Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Relyativizm (lat. relativus-nisbi) — insan idrakının nisbiliyi, şərtiliyi və subyektivliyi haqqında idealist cərəyan. Relyativizm fiziki idealizmin qnoseoloji mənbələrindən biri olmuşdur. Bu məlumat nisbiliyi anlayışıdır. İnsandan insana dəyişməyən obyektiv həqiqətin, hər kəsə aid olan mütləq həqiqətlərin olmadığını, həqiqətin və ya doğruların fərdlərə, çağlara və cəmiyyətlərə nisbi olduğunu müdafiə edən anlayışdır. Subyekt-obyekt münasibətində əlaqənin müəyyənedicisinin insan olduğunu iddia edən nisbilik nəzəriyyəsinə görə, biz “reallıq” haqqında “mütləq həqiqətlərə” malik ola bilmərik. Çünki insanın özündə reallıq yox, zehnində yaratdığı təsirlər var. Bu təsirlərdən məlumat kimi istifadə edərək, ağıl bilik yaradır və buna görə də bütün həqiqət iddiaları subyektivdir. Bir şeyin mənalı olması üçün korrelyasiya çərçivəsində nəzərdən keçirilməsinin zəruriliyini göstərir. Mədəni relativizmin bu çərçivədə insan hüquqlarının universallığını şübhə altına aldığı 1947-ci il tarixli "İnsan Hüquqları Bəyannaməsi"ndən başlayaraq, insan hüquqlarının hər bir mədəniyyətin öz əlaqəsi daxilində mənalı ola biləcəyini iddia edir.
Tarixi
Sofistlər
Heç bir fəlsəfi fikir heç bir yerdən yaranmır və yox olmur. Məsələn, plüralist, filo-armonist yanaşmalar bu və ya digər dərəcədə təsir göstərir. Eynilə, sofistlər də təbiət filosofu arısını irəli sürürlər. Onlara müəyyən qədər bəzi ideyalar təsir edib. Məsələn, Heraklitin kainatda daimi dəyişiklik olması fikri bəzi sofistlər tərəfindən relativist perspektivin inkişafında ən mühüm amillərdən biri kimi qəbul edilə bilər. sofistlər deyəndə yada müdriklər, filosoflar gəlir. Məsələn, Yeddi Müdriklər (Thales, Pittakos, Bias, Solon, Cleobulos, Myson və Chilon) sofist adlanır. Bununla belə, konsepsiya zamanla mənfi məzmuna malik olmuşdur. Bunun əsas səbəbi sofistlərin irəli sürdüyü fikirlərdir. Onlar bir tərəfdən biliyin relyativist nöqteyi-nəzərdən qeyri-mümkün olması fikrini irəli sürür, digər tərəfdən isə qurulmuş ictimai quruluş üçün təhlükəli sayılan müxtəlif fikirlər irəli sürürlər. Fəlsəfə tarixində onlara tətbiq edilən mənfi obrazla yanaşı, sofistlərin fəlsəfi mükəlləfiyyətə verdiyi töhfələr də nəzərə alınmalıdır. İlk sofist təxminən eramızdan əvvəl 490-420-ci illər arasında yaşamış Protaqordur. Protaqor relyativistdir.
Prataqorun görüşü
Protaqoras (M. O. 481–420), "Gerçək" adlı əsərində irəli sürdüyü: "insan hər şeyin ölçüsüdür" tezisi ilə təmsil olunur. Bu cavab sofistlərin bilik əldə etmə prosesində mövzunun effektivliyinə dair fikirlərini əks etdirir. Platonun Theaitetos dialoqunda müzakirə olunan bu baxışa görə, Protaqoras eyni mehin üşüyən bir insan üçün soyuq, üşüməyən bir insan üçün də isti ola biləcəyini iddia edir. Onun sözlərinə görə, hansının doğru olduğunu müəyyənləşdirmək üçün heç bir meyar yoxdur. O zaman küləyin özünün soyuq və ya isti olduğunu söyləmək olmaz.
