Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Bu məqaləni lazımdır. |
İdrak — sözü "düşüncə, təcrübə və hisslər vasitəsilə zehni hərəkət və yaxud bilik və anlayış əldə etmək prosesi" mənasına gəlir. İdrak qavrayış, diqqət, düşüncə, kamal, biliklərin formalaşması, yaddaş və iş yaddaşı, mühakimə və qiymətləndirmə, əsaslandırıcı və hesablama, problemlərin həlli və qərarların qəbul edilməsi, dil anlayışı və inkişafı kimi ağıllı funksiyaları və proseslərin bütün aspektləri əhatə edir. Bilişsel idraki proseslər mövcud biliklərdən istifadə edir və yeni biliklər ortaya çıxarır. İdraki proseslər müxtəlif kontekstlərdə, xüsusilə olaraq dilçilik, musiqişünaslıq, anesteziya, neyronauki(neyroniki), psixiatriya, psixologiya, təhsil, fəlsəfə, antropologiya, biologiya, sistemik elmləri, məntiq və informatika sahələrində müxtəlif aspektlərdən təhlil edilir. İdrak təhlili bu və digər yanaşmalar (təcəssüm etdirilmiş idrak kimi) getdikcə muxtar bir akademik intizam olan idrak elmin inkişaf sahəsində sintez olunur.
Etimologiya
İdrak sözü XV əsrə aiddir və mənası " düşüncə və məlumatlandırma " deməkdir. Bu termin Latın isimi olan cognitio (“imtahan”, “təlim” və yaxud “bilik”) sözündən gəlib. Cognosco mürəkkəb feilindən yaranan con (ilə) və gnosco (bilin) deməkdir. Sözün ikinci yarısı olan gnōscō yunan feili olan gi(g)nόsko (γι(γ)νώσκω (bilmək) mənasına gəlir.
İlkin tədqiqatlar
"İdrak" sözünün özü XV əsrə təsadüf etməsinə baxmayaraq, idraki proseslərə diqqət Aristotelin dövründən (e.ə 384-322) və onun ağılın daxili işinə marağından və insan təcrübəsinə necə təsir etdiyindən XVIII əsrdən əvvəl yaranmışdı. Aristotel yaddaş, qavrayış və zehni təsvirlər ilə bağlı idrak sahələrinə diqqət vermişdi. O, işin empirik sübutlara, yəni müşahidələr və şüurlu eksperimentlər tərəfindən toplanmış elmi biliklərə əsaslanmasını təmin etməyə böyük diqqət yetirirdi. 2000 il sonra müasir idrak konsepsiyalarının təməli maarifləndirmə dövründə, fikirlərin əldə edildiyi, xatırlandığı və idarə edildiyi ( manipulyasiya edildiyi) bir ağıl modeli inkişaf etdirməyə çalışan John Locke və Dugald Stevart kimi mütəffəkirlər tərəfindən ortaya çıxmışdır.
XIX əsrin əvvəllərində idraki modellər fəlsəfədə, xüsusilə olaraq ağıl fəlsəfəsi haqqında yazan müəlliflər tərəfindən həmçinin tibbdə, xüsusilə də anormallığı(dəliliyi) necə müalicə etmək üçün başa düşməyə çalışan həkimlər tərəfindən inkişaf etmişdir. Böyük Britaniyada bu modellər London Universitet Kollecindən olan Ceyms Salli kimi alimlər tərəfindən akademik dairələrdə öyrənilmiş və hətta 1870-ci ildə ibtidai təhsil haqqında Milli qanunu nəzərə alaraq siyasətçilər tərəfindən istifadə edilmişdir.
Psixologiya Avropada inkişaf edən bir araşdırma sahəsinə çevrildiyi və Amerikada ardıcılları əldə etdiyi üçün Vilhelm Vundt, Herman Ebbinqhaus, Mari Viton Kalkins və Uilyam James kimi alimlər insan biliklərinin öyrənilməsinə kömək edərdilər.
İlkin nəzəriyyəçilər
Vilhelm Vundt (1832-1920) introspeksiya adlandırdığı anlayışı vurğuladı: hansı ki bu fərdin daxili hisslərini araşdırmaq prosesidir. İntrospeksiya ilə (iç gözlem ilə), mövzu Vundtun elmi məlumatları tapması üçün duyğularını mümkün qədər obyektiv təsvir etmək üçün qayğı göstərməli idi. Vundtun töhfəsi heç bir halda minimal olmasa da, müasir psixoloqlar onun metodlarını tamamilə subyektiv hesab edir və insanın idraki prosesi haqqında nəticə çıxarmaq üçün daha obyektiv eksperimental prosedurlara güvənməyə üstünlük verirlər.
Hermann Ebbinghaus (1850-1909) əsasən insan yaddaşının funksiyası və onun qabiliyyətini öyrənən idraki araşdırmalar aparmışdır. Ebbinghaus, EAS kimi mövcud olmayan sözlərdən 2000-dən çox heca yaratdığı öz təcrübəsini inkişaf etdirdi. Əvvəlki təcrübənin sözlərin nəyi simvolizə edə biləcəyinə təsirini idarə etmək və beləliklə, onları yadda saxlamağı asanlaşdırmaq üçün o, bilərəkdən həqiqi sözlərdən fərqli olaraq mövcud olmayan sözləri seçdi. Ebbinghaus, yaratdığı həmin sözləri öyrənmək və yadda saxlamaq qabiliyyətinə təsir göstərə biləcək bir sıra dəyişənləri müşahidə etdi və fərziyyə etdi. Səbəblərdən biri, stimulların siyahısını təqdim etmək və oxumaq və yaxud yadda saxlamaq arasındakı vaxt idi. Ebbinghaus "öyrənmə əyrisini" və "unutma əyrisini" qeyd edən və çəkə bilən ilk şəxs idi. Onun işi ardıcıl mövqenin və onun yaddaşa təsirinin öyrənilməsinə böyük təsir göstərmişdir.
Mari Viton Kalkins (1863-1930) psixologiya sahəsində nüfuzlu Amerika sözçüsüsü olmuşdur. Eyni zamanda, onun işi insanın yaddaş qabiliyyətinə yönəlmişdi. Onun apardığı tədqiqatları yenilik effekti adlanan ümumi bir nəzəriyyəyə aid edə bilərik. Təcrübənin sonrakı hissəsində də müzakirə olunan sonluğun təsiri ondan ibarətdir ki, insanlar stimulların ardıcıllığında təqdim olunan son elementləri dəqiq şəkildə yadda saxlamağa meyllidir. Kalkins nəzəriyyəsi yuxarıda göstərilən tədqiqat və Herman Ebbinghaus tərəfindən edilən eksperimentlərin nəticəsi ilə yaxından əlaqələndirilir.
Villiam Ceyms (1842-1910) idraki elm tarixində daha bir əsas xadimdir. Ceyms Vundtun introspeksiyanı vurğulamasından və Ebbinghausun mənasız stimullarından istifadə etməsindən olduqca narazı idi. Bunun əvəzinə o, gündəlik həyatda insanın öyrənmə təcrübəsinə və onun idrakın öyrənilməsi üçün əhəmiyyətinə diqqət verməyi seçdi. Ceymsin öyrənilməsinə və idrak nəzəriyyəsinə verdiyi ən mühüm töhfə onun yaddaş, qavrayış, diqqət və mülahizə kimi idrak aspektlərini araşdıran ilkin "Psixologiya Prinsipləri" adlı dərsliyi olmuşdur.
