Katib Çələbi

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Çələbi.

Katib Çələbi (əsl adı Mustafa bin Abdullah, 1609^[…], Konstantinopol – 6 oktyabr 1657, Konstantinopol) — XVII əsr görkəmli osmanlı alimi, tarixçisi, yazıçısı və coğrafiyaşünası.

Katib Çələbi
Digər adı	Mustafa bin Abdullah
Doğum tarixi	fevral 1609
Doğum yeri	İstanbul, Osmanlı İmperiyası
Vəfat tarixi	6 oktyabr 1657 (48 yaşında)
Vəfat yeri	İstanbul, Osmanlı İmperiyası
Fəaliyyəti	iqtisadçı, tarixçi, coğrafiyaşünas, yazıçı, bioqraf
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Din, hüquq, siyasət, ədəbiyyat, coğrafiya, tarix, biblioqrafiya və başqa elm sahələrində əsərləri məlumdur.

Həyatı

Katib Çələbi dünyəvi elmlərlə dini elmləri birləşdirməkdə şöhrət qazanmış türk dünyasının görkəmli coğrafiyaşünaslarından biridir. Əsərlərinin bir hissəsi başqa mənbələri araşdırmaqla başa gəlsə də, "Cahannüma" əsəri ilə coğrafiya tarixində özünəməxsus yer tutur. Bu əsərdə o Yapon adalarından başlamış Ərzurum və İraq sərhədlərinə qədər ölkələr haqqında məlumatlar verir. Əsər bu ərazilərdə yerləşən xalqların adət-ənənəsi, mədəniyyəti, məşğuliyyəti, təbiəti haqqında verilən zəngin məlumatlarla fərqlənir. Katib Çələbi öz dövrünün bir çox Avropa alimlərindən irəli gedərək dünyanın kürə şəklində olması fikrinin tərəfdarlarından olmuşdur.

"Dünyanın hansı tərəfindən baxırsansa o, kürə kimi görünür" kimi fikir söyləyən İbrahim Haqqı (1703-1780) da Günəş, planetlərin hərəkəti, Günəş və Ay tutulmalarını izah edərkən Çələbinin "Cahannüma" əsərindən kifayət qədər istifadə etmişdir.

Əsərləri

1. "Kəşfüz-Zünun an Esamil-Kütüb vəl-Fünun": Ərəbcə yazılmış on beş minə yaxın kitab və on minə yaxın müəllifi tanıdan böyük bir bioqrafik ensiklopediyadır. Misirdə, Almaniyada və İstanbulda nəşr edilmiş, latın dilinə tərcümə edilmişdir.
2. "Cahannüma": Ən qədim Osmanlı coğrafiya kitabıdır. Xəritələri ilə birlikdə İbrahim Muteferrikanın mətbəəsində nəşr olunmuşdur. Bəzi Avropa dillərinə tərcümə edilmişdir.
3. "Tuhfet-ül Kibar fi Əsfar-il Bihar": Dənizçilik tarixi baxımından önəmli bir əsərdir. Osmanlı dövləti zamanındakı dəniz müharibələrindən bəhs edir.
4. "Təqvim-üt-Təvarih": 1648-ci ilədək baş vermiş hadisələrin xronoloji izahından ibarətdir. Ərab və fars dillərində nəşr edilmişdir.
5. "Fəzləkət-üt-Təvarih": Bir müqəddimə, üç sübut və bir son sözdən ibarət olan bu əsər, varlıqların başlanğıcı, peyğəmbərlərin və hökmdarların tarixi barədə kitabdır.
6. "Fəzləkə": "Fəzləkət-üt-Təvarih"in davamı sayıla bilər. 1591-ci ildən 1654-cü ilə qədər baş vermiş hadisələrdən bəhs edir. 1879-cu ildə iki cilddə nəşr edilmişdir.
7. "Qanunnamə"
8. "Tarih-i Firəngi"
9. "Tarih-i Kostantiniyye ve Kayasire"
10. "İrşad-ül-Hayafa ila Tarix-ül-Yunan vər-Rum"
11. "Süllem-ül-Vusul ila Tabakat-il-Fuhul"
12. "İhlam-ül-Müqəddəs"
13. "Tuhfet-ül-Ahfar fil-Hikem vəl-Əmsal vəl-Əşar"
14. "Dürer-i Müntesira vəl Gurer-i Münteşira"
15. "Düstur-ül-Amel fi İslahil-Halal"
16. "Beydavi Təfsiri Şərhi"
17. "Hüsn-ül-Hidayə"
18. "Rəsm-ür-Rəcm bis-Sim vəəl-Cim"
19. "Cami-ul-Mütun min Cüll-il-Fünun"
20. "Mizan-ül-Haqq fi İxtiyar-il-Ehaq"

İstinadlar

1. Swartz A. Kâtip Çelebi // Open Library (ing.). 2007.
2. Kâtip Çelebi // Faceted Application of Subject Terminology.
3. Mustafa Ibn Abdullah Hadjdji Chalfa // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
4. 100 böyük türk. Bakı, 1991. səh.57-58.

Xarici keçidlər

• Katip Çelebi'nin Hayatı ve Eserleri