Tasimaxusun görüşü
Trasimaxus məlumatın nisbi olması düşüncəsini həm də ictimai və əxlaqi məsələlərə aid edirdi. Onun sözlərinə görə güclü insanın yaratdığı hər şey ədalətlidir. “Ədalətli” və “ədalətsiz” kimi var olan fikirlət və əksəriyyətin qəbul etdiyi görüşlər rəiyyət üçündür. Rəiyyət olan şəxslər hökmdarların qanun kimi qəti şəkildə qoyduqları ədalətli və ədalətsiz saydıqları bütün hər bir şeyə əməl etməlidir. Hökmdar üçün hər hansı ehkama çevrilmiş əxlaq qaydaları olmamalıdır, çünki onun məqsədi dövləti və rəiyyəti saxlamaqdan ibarətdir. Bu yolda nə daha uyğundursa, onu da etməlidir.
Caynizmin görüşləri
Hücuma qarşı sərt və qapalı təlimlərini müdafiə etmək üçün caynistlər çox incə bir mübahisə və sübutetmə metodu inkişaf etdirdilər. Bunun ən mötəbər nümunəsi Syadvada, bir növ məntiqin nisbilik nəzəriyyəsidir.
Mişel de Montenin görüşü
Monten fəlsəfi düşüncəyə dair iki perspektiv açır, hətta bu gün də bu ikisi arasında seçilməmiş kimi görünür. Bir tərəfdən, tarixdəki bütün cəmiyyətləri tənqid edən və rasional cəmiyyət utopiyasını inkişaf etdirən bir Aydınlanma fəlsəfəsi. Digər tərəfdən, bir mədəniyyətin özündə başqa mədəniyyətləri mühakimə etmək hüququnu görməyə imkan verəcək hər hansı mütləq meyarları rədd edən relyativizm.
Növləri
Məntiqi relyativizm
Aqnostisizmin bir mənbəyini məntiqi relyativizm (nisbi deməkdir), yəni varlığın və idrakın bütün obyektlərinin dəyişkənliyinin mütləqləşdirilməsi təşkil edir. Relyativistlər belə bir skeptik prinsipdən çıxış edirlər ki, dünyada hər şey sürətlə dəyişir. Buna görə də bizim obyektlər haqqında biliyimiz yalnız həmin an üçün vəziyyəti ifadə edir. Odur ki, dünən həqiqi olan şey bu gün yalana çıxa bilir. Onların fikrincə həqiqətin də dərman kimi işlədilmə müddəti vardır. Bu müddət keçdikdən sonra o, öz dəqiqliyini itirir.
Konvensionalizm
Relyativizmin müasir dövrdə daha çox bilinən növü konvensionalizmdir (hərfi mənası razılığa gəlmə deməkdir). Konvensionalizmin tərəfdarları qəbullanılmış biliklərin şərti olduğunu göstərir. Onları müəyyən qrup alimlərin razılığa gəlməsi kimi səciyyələndirirlər. Təbii ki, bu fikirdə hansısa həqiqət payı vardır. Belə ki, elmi sahələrdə aparılan mübahisələrin effektiv olması naminə terminlərin mahiyyətinə dair müəyyən şərtləşmə tətbiq olunur. Lakin bu o demək deyildir ki, həmin şərtləşmə və ya razılıq təkcə subyektivdir, məzmunları obyektiv deyildir.
Əxlaqla bağlı “konvensionalist” və ya “təcrübə baxışları” böyük və müxtəlif qrupdur. Müqaviləçilər (Hobbes və ya Gauthier), qayda-nəticəçilər (Hooker), Neo-Aristotelçilər (Anscombe və ya Foot), təkamülçü etikaçılar (Binmore) və Rouls adətən konvensionalistlər kimi qəbul edilir. Əxlaqi konvensionalistlər inanırlar ki, bir çox mənəvi hüquq və vəzifələr sosial təcrübələr çərçivəsində təyin olunur və onlar hesab edirlər ki, bu təcrübələr fərdin hüquq və vəzifələrinin əsaslandırılmasında mühüm rol oynayır. Digərləri əlavə olaraq iddia edirlər ki, “konvensionalist nəzəriyyənin vəzifəsi” praktikanın əsaslandırılmasından “nə üçün öhdəliyimiz olduğunu izah etmək üçün” istifadə etməkdir. Bu, yalnız kontraktualizm və qayda-nəticəçilik üçün doğrudur.