Rene Dekart (1596-1650) "Cogito, ergo sum" ifadəsini kəşf edən XVII əsrin filosofu idi. Bu ifadənin mənası “Mən düşünürəm, deməli mən mövcudam” mənasını verir. O, idrakın və ağılın öyrənilməsinə fəlsəfi bir fikirlə yanaşmağı qəbul etdi, öz düşüncələri ilə insanların onunla birlikdə düşünməsini istədi, ancaq öz azad biliklərində olduğu kimi eyni nəticələrə gəlmək istədi.
Psixologiya
Psixologiyada “idrak” termini adətən fərdin psixoloji funksiyaları haqqında informasiyanın işlənməsi nöqteyi-nəzərindən istifadə olunur və eyni zamanda idraki mühəndisliyə də daxildir. Sosial psixologiyanın bir qolu olan sosial idrak tədqiqində bu termin münasibəti, funksiyanı və qrup dinamikasını izah etmək üçün istifadə olunur. Bununla belə, idraki elm sahəsində aparılan psixoloji tədqiqatlar idrakın dərk edilməsinə təcəssüm olunmuş yanaşmanı da təklif etmişdir. Ənənəvi hesablamaçı yanaşmadan fərqli olaraq, təcəssüm olunmuş idrak idrak imkanlarının əldə edilməsində və inkişafında bədənin mühüm rolunu xüsusilə vurğulayır.
İnsan idrakı şüurlu və şüursuz, konkret və yaxud mücərrəd, həmçinin, intuitiv (dil bilikləri kimi) və konseptual (dil modeli kimi) olur. O, yaddaş, assosiasiya, konsepsiyanın formalaşması, həmçinin, nümunənin tanınması, dil, qavrayış, diqqət, hərəkət, problem həlli və zehni təsəvvür kimi prosesləri əhatə edir. Ənənəvi olaraq, emosiya idraki proses kimi düşünülmür, amma indi duyğuların idrak psixologiyasını araşdırmaq üçün çoxlu tədqiqatlar aparılır. Digər tərəfdən tədqiqat həm də insanın öz idrak strategiyaları və metodları haqqında məlumatlı olmasına yönəlmişdir ki, bu da metaidrak adlanır. İdrak anlayışı psixologiyada fənlərin inkişafı ilə müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalmışdır.
İlk olaraq, psixoloqlar insan fəaliyyətini idarə edən idrakı məlumatın işlənməsi kimi başa düşürdülər. 1950-ci illərdə Davranışçı hərəkat idrakın davranış forması kimi nəzərdən keçirilməsindən sonra meydana gələn bilişselçilik kimi tanınan bu hərəkət idi. Bilişselçilik idraka hesablama forması kimi yanaşır, zehni maşın, şüuru isə icraedici funksiya kimi görürdü. Lakin postkoqnitivizm 1990-cı illərdə koqnitivizm elminin inkişafı özündə təcəssüm olunmuş, genişlənmiş və şüurda dinamik proseslər aparan idraki fəaliyyətin zəruriliyini vurğulayan nəzəriyyələri təqdim edərkən meydana çıxmağa başladı. İdraki psixologiyanın inkişafı, müxtəlif nəzəriyyələrdən olan psixologiyanın bu dinamikanı, idrak və ətraf mühitlə bağlı öyrənməyə başladığı zaman, bu əvvəlki dualist paradiqmalardan başlayaraq, sistemli hesablama və yaxud yalnız davranış kimi idrakın üstünlüyünü təmin etmişdir.
Piaget-in idraki inkişaf nəzəriyyəsi
Uzun illər ərzində sosioloqlar və psixoloqlar idraki inkişaf, yəni insan təfəkkürünün və yaxud psixi proseslərin qurulması ilə bağlı tədqiqatlar aparmışlar. Jean Piaget inkişaf psixologiyası sahəsində ən mühüm və təsirli insanlardan biri idi. O, heyvanlarla müqayisədə insanların unikal( yeganə) olduğuna inanırdı, çünki biz "mücərrəd simvolik düşüncə" qabiliyyətinə malikik. Onun işni inkişaf psixologiyası sahəsində böyük töhfə verən Lev Vygotsky, Zigmund Freyd və Erik Erikson ilə müqayisə etmək mümkündür. Bu gün Piaget uşaqların idraki inkişafını öyrənməklə, öz üç uşağını və onların intellektual inkişafını öyrənməklə, onların uşaqlıq dövrünün inkişaf mərhələlərini təsvir edən idraki inkişaf nəzəriyyəsi ilə məşhurdur.
Mərhələ | Yaş və ya dövr | Təsvir |
---|---|---|
Sensormotor mərhələ | Körpəlik (0-2 yaş) | Kəşfiyyat mövcuddur; motor fəaliyyəti, lakin simvolsuzdur; bilik inkişaf edir, lakin məhduddur; bilik təcrübə / qarşılıqlı əsaslanır; mobillik( hərəkətlilk) uşaq yeni şeylər öyrənmək üçün imkan verir; bəzi dil bacarıqları bu mərhələnin sonunda inkişaf edir. Məqsəd, səbəb-nəticə əlaqələrinin, vaxtın və məkanın əsas anlayışına nail olmaq üçün obyektin sabitliyini inkişaf etdirməkdir |
Əməliyyatdan əvvəlki mərhələ | Körpəlik və erkən uşaqlıq (2-7 yaş) | Simvollar və yaxud dil bacarıqları yaranır; yaddaş və təxəyyül inkişaf edir; geri dönməz və məntiqi olmayan düşüncə; problemin intuitiv həllini göstərir; münasibətləri dərk etməyə başlayır; ədədlərin saxlanması anlayışını başa düşür; əsasən eqosentrik düşüncə. |
Xüsusi əməliyyat mərhələsi | İbtida və erkən yeniyetməlik (7-12 yaş) | İntellektin məntiqi və sistemli forması; konkret obyektlərə aid simvolların manipulyasiyası; təfəkkür indi geri çevrilmə və başqasının rolunu almaq qabiliyyəti ilə xarakterizə olunur; kütlənin, uzunluğun, çəkinin və həcmin qorunması anlayışlarını başa düşür; əsasən əməliyyat düşüncəsi; geri dönməz və eqosentrik düşüncə |
Rəsmi operativ mərhələ | Yeniyetmə və böyüklər (12 yaş və ondan yuxarı | Mücərrəd anlayışlar ilə əlaqəli simvollardan məntiqi şəkildə istifadə; düşüncə rahatlıq,həmçinin mücərrəd düşüncə qabiliyyəti və əqli fərziyyələr test əldə edir; mürəkkəb əsaslandırıcı və problemlərin həllində mümkün alternativləri nəzərdən keçirə bilər. |
İnsan idrakına aid ümumi test növləri
Ardıcıl mövqe
Ardıcıl mövqe təcrübəsində məlumat ardıcıl şəkildə təqdim edildikdə, prioritet təsiri adlı ardıcıllıqla əvvəlində məlumat yadda edirlər ki, deyir ki, yaddaş nəzəriyyəsi test üçün nəzərdə tutulmuşdur, və ardıcıllıqla sonunda məlumat xitam təsiri adlanır. Nəticə olaraq, ardıcıllığın ortasında verilən məlumat adətən unudulmuş və yaxud belə asanlıqla xatırlanmır. Bu araşdırma yenilik effektinin birincilik effektindən daha güclü olduğunu qabaqcadan xəbər verir, çünki ən son öyrənilən məlumat geri çağırılması istənildikdə hələ də işlək yaddaşda qalır. Əvvəlcə əldə edilən məlumat hələ də axtarış prosesindən keçməlidir. Əsasən, bu təcrübə insan yaddaş proseslərinə diqqət yetirir. Sözün üstünlüyü Söz üstünlüyü təcrübəsi qısa bir müddət ərzində, yəni 40 millisaniyə müddətində bir söz və yaxud hərf olan bir mövzu təqdim edir və daha sonra onlardan sözün müəyyən bir yerində olan hərfi xatırlamaq tələb olunur. Nəzəriyyə olaraq, mövzu təcrid olunmuş şəkildə təqdim edildikdən daha çox bir sözlə təqdim edildikdə hərfi düzgün xatırlamağı bacarmalıdır. Bu təcrübə insanın nitqi və dilinə diqqət verir.
