Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi atşabalıdı (lat. Aesculus hippocastanum) — bitkilər aləminin sabunağacıçiçəklilər dəstəsinin sabunağacıkimilər fəsiləsinin atşabalıdı cinsinə aid bitki növü.
| Adi atşabalıdı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Adi atşabalıdı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Ümumi məlumat
Dünya florasının tərkibində fəsilənin 18–20-ə qədər növünə təsadüf edilir. Bu növlərin içərisində mədəni halda əkilib becərilən növlərdən biri də atşabalıdı — Aesculus hippocastanum L. hesab edilir.
Atşabalıdı ilə adi şabalıd morfoloji və generativ xüsusiyyətlərinə görə bir-birinə oxşar olmalarına baxmayaraq, fərqli cəhətləri də çoxdur. Birincisi bu iki bitki ayrı-ayrı fəsilələrə aiddir, atşabalıdının meyvəsi acımtıl olduğu halda, adi şabalıdın meyvəsi yeməlidir.
Aesculus L. cinsinin növləri ən çox Balkan yarımadasında, şimali Amerika ərazilərində, şərqi Asiyada, Himalayda, keçmiş SSRİ ərazilərində yayılmışdır. Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda mədəni halda 1 növünə rast gəlinir.
Atşabalıdı mədəni halda ən çox Ukraynada əkilib becərilir. Burada hər il 190 tona yaxın toxum, 10 tonlarla yarpaq xammalı toplanıb müalicəvi preparatların hazırlanmasına sərf edilir.
Atşabalıdı — Aesculus hippocastanum L. Atşabalıdı ilə adi yeməli şabalıd bir-birlərinə oxşamalarına baxmayaraq cins və fəsilələri bir-birindən kəskin fərqlidir. Xalq arasında hər ikisi şabalıd adı ilə çağırılır. Hər ikisi xarici görünüşlərinə, gövdələrinin quruluşlarına, tünd-qəhvəyi rəngli meyvələrin meyvəyanlığı, çox da böyük olmayan kirpini xatırladan tikanlı meyvələri ilə bir-birlərinə çox oxşayırlar.
Hündürlüyü 15–30 m-ə çatan, sıx dairəvi və yaxud piramidaya oxşar çətirə malik olan ağacdır. 4–5 ədəd dişəoxşar yarpağı mürəkkəb yarpaq olub sayı, saplaqlarının uzunluqları 15–25 sm-dir. Tumurcuqları iri, uzunluğu 1–3 sm, yapışqanlıdır. Çiçəkləri ikicinsli ağımtıl, qırmızı ləkəli, ətirli, sıx iri süpürgəvari çiçək qrupunda yerləşmişdir. Meyvəsi şarvari qutucuq olub açılanda içərisində şarabənzər parlaq toxumları diqqəti cəlb edir. Bitki aprel-iyun aylarında çiçək açır. Sentyabr-oktyabr aylarında meyvə verir. Mədəni halda şəhər, rayon, qəsəbə, park və bağların bəzədilib, yaşıllaşdırılmasında geniş istifadə edilir. Atşabalıdı qiymətli 130 boyaq, aşı, bəzək və nektar təbiətli bitkidir.
Bitkinin qabığı çiçək, meyvə və yarpaqlarının tərkibindən eskulin (C15H16O9), turşu mühitində hidroliz olunaraq qlükoza və eskuletin (C9H6O4), fraksin (C16H18O10), triterpen saponin essin, bu da parçalanıb essogenin (C40H56O2), violoksantin (C40H56O4) və s.-ə çevrilir. Yarpaqlarının tərkibində kversetin, izokversetin, lütein (C40H56O2), violoksantin (C40H56O4) karotinoidləri tapılmışdır. Çiçəklərinin tərkibində kversitrin, kversetin 3-qlükozid, kempferol 3 — arabinozid, kempferol, rutin və s. flavonoidlər, pektin maddələri, toxumlarında spireozid, kversetin, kempferol, essin saponini, piy, aşı maddəsi, nişasta və s. aşkar edilmişdir. Gövdəsinin qabığında aşı və boyaq maddələri tapılmışdır. Atşabalıdı çox qədim dövrlərdə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsində geniş istifadə edilmişdir. Məşhur alman həkimi Kristof Vilhelm Qufeland qeyd edir ki, atşabalıdının qabığından hazırlanan preparatlar öz müalicəvi təsirlərinə görə xinindən üstün hesab edildiyinə görə qızdırmanın, malyariyanın, xroniki ishalın, babasilin, qadın xəstəlikərinin müalicəsində geniş tətbiq edilmişdir. Dünyanın məşhur alimi Sebastyan Kneypp atşabalıdından hazırlanan preparatlardan qara ciyər, mədə-bağırsaq, qadınlarda soyuqdəymələrdə, radikulit, kəskin damar ağrılarında istifadə edirmiş.