Etik relyativizm
Etik relyativizm elmin obyektivliyini inkar edərək, onu yalnız etik prinsiplərə müncər etmək məqsədi güdür. Bu xətt elmin inkişafına ciddi əngəl törədir. Etik relyativizmin nümayəndələri əxlaqi qiymətin obyektiv meyarının mövcud olması imkanını inkar edirdilər. Əslində, elm sahəsində həqiqət və yanılmalar olduğu kimi, əxlaq sahəsində də adamların davranışlarının düzgün və ya yanlış qiymətləndirilməsi mövcuddur. Əxlaq normaları elmi əsaslandırılmaya möhtacdır ictimai tərəqqinin mənafeyinə xidmət edən əxlaq normaları doğrudur.
Etik Relyativizmin Tənqidi
Sofistlərin etik relyativizm təlimləri onların varlıq və biliyə baxışlarına əsaslanır. Etik relativizm əvvəlcə Sokrat, sonra Platon tərəfindən tənqid olunmuş, lakin əsaslandığı əsaslar baxımından ən ağır tənqid Aristoteldən gəlmişdir.
Sokrata görə, ümumbəşəri həqiqətlərə əxlaqi sahədə çatmaq olar. İnsan özünü tanımaqla ümumbəşəri həqiqətlərə çata bilər. Çünki bunlar insanda, onun ruhunda gizlidir. Sokrata görə, ruh ölməzdir. Ruh dərinin təsirindən xilas olduqda, hər şeyi öz həqiqəti ilə qavrayar və hər şeyi öz saflığı ilə öyrənər. O, dünyaya gələrkən yaxşının, həqiqətin və gözəlin biliyini daşıyır. Sokrat üsulu ilə; Dialoq, sorğu-sual və müzakirə vasitəsilə insan ruhda gizlənən bu həqiqətlərə çata bilər. Sonra təkdən universala, fərdidən universala çatmaq olar. “Yaxşı”, “doğru”, “fəzilət”, “cəsarət”, “ədalət” kimi təriflər vermək olar. İnsanların əxlaqi həyatı bu universal təriflərdə ifadə olunan ümumbəşəri həqiqətlərə uyğun düzülə bilər.
Platon da sofistlərin relyativizm təlimləri ilə mübarizə aparırdı, lakin Sokratdan fərqli olaraq o, mütləq və dəqiq biliyi (epistemi) əxlaqi sahə ilə məhdudlaşdırmır, sofistlərlə mübarizə sahəsini genişləndirir. Platonun fikrincə, hər şey dəyişmir. Relyativizm doktrinasının əsaslandığı “hər şey dəyişir” iddiası həqiqətə uyğun deyil. Təbiət filosoflarının düşündüyü kimi bir yox, iki səltənət var: hissi aləm və ideyalar aləmi. Ağıllı dünya ideyalar aləminin kölgəsidir. Ağıllı dünyada "hər şey dəyişir", hər şey nisbidir. Amma ideyalar sahəsində heç bir dəyişiklik yoxdur. Əsl olan gözəl insan deyil, gözəllikdir. Gözəllik anlayışı hər hansı gözəl obyektdən daha realdır.
Aristoteldən etik relyativizm doktrinasına ən sərt tənqid gəlmişdir. Aristotelə görə, sofistlərin müdafiə etdiyi bu fikirlər boş və əsassızdır. Etik relyativizmin əsasları ağlın əsas prinsipləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Lakin Aristotelin tənqidləri təkcə sofistlərə deyil, həm də “Ziddiyyət prinsipi”ni şübhəli hesab edən təbiət filosoflarına da yönəlikdir.