Braun-Piterson
Braun-Peterson ekspermentində iştirakçılara qısa müddət ərzində triqram təqdim olunur və eksperimentin xüsusi bir versiyasında onlara sözlər ardıcıllığının əslində sözlər, yoxsa qeyri-sözlər olduğunu müəyyən etməyi xahiş edən diqqəti yayındıran tapşırıq verilir ( məsələn, orfoqrafik səhvlərə görə və s.). Distraktor tapşırığından sonra onlardan distraktor tapşırığından əvvəlki triqramı yenidən adlandırmaq xahiş olunur. Nəzəriyyə olaraq, distraktor tapşırığı nə qədər uzun olsa, iştirakçılar üçün triqramı düzgün xatırlamaq bir o qədər də çətin olacaq. Bu eksperiment insanın qısa müddətli yaddaşına fikrini cəmləşdirir.
Yaddaş aralığı
Yaddaş aralığı təcrübəsi zamanı hər bir subyektə eyni növ stimulların ardıcıllığı təqdim olunur məsələn, obyektləri təsvir edən sözlər, rəqəmlər, oxşar səslənən hərflər və fərqli səslənən hərflər. Stimullar təqdim edildikdən sonra subyektdən onların verildiyi dəqiq ardıcıllıqla verilən stimulların ardıcıllığını xatırlaması xahiş olunur. Təcrübənin xüsusi bir versiyasında, əgər subyekt bir siyahını düzgün xatırladısa, həmin material növü üçün siyahının uzunluğu bir az artırılır, əgər səhv xatırlanıbsa, tamamilə əksinə edilir. Nəzəriyyə ondan ibarətdir ki, insanların bir-birinə bənzəməyən və qısa sözlərlə səslənən hərflər üçün eyni yaddaşı rəqəmlər üçün təxminən yeddi elementdən ibarətdir. Yaddaş aralığının oxşar səslənən hərflərlə və daha uzun sözlərlə daha qısa olacağı qabaqcadan bildirilir.
Vizual axtarış Təcrübənin vizual axtarış versiyalarından birində iştirakçıya bir pəncərə verilir, burada dairələrin və meydanların göstərildiyi pəncərə göstərilir. Həmin iştirakçı pəncərədə yaşıl dairənin olub-olmadığını müəyyən etməlidir. Seçilmiş axtarışda mövzu mavi kvadratlar və yaxud dairələr və bir yaşıl dairə və yaxud ümumiyyətlə yaşıl dairə olmayan bir neçə sınaq pəncərəsi ilə təqdim olunur. Konyunktiv axtarışda sınaqlar mavi dairələr və yaxud yaşıl kvadratlar olan və ya iştirak edən yaşıl dairə olmayan və iştirakçı üçün müəyyən edilməsi təklif olunan sınaq pəncərələri sınanmışdır. Gözlənilən budur ki, funksiya axtarışlarında reaksiya vaxtı, yəni iştirakçının yaşıl dairənin olub-olmadığını müəyyən etməsi üçün tələb olunan vaxt, distraktorların sayı artdıqca dəyişməməlidir. Hədəfin olmadığı konyunktiv axtarışlar, hədəfin mövcud olduğu konyuktiv axtarışlardan daha uzun reaksiya müddəti olmalıdır. Nəzəriyyə ondan ibarətdir ki, xüsusiyyət axtarışlarında hədəfi olduqda və yaxud olmadıqda, hədəflə distraktor arasında rəng fərqi səbəbindən onu tapmaq asandır. Hədəfin olmadığı konyunktiv axtarışlarda reaksiya müddəti artır, çünki subyekt onun hədəf olub-olmadığını müəyyən etmək üçün hər bir şəklə baxmağa məcbur olur, çünki distraktorlar olmasa da, bəziləri hədəf stimullarla eyni rəngdədir. Hədəfin mövcud olduğu konyuktiv axtarışlar daha az vaxt aparır, çünki hədəf tapılarsa, hər bir forma arasında axtarış dayandırılır.
Bilik təqdimatı
Biliklərin təqdim edilməsi sistemlərinin semantik şəbəkəsi müxtəlif paradiqmalarda öyrənilmişdir. Ən qədim paradiqmalardan biri, Bartlett tərəfindən öyrənilən yaddaşlarda təkrarlandıqları kimi, hekayələrin yaxşılaşdırılmasıdır. Semantik diferensial sözlərin dəyərini və ya "yaxşılığı" nın ilk amil olduğunu aşkar edərək sözlərin əsas mənasını müəyyən etmək üçün faktor analizi istifadə etmişdir. Daha çox nəzarət edilən təcrübələr, sərbəst yadda saxlanarkən sözlərin kateqoriyalı əlaqələri araşdırırlır. Sözlərin iyerxaik quruluşu Corc Miller sözü ilə aydın şəkildə nümayiş etdirilmişdir. Semantik şəbəkələrin daha dinamik modelləri latent semantik analiz (LSA), Bayesian analiz və çoxölçülü faktör analizi kimi hesablama sistemlərinə əsaslanan neyron şəbəkələri ilə eksperimentlər vasitəsilə yaradılmışdır daha sonra isə sınaqdan keçirilmişdir. Sözlərin mənasıi drak elminin bütün sahələrində öyrənilir.
Meta-idrak
Metaidrak insanın düşüncə proseslərinin dərk edilməsi və onların arxasında duran qanunauyğunluqların dərk edilməsidir. Bu termin "kənarda" və ya "üstündə" mənasını verən meta sözü kökündən gəlir. Meta-idrak öz düşüncə tərzinə dair düşünmək və problemləri həll etmək üçün müəyyən strategiyaların nə vaxt və necə istifadə ediləcəyini bilmək kimi müxtəlif formaları qəbul edə bilər. Ümumən meta-idrakın iki komponenti var: (1) idrak haqqında bilik və (2) idrakın tənzimlənməsi. Yaddaş və mnemonik strategiyalar haqqında bilmək kimi müəyyən edilən metamemoriya, meta-idrakın xüsusilə vacib formasıdır. Mədəniyyətlər arasında meta-idrak emalı üzrə akademik tədqiqat ilkin mərhələdədir, lakin gələcək işlərin müəllimlər və tələbələr arasında mədəniyyətlərarası öyrənmədə daha yaxşı nəticələr verə biləcəyinə dair əlamətlər də vardır. Meta-idraka dair əsərlər yunan filosofu Aristotelin (e.ə. 384-322-ci illər) ən azı iki əsərində: "Ürək haqqında( Ürəkdə) On the Soul" və "Parva Naturalia"ya da rast gəlinir.
