Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Ad — Canlı və cansız varlıqları, duyğu və düşüncələri, müxtəlif vəziyyətləri bildirən sözlər.
Adlar ümumi və xüsusi ad olmaq üzrə ikiyə ayrılar.
- Xüsusi ad: Dünyada tək bir varlığı ifadə edən adlara deyilir.
- Ümumi adlar ayrılar:
- Maddə adları: Əllə tutulub gözlə görülən varlıqlara verilən adlara deyilir. Məsələn: masa, paltar, daş, düzənlik, prospekt, küçə….
- Məna adları: Əllə tutulmayan və gözlə görülə bilməyən varlıqlara verilən adlara deyilir. Məsələn: səs, yuxu, sevinc, acı/ağrılı, yuxu, ağıl, xasiyyət, xoşbəxtlik, həsrət, sevgi və s.
- Birlik adları: Eyni növdən olan varlıqların toxlu olaraq ol/tapıldıqları vəziyyətlərə verilən adlara deyilir. Məsələn: məktəb, sinif, lağ/alay, batalyon, sürü, meşə, xalq, millət, ailə, xor…
Adlarda təklik və çoxluq
Bir tək varlığı ifadə edən tək ad, eyni cinsdən bir çox varlığı ifadə edən adlara isə çoxluq ad deyilir.
Şəxs adları
Bizdən sonra dünyada qalan həyatdakı əməllərimizin güzgüsü adımızdır və heç nəyə görə yox, məhz adımıza görə də bizi yad edəcəklər.
Romalılar deyirdilər ki, "Nomen est Omen" – "Ad taledir". Şəxs adlarının insanın xarakterinə və taleyinə təsir göstərməsi barədə inamlar hələ qədim dövrlərdən mövcuddur. Etiqadlara görə, bəzi xalqlar şər qüvvələrdən qorumaq üçün insanların həqiqi adlarını digər bir mühafizəedici ad altında gizlədirmişlər. Hindular indinin özündə də əsl adlarını kənar adamlardan məxfi saxlayır, bir-birlərini yalançı adla çağırırlar. Son yüzilliklərə kimi rus xalqının adətində uşağı xaç suyuna salana qədər, onun adını sirr saxlamaq ənənəsi var idi. Hesab olunurdu ki, insanın əsl ismini bilən qəddar adamlar və ya ruhlar ad vasitəsilə onun taleyinə pis təsir edə bilərlər. Uşağı başqa adla çağırmaq adəti Azərbaycan ailələrində də var. Çoxları bunun hansı səbəbdən olduğunu bilməsələr də, əslində, bu adətin kökündə məhz adını gizlətməklə uşağın taleyini şər qüvvə və ya şeytanların pis əməllərindən qorumaq durur.
Adı dəyişməklə insan ikinci həyat qazanır?..
Azərbaycan təcrübəsi
Bəzi Azərbaycan ailələrində adamın adını dəyişdirməklə onu nəsillikcə davam edən və ya digər irsi bir xəstəlikdən qorumağın mümkün olduğuna inam hələ də davam edir. Hesab olunur ki, şəxsin adını dəyişdikdə, onun taleyi də dəyişir və insan bir növ ikinci həyata qədəm qoyur. Belə addəyişmə prosesində çox maraqlı bir məqam var ki, bu zaman azərbaycanlı ismindən deyil, digər millət adlarından istifadə olunur. Bundan əlavə, uşaqları doğulandan bir müddət sonra hər dəfə tələf olan ailələr yeni körpə dünyaya gətirəndə, balacanı qorumaq üçün ona əcnəbi adı verirlər. Məsələn, Sergey, Anton, İzabel və s. Belə adlar ailəni izləyən qara qüvvələri, şeytanları çaşdırır və onlar çəkilib gedirlər. Ola bilər hamı inanmasın, ancaq mən şəxsən şahidi olduğu üçün deyirəm ki, bu prosesdə izah olunmaz bir həqiqət var. Bizim şəxs adlarının içərisində bəzi qeyri-millət adlarının olmasının bir səbəbini də məhz bununla bağlamaq olar.