Mədəni relyativizm
Mədəni relyativizm mədəniyyətlər arasında fərqin olması ideyasına üstünlük verir. Buna üstünlük verməsi olduqca dəyərli cəhətdir, çünki bununla mədəniyyətlərin mental fərqlərin mümkünlüyü mülahizəsi qeyd edilir. Bu baxımdan, Amerika sosioloqu R.Benediktin mədəniyyətlərin konfiqurasiyası, yaxud mədəni relyativizm konsepsiyası düşüncə mentallığı, intellektlə mental təcrübənin dialektikası baxımından maraqlıdır. Sosioloq tədqiqatlarında belə bir fikri əsaslandırmağa çalışır ki, mədəni dəyərlərin məcmusu və şəxsiyyət eyniyyət təşkil edirlər, mədəniyyət cəmiyyətin şəxsiyyətidir.
Donalli mədəni relyativizm haqqında
Donalinin fikrincə, mədəni relativizm üç növə bölünür: radikal/bərk/zəif. Radikal relativizm insan hüquqlarının universallığını tamamilə rədd edir, sərt və ya zəif relativizm isə müəyyən dərəcədə universallığı qəbul edir. Xüsusilə, zəif mədəni relativizm mədəniyyətin mənəvi dəyərlərin formalaşması üçün mühüm mənbələrdən biri olduğunu əsas gətirərək, radikal universalizmin ifratlarına qarşı çıxır.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat siyahısı
- A. KADİR ÇÜÇEN. Bilgi Felsefesi. Bursa 2005. —
- Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. III cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2006, 672 səh. —
- Əlizadə A.A. Antik fəlsəfə tarixi. Ali məktəblərin tələbələri üçün dərs vəsaiti. Bakı-2016, 288 s. — İSBN –5-89968-061-X
- Hacıyev Zeynəddin Camal oğlu. Fəlsəfə. Ali məktəblər üçün dərslik. “Turan evi” nəşriyyatı, Bakı 2012, 488 səh. —
- Mehdiyev R.Ə. Fəlsəfə. Dərs vəsaiti. Bakı, "Şərq-Qərb", 2010, 360 səh. Rusca ikinci nəşrindən tərcümə
- Nəzərova A.H. Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı, “Elm və təhsil”, 2014, 224 səh.
- Platon. Devlet. Eski Yunancadan çeviren: Furkan Akderin. 2016. —
- YAŞAR PAŞA oğlu ƏHMƏDOV. Fəlsəfə (Dərs vəsaiti), VI hissə - Təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsi. Bakı, “PG nəşrlər evi”, 2013. —
- Walther Kranz/ Çeviren: Buad Y. Baydur/Yayınlıyan Sosyal Yayınlar: İsa Çelik/Birinci basım: Mayıs 1984
Əlavə oxu
- H. Gökçe Zabunoğlu, “Kültürel Görecelik ve İnsan Haklarının Evrenselliği”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara 2011, s. 791.
- XƏLİLOV S.S. FƏLSƏFƏ: TARİX VƏ MÜASİRLİK (Fəlsəfi komparativistika). Bakı, «Azərbayсan Universiteti» nəşriyyatı, 2006 - 420 səh.
- Kaan H. Ökten. ARİSTOTELES. ARİSTOTELES. İstanbul, 2007. —
- Prof.Dr. Ahmet CEVİZCİ. Felsefe. T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI. ESKİŞEHİR, Ağustos 2018, s 227. — E-
İstinadlar
- "TYT'de 1 Kelime +1 Net" (PDF). www.jaletezer.k12.tr. 19 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "FELSEFE 2 DERS KİTABI" (PDF). aok.meb.gov.tr. 2021. 22 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "İNSAN HAKLARININ EVRENSELLİĞİ İLE KÜLTÜREL RÖLATİVİZMİN PARADOKSU" (PDF). iibfdergisi.tarsus.edu.tr. 19 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "İlkçağ Felsefesi" (PDF). ets.anadolu.edu.tr. Avqust 2018. 27 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "DESCARTES ve ÖNCESİNDE ÖZNE ve ÖZNELLİK KAVRAMLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME" (PDF). acikerisim.uludag.edu.tr. 21 iyul 2010. 19 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "İLKÇAĞ FELSEFESİ: HİNT ÇİN YUNAN" (PDF). turuz.com. May 2020. 28 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "Hepimiz Yamyamız" (PDF). turuz.com. Yanvar 2014. 28 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "Fəlsəfə. Ali məktəblər üçün dərslik" (PDF). shirvan.cls.az. 2012. 22 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "What Is Conventionalism about Moral Rights and Duties?" (PDF). philpapers.org. Yanvar 2018. 29 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "ARİSTOTELES'TE ETİK GÖRECİLİĞİN ELEŞTİRİSİ". dergipark.org.tr. 2015. 29 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib.