XIX əsrin axırlarında fransız həkimləri atşabalıdından elmi-praktik tibbdə istifadə etməyə başlamışlar. Onlar damar genişlənmələrində, prostat və adenomanın müalicəsində bundan alınan preparatları tətbiq etmişlər.
XX əsrin 50-ci illərində Almaniyada sənaye miqyasında atşabalıdından damar tonuslandırıcı preparatların istehsalına başlamışlar.
Müasir tibb elmi keçmişdə atşabalıdından alınan preparatların həqiqətən də soyuqdəymə, ağrıkəsici, qıcıqlanmaya qarşı, yarasağaldıcı, bakterisid keyfiyyətlərə malik olduğunu təsdiqlədi. Atşabalıdından hazırlanan preparatların qiymətli müalicəvi təsirə malik olmasına əsas səbəb onun tərkibində olan bioloji fəal maddə olan kimyəvi birləşmə essin (triterpen qlükozid) maddəsinin olmasıdır.
Müxtəlif müəlliflərin fikrinə görə atşabalıdının müxtəlif hissələrindən hazırlanan preparatlardan ağrıkəsici, hipertoniya, əsəb, stres və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilir. V. Q. Nikolova görə (1964) ağ ciyər xəstəliklərində, podaqra damar qıcolmalarında, öd kisələrinin pozuntularında, təngnəfəslikdə, diz qapaqlarında baş verən yaraların müalicəsində geniş istifadə edilir. Atşabalıdından hazırlanan "venostazin"dən babasilin, damarların genişlənmələrində tromboflebitin, aterosklerozun müalicəsində daxilə qəbul edilir.
M. A. Nosal və İ. M. Nosala (1959) görə budaq və çiçəklərindən hazırlanan dəmləməsindən uşaqlıq qanaxmalarının, xüsusən də klimakteriya dövründə, eləcə də yenicə əmələ gələn bədxassəli şişlərin müalicəsində tətbiq edilir.
Elmi təbabətdə atşabalıdının meyvəsindən hazırlanan eskuzan və esflazid preparatlarından eləcə də onun hissələrinin tərkibində olan (saponin, flavonoid, essin) maddələrdən hazırlanan preparatlardan damar genişlənmələrində, babasil, flebitin və tromboflebitin müalicəsində geniş istifadə olunur. Essin soyuqdəymə proseslərini aradan qaldırır, kapilyarların qırılmasının qarşısını alır, onların divarlarını möhkəmləndirir və tonusunu artırır. Bütün bunlar venoz damarlarda qanın normal hərəkətinə şərait yaradır, toplanan artıq suları orqanizmdən çıxarılmasına səbəb olur.
Atşabalıdından hazırlanan preparatlar qanda laxtalanmanı azaldır, damarlarda trombun əmələ gəlməsinin qabağını alır, kapilyar və venoz damarlarının divarlarını möhkəmləndirir. Atşabalıdının spirtli çıxarışı, cövhəri, dəmləməsi, yarpaq, çiçək və meyvəsindən hazırlanan spirtli çıxarışından ən daxildə və xaricdə damar tutulmalarında (qıcolmalarında), öd vəzisi pozuntularında, həzm sisteminin xroniki pozuntularında, podaqra, revmatizm, oturaq damar genişlənmələrində, oturaq sinir xəstəliklərində, babasilin, trombların, baldır yaralarının müalicəsində geniş istifadə edilir. Bundan başqa atşabalıdından dərinin qocalmasının qarşısının alınmasında, tüklərin dibini möhkəmləndirilməsində, onların tökülməsinin qarşısının alınmasında istifadə edilir. Sakitləşdirici xüsusiyyətlərə malik olduğundan ondan hazırlanan preparatlardan əsəb sakitləşdirici kimi əsəb xəstəliklərində istifadə edilir. Qabığından hazırlanan cövhərindən prostatın, adenomanın müalicəsində, həmçinin cinsi fəaliyyətin artırılmasında işlədilir.
