yerə alın.
Xaşxaş soğanlarının satışı payızda keçirilir (hərçənd bütün il satanlar var amma səhv). Aldıqdan dərhal sonra əkməlisiniz. Bunların təzə olmalarına diqqət edin. Yəni məsələn oktyabr ayında almısınıza, o soğanların 5 ay əvvəl yetkinləşmiş olmaları şərtdir. Daha əvvəlki ildən bəri gözlədilən soğanlar bəlkə köklənib yapraqlansa belə, yaz gəldiyində çiçək açmayacaqlardır. Ancaq onlardan ibarət yeni soğanlar sonrakı il çiçək aça bilərlər.
Əkdikdən sonra sulanması və hara qoyulacağını öyrənək
Xaşxaş soğanlarını əkdikdən sonra dərhal sulayın. Saxsılara əkmisinizsə, saxsıları soyuq küləkləri alan bir yerə qoyun. Şimala baxan divar dibi ideal bir yerdir. Torpaq yağışdan qardan islanmayacaqsa, hərdənbir nəzarət edərək ciddi bir quruma gördükcə bolca su ilə sulayın. Fevral ayına qədər soyuq küləkləri almalı. Fevral girincə yaxşı Günəş ala biləcəkləri bir yerə qoyun (yenə çöldə olacaq, bu qəti şərt, evdə olmaz). Üstünə qar yağa bilər, heç bir qorxusu yoxdur.
Xaşxaş üçün torpaq
Suyu yaxşı keçirən gerçək torpaq istifadə edin. Torf və hazır paket torpaqlar xaşxaşlar üçün heç etibarlı deyil. Saxsıya xaşxaş əkərkən hazır paket torpaq istifadə etməkdənsə, küçədə sahil küncdə, parklarda tapa biləcəyiniz ərazi torpaqlarından istifadə belə daha etibarlıdır.
Torpağı məhsuldar olan bağçaların, tarlaların torpaqları ən optimaldır. Çox gilli isə qum qarışdırmalısınız. Beləcə süzəkliyi yerinə gəlir. Torpağın süzək olması xaşxaşlar üçün çox əhəmiyyətli bir ehtiyacdır.
Soğanların torpaqdan çıxarılması, təkrar əkilməsi
Xaşxaşlar çiçək açdıqdan bir neçə həftə sonra yarpaqlar quruyur. Qurumasalar belə sulamayın, qoyun qurusunlar. Bağçada yetişdirmişsəniz heç çıxarmasanız daha yaxşıdır.
Saxsıda yetişdirisinizsə, yenə çıxarmaq lazım deyil. Saxsını küləkli və kölgə bir yerdə gözlədin. Bağçaya əkilənlərin əksinə bunlar yazın qupquru torpaqda (əgər çox isinirlərsə) pis zərər görə bilər -xüsusilə də yazın həddindən artıq isti olan bölgələrdə. Onun üçün torpaq hər qupquru olduğunda sulamalısınız. Beləcə qurumağa çalışan torpaq həmişə sərin qalar. Soğanlar istidən zərər görməz.
Növləri
- Thunb.
- Hultén
- Papaver alpinum L.
- (Asch.) Kerguélen
- Popov
- (N. Busch) N. Busch ex Tolm.
- Ten.
- M.Bieb.
- Papaver argemone L.
- (Fedde) Kadereit
- (L.) DC.
- (Boiss.) Kadereit
- (Fedde) Kadereit
- Papaver atlanticum Coss.
- Boiss.
- Papaver bracteatum Lindl.
- A. Gray
- Tolm.
- N. Semen.
- Tolm.
- Papaver dubium L.
- (Kubát) Hörandl
- (Jord.) Hörandl
- (Royle) Kadereit
- (M.Bieb.) Kadereit
- (Lamotte) Syme
- Poir.
- Boiss. & Hausskn.
- Stapf
- Papaver hybridum L.
- (Fedde) Solstad & Elven
- Nordh.
- Tolm.
- Gutermann ex Greuter & Burdet
- Papaver lapponicum (Tolm.) Nordh.