İdrak bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi
Fiziki məşğələlər
İdraki funksiyaların təkmilləşdirilməsi ilə bağlı aerobik məşğələlər öyrənilib və tədqiq edilimişdir. Bəzi tədqiqatlarda isə diqqət, şifahi və vizual yaddaşda qısamüddətli artımlar olduğu görünülür. Bununla belə, təsirlər keçicidir və fiziki fəaliyyətin dayandırılmasından sonra zamanla azalır.
Qida əlavələri
Fitoestrogen, qaragilə əlavəsi və antioksidantları qiymətləndirən tədqiqatlar əlavələrdən sonra idrak funksiyasında cüzi artımlar göstərdi. Zövqlü sosial stimullaşdırma Gündəlik fəaliyyətlərdə idrak pozğunluqları (yəni demans) olan insanlara sosial mühitdə düşüncə və yaddaşın stimullaşdırılmasına yönəlmiş təsir, yəqin ki, idraki qabiliyyətləri yaxşılaşdırardı. Tədqiqat materialları kiçik olsa da və nəticələri təsdiqləmək üçün daha böyük tədqiqatlar tələb olunsına baxmayaraq, sosial idraki stimullaşdırmanın təsiri bəzi dərman müalicəsinin təsirindən daha böyük görünür.
Başqa metodlar
Transkranial maqnit stimulyasiyasının (TMS) müalicə seansından 1 ay sonra demans olmayan şəxslərdə idrakı müalicədən əvvəlki ilə müqayisədə yaxşılaşdırdığı göstərilib. Müxtəlif idrak funksiyaları üçün kompüter əsaslı təlim rejimindən istifadə edən kompüterləşdirilmiş idrak təlimi klinik şəraitdə yoxlanılmış, buna baxmayaraq heç bir qalıcı təsir göstərilməmişdir.
İstinadlar
- "Cognition". Lexico. Oxford University Press and . 15 July 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2020.
- Von Eckardt, Barbara. What is cognitive science?. Princeton, MA: MIT Press. 1996. 45–72. ISBN . 2022-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-03.
- Revlin R. Cognition: Theory and Practice.
- Matlin, Margaret. Cognition. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc. 2009. səh. 4.
- Eddy, Matthew Daniel. "The Cognitive Unity of Calvinist Pedagogy in Enlightenment Scotland". Ábrahám Kovács (Ed.), Reformed Churches Working Unity in Diversity: Global Historical, Theological and Ethical Perspectives (Budapest: l'Harmattan, 2016): 46–60. 2022-02-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-03.
- Eddy MD. "The politics of cognition: liberalism and the evolutionary origins of Victorian education". British Journal for the History of Science. 50 (4). December 2017: 677–699. doi:10.1017/S0007087417000863. PMID 29019300.
- Fuchs AH, Milar KJ. "Psychology as a science". Handbook of Psychology. 1 (The history of psychology). 2003: 1–26. doi:10.1002/0471264385.wei0101. ISBN .
- Zangwill OL. The Oxford companion to the mind. New York: Oxford University Press. 2004. 951–952.
- Zangwill OL. The Oxford companion to the mind. New York: Oxford University Press. 2004. səh. 276.
- Brink TL. "Memory." Unit 7 // Psychology: A Student Friendly Approach. 2008. səh. 126.
- Madigan S, O'Hara R. "Short-term memory at the turn of the century: Mary Whiton Calkin's memory research". American Psychologist. 47 (2). 1992: 170–174. doi:10.1037/0003-066X.47.2.170.
- Matlin, Margaret. Cognition. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc. 2009. səh. 5.
- "René Descartes". Internet Encyclopedia of Philosophy. 6 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 2 April 2020.
- Sternberg RJ, Sternberg K. Cognitive Psychology (6th). Belmont, CA: Learning. 2009.
- Blomberg O. "Concepts of cognition for cognitive engineering". . 21 (1). 2011: 85–104. doi:10.1080/10508414.2011.537561.
- Paco Calvo; Antoni Gomila, redaktorlar Handbook of cognitive science: an embodied approach. Amsterdam: Elsevier Science. 2008. ISBN . OCLC 318353781.
- Lakoff, George. "Explaining Embodied Cognition Results". Topics in Cognitive Science. 4 (4). 2012: 773–785. doi:10.1111/j.1756-8765.2012.01222.x. ISSN 1756-8757.
- , , and James T. Enns. 1999. Sensation and Perception (5th ed.). . ISBN . p. 9.
- Best JB. Cognitive Psychology (5th). 1999. 15–17.
- Pyszczynski, Tom; Greenberg, Jeff; Koole, Sander; Solomon, Sheldon. Experimental Existential Psychology: Coping With the Facts of Life // Fiske, Susan T.; Gilbert, Daniel T.; Lindzey, Gardner (redaktorlar ). Handbook of Social Psychology (ingilis). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons. 2010-06-30. socpsy001020. doi:10.1002/9780470561119.socpsy001020. ISBN .
- Zelazo, Philip David; Moscovitch, Morris; Thompson, Evan, redaktorlar The Cambridge Handbook of Consciousness. 2007. doi:10.1017/cbo9780511816789.
- Parke RD, Gauvain M. Child Psychology: A Contemporary Viewpoint (7th). Boston: . 2009.
- Surprenant AM. "Distinctiveness and serial position effects in tonal sequences". Perception & Psychophysics. 63 (4). May 2001: 737–45. doi:10.3758/BF03194434. PMID 11436742.
- Nairne J, Whiteman H, Kelley M. "Short-term forgetting of order under conditions of reduced interference" (PDF). Quarterly Journal of Experimental Psychology A. 52. 1999: 241–251. doi:10.1080/713755806. 2022-07-30 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2022-05-04.
- May CP, Hasher L, Kane MJ. "The role of interference in memory span". Memory & Cognition. 27 (5). September 1999: 759–67. doi:10.3758/BF03198529. PMID 10540805.
- Wolfe J, Cave K, Franzel S. "Guided search: An alternative to the feature integration model for visual search". Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance. 15 (3). 1989: 419–433. CiteSeerX 10.1.1.551.1667. doi:10.1037/0096-1523.15.3.419. PMID 2527952.
- Pinker S, Bloom P. "Natural language and natural selection". Behavioral and Brain Sciences. 13 (4). December 1990: 707–727. doi:10.1017/S0140525X00081061.
- Sanders LM, Hortobágyi T, la Bastide-van Gemert S, van der Zee EA, van Heuvelen MJ. Regnaux JP (redaktor). "Dose-response relationship between exercise and cognitive function in older adults with and without cognitive impairment: A systematic review and meta-analysis". PLOS ONE. 14 (1). 2019-01-10: e0210036. Bibcode:2019PLoSO..1410036S. doi:10.1371/journal.pone.0210036. PMC 6328108. PMID 30629631.
- Young J, Angevaren M, Rusted J, Tabet N, və b. (Cochrane Dementia and Cognitive Improvement Group). "Aerobic exercise to improve cognitive function in older people without known cognitive impairment". The Cochrane Database of Systematic Reviews (4). April 2015: CD005381. doi:10.1002/14651858.CD005381.pub4. PMID 25900537.
- Barfoot KL, May G, Lamport DJ, Ricketts J, Riddell PM, Williams CM. "The effects of acute wild blueberry supplementation on the cognition of 7-10-year-old schoolchildren". European Journal of Nutrition. 58 (7). October 2019: 2911–2920. doi:10.1007/s00394-018-1843-6. PMC 6768899. PMID 30327868.
