Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mişel de Monten (tam adı:Mişel Ekem de Monten, fr. Michel de Montaigne; fr. Michel Eyquem de Montaigne; 28 fevral 1533 – 13 sentyabr 1592[…]) — fransız intibah dövrünün yazıçısı və filosofu.
| Mişel de Monten | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 28 fevral 1533 |
| Vəfat tarixi | 13 sentyabr 1592[…](59 yaşında) |
| Fəaliyyəti | filosof, tərcüməçi, hüquqşünas, esseist, avtobioqraf[d], siyasətçi, şair-vəkil[d], yazıçı |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Mişel Monten 28 fevral 1533-cü ildə dövlətli tacir ailəsində anadan olmuşdu. Bir zamanlar Bordonun meri olan atası Pyer Eykem İtaliya ilə müharibələrdə iştirak edir, "de Monten" zadəgan tituluna layiq görülmüşdü. Atasının elmə və ədəbiyyata olan marağı irsən oğluna da keçmişdir. Anası Antuanetta de Lopez Araqonda məskunlaşan yəhudi ailəsindən idi.
Uşaqlıqdan yaxşı təhsil almış Mişel Monten Tuluza Universitetini bitirdikdən sonra 21 yaşında məhkəmədə vəzifə alır. 24 yaşlı Monten orada həyatının ən əlamətdar hadisələrindən birini yaşadı – Etyen de la Böesi (1530–1563) ilə tanış oldu. Onlar arasında dərin intellektual və emosional yaxınlığa əsaslanan bir dostluq münasibətləri yarandı. Monten "Dostluq haqqında" adlı əsərində Etyen de la Böesi ilə arasındaki münasibətləri mükəmməl və bölünməz adlandırırdı. La Böesinin dizenteriyadan vaxtsız ölümü Montenin həyatında dərin bir boşluq açdı və güman edilir ki, o, məhz dostunu itirməsi ilə öz daxilində hiss etdiyi boşluğu doldurmaq üçün onun ölümündən 6 il sonra yazıçılıq fəaliyyətinə başladı.1565-ci ildə Monten Bordo Parlamentindəki həmkarlarından birinin qızı Fransua de la Şössen ilə sevgidən daha çox ailə və sosial məsuliyyət duyğusu səbəbindən evləndi. Onun bu evlilikdən altı qızı doğulsa da, onlardan beşi körpəlikdə öldü, altıncısı Leonor isə sağ qaldı.
1569-cu ildə Monten ilk kitabı – ispaniyalı rahib Reymond Zebond tərəfindən XV əsrdə yazılmış "Təbii İlahiyyat" əsərinin fransızca tərcüməsini nəşr etdirdi. O, bunu atasının xahişi ilə etmişdi. Lakin atası böyük oğluna Monten soyadını və malikanəsini miras qoyaraq 1568-ci ildə vəfat etdi. Mişel de Monten 1571–1580 illər arasında müxtəlif həcmli 57 və 37 fəsildən ibarət olan "Essais"in ilk iki kitabını tərtib etdi. Əsər 1580-ci ildə Bordo şəhərində nəşr edilmişdir.
Nəşrdən sonra Fransadakı yeni siyasi vəziyyəti bəyənməyən və səyahət etməyə böyük həvəsi olan Monten 15 ay ərzində Fransa, Almaniya, İsveçrə, Avstriya və İtaliyanı ziyarət etdi. O, bu səyahətinin tarixçəsini özünün "Səyahət Gündəliyi"ndə qeyd etdi. Lakin bu əsər 1774-cü ilədək nəş olunmadı.
1581-ci ilin payızında, hələ İtaliyada olarkən, Monten bir zamanlar atasının tutduğu Bordo meri vəzifəsinə seçildiyi xəbərini aldı. Hər şeyə baxmayaraq o, III Henrinin xahişi ilə vəzifəni qəbul etdi və 1585-ci ilin iyulunadək bu vəzifəni icra etdi.
İkinci səlahiyyət müddətinin sonunda, 1585-ci ildə Bordo şəhərində vəba xəstəliyi yayıldı. Bu epidemiya və dini müharibələr 1586-cı ildə Monteni öz malikanəsini iki il müddətinə tərk etməyə məcbur etdi.
Mişel de Monten – fransız yazıçısı və filosofu, "esse"ni bir ədəbi janr kimi populyarlaşdıran Fransız İntibah dövrünün ən əhəmiyyətli filosoflarından biri.
Onun əsərləri adi lətifələrin və avtobioqrafiyanın intellektual düşüncə ilə birləşməsi ilə səciyyəvidir. Onun kütləvi həcmdə yazdığı "Essais" əsərinin tərkibində indiyə qədər yazılmış ən təsirli esselərdən bəziləri yer alıb.
O, yaşadığı XVI əsrin ikinci yarısında intibah dövrünə təsadüf edən intellektual optimizmin süqutuna şahidlik etmişdi. Humanistlərin əsərlərinin köməyi ilə yeni elmi üfüqlərin açılmasının yaratdığı imkanlar, Fransada Kalvinizm Reformasiyası sonrası meydana gələn dini təqiblər və Din Müharibələri (1562–1598) səbəbilə sarsıldı. Ölkəni parçalayan bu qarşıdurmalar fanatizm və qəddarlıqla müşayiət olunan nəhəng siyasi, dini və vətəndaş müharibələri idi. Yaşadığı dövrün qayğılarını və əzablarını görən, gördüklərini tənqid atəşinə tutan Monten həqiqətin mümkünlüyünün tamamilə bir xülyadan ibarət olduğu ideoloji çəkişmə və parçalanma dövründə insanoğlu və onun vəziyyəti ilə bağlı mümkün həqiqətlərə çatmaq üçün özü haqqında yazmağa qərar verərək kitabının girişində "Mən öz kitabımın mövzusuyam", deyə oxucuya müraciət edirdi.