Təbii yayılması
Cənubi Balkan yarımadasında, Şimali Yunanıstanda və Cənubi Bolqarıstanda dağlarda, dəniz səthindən 1000–1200 m yüksəklikdə bitir.
Botaniki təsviri
Hündürlüyü 25–30 m, diametri 1 m-dən çox olan, sıx mütənasib çətirli, iri gövdəli, dekorativ ağacdır. Gövdəsinin qabığı boz-qonur rəngdə olub, çatlayaraq nazik lövhəciklər halında tökülür. Cavan budaqları yoğun, çılpaq, sarımtıl-qəhvəyi və ya qırmızımtıl-qonur, boz rəngə çalan mərciməklərlə örtülüdür. Yumurtacıqları iri, 1–3 sm uzunluqda olub, yapışqanlıdır. Yarpaqları iri, barmaqları mürəkkəb, 20 sm uzunluqda olub, 6–7 oturaq, iri, uzunsov, nizəvari, ucu iti, kənarları mişarvarı dişli olub, 8–20 sm uzunluqdadır. Yarpaq saplağı 15 sm-ə çatır. Tumurcuqları iri (2–3 sm uzunluqdadır), yapışqanlı pulcuqlarla örtülüdür. Çiçəkləri sıx, 20–30 sm uzunluqda və 7–12 sm enində, düz dayanan, piramidal şəkilli süpürgəçiçək qrupunda yerləşir, beş dilimli kasacıqdan, beş ağ rəngli kirpikvari ləçəklərdən ibarətdir. Kasacığı silindrvari-zınqırovvaridir. Ləçəkləri 5–13 mm-ə qədər uzunluqda, ağ və ya qırmızımtıldır. Yumurtalığı xırda tikancıqlarla örtülüdür. May-iyun aylarında çiçəkləyir, sentyabr-oktyabrda meyvəsi yetişir. Meyvə yetişəndə uc tərəfi çatlayandır. Toxumları 2,5–3 sm uzunluqda qəhvəyi-qonur rəngdədir. Payızda yarpapaqları qızılı-sarı rəng alır.
Ekologiyası
Mülayim iqlim şəraitində yaxşı bitir.
Azərbaycanda yayılması
Mədəni halda bir çox şəhər və kəndlərin yaşıllaşdırılmasında istifadə edilir. Abşeronda su ilə təmin olunmuş sahələrdə əkmək olar.
İstifadəsi
Ballı bitkidir. Meyvələrindən nişasta, yağ, spirt, saponin və s. maddələr alınır. Yaşıllaşdırmada qrupla xiyaban və yol kənarlarında əkmək üçün qiymətlidir.
Müalicə preparatlarının hazırlanması
Atşabalıdının müxtəlif hissələrindən ev şəraitində hazırlanan preparatların müalicəvi keyfiyyəti, heç də sənaye şəraitində hazırlanan müalicə vasitələrindən geri qalmır. Bu preparatlardan müalicə edən həkiminizin icazəsi ilə qəbul edə bilərsiniz.
Prostatın adenoması zamanı. Atşabalıdının yetişmiş meyvəsinin qabığından hazırlanmış məhluldan 25 q götürüb 250 ml spirtə töküb 2 həftə qaranlıq yerdə saxlayıb süzün. Gündə 2 dəfə səhər və günorta 10 damcı qəbul edin. Sulu dəmləməsindən isə 20 damcı qəbul edə bilərsiniz. Müalicə kursu 20 gündür. 10 gün fasilə verib, yenidən müalicəni təkrar edə bilərsiniz; müalicə kursunu 10 dəfə təkrar etmək məsləhət görülür.
Xroniki prostatın müalicəsi zamanı. Atşabalıdının xırdalanmış meyvə qabığından 40 q götürüb 600 ml qaynar suya töküb 12 saat saxlayıb, sonra vam od üzərinə qoyub 200 ml qalana qədər qaynadıb buxarlandırın. Sonra süzüb, gündə 3 dəfə, yeməkdən sonra 30–40 damcı qəbul edin. Ekstrakt müvəffəqiyyətlə xroniki prostatın adenomasını və prostat vəzini müalicə edir.
Damar ağrılarında. 10 ədəd yetişmiş atşabalıdı meyvəsinin qabığını xırdalayıb, 0,5 litr arağın üzərinə töküb ağzını möhkəm örtüb, 7–10 gün soyuq qaranlıq yerdə saxlayıb süzün. Cövhəri pambığa hopdurub ağrıyan nahiyəyə sürtün cövhərdən kompres formasında da istifadə etməklə yanaşı gündə 3 dəfə, yeməkqabağı 30 damcı qəbul edin.