- Thaung Zaw JJ, Howe PR, Wong RH. "Does phytoestrogen supplementation improve cognition in humans? A systematic review". Annals of the New York Academy of Sciences. 1403 (1). September 2017: 150–163. Bibcode:2017NYASA1403..150T. doi:10.1111/nyas.13459. PMID 28945939.
- Sokolov AN, Pavlova MA, Klosterhalfen S, Enck P. "Chocolate and the brain: neurobiological impact of cocoa flavanols on cognition and behavior". Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 37 (10 Pt 2). December 2013: 2445–53. doi:10.1016/j.neubiorev.2013.06.013. PMID 23810791.
- Trung J, Hanganu A, Jobert S, Degroot C, Mejia-Constain B, Kibreab M, və b. "Transcranial magnetic stimulation improves cognition over time in Parkinson's disease". Parkinsonism & Related Disorders. 66. September 2019: 3–8. doi:10.1016/j.parkreldis.2019.07.006. PMID 31300260. 2022-06-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-05-04.
- Gates NJ, Rutjes AW, Di Nisio M, Karim S, Chong LY, March E, və b. (Cochrane Dementia and Cognitive Improvement Group). "Computerised cognitive training for 12 or more weeks for maintaining cognitive function in cognitively healthy people in late life". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2020 (2). February 2020: CD012277. doi:10.1002/14651858.CD012277.pub3. PMC 7045394 (#bad_pmc). PMID 32104914 (#bad_pmid).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Idrak sozu dusunce tecrube ve hissler vasitesile zehni hereket ve yaxud bilik ve anlayis elde etmek prosesi menasina gelir Idrak qavrayis diqqet dusunce kamal biliklerin formalasmasi yaddas ve is yaddasi muhakime ve qiymetlendirme esaslandirici ve hesablama problemlerin helli ve qerarlarin qebul edilmesi dil anlayisi ve inkisafi kimi agilli funksiyalari ve proseslerin butun aspektleri ehate edir Bilissel idraki prosesler movcud biliklerden istifade edir ve yeni bilikler ortaya cixarir Idraki prosesler muxtelif kontekstlerde xususile olaraq dilcilik musiqisunasliq anesteziya neyronauki neyroniki psixiatriya psixologiya tehsil felsefe antropologiya biologiya sistemik elmleri mentiq ve informatika sahelerinde muxtelif aspektlerden tehlil edilir Idrak tehlili bu ve diger yanasmalar tecessum etdirilmis idrak kimi getdikce muxtar bir akademik intizam olan idrak elmin inkisaf sahesinde sintez olunur EtimologiyaIdrak sozu XV esre aiddir ve menasi dusunce ve melumatlandirma demekdir Bu termin Latin isimi olan cognitio imtahan telim ve yaxud bilik sozunden gelib Cognosco murekkeb feilinden yaranan con ile ve gnosco bilin demekdir Sozun ikinci yarisi olan gnōscō yunan feili olan gi g nosko gi g nwskw bilmek menasina gelir Ilkin tedqiqatlar Idrak sozunun ozu XV esre tesaduf etmesine baxmayaraq idraki proseslere diqqet Aristotelin dovrunden e e 384 322 ve onun agilin daxili isine maragindan ve insan tecrubesine nece tesir etdiyinden XVIII esrden evvel yaranmisdi Aristotel yaddas qavrayis ve zehni tesvirler ile bagli idrak sahelerine diqqet vermisdi O isin empirik subutlara yeni musahideler ve suurlu eksperimentler terefinden toplanmis elmi biliklere esaslanmasini temin etmeye boyuk diqqet yetirirdi 2000 il sonra muasir idrak konsepsiyalarinin temeli maariflendirme dovrunde fikirlerin elde edildiyi xatirlandigi ve idare edildiyi manipulyasiya edildiyi bir agil modeli inkisaf etdirmeye calisan John Locke ve Dugald Stevart kimi muteffekirler terefinden ortaya cixmisdir XIX esrin evvellerinde idraki modeller felsefede xususile olaraq agil felsefesi haqqinda yazan muellifler terefinden hemcinin tibbde xususile de anormalligi deliliyi nece mualice etmek ucun basa dusmeye calisan hekimler terefinden inkisaf etmisdir Boyuk Britaniyada bu modeller London Universitet Kollecinden olan Ceyms Salli kimi alimler terefinden akademik dairelerde oyrenilmis ve hetta 1870 ci ilde ibtidai tehsil haqqinda Milli qanunu nezere alaraq siyasetciler terefinden istifade edilmisdir Psixologiya Avropada inkisaf eden bir arasdirma sahesine cevrildiyi ve Amerikada ardicillari elde etdiyi ucun Vilhelm Vundt Herman Ebbinqhaus Mari Viton Kalkins ve Uilyam James kimi alimler insan biliklerinin oyrenilmesine komek ederdiler Ilkin nezeriyyeciler Vilhelm Vundt 1832 1920 introspeksiya adlandirdigi anlayisi vurguladi hansi ki bu ferdin daxili hisslerini arasdirmaq prosesidir Introspeksiya ile ic gozlem ile movzu Vundtun elmi melumatlari tapmasi ucun duygularini mumkun qeder obyektiv tesvir etmek ucun qaygi gostermeli idi Vundtun tohfesi hec bir halda minimal olmasa da muasir psixoloqlar onun metodlarini tamamile subyektiv hesab edir ve insanin idraki prosesi haqqinda netice cixarmaq ucun daha obyektiv eksperimental prosedurlara guvenmeye ustunluk verirler Hermann Ebbinghaus 1850 1909 esasen insan yaddasinin funksiyasi ve onun qabiliyyetini oyrenen idraki arasdirmalar aparmisdir Ebbinghaus EAS kimi movcud olmayan sozlerden 2000 den cox heca yaratdigi oz tecrubesini inkisaf etdirdi Evvelki tecrubenin sozlerin neyi simvolize ede bileceyine tesirini idare etmek ve belelikle onlari yadda saxlamagi asanlasdirmaq ucun o bilerekden heqiqi sozlerden ferqli olaraq movcud olmayan sozleri secdi Ebbinghaus yaratdigi hemin sozleri oyrenmek ve yadda saxlamaq qabiliyyetine tesir gostere bilecek bir sira deyisenleri musahide etdi ve ferziyye etdi Sebeblerden biri stimullarin siyahisini teqdim etmek ve oxumaq ve yaxud yadda saxlamaq arasindaki vaxt idi Ebbinghaus oyrenme eyrisini ve unutma eyrisini qeyd eden ve ceke bilen ilk sexs idi Onun isi ardicil movqenin ve onun yaddasa tesirinin oyrenilmesine boyuk tesir gostermisdir Mari Viton Kalkins 1863 1930 psixologiya sahesinde nufuzlu Amerika sozcususu olmusdur Eyni zamanda onun isi insanin yaddas qabiliyyetine yonelmisdi Onun apardigi tedqiqatlari yenilik effekti adlanan umumi bir nezeriyyeye aid ede bilerik Tecrubenin sonraki hissesinde de muzakire olunan sonlugun tesiri ondan ibaretdir ki insanlar stimullarin ardicilliginda teqdim olunan son elementleri deqiq sekilde yadda saxlamaga meyllidir Kalkins nezeriyyesi yuxarida gosterilen tedqiqat ve Herman Ebbinghaus terefinden edilen eksperimentlerin neticesi ile yaxindan elaqelendirilir Villiam Ceyms 1842 1910 idraki