- Fedde
- Popov
- N. Semen.
- Hultén
- Papaver nudicaule L.
- (N. Busch) H. Chuang
- Fedde
- (P.Y. Fu) H. Chuang
- Tolm.
- Papaver orientale L.
- C.A. Mey.
- Moris
- Sipliv.
- Kadereit
- Rydb.
- Papaver radicatum Rottb.
- (D. Löve) D.F. Murray
- Kitag.
- Papaver rhoeas L.
- Lundstr.
- Boiss. & Reut.
- V.V.Petrovsky
- Pesckhova
- Papaver somniferum L.
- (DC.) Arcang.
- N. Semen.
- A.E. Porsild
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 224. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 506.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Lale ve ya xasxas lat Papaver bitkiler aleminin qaymaqcicekliler destesinin xasxaskimiler fesilesine aid bitki cinsi LaleElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Deste QaymaqciceklilerFesile XasxaskimilerYarimfesile Triba Cins LaleBeynelxalq elmi adiPapaver L 1753Sekil axtarisiITIS 18881NCBI 3468EOL 37668HaqqindaXasxas ilde bir defe mart ve ya aprelde cicek acar Soganli bitkilerden olub zanbaqgiller ailesindendir Coxaldilmasi toxum ile deyil bala soganlari ile olur Toxum ile cixarmaq son derece cetindir bu usula yalniz yeni novler elde etmek ucun muraciet edilir Ekseriyyetle bir sogan bir cicek acir amma bir soganda iki ve ya uc cicek cixaran xasxaslar da vardir Bir ve ya birden cox olsa bele ilde bir defe cicek acarlar Coxlu cicek acan xasxaslari cicekleri birden bire ardinca icarlar Eger yalniz bir cicek varsa bu il bir daha cixarmayacaq demekdir Yay istilerinin baslamasi ile yarpaqlari da quruyub gedir Buna gore evlerde baglarda hobbi olaraq xasxas yetisdirilmesi cox uygun deyil Cunki yarpaqlari bele yalniz yazda vardir butun il soganini qorumaq mecburiyyetindesiniz Xasxas yetisdirilmesi kesme cicek ticareti ucun daha uygundur Daima aciq havada colde tutulmasi qetilikle sertdir Qisda 40 C derece kimi agir don hadiselerine davamliligi tamdir Ev icinde yetisdirmeye calismayin Balkonlarda qalin kenarli torpaq saxsilarda yetisdirile biliner Toxumlarin toplanmasi ve saxlanmasi Toxumlar yetkinlesince torpaga tokulub asanca gozden ite biler Bunun olmamasi ucun toxumlarin yetkinlesdiyi dovrde torpaq sethine ag kagiz serilmelidi ki toxumlar siz toplamadan tokulurlerse itmesinler Toxumlari elde etseniz bele bezileri kifdir Diqqetle baxmalisiniz ki bu kicik toxumlardan hansilari heqiqeten yetkinlesmis toxumdur anlaya bilesiniz Payiza qeder cox serin bir yerde saxlamaniz lazimdir Cunki xasxas toxumlari cox zeifdirler Soganlar kimi davamli deyil Toxumlari temiz bir qaba qoyun qapagi mohkemce baglayin sentyabr qeder soyuducuda saxlayin Xasxas soganlarinin ekilmesi Payizda ekilir Ve ya en gec fevral ayinda ekmek olar Soganin iti ucu yuxari gelecek sekilde oz hecminin en az iki misli derinliyine ekilmelidi Oldugunuz seherin iqlimine gore derinlik deyiser Ekdiyiniz xasxaslar aciq havada ve soyuq yerde olmalidir Xasxas bir ev bitkisi deyil Qis soyugunda torpaq altinda yavas bir rooting prosesi yasamayan xasxaslar cicek acmaz Torpagi qumlu ve gubreli olmalidir Saxsida yetisdireceksinizse payizin sonuna dogru soganlari ekin ve saxsini mumkun qeder soyuq bir yerde saxlayin Qisda cox heddinden artiq don