Adın səslənməsinin insan beyninə təsiri
İnsanla onun ömür boyu gəzdirdiyi ad arasında hansı isə bağlılığın olmasında müəyyən məntiq vardır. Bu faktı psixoloqlar da təsdiqləyir. Onlar qeyd edirlər ki, ad, hər şeydən əvvəl insan səsi olduğu üçün onun xüsusi səs vibrasiyası olur. Bu səs vibrasiyası beyinin müxtəlif hissələrində müvafiq qıcıqlandırmalar əmələ gətirir. Hər gün öz adını eşidən insan uşaqlıqdan öz daxili ruhi vibrasiyalarını adının emosional səs vibrasiyaları üstündə tənzimləyir. Adın hansı səslərdən ibarət olmasından asılı olaraq insanda şüursuz olaraq xarakterin müvafiq cizgiləri formalaşır. Çox vaxt, ilk tanışlıq zamanı ətrafdakıların insana ilkin münasibəti məhz onun adının necə səslənmədən asılı olur. Bəzi isimlər ətrafdakılarda yaxşı hisslər, digərləri isə, əksinə, xoş olmayan emosiyalar yaradır. Təbii ki, adı yaxşı səslənməyən insan ilk baxışdan özü haqda mənfi fikir yarada bilər. Ona görə də valideynlər uşaqlara ad seçərkən bu və digər faktları nəzərə almalıdırlar.
Azərbaycan qız və oğlan isimlərinə nəzər yetirsək, görərik ki, müdrik Azərbaycan xalqı adların səslənməsinə necə böyük önəm verib. Belə ki, bizim qadın adları qızlarımızın incəliyinin, zərifliyinin, gözəlliyinin davamı olaraq daha məlahətli və xoş səslənməklə, əsasən, mehribanlığı, sədaqətliliyi, şirinliyi, mülayimliyi əks etdirən adlarla: gül-çiçək, qiymətli daş-qaş, zərif quş və gözəllik rəmzləri olan digər canlıların isimləri ilə bağlı olur. Oğlan isimləri isə, əksinə, bir qədər sərt səslənməklə, çox vaxt insanda cəsurluq, qəhrəmanlıq, mərdlik və özünə inam hissləri oyadan ilhamverici adlar olur. Adların bu cür fərqli səsləməsi qadın və kişi xarakterlərinin formalaşmasında çox mühüm rol oynayır. Bu amilin əhəmiyyətini anlamaq üçün bir anlığa oğlan uşağına çox incə səslənən bir qız adının və ya əksinə, qıza sərt səslənən kişi adının verildiyini təsəvvür etmək kifayət edər.
Qeyd etmək lazımdır ki, hərdən olur ki, ailədə oğul gözlədikləri vaxt qız dünyaya gələndə ona kişi adı qoyurlar ki, qız kişi kimi böyüsün, ailənin qeyrətin çəksin. Bunun nəticəsi isə bəzən çox ağır olub. Məsələn, götürək görkəmli yazıçı Cəmşid Əmirovun olmuş hadisə əsasında yazdığı "Qara "Volqa" əsərindəki "Pəncəli" Aslan surətini. Atası qızına "Aslan" adı verməklə kişi kimi böyüdür. Nəticədə qız öz adını doğrultmağa çalışır və çox qəddar cinayətkara çevrilir. Bəlkə də, adı Aslan olmasaydı heç o qız kriminal həyat da yaşamazdı.
Etimologiya
(Ad / At) kökünden törənmişdir. Təyin etmə, növ mənası ehtiva edər. Türkcədə ad eyni zamanda at deməkdir və bir çox lehçede d / t fərqi ortadan qalxar. At müqəddəs bir heyvan olaraq o adamın şəxsiyyətinin eyni zamanda. Tərsinə bir məntiqlə, adamın adının əslində onun mücərrəd bir atı olduğu və özünü daşıdığı düşünülə. Bu səbəblə köhnədən Türklər Öldüklərində atları ilə (yəni adlarıyla) birlikdə basdırılmışlar. Yer üzündəki bütün Türk şivə və lehçelerinde Ad / At formasıyla minlərlə ildir iştirak edən ortaq bir sözdür. Eyni zamanda bir kök olaraq yüzlərlə sözün türemesine imkan vermişdir.
Xarici təcrübə
Ərəb ölkələrində adlar çox mürəkkəb olur. Şəxsi ad və soyaddan başqa onun adında "ibn" (atasının adı) birləşməsi ilə bir çox ata və babalarının adı və eyni zamanda doğulduğu yer adı göstərilir.