- "MƏDƏNİYYƏT VƏ MENTALİTET DİALEKTİKASI: SOSİAL-FƏLSƏFİ PROBLEM KİMİ" (PDF). static.bsu.az. 2011. 22 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- "İnsan Haklarının Evrenselliği ve Kültürel Görecelilik". dergipark.org.tr. 29 noyabr 2019. 29 aprel 2023 tarixində arxivləşdirilib.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Relyativizm lat relativus nisbi insan idrakinin nisbiliyi sertiliyi ve subyektivliyi haqqinda idealist cereyan Relyativizm fiziki idealizmin qnoseoloji menbelerinden biri olmusdur Bu melumat nisbiliyi anlayisidir Insandan insana deyismeyen obyektiv heqiqetin her kese aid olan mutleq heqiqetlerin olmadigini heqiqetin ve ya dogrularin ferdlere caglara ve cemiyyetlere nisbi oldugunu mudafie eden anlayisdir Subyekt obyekt munasibetinde elaqenin mueyyenedicisinin insan oldugunu iddia eden nisbilik nezeriyyesine gore biz realliq haqqinda mutleq heqiqetlere malik ola bilmerik Cunki insanin ozunde realliq yox zehninde yaratdigi tesirler var Bu tesirlerden melumat kimi istifade ederek agil bilik yaradir ve buna gore de butun heqiqet iddialari subyektivdir Bir seyin menali olmasi ucun korrelyasiya cercivesinde nezerden kecirilmesinin zeruriliyini gosterir Medeni relativizmin bu cercivede insan huquqlarinin universalligini subhe altina aldigi 1947 ci il tarixli Insan Huquqlari Beyannamesi nden baslayaraq insan huquqlarinin her bir medeniyyetin oz elaqesi daxilinde menali ola bileceyini iddia edir Antik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitTarixiSofistler Hec bir felsefi fikir hec bir yerden yaranmir ve yox olmur Meselen pluralist filo armonist yanasmalar bu ve ya diger derecede tesir gosterir Eynile sofistler de tebiet filosofu arisini ireli sururler Onlara mueyyen qeder bezi ideyalar tesir edib Meselen Heraklitin kainatda daimi deyisiklik olmasi fikri bezi sofistler terefinden relativist perspektivin inkisafinda en muhum amillerden biri kimi qebul edile biler sofistler deyende yada mudrikler filosoflar gelir Meselen Yeddi Mudrikler Thales Pittakos Bias Solon Cleobulos Myson ve Chilon sofist adlanir Bununla bele konsepsiya zamanla menfi mezmuna malik olmusdur Bunun esas sebebi sofistlerin ireli surduyu fikirlerdir Onlar bir terefden biliyin relyativist noqteyi nezerden qeyri mumkun olmasi fikrini ireli surur diger terefden ise qurulmus ictimai qurulus ucun tehlukeli sayilan muxtelif fikirler ireli sururler Felsefe tarixinde onlara tetbiq edilen menfi obrazla yanasi sofistlerin felsefi mukellefiyyete verdiyi tohfeler de nezere alinmalidir Ilk sofist texminen eramizdan evvel 490 420 ci iller arasinda yasamis Protaqordur Protaqor relyativistdir Prataqorun gorusu Protaqoras M O 481 420 Gercek adli eserinde ireli surduyu insan her seyin olcusudur tezisi ile temsil olunur Bu cavab sofistlerin bilik elde etme prosesinde movzunun effektivliyine dair fikirlerini eks etdirir Platonun Theaitetos dialoqunda muzakire olunan bu baxisa gore Protaqoras eyni mehin usuyen bir insan ucun soyuq usumeyen bir insan ucun de isti ola bileceyini iddia edir Onun sozlerine gore hansinin dogru oldugunu mueyyenlesdirmek ucun hec bir meyar yoxdur O zaman kuleyin ozunun soyuq ve ya isti oldugunu