hadiseleri olursa uzun muddet donda qalmamalarini temin edin lakin isti mekanlara soxmayin Mart basinda yene aciq havada daha gunesli bir yere alin Xasxas soganlarinin satisi payizda kecirilir hercend butun il satanlar var amma sehv Aldiqdan derhal sonra ekmelisiniz Bunlarin teze olmalarina diqqet edin Yeni meselen oktyabr ayinda almisiniza o soganlarin 5 ay evvel yetkinlesmis olmalari sertdir Daha evvelki ilden beri gozledilen soganlar belke koklenib yapraqlansa bele yaz geldiyinde cicek acmayacaqlardir Ancaq onlardan ibaret yeni soganlar sonraki il cicek aca bilerler Ekdikden sonra sulanmasi ve hara qoyulacagini oyrenek Xasxas soganlarini ekdikden sonra derhal sulayin Saxsilara ekmisinizse saxsilari soyuq kulekleri alan bir yere qoyun Simala baxan divar dibi ideal bir yerdir Torpaq yagisdan qardan islanmayacaqsa herdenbir nezaret ederek ciddi bir quruma gordukce bolca su ile sulayin Fevral ayina qeder soyuq kulekleri almali Fevral girince yaxsi Gunes ala bilecekleri bir yere qoyun yene colde olacaq bu qeti sert evde olmaz Ustune qar yaga biler hec bir qorxusu yoxdur Xasxas ucun torpaq Suyu yaxsi keciren gercek torpaq istifade edin Torf ve hazir paket torpaqlar xasxaslar ucun hec etibarli deyil Saxsiya xasxas ekerken hazir paket torpaq istifade etmekdense kucede sahil kuncde parklarda tapa bileceyiniz erazi torpaqlarindan istifade bele daha etibarlidir Torpagi mehsuldar olan bagcalarin tarlalarin torpaqlari en optimaldir Cox gilli ise qum qarisdirmalisiniz Belece suzekliyi yerine gelir Torpagin suzek olmasi xasxaslar ucun cox ehemiyyetli bir ehtiyacdir Soganlarin torpaqdan cixarilmasi tekrar ekilmesi Xasxaslar cicek acdiqdan bir nece hefte sonra yarpaqlar quruyur Qurumasalar bele sulamayin qoyun qurusunlar Bagcada yetisdirmisseniz hec cixarmasaniz daha yaxsidir Saxsida yetisdirisinizse yene cixarmaq lazim deyil Saxsini kulekli ve kolge bir yerde gozledin Bagcaya ekilenlerin eksine bunlar yazin qupquru torpaqda eger cox isinirlerse pis zerer gore biler xususile de yazin heddinden artiq isti olan bolgelerde Onun ucun torpaq her qupquru oldugunda sulamalisiniz Belece qurumaga calisan torpaq hemise serin qalar Soganlar istiden zerer gormez NovleriThunb Hulten Papaver alpinum L Asch Kerguelen Popov N Busch N Busch ex Tolm Ten M Bieb Papaver argemone L Fedde Kadereit L DC Boiss Kadereit Fedde Kadereit Papaver atlanticum Coss Boiss Papaver bracteatum Lindl A Gray Tolm N Semen Tolm Papaver dubium L Kubat Horandl Jord Horandl Royle Kadereit M Bieb Kadereit Lamotte Syme Poir Boiss amp Hausskn Stapf Papaver hybridum L Fedde Solstad amp Elven Nordh Tolm Gutermann ex Greuter amp Burdet Papaver lapponicum Tolm Nordh Fedde Popov N Semen Hulten Papaver nudicaule L N Busch H Chuang Fedde P Y Fu H Chuang Tolm Papaver orientale L C A Mey Moris Sipliv Kadereit Rydb Papaver radicatum Rottb D Love D F Murray Kitag Papaver rhoeas L Lundstr Boiss amp Reut V V Petrovsky Pesckhova Papaver somniferum L DC Arcang N Semen A E PorsildIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 224 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 506 Hemcinin baxKaliforniya lalesi