Mənbə
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt 2011-12-13 at the Wayback Machine
- Əzizxan Tanrıverdi. Türk mənşəli Azərbaycan şəxs adlarının tarixi-linqvistik tədqiqi. Bakı, 2012.
- Seyran Kazımoğlu. Türkcə şəxs adlarımız. Bakı: "Elm", 2009.
- Adın tale ilə bağlılığı: hansı adlar həyatda uğur gətirir? 2010-11-27 at the Wayback Machine
Xarici keçid
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Isim ile sehv salmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ad Canli ve cansiz varliqlari duygu ve dusunceleri muxtelif veziyyetleri bildiren sozler Adlar umumi ve xususi ad olmaq uzre ikiye ayrilar Xususi ad Dunyada tek bir varligi ifade eden adlara deyilir Umumi adlar ayrilar Madde adlari Elle tutulub gozle gorulen varliqlara verilen adlara deyilir Meselen masa paltar das duzenlik prospekt kuce Mena adlari Elle tutulmayan ve gozle gorule bilmeyen varliqlara verilen adlara deyilir Meselen ses yuxu sevinc aci agrili yuxu agil xasiyyet xosbextlik hesret sevgi ve s Birlik adlari Eyni novden olan varliqlarin toxlu olaraq ol tapildiqlari veziyyetlere verilen adlara deyilir Meselen mekteb sinif lag alay batalyon suru mese xalq millet aile xor Adlarda teklik ve coxluqBir tek varligi ifade eden tek ad eyni cinsden bir cox varligi ifade eden adlara ise coxluq ad deyilir Sexs adlariBizden sonra dunyada qalan heyatdaki emellerimizin guzgusu adimizdir ve hec neye gore yox mehz adimiza gore de bizi yad edecekler Romalilar deyirdiler ki Nomen est Omen Ad taledir Sexs adlarinin insanin xarakterine ve taleyine tesir gostermesi barede inamlar hele qedim dovrlerden movcuddur Etiqadlara gore bezi xalqlar ser quvvelerden qorumaq ucun insanlarin heqiqi adlarini diger bir muhafizeedici ad altinda gizledirmisler Hindular indinin ozunde de esl adlarini kenar adamlardan mexfi saxlayir bir birlerini yalanci adla cagirirlar Son yuzilliklere kimi rus xalqinin adetinde usagi xac suyuna salana qeder onun adini sirr saxlamaq enenesi var idi Hesab olunurdu ki insanin esl ismini bilen qeddar adamlar ve ya ruhlar ad vasitesile onun taleyine pis tesir ede bilerler Usagi basqa adla cagirmaq adeti Azerbaycan ailelerinde de var Coxlari bunun hansi sebebden oldugunu bilmeseler de eslinde bu adetin kokunde mehz adini gizletmekle usagin taleyini ser quvve ve ya seytanlarin pis emellerinden qorumaq durur Adi deyismekle insan ikinci heyat qazanir Azerbaycan tecrubesi Bezi Azerbaycan ailelerinde adamin adini deyisdirmekle onu nesillikce davam eden ve ya diger irsi bir xestelikden qorumagin mumkun olduguna inam hele de davam edir Hesab olunur ki sexsin adini deyisdikde onun taleyi de deyisir ve insan bir nov ikinci heyata qedem qoyur Bele addeyisme prosesinde cox maraqli bir meqam var ki bu zaman azerbaycanli isminden deyil diger millet adlarindan istifade olunur Bundan elave usaqlari dogulandan bir muddet sonra her defe telef olan aileler yeni korpe dunyaya getirende balacani qorumaq ucun ona ecnebi adi verirler Meselen Sergey Anton Izabel ve s Bele adlar aileni izleyen qara quvveleri seytanlari casdirir ve onlar cekilib gedirler Ola biler hami inanmasin ancaq men sexsen sahidi oldugu ucun deyirem ki bu prosesde izah olunmaz bir heqiqet var Bizim sexs adlarinin icerisinde bezi qeyri millet adlarinin olmasinin bir sebebini de mehz bununla baglamaq olar Adin seslenmesinin insan beynine tesiriInsanla onun omur boyu gezdirdiyi ad arasinda hansi ise bagliligin olmasinda mueyyen