Xroniki bronxit zamanı. 1 çay qaşığı xırda doğranmış qabıq və yaxud yarpağından götürüb 2 stəkan soyuq suya töküb 8 saat dəmləyib süzün. Gündə 5–6 dəfə, yeməkarası 2–3 xörək qaşığı qəbul edin. Cövhər papiros çəkənlər üçün daha faydalı hesab edilir.
Öskürək zamanı. Doğranmış atşabalıdı yarpağından 1 çay qaşığı götürüb 1 stəkan qaynar suya töküb, 5–10 dəqiqəyə süzün. Tərkibinə 1 çay qaşığı bal qatıb qəbul edin.
Damar genişlənmələri zamanı. 50 q atşabalıdının meyvəsinin qabıqlarını təmizləyib, əzib, tünd rəngli şüşə qaba töküb üzərinə 0,5 litr araq əlavə edin. Sonra 2 həftə soyuq yerdə saxlayıb hər gün tez-tez çalxalayıb süzün. Gündə 3 dəfə, yeməkdən qabaq 10 damcı qəbul edin. Müalicə kursu 3–4 həftədən artıq olmamalıdır. Bundan sonra müalicəni aşağı dozada davam etdirmək olar. Daha qatı olsun deyə 50 q xammalı 250 ml spirtə töküb çıxarıış aldıqdan sonra genişlənmiş damarların üzərinə kompres şəklində qoyub sarıya bilərsiniz.
Babasil zamanı. Atşabalıdının meyvə və qabığından 5 q götürüb 1 stəkan qaynar suya töküb, 30 dəqiqə qaynadıb süzün və ilk həcminə gətirin. Gündə 2–3 dəfə, yeməkdən sonra 1 xörək qaşığı qəbul edin.
Xroniki qaymarit zamanı. 2 ədəd yetişmiş atşabalıdı meyvəsini qaynadılmış soyuq suya salıb 3–4 gün isladın. Axşam 1 ədəd meyvəsinin qabığını təmizləyib ət hissəsini götürüb əzib, günəbaxan yağı ilə qarışdırıb, ağrıyan yerə qoyun və çox saxlamağa çalışın. Açıq dəlikdən selik və irin axmağa başlayacaq. Müalicənin qurtaracağında yara yerinə gənəgərçək yağı yaxın.
Hipertoniya zamanı. Atşabalıdının qurudulmuş çiçəklərindən 5 q götürüb 0,5 litr arağın üzərinə töküb, 7 gün dəmləyib süzün. Sonra 1:4 nisbətində araq ilə qarışdırıb gündə 3–4 dəfə qəbul edin. Müalicəni 3 həftə davam etdirin. Aldığınız cövhərin ağzını möhkəm bağlayıb qaranlıq yerdə saxlayın.
Döşdə və uşaqlıq yollarında əmələ gələn mastopatiya zamanı. Axşamlar quru atşabalıdı çiçəklərindən 6–8 xörək qaşığı götürüb 1 litr suya töküb, qaynama dərəcəsinə çatdırın (ancaq bişirməyin). Axşam qazanın ağzını örtüb üzərinə isti odeyal sərib, səhər süzün. Qurtum-qurtum hər saat qəbul edin.
Xroniki ishal zamanı. Atşabalıdının xırda hissələrə salınmış qabığından 1 çay qaşığı götürüb 0,5 litr qaynar suya töküb 2 saat dəmləyib süzün. Gündə 4 dəfə, yeməkqabağı stəkanın 1/2 hissəsi qədər qəbul edin.
Podaqra zamanı. Quru atşabalıdı çiçəyindən 20 q götürüb 0,5 litr arağın üzərinə töküb 2 həftə dəmləyin, süzüb istifadə edin.
Poliartirit zamanı. 5 xörək qaşığı və yaxud 5 atşabalıdı meyvəsinin xırdalanmış hissəsindən götürüb 0,5 litr istənilən bitki yağına töküb su hamamına qoyub 1 saat saxlayın. Soyudub, süzüb ağrıyan nahiyəyə sürtün. Belə mazdan üz dərisinin cavanlaşdırılmasında və ağardılmasında istifadə edə bilərsiniz.