soylemek olmaz Tasimaxusun gorusu Trasimaxus melumatin nisbi olmasi dusuncesini hem de ictimai ve exlaqi meselelere aid edirdi Onun sozlerine gore guclu insanin yaratdigi her sey edaletlidir Edaletli ve edaletsiz kimi var olan fikirlet ve ekseriyyetin qebul etdiyi gorusler reiyyet ucundur Reiyyet olan sexsler hokmdarlarin qanun kimi qeti sekilde qoyduqlari edaletli ve edaletsiz saydiqlari butun her bir seye emel etmelidir Hokmdar ucun her hansi ehkama cevrilmis exlaq qaydalari olmamalidir cunki onun meqsedi dovleti ve reiyyeti saxlamaqdan ibaretdir Bu yolda ne daha uygundursa onu da etmelidir Caynizmin gorusleri Hucuma qarsi sert ve qapali telimlerini mudafie etmek ucun caynistler cox ince bir mubahise ve subutetme metodu inkisaf etdirdiler Bunun en moteber numunesi Syadvada bir nov mentiqin nisbilik nezeriyyesidir Misel de Montenin gorusu Monten felsefi dusunceye dair iki perspektiv acir hetta bu gun de bu ikisi arasinda secilmemis kimi gorunur Bir terefden tarixdeki butun cemiyyetleri tenqid eden ve rasional cemiyyet utopiyasini inkisaf etdiren bir Aydinlanma felsefesi Diger terefden bir medeniyyetin ozunde basqa medeniyyetleri muhakime etmek huququnu gormeye imkan verecek her hansi mutleq meyarlari redd eden relyativizm NovleriMentiqi relyativizm Aqnostisizmin bir menbeyini mentiqi relyativizm nisbi demekdir yeni varligin ve idrakin butun obyektlerinin deyiskenliyinin mutleqlesdirilmesi teskil edir Relyativistler bele bir skeptik prinsipden cixis edirler ki dunyada her sey suretle deyisir Buna gore de bizim obyektler haqqinda biliyimiz yalniz hemin an ucun veziyyeti ifade edir Odur ki dunen heqiqi olan sey bu gun yalana cixa bilir Onlarin fikrince heqiqetin de derman kimi isledilme muddeti vardir Bu muddet kecdikden sonra o oz deqiqliyini itirir Konvensionalizm Relyativizmin muasir dovrde daha cox bilinen novu konvensionalizmdir herfi menasi raziliga gelme demekdir Konvensionalizmin terefdarlari qebullanilmis biliklerin serti oldugunu gosterir Onlari mueyyen qrup alimlerin raziliga gelmesi kimi seciyyelendirirler Tebii ki bu fikirde hansisa heqiqet payi vardir Bele ki elmi sahelerde aparilan mubahiselerin effektiv olmasi namine terminlerin mahiyyetine dair mueyyen sertlesme tetbiq olunur Lakin bu o demek deyildir ki hemin sertlesme ve ya raziliq tekce subyektivdir mezmunlari obyektiv deyildir Exlaqla bagli konvensionalist ve ya tecrube baxislari boyuk ve muxtelif qrupdur Muqavileciler Hobbes ve ya Gauthier qayda neticeciler Hooker Neo Aristotelciler Anscombe ve ya Foot tekamulcu etikacilar Binmore ve Rouls adeten konvensionalistler kimi qebul edilir Exlaqi konvensionalistler inanirlar ki bir cox menevi huquq ve vezifeler sosial tecrubeler cercivesinde teyin olunur ve onlar hesab edirler ki bu tecrubeler ferdin huquq ve vezifelerinin esaslandirilmasinda muhum rol oynayir Digerleri elave olaraq iddia edirler ki konvensionalist nezeriyyenin vezifesi praktikanin esaslandirilmasindan ne ucun ohdeliyimiz oldugunu izah etmek ucun istifade etmekdir Bu yalniz kontraktualizm ve qayda neticecilik ucun dogrudur Etik relyativizm Etik relyativizm elmin obyektivliyini inkar ederek onu yalniz etik prinsiplere muncer