elm tarixinde daha bir esas xadimdir Ceyms Vundtun introspeksiyani vurgulamasindan ve Ebbinghausun menasiz stimullarindan istifade etmesinden olduqca narazi idi Bunun evezine o gundelik heyatda insanin oyrenme tecrubesine ve onun idrakin oyrenilmesi ucun ehemiyyetine diqqet vermeyi secdi Ceymsin oyrenilmesine ve idrak nezeriyyesine verdiyi en muhum tohfe onun yaddas qavrayis diqqet ve mulahize kimi idrak aspektlerini arasdiran ilkin Psixologiya Prinsipleri adli dersliyi olmusdur Rene Dekart 1596 1650 Cogito ergo sum ifadesini kesf eden XVII esrin filosofu idi Bu ifadenin menasi Men dusunurem demeli men movcudam menasini verir O idrakin ve agilin oyrenilmesine felsefi bir fikirle yanasmagi qebul etdi oz dusunceleri ile insanlarin onunla birlikde dusunmesini istedi ancaq oz azad biliklerinde oldugu kimi eyni neticelere gelmek istedi PsixologiyaPsixologiyada idrak termini adeten ferdin psixoloji funksiyalari haqqinda informasiyanin islenmesi noqteyi nezerinden istifade olunur ve eyni zamanda idraki muhendisliye de daxildir Sosial psixologiyanin bir qolu olan sosial idrak tedqiqinde bu termin munasibeti funksiyani ve qrup dinamikasini izah etmek ucun istifade olunur Bununla bele idraki elm sahesinde aparilan psixoloji tedqiqatlar idrakin derk edilmesine tecessum olunmus yanasmani da teklif etmisdir Enenevi hesablamaci yanasmadan ferqli olaraq tecessum olunmus idrak idrak imkanlarinin elde edilmesinde ve inkisafinda bedenin muhum rolunu xususile vurgulayir Insan idraki suurlu ve suursuz konkret ve yaxud mucerred hemcinin intuitiv dil bilikleri kimi ve konseptual dil modeli kimi olur O yaddas assosiasiya konsepsiyanin formalasmasi hemcinin numunenin taninmasi dil qavrayis diqqet hereket problem helli ve zehni tesevvur kimi prosesleri ehate edir Enenevi olaraq emosiya idraki proses kimi dusunulmur amma indi duygularin idrak psixologiyasini arasdirmaq ucun coxlu tedqiqatlar aparilir Diger terefden tedqiqat hem de insanin oz idrak strategiyalari ve metodlari haqqinda melumatli olmasina yonelmisdir ki bu da metaidrak adlanir Idrak anlayisi psixologiyada fenlerin inkisafi ile muxtelif deyisikliklere meruz qalmisdir Ilk olaraq psixoloqlar insan fealiyyetini idare eden idraki melumatin islenmesi kimi basa dusurduler 1950 ci illerde Davranisci herekat idrakin davranis formasi kimi nezerden kecirilmesinden sonra meydana gelen bilisselcilik kimi taninan bu hereket idi Bilisselcilik idraka hesablama formasi kimi yanasir zehni masin suuru ise icraedici funksiya kimi gorurdu Lakin postkoqnitivizm 1990 ci illerde koqnitivizm elminin inkisafi ozunde tecessum olunmus genislenmis ve suurda dinamik prosesler aparan idraki fealiyyetin zeruriliyini vurgulayan nezeriyyeleri teqdim ederken meydana cixmaga basladi Idraki psixologiyanin inkisafi muxtelif nezeriyyelerden olan psixologiyanin bu dinamikani idrak ve etraf muhitle bagli oyrenmeye basladigi zaman bu evvelki dualist paradiqmalardan baslayaraq sistemli hesablama ve yaxud yalniz davranis kimi idrakin ustunluyunu temin etmisdir Piaget in idraki inkisaf nezeriyyesi Uzun iller erzinde sosioloqlar ve psixoloqlar idraki inkisaf yeni insan tefekkurunun ve yaxud psixi proseslerin qurulmasi ile bagli tedqiqatlar aparmislar Jean Piaget inkisaf psixologiyasi sahesinde en muhum ve tesirli insanlardan biri idi O heyvanlarla muqayisede insanlarin unikal yegane olduguna inanirdi cunki biz mucerred simvolik dusunce qabiliyyetine malikik Onun isni inkisaf psixologiyasi sahesinde boyuk tohfe veren Lev Vygotsky Zigmund Freyd ve Erik Erikson ile muqayise etmek mumkundur Bu gun Piaget usaqlarin idraki inkisafini oyrenmekle oz uc usagini ve onlarin intellektual inkisafini oyrenmekle onlarin usaqliq dovrunun inkisaf merhelelerini tesvir eden idraki inkisaf nezeriyyesi ile meshurdur Merhele Yas ve ya dovr TesvirSensormotor merhele Korpelik 0 2 yas Kesfiyyat movcuddur motor fealiyyeti lakin simvolsuzdur bilik inkisaf edir lakin mehduddur bilik tecrube qarsiliqli esaslanir mobillik hereketlilk usaq yeni seyler oyrenmek ucun imkan verir bezi dil bacariqlari bu merhelenin sonunda inkisaf edir Meqsed sebeb netice elaqelerinin vaxtin ve mekanin esas anlayisina nail olmaq ucun obyektin sabitliyini inkisaf etdirmekdirEmeliyyatdan evvelki merhele Korpelik ve erken usaqliq 2 7 yas Simvollar ve yaxud dil bacariqlari yaranir yaddas ve texeyyul inkisaf edir geri donmez ve mentiqi olmayan dusunce problemin intuitiv hellini gosterir munasibetleri derk etmeye baslayir ededlerin saxlanmasi anlayisini basa dusur esasen eqosentrik dusunce Xususi emeliyyat merhelesi Ibtida ve erken yeniyetmelik 7 12 yas Intellektin mentiqi ve sistemli formasi konkret obyektlere aid simvollarin manipulyasiyasi tefekkur indi geri cevrilme ve basqasinin rolunu almaq qabiliyyeti ile xarakterize olunur kutlenin uzunlugun cekinin ve hecmin qorunmasi anlayislarini basa dusur esasen emeliyyat dusuncesi geri donmez ve eqosentrik dusunceResmi operativ merhele Yeniyetme ve boyukler 12 yas ve ondan yuxari Mucerred anlayislar ile elaqeli simvollardan mentiqi sekilde istifade dusunce rahatliq hemcinin mucerred dusunce qabiliyyeti ve eqli ferziyyeler test elde edir murekkeb esaslandirici ve problemlerin hellinde mumkun alternativleri nezerden kecire biler Insan idrakina aid umumi test novleri Ardicil movqe Ardicil movqe tecrubesinde melumat ardicil sekilde teqdim edildikde prioritet tesiri adli ardicilliqla evvelinde melumat yadda edirler ki deyir ki yaddas nezeriyyesi test ucun nezerde tutulmusdur ve ardicilliqla sonunda melumat xitam tesiri adlanir Netice olaraq ardicilligin ortasinda verilen melumat adeten unudulmus ve yaxud bele asanliqla xatirlanmir Bu arasdirma yenilik effektinin birincilik effektinden daha guclu oldugunu qabaqcadan xeber verir cunki en son oyrenilen melumat geri cagirilmasi istenildikde hele de islek yaddasda qalir Evvelce elde edilen melumat hele de axtaris prosesinden kecmelidir Esasen bu tecrube insan yaddas proseslerine diqqet yetirir Sozun ustunluyu Soz ustunluyu tecrubesi qisa bir muddet erzinde yeni 40 millisaniye muddetinde bir soz ve yaxud herf olan bir movzu teqdim edir ve daha sonra onlardan sozun mueyyen bir yerinde