Radikulit zamanı. Qurudulmuş atşabalıdı çiçəklərindən 1 xörək qaşığı götürüb 10 xörək qaşığı yağa əlavə edib qaranlıq yerdə saxlayın. 12 gündən sonra götürüb su hamamına qoyub qaynadıb süzün. Ağrıyan nahiyəyə sürtün.
Revmatizm zamanı. 1,5 kq xırdalanmış ət maşınından keçirilmiş atşabalıdı meyvəsindən götürüb 5 litr soyuq suya tökün, 30 dəqiqə bişirib süzün. Temperaturu 30–35 °C olan vannadakı suya tökün. Əməliyyatı 15 dəqiqə davam etdirin. Bu, dəri səpmələrində, əsəb narahatlığında əhəmiyyətli hesab edilir.
Diqqət! Ev şəraitində hazırlanmış atşabalıdı preparatlarını 3–8 həftədən artıq qəbul etmək məsləhət görülmür.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 344.
- http://www.nkpi.az/?page=addread&id=14413
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi atsabalidi lat Aesculus hippocastanum bitkiler aleminin sabunagacicicekliler destesinin sabunagacikimiler fesilesinin atsabalidi cinsine aid bitki novu Adi atsabalidiElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad RosidsKlad Deste SabunagaciciceklilerFesile SabunagacikimilerYarimfesile Cins AtsabalidiNov Adi atsabalidiBeynelxalq elmi adiAesculus hippocastanum L 1753Sekil axtarisiITIS 28721NCBI 43364EOL 582243Umumi melumatDunya florasinin terkibinde fesilenin 18 20 e qeder novune tesaduf edilir Bu novlerin icerisinde medeni halda ekilib becerilen novlerden biri de atsabalidi Aesculus hippocastanum L hesab edilir Atsabalidi ile adi sabalid morfoloji ve generativ xususiyyetlerine gore bir birine oxsar olmalarina baxmayaraq ferqli cehetleri de coxdur Birincisi bu iki bitki ayri ayri fesilelere aiddir atsabalidinin meyvesi acimtil oldugu halda adi sabalidin meyvesi yemelidir Aesculus L cinsinin novleri en cox Balkan yarimadasinda simali Amerika erazilerinde serqi Asiyada Himalayda kecmis SSRI erazilerinde yayilmisdir Qafqazda o cumleden Azerbaycanda medeni halda 1 novune rast gelinir Atsabalidi medeni halda en cox Ukraynada ekilib becerilir Burada her il 190 tona yaxin toxum 10 tonlarla yarpaq xammali toplanib mualicevi preparatlarin hazirlanmasina serf edilir Atsabalidi Aesculus hippocastanum L Atsabalidi ile adi yemeli sabalid bir birlerine oxsamalarina baxmayaraq cins ve fesileleri bir birinden keskin ferqlidir Xalq arasinda her ikisi sabalid adi ile cagirilir Her ikisi xarici gorunuslerine govdelerinin quruluslarina tund qehveyi rengli meyvelerin meyveyanligi cox da boyuk olmayan kirpini xatirladan tikanli meyveleri ile bir birlerine cox oxsayirlar Hundurluyu 15 30 m e catan six dairevi ve yaxud piramidaya oxsar cetire malik olan agacdir 4 5 eded diseoxsar yarpagi murekkeb yarpaq olub sayi saplaqlarinin uzunluqlari 15 25 sm dir Tumurcuqlari iri uzunlugu 1 3 sm yapisqanlidir Cicekleri ikicinsli agimtil qirmizi lekeli etirli six iri supurgevari cicek qrupunda yerlesmisdir Meyvesi sarvari qutucuq olub acilanda icerisinde sarabenzer parlaq toxumlari diqqeti celb edir Bitki aprel iyun aylarinda cicek acir Sentyabr oktyabr aylarinda meyve verir Medeni halda seher rayon qesebe park ve baglarin bezedilib yasillasdirilmasinda genis istifade edilir Atsabalidi qiymetli 130 boyaq asi bezek ve nektar tebietli bitkidir Bitkinin qabigi cicek meyve ve yarpaqlarinin terkibinden eskulin C15H16O9 tursu muhitinde hidroliz olunaraq qlukoza ve eskuletin C9H6O4 fraksin C16H18O10 triterpen saponin essin bu da parcalanib essogenin C40H56O2 violoksantin C40H56O4 ve s e cevrilir Yarpaqlarinin terkibinde kversetin izokversetin