Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tağıyəddin – (ərəbcə: تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي) türk müsəlman filosofu, astronomu və mühəndisi olmuşdur.
| Tağıyəddin | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 14 iyun 1526 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | […] və ya 1585 |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahəsi | astronomiya |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
O, 1525-ci ildə Dəməşqdə anadan olmuş və 1585-ci ildə Türkiyədə vəfat etmişdir. Fəaliyyətinin əvvəlində Tağıyəddin, müsəlman teoloqu kimi müəyyən kitablar yazır. Bu kitablardan biri, ona dünya şöhrəti gətirən, 1551-ci ildə Dəməşqdə yazılmış, "Ruhani maşınların tətbiqi" (ərəbcə: Əl-Turuq Əl-saniyya Fi l-alat ar-ruhaniyya) adlı əlyazmasıdır. Bu əlyazma İrlandiyanın Dublin şəhərinin kitabxanasında saxlanılır. Əl-Həsən bu kitabı təhlil edərək, müxtəlif alətləri və maşınları cizgilər, fotolar və mühəndislərin həyatı haqqında məlumatlarla birlikdə çap etdirmişdir [1,2]. Bu iş müxtəlif alimlər tərəfindən araşdırılmış və orada təsvir olunmuş saatların, tərəzilərin, nasosların, su turbinlərinin və başqa maşınların konstruksiyaları öyrənilmişdir. Tağıyəddinin bu kitabında təsvir olunmuş bir nasosun müasir avtomobil mühərriklərinin yaranmasındakı rolu onun işləmə prinsipini araşdırdıqda aydın görünür.
Şəkil 1-də altı silindrli su nasosunun sxematik təsviri verilmişdir. Bu nasosu hərəkət etdirmək üçün enerji mənbəyi kimi axar sudan (çaydan) istifadə edilmişdir. Axar suya salınmış pərlər fırlanaraq dirsəkli valı hərəkət etdirirlər. Dirsəkli val döndükdə onunla əlaqədə olan qolları aşağıya itələyir. Bu qollar onların altında yerləşdirilən dayaq ətrafında dönür. Qolların digər ucları nasosun kolbaları ilə əlaqədə olur. Qol döndükdə, yəni aşağıya itələndikdə o, kolbaya bərkidilmiş yükü yuxarıya qaldırır. Yüklə bağlı olan kolba yuxarı qaldırıldıqda silindirdə vakum yaranır və silindirin dibindəki deşikdən su sorulur. Təsvir olunmuş su nasosu öz dövrü üçün ən təkmil və mütərəqqi bir mühəndis fikrinin məhsulu idi. Bu mexanizmin işləmə prinsipi sonralar Avropada ixtira edilmiş buxar maşınlarında və daha sonra daxiliyanma mühərriklərində tətbiq edilmişdir.
Tağıyəddinin işlərində pnevmatik qurğularla bərabər yükqaldıran mexanizmlərə də yer verilmişdir. Burada Tagıyəddin polipastın o dövr üçün ən inkişaf etmiş növünü təsvir edir. Bu polipastla oxşarlığı olan mexanizmə sonralar Leonardo da Vinçinin işlərində rast gəlinir. Kitabda özünə yer almış, dişli çarxlarla işləyən yükqaldıran qurğu da böyük maraq kəsb edir. Burada Tağıyəddin dişli çarx ötürməsinin üstünlüyündən istifadə edərək kiçik qüvvə tətbiq etməklə böyük yükü (təxminən 1450 kq) qaldırmaq üçün mexanizm təklif etmişdir (şəkil 2).
Astronomiya sahəsində Tağıyəddinin işləri əsasən İstanbul rəsədxanası ilə bağlıdır. O 1577-ci ildə İstanbulda mükəmməl bir quruluşa malik rəsədxana tikdirir. Rəsədxanada kitabxana, işçilərin və alətləri saxlmaq üçün otaqıar mövcud idi. Bu alətlərlə Taqəyəddin planetlərin, günəşin və ayın hərəkətlərini ölçmək və bununla köhnə cədvəli təzələməyə çalışmışdır.Bu rəsədxanada o şahın icazə verdiyi astronomik alətləri saxlya bilidri. Tarixi dəllilərə görə sonralar Tixo Brahanın ixtira etdiyi sekstantı da ilk dəfə olaraq Tağəyəddin düzəltmişdir və onu İstanbul rəsədxanasında tətbiq etmişdir. Bundan əlavə burada çoxlu sayda astrolablar, azimutlar və o dövr üçün başqa mükəmməl astronomik cihazlar saxlanırdı. Ən dəyərli qurğu isə onun "Müşahidə saatı" idi. Bu mexaniki saatla saatı, dəqiqəni və saniyəni ölçmək olurdu. Bu saat XVİ əsrin ən mühüm texniki nailiyyətlərindən sayılırdı, çünki başqaları onu kimi dəqiq deyildi.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Taqī al‐Dīn Abū Bakr Muḥammad ibn Zayn al‐Dīn Maʿrūf al‐Dimashqī al‐Ḥanafī // Biographical Encyclopedia of Astronomers (ing.). Springer Science+Business Media, 2007.
- (not translated to ota) كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون (осман.). 1633.
Mənbə
- Al-Hasan, Ahmad Y. Tagiyaddin wa-l-handasa al-mikanikiya al-arabiya. Aleppo 1976.
- Sezgin, F. u.a. Wissenschaft und Technik im Islam.Band V, Verlag: Johann Wolfgang Goethe-Universität Frankfurt a.M. Jahr, 2003.