olan herfi xatirlamaq teleb olunur Nezeriyye olaraq movzu tecrid olunmus sekilde teqdim edildikden daha cox bir sozle teqdim edildikde herfi duzgun xatirlamagi bacarmalidir Bu tecrube insanin nitqi ve diline diqqet verir Braun Piterson Braun Peterson ekspermentinde istirakcilara qisa muddet erzinde triqram teqdim olunur ve eksperimentin xususi bir versiyasinda onlara sozler ardicilliginin eslinde sozler yoxsa qeyri sozler oldugunu mueyyen etmeyi xahis eden diqqeti yayindiran tapsiriq verilir meselen orfoqrafik sehvlere gore ve s Distraktor tapsirigindan sonra onlardan distraktor tapsirigindan evvelki triqrami yeniden adlandirmaq xahis olunur Nezeriyye olaraq distraktor tapsirigi ne qeder uzun olsa istirakcilar ucun triqrami duzgun xatirlamaq bir o qeder de cetin olacaq Bu eksperiment insanin qisa muddetli yaddasina fikrini cemlesdirir Yaddas araligi Yaddas araligi tecrubesi zamani her bir subyekte eyni nov stimullarin ardicilligi teqdim olunur meselen obyektleri tesvir eden sozler reqemler oxsar seslenen herfler ve ferqli seslenen herfler Stimullar teqdim edildikden sonra subyektden onlarin verildiyi deqiq ardicilliqla verilen stimullarin ardicilligini xatirlamasi xahis olunur Tecrubenin xususi bir versiyasinda eger subyekt bir siyahini duzgun xatirladisa hemin material novu ucun siyahinin uzunlugu bir az artirilir eger sehv xatirlanibsa tamamile eksine edilir Nezeriyye ondan ibaretdir ki insanlarin bir birine benzemeyen ve qisa sozlerle seslenen herfler ucun eyni yaddasi reqemler ucun texminen yeddi elementden ibaretdir Yaddas araliginin oxsar seslenen herflerle ve daha uzun sozlerle daha qisa olacagi qabaqcadan bildirilir Vizual axtaris Tecrubenin vizual axtaris versiyalarindan birinde istirakciya bir pencere verilir burada dairelerin ve meydanlarin gosterildiyi pencere gosterilir Hemin istirakci pencerede yasil dairenin olub olmadigini mueyyen etmelidir Secilmis axtarisda movzu mavi kvadratlar ve yaxud daireler ve bir yasil daire ve yaxud umumiyyetle yasil daire olmayan bir nece sinaq penceresi ile teqdim olunur Konyunktiv axtarisda sinaqlar mavi daireler ve yaxud yasil kvadratlar olan ve ya istirak eden yasil daire olmayan ve istirakci ucun mueyyen edilmesi teklif olunan sinaq pencereleri sinanmisdir Gozlenilen budur ki funksiya axtarislarinda reaksiya vaxti yeni istirakcinin yasil dairenin olub olmadigini mueyyen etmesi ucun teleb olunan vaxt distraktorlarin sayi artdiqca deyismemelidir Hedefin olmadigi konyunktiv axtarislar hedefin movcud oldugu konyuktiv axtarislardan daha uzun reaksiya muddeti olmalidir Nezeriyye ondan ibaretdir ki xususiyyet axtarislarinda hedefi olduqda ve yaxud olmadiqda hedefle distraktor arasinda reng ferqi sebebinden onu tapmaq asandir Hedefin olmadigi konyunktiv axtarislarda reaksiya muddeti artir cunki subyekt onun hedef olub olmadigini mueyyen etmek ucun her bir sekle baxmaga mecbur olur cunki distraktorlar olmasa da bezileri hedef stimullarla eyni rengdedir Hedefin movcud oldugu konyuktiv axtarislar daha az vaxt aparir cunki hedef tapilarsa her bir forma arasinda axtaris dayandirilir Bilik teqdimati Biliklerin teqdim edilmesi sistemlerinin semantik sebekesi muxtelif paradiqmalarda oyrenilmisdir En qedim paradiqmalardan biri Bartlett terefinden oyrenilen yaddaslarda tekrarlandiqlari kimi hekayelerin yaxsilasdirilmasidir Semantik diferensial sozlerin deyerini ve ya yaxsiligi nin ilk amil oldugunu askar ederek sozlerin esas menasini mueyyen etmek ucun faktor analizi istifade etmisdir Daha cox nezaret edilen tecrubeler serbest yadda saxlanarken sozlerin kateqoriyali elaqeleri arasdirirlir Sozlerin iyerxaik qurulusu Corc Miller sozu ile aydin sekilde numayis etdirilmisdir Semantik sebekelerin daha dinamik modelleri latent semantik analiz LSA Bayesian analiz ve coxolculu faktor analizi kimi hesablama sistemlerine esaslanan neyron sebekeleri ile eksperimentler vasitesile yaradilmisdir daha sonra ise sinaqdan kecirilmisdir Sozlerin menasii drak elminin butun sahelerinde oyrenilir Meta idrak Metaidrak insanin dusunce proseslerinin derk edilmesi ve onlarin arxasinda duran qanunauygunluqlarin derk edilmesidir Bu termin kenarda ve ya ustunde menasini veren meta sozu kokunden gelir Meta idrak oz dusunce terzine dair dusunmek ve problemleri hell etmek ucun mueyyen strategiyalarin ne vaxt ve nece istifade edileceyini bilmek kimi muxtelif formalari qebul ede biler Umumen meta idrakin iki komponenti var 1 idrak haqqinda bilik ve 2 idrakin tenzimlenmesi Yaddas ve mnemonik strategiyalar haqqinda bilmek kimi mueyyen edilen metamemoriya meta idrakin xususile vacib formasidir Medeniyyetler arasinda meta idrak emali uzre akademik tedqiqat ilkin merhelededir lakin gelecek islerin muellimler ve telebeler arasinda medeniyyetlerarasi oyrenmede daha yaxsi neticeler vere bileceyine dair elametler de vardir Meta idraka dair eserler yunan filosofu Aristotelin e e 384 322 ci iller en azi iki eserinde Urek haqqinda Urekde On the Soul ve Parva Naturalia ya da rast gelinir Idrak bacariqlarinin tekmillesdirilmesiFiziki mesgeleler Idraki funksiyalarin tekmillesdirilmesi ile bagli aerobik mesgeleler oyrenilib ve tedqiq edilimisdir Bezi tedqiqatlarda ise diqqet sifahi ve vizual yaddasda qisamuddetli artimlar oldugu gorunulur Bununla bele tesirler kecicidir ve fiziki fealiyyetin dayandirilmasindan sonra zamanla azalir Qida elaveleri Fitoestrogen qaragile elavesi ve antioksidantlari qiymetlendiren tedqiqatlar elavelerden sonra idrak funksiyasinda cuzi artimlar gosterdi Zovqlu sosial stimullasdirma Gundelik fealiyyetlerde idrak pozgunluqlari yeni demans olan insanlara sosial muhitde dusunce ve yaddasin stimullasdirilmasina yonelmis tesir yeqin ki idraki qabiliyyetleri yaxsilasdirardi Tedqiqat materiallari kicik olsa da ve neticeleri tesdiqlemek ucun daha boyuk tedqiqatlar teleb olunsina baxmayaraq sosial idraki stimullasdirmanin tesiri bezi derman mualicesinin tesirinden daha boyuk gorunur Basqa metodlar Transkranial maqnit stimulyasiyasinin TMS mualice seansindan 1 ay sonra demans olmayan sexslerde idraki mualiceden evvelki ile muqayisede yaxsilasdirdigi gosterilib Muxtelif idrak funksiyalari ucun komputer