mentiq vardir Bu fakti psixoloqlar da tesdiqleyir Onlar qeyd edirler ki ad her seyden evvel insan sesi oldugu ucun onun xususi ses vibrasiyasi olur Bu ses vibrasiyasi beyinin muxtelif hisselerinde muvafiq qiciqlandirmalar emele getirir Her gun oz adini esiden insan usaqliqdan oz daxili ruhi vibrasiyalarini adinin emosional ses vibrasiyalari ustunde tenzimleyir Adin hansi seslerden ibaret olmasindan asili olaraq insanda suursuz olaraq xarakterin muvafiq cizgileri formalasir Cox vaxt ilk tanisliq zamani etrafdakilarin insana ilkin munasibeti mehz onun adinin nece seslenmeden asili olur Bezi isimler etrafdakilarda yaxsi hissler digerleri ise eksine xos olmayan emosiyalar yaradir Tebii ki adi yaxsi seslenmeyen insan ilk baxisdan ozu haqda menfi fikir yarada biler Ona gore de valideynler usaqlara ad secerken bu ve diger faktlari nezere almalidirlar Azerbaycan qiz ve oglan isimlerine nezer yetirsek gorerik ki mudrik Azerbaycan xalqi adlarin seslenmesine nece boyuk onem verib Bele ki bizim qadin adlari qizlarimizin inceliyinin zerifliyinin gozelliyinin davami olaraq daha melahetli ve xos seslenmekle esasen mehribanligi sedaqetliliyi sirinliyi mulayimliyi eks etdiren adlarla gul cicek qiymetli das qas zerif qus ve gozellik remzleri olan diger canlilarin isimleri ile bagli olur Oglan isimleri ise eksine bir qeder sert seslenmekle cox vaxt insanda cesurluq qehremanliq merdlik ve ozune inam hissleri oyadan ilhamverici adlar olur Adlarin bu cur ferqli seslemesi qadin ve kisi xarakterlerinin formalasmasinda cox muhum rol oynayir Bu amilin ehemiyyetini anlamaq ucun bir anliga oglan usagina cox ince seslenen bir qiz adinin ve ya eksine qiza sert seslenen kisi adinin verildiyini tesevvur etmek kifayet eder Qeyd etmek lazimdir ki herden olur ki ailede ogul gozledikleri vaxt qiz dunyaya gelende ona kisi adi qoyurlar ki qiz kisi kimi boyusun ailenin qeyretin ceksin Bunun neticesi ise bezen cox agir olub Meselen goturek gorkemli yazici Cemsid Emirovun olmus hadise esasinda yazdigi Qara Volqa eserindeki Penceli Aslan suretini Atasi qizina Aslan adi vermekle kisi kimi boyudur Neticede qiz oz adini dogrultmaga calisir ve cox qeddar cinayetkara cevrilir Belke de adi Aslan olmasaydi hec o qiz kriminal heyat da yasamazdi Etimologiya Ad At kokunden torenmisdir Teyin etme nov menasi ehtiva eder Turkcede ad eyni zamanda at demekdir ve bir cox lehcede d t ferqi ortadan qalxar At muqeddes bir heyvan olaraq o adamin sexsiyyetinin eyni zamanda Tersine bir mentiqle adamin adinin eslinde onun mucerred bir ati oldugu ve ozunu dasidigi dusunule Bu sebeble kohneden Turkler Olduklerinde atlari ile yeni adlariyla birlikde basdirilmislar Yer uzundeki butun Turk sive ve lehcelerinde Ad At formasiyla minlerle ildir istirak eden ortaq bir sozdur Eyni zamanda bir kok olaraq yuzlerle sozun turemesine imkan vermisdir Xarici tecrubeEreb olkelerinde adlar cox murekkeb olur Sexsi ad ve soyaddan basqa onun adinda ibn atasinin adi birlesmesi ile bir cox ata ve babalarinin adi ve eyni zamanda doguldugu yer adi gosterilir MenbeTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt 2011 12 13 at the Wayback Machine Ezizxan Tanriverdi Turk menseli Azerbaycan sexs adlarinin tarixi linqvistik tedqiqi Baki 2012 Seyran Kazimoglu Turkce sexs adlarimiz Baki Elm 2009 Adin tale ile bagliligi hansi adlar heyatda ugur getirir 2010 11 27 at the Wayback MachineXarici kecidVikisitatda Ad ile elaqedar sitatlar var