etmek meqsedi gudur Bu xett elmin inkisafina ciddi engel toredir Etik relyativizmin numayendeleri exlaqi qiymetin obyektiv meyarinin movcud olmasi imkanini inkar edirdiler Eslinde elm sahesinde heqiqet ve yanilmalar oldugu kimi exlaq sahesinde de adamlarin davranislarinin duzgun ve ya yanlis qiymetlendirilmesi movcuddur Exlaq normalari elmi esaslandirilmaya mohtacdir ictimai tereqqinin menafeyine xidmet eden exlaq normalari dogrudur Etik Relyativizmin Tenqidi Sofistlerin etik relyativizm telimleri onlarin varliq ve biliye baxislarina esaslanir Etik relativizm evvelce Sokrat sonra Platon terefinden tenqid olunmus lakin esaslandigi esaslar baximindan en agir tenqid Aristotelden gelmisdir Sokrata gore umumbeseri heqiqetlere exlaqi sahede catmaq olar Insan ozunu tanimaqla umumbeseri heqiqetlere cata biler Cunki bunlar insanda onun ruhunda gizlidir Sokrata gore ruh olmezdir Ruh derinin tesirinden xilas olduqda her seyi oz heqiqeti ile qavrayar ve her seyi oz safligi ile oyrener O dunyaya gelerken yaxsinin heqiqetin ve gozelin biliyini dasiyir Sokrat usulu ile Dialoq sorgu sual ve muzakire vasitesile insan ruhda gizlenen bu heqiqetlere cata biler Sonra tekden universala ferdiden universala catmaq olar Yaxsi dogru fezilet cesaret edalet kimi terifler vermek olar Insanlarin exlaqi heyati bu universal teriflerde ifade olunan umumbeseri heqiqetlere uygun duzule biler Platon da sofistlerin relyativizm telimleri ile mubarize aparirdi lakin Sokratdan ferqli olaraq o mutleq ve deqiq biliyi epistemi exlaqi sahe ile mehdudlasdirmir sofistlerle mubarize sahesini genislendirir Platonun fikrince her sey deyismir Relyativizm doktrinasinin esaslandigi her sey deyisir iddiasi heqiqete uygun deyil Tebiet filosoflarinin dusunduyu kimi bir yox iki seltenet var hissi alem ve ideyalar alemi Agilli dunya ideyalar aleminin kolgesidir Agilli dunyada her sey deyisir her sey nisbidir Amma ideyalar sahesinde hec bir deyisiklik yoxdur Esl olan gozel insan deyil gozellikdir Gozellik anlayisi her hansi gozel obyektden daha realdir Aristotelden etik relyativizm doktrinasina en sert tenqid gelmisdir Aristotele gore sofistlerin mudafie etdiyi bu fikirler bos ve esassizdir Etik relyativizmin esaslari aglin esas prinsipleri ile ziddiyyet teskil edir Lakin Aristotelin tenqidleri tekce sofistlere deyil hem de Ziddiyyet prinsipi ni subheli hesab eden tebiet filosoflarina da yonelikdir Medeni relyativizm Medeni relyativizm medeniyyetler arasinda ferqin olmasi ideyasina ustunluk verir Buna ustunluk vermesi olduqca deyerli cehetdir cunki bununla medeniyyetlerin mental ferqlerin mumkunluyu mulahizesi qeyd edilir Bu baximdan Amerika sosioloqu R Benediktin medeniyyetlerin konfiqurasiyasi yaxud medeni relyativizm konsepsiyasi dusunce mentalligi intellektle mental tecrubenin dialektikasi baximindan maraqlidir Sosioloq tedqiqatlarinda bele bir fikri esaslandirmaga calisir ki medeni deyerlerin mecmusu ve sexsiyyet eyniyyet teskil edirler medeniyyet cemiyyetin sexsiyyetidir Donalli medeni relyativizm haqqinda Donalinin fikrince medeni relativizm uc nove bolunur radikal berk zeif Radikal relativizm insan huquqlarinin universalligini tamamile redd edir sert ve