esasli telim rejiminden istifade eden komputerlesdirilmis idrak telimi klinik seraitde yoxlanilmis buna baxmayaraq hec bir qalici tesir gosterilmemisdir Istinadlar Cognition Lexico Oxford University Press and 15 July 2020 tarixinde Istifade tarixi 6 May 2020 Von Eckardt Barbara What is cognitive science Princeton MA MIT Press 1996 45 72 ISBN 9780262720236 2022 07 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 03 Revlin R Cognition Theory and Practice Matlin Margaret Cognition Hoboken NJ John Wiley amp Sons Inc 2009 seh 4 Eddy Matthew Daniel The Cognitive Unity of Calvinist Pedagogy in Enlightenment Scotland Abraham Kovacs Ed Reformed Churches Working Unity in Diversity Global Historical Theological and Ethical Perspectives Budapest l Harmattan 2016 46 60 2022 02 15 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 03 Eddy MD The politics of cognition liberalism and the evolutionary origins of Victorian education British Journal for the History of Science 50 4 December 2017 677 699 doi 10 1017 S0007087417000863 PMID 29019300 Fuchs AH Milar KJ Psychology as a science Handbook of Psychology 1 The history of psychology 2003 1 26 doi 10 1002 0471264385 wei0101 ISBN 0471264385 Zangwill OL The Oxford companion to the mind New York Oxford University Press 2004 951 952 Zangwill OL The Oxford companion to the mind New York Oxford University Press 2004 seh 276 Brink TL Memory Unit 7 Psychology A Student Friendly Approach 2008 seh 126 Madigan S O Hara R Short term memory at the turn of the century Mary Whiton Calkin s memory research American Psychologist 47 2 1992 170 174 doi 10 1037 0003 066X 47 2 170 Matlin Margaret Cognition Hoboken NJ John Wiley amp Sons Inc 2009 seh 5 Rene Descartes Internet Encyclopedia of Philosophy 6 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 2 April 2020 Sternberg RJ Sternberg K Cognitive Psychology 6th Belmont CA Learning 2009 Blomberg O Concepts of cognition for cognitive engineering 21 1 2011 85 104 doi 10 1080 10508414 2011 537561 Paco Calvo Antoni Gomila redaktorlar Handbook of cognitive science an embodied approach Amsterdam Elsevier Science 2008 ISBN 978 0 08 091487 9 OCLC 318353781 Lakoff George Explaining Embodied Cognition Results Topics in Cognitive Science 4 4 2012 773 785 doi 10 1111 j 1756 8765 2012 01222 x ISSN 1756 8757 and James T Enns 1999 Sensation and Perception 5th ed ISBN 978 0 470 00226 1 p 9 Best JB Cognitive Psychology 5th 1999 15 17 Pyszczynski Tom Greenberg Jeff Koole Sander Solomon Sheldon Experimental Existential Psychology Coping With the Facts of Life Fiske Susan T Gilbert Daniel T Lindzey Gardner redaktorlar Handbook of Social Psychology ingilis Hoboken NJ John Wiley amp Sons 2010 06 30 socpsy001020 doi 10 1002 9780470561119 socpsy001020 ISBN 978 0 470 56111 9 Zelazo Philip David Moscovitch Morris Thompson Evan redaktorlar The Cambridge Handbook of Consciousness 2007 doi 10 1017 cbo9780511816789 Parke RD Gauvain M Child Psychology A Contemporary Viewpoint 7th Boston 2009 Surprenant AM Distinctiveness and serial position effects in tonal sequences Perception amp Psychophysics 63 4 May 2001 737 45 doi 10 3758 BF03194434 PMID 11436742 Nairne J Whiteman H Kelley M Short term forgetting of order under conditions of reduced interference PDF Quarterly Journal of Experimental Psychology A 52 1999 241 251 doi 10 1080 713755806 2022 07 30 tarixinde PDF Istifade tarixi 2022 05 04 May CP Hasher L Kane MJ The role of interference in memory span Memory amp Cognition 27 5 September 1999 759 67 doi 10 3758 BF03198529 PMID 10540805 Wolfe J Cave K Franzel S Guided search An alternative to the feature integration model for visual search Journal of Experimental Psychology Human Perception and Performance 15 3 1989 419 433 CiteSeerX 10 1 1 551 1667 doi 10 1037 0096 1523 15 3 419 PMID 2527952 Pinker S Bloom P Natural language and natural selection Behavioral and Brain Sciences 13 4 December 1990 707 727 doi 10 1017 S0140525X00081061 Sanders LM Hortobagyi T la Bastide van Gemert S van der Zee EA van Heuvelen MJ Regnaux JP redaktor Dose response relationship between exercise and cognitive function in older adults with and without cognitive impairment A systematic review and meta analysis PLOS ONE 14 1 2019 01 10 e0210036 Bibcode 2019PLoSO 1410036S doi 10 1371 journal pone 0210036 PMC 6328108 PMID 30629631 Young J Angevaren M Rusted J Tabet N ve b Cochrane Dementia and Cognitive Improvement Group Aerobic exercise to improve cognitive function in older people without known cognitive impairment The Cochrane Database of Systematic Reviews 4 April 2015 CD005381 doi 10 1002 14651858 CD005381 pub4 PMID 25900537 Barfoot KL May G Lamport DJ Ricketts J Riddell PM Williams CM The effects of acute wild blueberry supplementation on the cognition of 7 10 year old schoolchildren European Journal of Nutrition 58 7 October 2019 2911 2920 doi 10 1007 s00394 018 1843 6 PMC 6768899 PMID 30327868 Thaung Zaw JJ Howe PR Wong RH Does phytoestrogen supplementation improve cognition in humans A systematic review Annals of the New York Academy of Sciences 1403 1 September 2017 150 163 Bibcode 2017NYASA1403 150T doi 10 1111 nyas 13459 PMID 28945939 Sokolov AN Pavlova MA Klosterhalfen S Enck P Chocolate and the brain neurobiological impact of cocoa flavanols on cognition and behavior Neuroscience and Biobehavioral Reviews 37 10 Pt 2 December 2013 2445 53 doi 10 1016 j neubiorev 2013 06 013 PMID 23810791 Trung J Hanganu A Jobert S Degroot C Mejia Constain B Kibreab M ve b Transcranial magnetic stimulation improves cognition over time in Parkinson s disease Parkinsonism amp Related Disorders 66 September 2019 3 8 doi 10 1016 j parkreldis 2019 07 006 PMID 31300260 2022 06 18 tarixinde Istifade tarixi 2022 05 04 Gates NJ Rutjes AW Di Nisio M Karim S Chong LY March E ve b Cochrane Dementia and Cognitive Improvement Group Computerised cognitive training for 12 or more weeks for maintaining cognitive function in cognitively healthy people in late life The Cochrane Database of Systematic Reviews 2020 2 February 2020 CD012277 doi 10 1002 14651858 CD012277 pub3 PMC 7045394 bad pmc PMID 32104914 bad pmid