lutein C40H56O2 violoksantin C40H56O4 karotinoidleri tapilmisdir Ciceklerinin terkibinde kversitrin kversetin 3 qlukozid kempferol 3 arabinozid kempferol rutin ve s flavonoidler pektin maddeleri toxumlarinda spireozid kversetin kempferol essin saponini piy asi maddesi nisasta ve s askar edilmisdir Govdesinin qabiginda asi ve boyaq maddeleri tapilmisdir Atsabalidi cox qedim dovrlerde muxtelif xesteliklerin mualicesinde genis istifade edilmisdir Meshur alman hekimi Kristof Vilhelm Qufeland qeyd edir ki atsabalidinin qabigindan hazirlanan preparatlar oz mualicevi tesirlerine gore xininden ustun hesab edildiyine gore qizdirmanin malyariyanin xroniki ishalin babasilin qadin xestelikerinin mualicesinde genis tetbiq edilmisdir Dunyanin meshur alimi Sebastyan Kneypp atsabalidindan hazirlanan preparatlardan qara ciyer mede bagirsaq qadinlarda soyuqdeymelerde radikulit keskin damar agrilarinda istifade edirmis XIX esrin axirlarinda fransiz hekimleri atsabalidindan elmi praktik tibbde istifade etmeye baslamislar Onlar damar genislenmelerinde prostat ve adenomanin mualicesinde bundan alinan preparatlari tetbiq etmisler XX esrin 50 ci illerinde Almaniyada senaye miqyasinda atsabalidindan damar tonuslandirici preparatlarin istehsalina baslamislar Muasir tibb elmi kecmisde atsabalidindan alinan preparatlarin heqiqeten de soyuqdeyme agrikesici qiciqlanmaya qarsi yarasagaldici bakterisid keyfiyyetlere malik oldugunu tesdiqledi Atsabalidindan hazirlanan preparatlarin qiymetli mualicevi tesire malik olmasina esas sebeb onun terkibinde olan bioloji feal madde olan kimyevi birlesme essin triterpen qlukozid maddesinin olmasidir Muxtelif muelliflerin fikrine gore atsabalidinin muxtelif hisselerinden hazirlanan preparatlardan agrikesici hipertoniya eseb stres ve s xesteliklerin mualicesinde istifade edilir V Q Nikolova gore 1964 ag ciyer xesteliklerinde podaqra damar qicolmalarinda od kiselerinin pozuntularinda tengnefeslikde diz qapaqlarinda bas veren yaralarin mualicesinde genis istifade edilir Atsabalidindan hazirlanan venostazin den babasilin damarlarin genislenmelerinde tromboflebitin aterosklerozun mualicesinde daxile qebul edilir M A Nosal ve I M Nosala 1959 gore budaq ve ciceklerinden hazirlanan demlemesinden usaqliq qanaxmalarinin xususen de klimakteriya dovrunde elece de yenice emele gelen bedxasseli sislerin mualicesinde tetbiq edilir Elmi tebabetde atsabalidinin meyvesinden hazirlanan eskuzan ve esflazid preparatlarindan elece de onun hisselerinin terkibinde olan saponin flavonoid essin maddelerden hazirlanan preparatlardan damar genislenmelerinde babasil flebitin ve tromboflebitin mualicesinde genis istifade olunur Essin soyuqdeyme proseslerini aradan qaldirir kapilyarlarin qirilmasinin qarsisini alir onlarin divarlarini mohkemlendirir ve tonusunu artirir Butun bunlar venoz damarlarda qanin normal hereketine serait yaradir toplanan artiq sulari orqanizmden cixarilmasina sebeb olur Atsabalidindan hazirlanan preparatlar qanda laxtalanmani azaldir damarlarda trombun emele gelmesinin qabagini alir kapilyar ve venoz damarlarinin divarlarini mohkemlendirir Atsabalidinin spirtli cixarisi covheri demlemesi yarpaq cicek ve meyvesinden hazirlanan spirtli cixarisindan en daxilde ve xaricde damar tutulmalarinda qicolmalarinda od vezisi pozuntularinda hezm sisteminin xroniki pozuntularinda podaqra revmatizm oturaq damar genislenmelerinde oturaq sinir xesteliklerinde babasilin tromblarin