ya zeif relativizm ise mueyyen derecede universalligi qebul edir Xususile zeif medeni relativizm medeniyyetin menevi deyerlerin formalasmasi ucun muhum menbelerden biri oldugunu esas getirerek radikal universalizmin ifratlarina qarsi cixir Hemcinin baxFelsefe Psixologiya PozitivizmEdebiyyat siyahisiA KADIR CUCEN Bilgi Felsefesi Bursa 2005 ISBN 975 8149 23 7 Azerbaycan dilinin izahli lugeti Dord cildde III cild Baki Serq Qerb 2006 672 seh ISBN 9952 34 025 7 Elizade A A Antik felsefe tarixi Ali mekteblerin telebeleri ucun ders vesaiti Baki 2016 288 s ISBN 5 89968 061 X Haciyev Zeyneddin Camal oglu Felsefe Ali mektebler ucun derslik Turan evi nesriyyati Baki 2012 488 seh ISBN 9952 8050 2 0 Mehdiyev R E Felsefe Ders vesaiti Baki Serq Qerb 2010 360 seh Rusca ikinci nesrinden tercume Nezerova A H Felsefe terminlerinin izahli lugeti Baki Elm ve tehsil 2014 224 seh Platon Devlet Eski Yunancadan ceviren Furkan Akderin 2016 ISBN 978 605 02 0420 9 YASAR PASA oglu EHMEDOV Felsefe Ders vesaiti VI hisse Tebiet ve cemiyyetin felsefesi Baki PG nesrler evi 2013 ISBN 978 9952 440 39 8 Walther Kranz Ceviren Buad Y Baydur Yayinliyan Sosyal Yayinlar Isa Celik Birinci basim Mayis 1984Elave oxuH Gokce Zabunoglu Kulturel Gorecelik ve Insan Haklarinin Evrenselligi Ankara Universitesi Hukuk Fakultesi Yayinlari Ankara 2011 s 791 XELILOV S S FELSEFE TARIX VE MUASIRLIK Felsefi komparativistika Baki Azerbaysan Universiteti nesriyyati 2006 420 seh Kaan H Okten ARISTOTELES ARISTOTELES Istanbul 2007 ISBN 978 975 468 705 7 Prof Dr Ahmet CEVIZCI Felsefe T C ANADOLU UNIVERSITESI YAYINI ESKISEHIR Agustos 2018 s 227 E ISBN 978 975 06 2653 1Istinadlar TYT de 1 Kelime 1 Net PDF www jaletezer k12 tr 19 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF FELSEFE 2 DERS KITABI PDF aok meb gov tr 2021 22 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF INSAN HAKLARININ EVRENSELLIGI ILE KULTUREL ROLATIVIZMIN PARADOKSU PDF iibfdergisi tarsus edu tr 19 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF Ilkcag Felsefesi PDF ets anadolu edu tr Avqust 2018 27 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF DESCARTES ve ONCESINDE OZNE ve OZNELLIK KAVRAMLARI UZERINE BIR INCELEME PDF acikerisim uludag edu tr 21 iyul 2010 19 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF ILKCAG FELSEFESI HINT CIN YUNAN PDF turuz com May 2020 28 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF Hepimiz Yamyamiz PDF turuz com Yanvar 2014 28 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF Felsefe Ali mektebler ucun derslik PDF shirvan cls az 2012 22 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF What Is Conventionalism about Moral Rights and Duties PDF philpapers org Yanvar 2018 29 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF ARISTOTELES TE ETIK GORECILIGIN ELESTIRISI dergipark org tr 2015 29 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib MEDENIYYET VE MENTALITET DIALEKTIKASI SOSIAL FELSEFI PROBLEM KIMI PDF static bsu az 2011 22 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib PDF Insan Haklarinin Evrenselligi ve Kulturel Gorecelilik dergipark org tr 29 noyabr 2019 29 aprel 2023 tarixinde arxivlesdirilib