Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şabalıd (lat. Aesculus) – sabunağacıkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Şabalıd | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Şabalıd | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
 |
 |
 |
 |
 |
Yuxarıdan aşağıya: gövdə və yarpaqları. Yeyilən şabalıdın erkək çiçəkləməsi. dişi çiçəkləməsi. Yeyilən şabalıdın meyvə və qozası. |
Şabalıd Qafqazda, Zaqafqaziyada, Ukraynanın yayılmışdır. Şabalıd Azərbaycanda geniş sahədə yalnız Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərindəki meşələrdə bitir. Şəki-Zaqatala zonası şabalıd bağları ilə məşhurdur.
Şabalıd aprel-mayda yarpaqlayır, iyun-iyulda isə çiçəkləyir. Erkək və dişi çiçəkləri bir ağacın üstündə ayrıca yerləşir. Erkək çiçəkləri uzun sırğa şəklində sallanır, ağ-sarımtıl rəngində və çoxətirlidir. Uzunluğu 10-35 sm, eni 1 sm-dir. Dişi çiçəkləri birillik şivlərdə olur və yarpaqların qoltuğunda 2-3 ədəd və daha çox bir yerdə yerləşir. Şabalıdın meyvəsi oktyabr-noyabrda yetişir. Meyvəsi tikanlı qərzəkdir. Yetişəndə qərzək ayrılır və içində iki və üç ədəd şabalıd olur. Bunlar yarpaq və ya oval şəklindədir. Yumru formada olanları çox azdır. Meyvənin üst qabığı tünd və ya açıq darçını, şabalıdı rəngdədir. Şabalıd meyvəsinin üst qabığının altında nazik, pənbəli yumşaq örtük vardır. Bunun altında ağ, şirin, iki hissəli ləpə yerləşir.
Şabalıd 20-25 yaşından meyvə verir. 100-150 il ömür sürür. 1000 illik şabalıd ağacları mövcuddur. Yüksək məhsul 2-3 ildən-bir olur. Azərbaycanın meşələrində və bağlarında bitən şabalıdın bir çox müxtəlif formaları vardır.
Şabalıdın tərkibində 60%-ə qədər nişasta, 15% şəkər, 6% zülal, 2%-ə qədər yağ olur. Yetişməmiş meyvələrdə 1500 mq% C, 0,18 mq% B1 vitamini vardır.
Şabalıd təzə halda yeyilir. Onu qovurduqda dadı və ətri yaxşılaşır. Azərbaycanda şabalıd müxtəlif xörəklərdə işlədilir. Şabalıddan qənnadı sənayesində (marsipan, tort, pirojna, şokolad və s. hazırlanmasında), aşpazlıqda (toyuqları içləmək, plov bişirmək və s.) geniş istifadə olunur.
Qurudulmuş şabalıddan alınan un, başqa ölkələrdə çörəyə və qənnadı məmulatına qatılır. Ondan qəhvə əvəzediciləri və də istehsal edirlər.
Şabalıd ağacının yarpaqlarında qlükozidlər, pektin və aşılayıcı maddə (9%-ə qədər) və K vitamini vardır. Ona görə də yarpaqlarından çay dəmləyib daxili qanaxmalara qarşı tətbiq edirlər.
Növləri
Azərbaycanın dərman bitkiləri
- At şabalıdı (Aesculus hippocastanum L.)
İstinadlar
- Nurəddin Əliyev. Azərbaycanın dərman bitkiləri və fitoterapiya. Bakı, Elm, 1998.
- Elşad Qurbanov. Ali bitkilərin sistematikası, Bakı, 2009.
- Ə-C.İ.Əhmədov, N.T.Əliyev. Meyvə və tərəvəzin əmtəəşünaslığı (Dərslik). — Bakı, 2009.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sabalid lat Aesculus sabunagacikimiler fesilesine aid bitki cinsi SabalidElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste FistiqciceklilerFesile FistiqkimilerYarimfesile Cins SabalidBeynelxalq elmi adiCastanea Mill 1754Sekil axtarisiITIS 19451NCBI 21019EOL 107742FW 55972Castanea sativaYuxaridan asagiya govde ve yarpaqlari Yeyilen sabalidin erkek ciceklemesi disi ciceklemesi Yeyilen sabalidin meyve ve qozasi Sabalid Qafqazda Zaqafqaziyada Ukraynanin yayilmisdir Sabalid Azerbaycanda genis sahede yalniz Boyuk Qafqaz daglarinin eteklerindeki meselerde bitir Seki Zaqatala zonasi sabalid baglari ile meshurdur Sabalid aprel mayda yarpaqlayir iyun iyulda ise cicekleyir Erkek ve disi cicekleri bir agacin ustunde ayrica yerlesir Erkek cicekleri uzun sirga seklinde sallanir ag sarimtil renginde ve coxetirlidir Uzunlugu 10 35 sm eni 1 sm dir Disi cicekleri birillik sivlerde olur ve yarpaqlarin qoltugunda 2 3 eded ve daha cox bir yerde yerlesir Sabalidin meyvesi oktyabr noyabrda yetisir Meyvesi tikanli qerzekdir Yetisende qerzek ayrilir ve icinde iki ve uc eded sabalid olur Bunlar yarpaq ve ya oval seklindedir Yumru formada olanlari cox azdir Meyvenin ust qabigi tund ve ya aciq darcini sabalidi rengdedir Sabalid meyvesinin ust qabiginin altinda nazik penbeli yumsaq ortuk vardir Bunun altinda ag sirin iki hisseli lepe yerlesir Sabalid 20 25 yasindan meyve verir 100 150 il omur surur 1000 illik sabalid agaclari movcuddur Yuksek mehsul 2 3 ilden bir olur Azerbaycanin meselerinde ve baglarinda biten sabalidin bir cox muxtelif formalari vardir Sabalidin terkibinde 60 e qeder nisasta 15 seker 6 zulal 2 e qeder yag olur Yetismemis meyvelerde 1500 mq C 0 18 mq B1 vitamini vardir Sabalid teze halda yeyilir Onu qovurduqda dadi ve etri yaxsilasir Azerbaycanda sabalid muxtelif xoreklerde isledilir Sabaliddan qennadi senayesinde marsipan tort pirojna sokolad ve s hazirlanmasinda aspazliqda toyuqlari iclemek plov bisirmek ve s genis istifade olunur Qurudulmus sabaliddan alinan un basqa olkelerde coreye ve qennadi memulatina qatilir Ondan qehve evezedicileri ve de istehsal edirler Sabalid agacinin yarpaqlarinda qlukozidler pektin ve asilayici madde 9 e qeder ve K vitamini vardir Ona gore de yarpaqlarindan cay demleyib daxili qanaxmalara qarsi tetbiq edirler NovleriAzerbaycanin derman bitkileri At sabalidi Aesculus hippocastanum L IstinadlarNureddin Eliyev Azerbaycanin derman bitkileri ve fitoterapiya Baki Elm 1998 Elsad Qurbanov Ali bitkilerin sistematikasi Baki 2009 E C I Ehmedov N T Eliyev Meyve ve terevezin emteesunasligi Derslik Baki 2009