baldir yaralarinin mualicesinde genis istifade edilir Bundan basqa atsabalidindan derinin qocalmasinin qarsisinin alinmasinda tuklerin dibini mohkemlendirilmesinde onlarin tokulmesinin qarsisinin alinmasinda istifade edilir Sakitlesdirici xususiyyetlere malik oldugundan ondan hazirlanan preparatlardan eseb sakitlesdirici kimi eseb xesteliklerinde istifade edilir Qabigindan hazirlanan covherinden prostatin adenomanin mualicesinde hemcinin cinsi fealiyyetin artirilmasinda isledilir Tebii yayilmasiCenubi Balkan yarimadasinda Simali Yunanistanda ve Cenubi Bolqaristanda daglarda deniz sethinden 1000 1200 m yukseklikde bitir Botaniki tesviriHundurluyu 25 30 m diametri 1 m den cox olan six mutenasib cetirli iri govdeli dekorativ agacdir Govdesinin qabigi boz qonur rengde olub catlayaraq nazik lovhecikler halinda tokulur Cavan budaqlari yogun cilpaq sarimtil qehveyi ve ya qirmizimtil qonur boz renge calan mercimeklerle ortuludur Yumurtaciqlari iri 1 3 sm uzunluqda olub yapisqanlidir Yarpaqlari iri barmaqlari murekkeb 20 sm uzunluqda olub 6 7 oturaq iri uzunsov nizevari ucu iti kenarlari misarvari disli olub 8 20 sm uzunluqdadir Yarpaq saplagi 15 sm e catir Tumurcuqlari iri 2 3 sm uzunluqdadir yapisqanli pulcuqlarla ortuludur Cicekleri six 20 30 sm uzunluqda ve 7 12 sm eninde duz dayanan piramidal sekilli supurgecicek qrupunda yerlesir bes dilimli kasaciqdan bes ag rengli kirpikvari leceklerden ibaretdir Kasacigi silindrvari zinqirovvaridir Lecekleri 5 13 mm e qeder uzunluqda ag ve ya qirmizimtildir Yumurtaligi xirda tikanciqlarla ortuludur May iyun aylarinda cicekleyir sentyabr oktyabrda meyvesi yetisir Meyve yetisende uc terefi catlayandir Toxumlari 2 5 3 sm uzunluqda qehveyi qonur rengdedir Payizda yarpapaqlari qizili sari reng alir EkologiyasiMulayim iqlim seraitinde yaxsi bitir Azerbaycanda yayilmasiMedeni halda bir cox seher ve kendlerin yasillasdirilmasinda istifade edilir Abseronda su ile temin olunmus sahelerde ekmek olar IstifadesiBalli bitkidir Meyvelerinden nisasta yag spirt saponin ve s maddeler alinir Yasillasdirmada qrupla xiyaban ve yol kenarlarinda ekmek ucun qiymetlidir Mualice preparatlarinin hazirlanmasiAtsabalidinin muxtelif hisselerinden ev seraitinde hazirlanan preparatlarin mualicevi keyfiyyeti hec de senaye seraitinde hazirlanan mualice vasitelerinden geri qalmir Bu preparatlardan mualice eden hekiminizin icazesi ile qebul ede bilersiniz Prostatin adenomasi zamani Atsabalidinin yetismis meyvesinin qabigindan hazirlanmis mehluldan 25 q goturub 250 ml spirte tokub 2 hefte qaranliq yerde saxlayib suzun Gunde 2 defe seher ve gunorta 10 damci qebul edin Sulu demlemesinden ise 20 damci qebul ede bilersiniz Mualice kursu 20 gundur 10 gun fasile verib yeniden mualiceni tekrar ede bilersiniz mualice kursunu 10 defe tekrar etmek meslehet gorulur Xroniki prostatin mualicesi zamani Atsabalidinin xirdalanmis meyve qabigindan 40 q goturub 600 ml qaynar suya tokub 12 saat saxlayib sonra vam od uzerine qoyub 200 ml qalana qeder qaynadib buxarlandirin Sonra suzub gunde 3 defe yemekden sonra 30 40 damci qebul edin Ekstrakt muveffeqiyyetle xroniki prostatin adenomasini ve prostat vezini mualice edir Damar agrilarinda 10 eded yetismis atsabalidi meyvesinin qabigini xirdalayib 0 5 litr aragin uzerine tokub agzini mohkem ortub 7 10 gun soyuq qaranliq yerde saxlayib suzun Covheri pambiga hopdurub agriyan nahiyeye surtun covherden kompres formasinda da istifade etmekle