- Rezo Əliyev. Maşınqayırmanın tarixinə dair. Bakı"Təhsil" NPM, 2008, 542 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tagiyeddin erebce تقي الدين محمد بن معروف الشامي السعدي turk muselman filosofu astronomu ve muhendisi olmusdur TagiyeddinDogum tarixi 14 iyun 1526 1526 06 14 Dogum yeri Demesq Demesq eyaleti Osmanli imperiyasiVefat tarixi ve ya 1585Vefat yeri Konstantinopol Osmanli imperiyasiElm sahesi astronomiya Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiSekil1 Su nasosu O 1525 ci ilde Demesqde anadan olmus ve 1585 ci ilde Turkiyede vefat etmisdir Fealiyyetinin evvelinde Tagiyeddin muselman teoloqu kimi mueyyen kitablar yazir Bu kitablardan biri ona dunya sohreti getiren 1551 ci ilde Demesqde yazilmis Ruhani masinlarin tetbiqi erebce El Turuq El saniyya Fi l alat ar ruhaniyya adli elyazmasidir Bu elyazma Irlandiyanin Dublin seherinin kitabxanasinda saxlanilir El Hesen bu kitabi tehlil ederek muxtelif aletleri ve masinlari cizgiler fotolar ve muhendislerin heyati haqqinda melumatlarla birlikde cap etdirmisdir 1 2 Bu is muxtelif alimler terefinden arasdirilmis ve orada tesvir olunmus saatlarin terezilerin nasoslarin su turbinlerinin ve basqa masinlarin konstruksiyalari oyrenilmisdir Tagiyeddinin bu kitabinda tesvir olunmus bir nasosun muasir avtomobil muherriklerinin yaranmasindaki rolu onun isleme prinsipini arasdirdiqda aydin gorunur Sekil 1 de alti silindrli su nasosunun sxematik tesviri verilmisdir Bu nasosu hereket etdirmek ucun enerji menbeyi kimi axar sudan caydan istifade edilmisdir Axar suya salinmis perler firlanaraq dirsekli vali hereket etdirirler Dirsekli val dondukde onunla elaqede olan qollari asagiya iteleyir Bu qollar onlarin altinda yerlesdirilen dayaq etrafinda donur Qollarin diger uclari nasosun kolbalari ile elaqede olur Qol dondukde yeni asagiya itelendikde o kolbaya berkidilmis yuku yuxariya qaldirir Yukle bagli olan kolba yuxari qaldirildiqda silindirde vakum yaranir ve silindirin dibindeki desikden su sorulur Tesvir olunmus su nasosu oz dovru ucun en tekmil ve mutereqqi bir muhendis fikrinin mehsulu idi Bu mexanizmin isleme prinsipi sonralar Avropada ixtira edilmis buxar masinlarinda ve daha sonra daxiliyanma muherriklerinde tetbiq edilmisdir Tagiyeddinin islerinde pnevmatik qurgularla beraber yukqaldiran mexanizmlere de yer verilmisdir Burada Tagiyeddin polipastin o dovr ucun en inkisaf etmis novunu tesvir edir Bu polipastla oxsarligi olan mexanizme sonralar Leonardo da Vincinin islerinde rast gelinir Kitabda ozune yer almis disli carxlarla isleyen yukqaldiran qurgu da boyuk maraq kesb edir Burada Tagiyeddin disli carx oturmesinin ustunluyunden istifade ederek kicik quvve tetbiq etmekle boyuk yuku texminen 1450 kq qaldirmaq ucun mexanizm teklif etmisdir sekil 2 Astronomiya sahesinde Tagiyeddinin isleri esasen Istanbul resedxanasi ile baglidir O 1577 ci ilde Istanbulda mukemmel bir qurulusa malik resedxana tikdirir Resedxanada kitabxana iscilerin ve aletleri saxlmaq ucun otaqiar movcud idi Bu aletlerle Taqeyeddin planetlerin gunesin ve ayin hereketlerini olcmek ve bununla kohne cedveli tezelemeye calismisdir Bu resedxanada o sahin icaze verdiyi astronomik aletleri saxlya bilidri Tarixi dellilere gore sonralar Tixo Brahanin ixtira etdiyi sekstanti da ilk defe olaraq Tageyeddin duzeltmisdir ve onu Istanbul resedxanasinda tetbiq etmisdir Bundan elave burada coxlu sayda astrolablar azimutlar ve o dovr ucun basqa mukemmel astronomik cihazlar saxlanirdi En deyerli qurgu ise onun Musahide saati idi Bu mexaniki saatla saati deqiqeni ve saniyeni olcmek olurdu Bu saat XVI esrin en muhum texniki nailiyyetlerinden sayilirdi cunki basqalari onu kimi deqiq deyildi IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Taqi al Din Abu Bakr Muḥammad ibn Zayn al Din Maʿruf al Dimashqi al Ḥanafi Biographical Encyclopedia of Astronomers ing Springer Science Business Media 2007 not translated to ota كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون osman 1633 MenbeAl Hasan Ahmad Y Tagiyaddin wa l handasa al mikanikiya al arabiya Aleppo 1976 Sezgin F u a Wissenschaft und Technik im Islam Band V Verlag Johann Wolfgang Goethe Universitat Frankfurt a M Jahr 2003 Rezo Eliyev Masinqayirmanin tarixine dair Baki Tehsil NPM 2008 542 s