yanasi gunde 3 defe yemekqabagi 30 damci qebul edin Xroniki bronxit zamani 1 cay qasigi xirda dogranmis qabiq ve yaxud yarpagindan goturub 2 stekan soyuq suya tokub 8 saat demleyib suzun Gunde 5 6 defe yemekarasi 2 3 xorek qasigi qebul edin Covher papiros cekenler ucun daha faydali hesab edilir Oskurek zamani Dogranmis atsabalidi yarpagindan 1 cay qasigi goturub 1 stekan qaynar suya tokub 5 10 deqiqeye suzun Terkibine 1 cay qasigi bal qatib qebul edin Damar genislenmeleri zamani 50 q atsabalidinin meyvesinin qabiqlarini temizleyib ezib tund rengli suse qaba tokub uzerine 0 5 litr araq elave edin Sonra 2 hefte soyuq yerde saxlayib her gun tez tez calxalayib suzun Gunde 3 defe yemekden qabaq 10 damci qebul edin Mualice kursu 3 4 hefteden artiq olmamalidir Bundan sonra mualiceni asagi dozada davam etdirmek olar Daha qati olsun deye 50 q xammali 250 ml spirte tokub cixariis aldiqdan sonra genislenmis damarlarin uzerine kompres seklinde qoyub sariya bilersiniz Babasil zamani Atsabalidinin meyve ve qabigindan 5 q goturub 1 stekan qaynar suya tokub 30 deqiqe qaynadib suzun ve ilk hecmine getirin Gunde 2 3 defe yemekden sonra 1 xorek qasigi qebul edin Xroniki qaymarit zamani 2 eded yetismis atsabalidi meyvesini qaynadilmis soyuq suya salib 3 4 gun isladin Axsam 1 eded meyvesinin qabigini temizleyib et hissesini goturub ezib gunebaxan yagi ile qarisdirib agriyan yere qoyun ve cox saxlamaga calisin Aciq delikden selik ve irin axmaga baslayacaq Mualicenin qurtaracaginda yara yerine genegercek yagi yaxin Hipertoniya zamani Atsabalidinin qurudulmus ciceklerinden 5 q goturub 0 5 litr aragin uzerine tokub 7 gun demleyib suzun Sonra 1 4 nisbetinde araq ile qarisdirib gunde 3 4 defe qebul edin Mualiceni 3 hefte davam etdirin Aldiginiz covherin agzini mohkem baglayib qaranliq yerde saxlayin Dosde ve usaqliq yollarinda emele gelen mastopatiya zamani Axsamlar quru atsabalidi ciceklerinden 6 8 xorek qasigi goturub 1 litr suya tokub qaynama derecesine catdirin ancaq bisirmeyin Axsam qazanin agzini ortub uzerine isti odeyal serib seher suzun Qurtum qurtum her saat qebul edin Xroniki ishal zamani Atsabalidinin xirda hisselere salinmis qabigindan 1 cay qasigi goturub 0 5 litr qaynar suya tokub 2 saat demleyib suzun Gunde 4 defe yemekqabagi stekanin 1 2 hissesi qeder qebul edin Podaqra zamani Quru atsabalidi ciceyinden 20 q goturub 0 5 litr aragin uzerine tokub 2 hefte demleyin suzub istifade edin Poliartirit zamani 5 xorek qasigi ve yaxud 5 atsabalidi meyvesinin xirdalanmis hissesinden goturub 0 5 litr istenilen bitki yagina tokub su hamamina qoyub 1 saat saxlayin Soyudub suzub agriyan nahiyeye surtun Bele mazdan uz derisinin cavanlasdirilmasinda ve agardilmasinda istifade ede bilersiniz Radikulit zamani Qurudulmus atsabalidi ciceklerinden 1 xorek qasigi goturub 10 xorek qasigi yaga elave edib qaranliq yerde saxlayin 12 gunden sonra goturub su hamamina qoyub qaynadib suzun Agriyan nahiyeye surtun Revmatizm zamani 1 5 kq xirdalanmis et masinindan kecirilmis atsabalidi meyvesinden goturub 5 litr soyuq suya tokun 30 deqiqe bisirib suzun Temperaturu 30 35 C olan vannadaki suya tokun Emeliyyati 15 deqiqe davam etdirin Bu deri sepmelerinde eseb narahatliginda ehemiyyetli hesab edilir Diqqet Ev seraitinde hazirlanmis atsabalidi preparatlarini 3 8 hefteden artiq qebul etmek meslehet gorulmur IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 344 http www nkpi az page addread amp id 14413Hemcinin bax