Monten 28 fevral 1533-cü ildə Fransanın Bordo şəhərində anadan olub.
Fransanın cənub-qərbindəki Şato de Monten malikanəsində anadan olan Mişel ömrünün çox hissəsini öz şatosunda və 50 km qərbdə yerləşən Bordo şəhərində keçirib. Ailəsinin varidatının əsasını ticarətdə uğur qazanmış ulu babası qoymuşdu. Onun babası və atası isə fəaliyyətlərini ictimai xidmət sektoruna qədər genişləndirərək ailənin Fransada böyük nüfuz qazanmasına töhfə vermişdilər. Montenin atası Pyer Eykem sonradan Bordo şəhərinin meri vəzifəsini icra edirdi.
Uşaq vaxtı Monten atasının pedaqogika ideyalarına uyğun olaraq evdə tərbiyə olunurdu və əsasən Latın dilini öyrənirdi. Nəticədə o, altı yaşına qədər fransız dilini öyrənə bilmədi. Təhsilini "Guyenne" kollecində davam etdirdi və buradakı sərt intizam qaydalarını və təhsili bəyənməyərək hüquq təhsili aldığı Tuluza Universitetinə üz tutdu. Daha sonra magistraturaya daxil olaraq Fransa Parlamentinin vergi məhkəməsində çalışmağa başladı. 24 yaşlı Monten orada həyatının ən əlamətdar hadisələrindən birini yaşadı – Etyen de la Böesi (1530–1563) ilə tanış oldu. Onlar arasında dərin intellektual və emosional yaxınlığa əsaslanan bir dostluq münasibətləri yarandı. Monten "Dostluq haqqında" adlı əsərində Etyen de la Böesi ilə arasındaki münasibətləri mükəmməl və bölünməz adlandırırdı.
La Böesinin dizenteriyadan vaxtsız ölümü Montenin həyatında dərin bir boşluq açdı və güman edilir ki, o, məhz dostunu itirməsi ilə öz daxilində hiss etdiyi boşluğu doldurmaq üçün onun ölümündən 6 il sonra yazıçılıq fəaliyyətinə başladı.
1565-ci ildə Monten Bordo Parlamentindəki həmkarlarından birinin qızı Fransua de la Şössen ilə sevgidən daha çox ailə və sosial məsuliyyət duyğusu səbəbindən evləndi. Onun bu evlilikdən altı qızı doğulsa da, onlardan beşi körpəlikdə öldü, altıncısı Leonor isə sağ qaldı.
1569-cu ildə Monten ilk kitabı – ispaniyalı rahib Reymond Zebond tərəfindən XV əsrdə yazılmış "Təbii İlahiyyat" əsərinin fransızca tərcüməsini nəşr etdirdi. O, bunu atasının xahişi ilə etmişdi. Lakin atası böyük oğluna Monten soyadını və malikanəsini miras qoyaraq 1568-ci ildə vəfat etdi.
Mişel de Monten 1571–1580 illər arasında müxtəlif həcmli 57 və 37 fəsildən ibarət olan "Esselər"in ilk iki kitabını tərtib etdi. Əsər 1580-ci ildə Bordo şəhərində nəşr edilmişdir.
Nəşrdən sonra Fransadakı yeni siyasi vəziyyəti bəyənməyən və səyahət etməyə böyük həvəsi olan Monten 15 ay ərzində Fransa, Almaniya, İsveçrə, Avstriya və İtaliyanı ziyarət etdi. O, bu səyahətinin tarixçəsini özünün "Səyahət Gündəliyi"ndə qeyd etdi. Lakin bu əsər 1774-cü ilədək nəş olunmadı.
1581-ci ilin payızında, hələ İtaliyada olarkən, Monten bir zamanlar atasının tutduğu Bordo meri vəzifəsinə seçildiyi xəbərini aldı. Hər şeyə baxmayaraq o, III Henrinin xahişi ilə vəzifəni qəbul etdi və 1585-ci ilin iyulunadək bu vəzifəni icra etdi.
İkinci səlahiyyət müddətinin sonunda, 1585-ci ildə Bordo şəhərində vəba xəstəliyi yayıldı. Bu epidemiya və dini müharibələr 1586-cı ildə Monteni öz malikanəsini iki il müddətinə tərk etməyə məcbur etdi.
Monten "Esselərin" nəşrini böyütməyə və redaktə etməyə davam edirdi. O, 1588-ci ildə üçüncü kitabını yazdı və eyni zamanda əsərinə heyran qalan və sonradan onu redaktə edib yayımlayan müəllif Mari de Qurne ilə tanış oldu. Monten sonradan yazılarında onu "övladlığa götürdüyü qızı" adlandırırdı. III Kral Henri 1589-cu ildə öldürüldü və Monten Bordo şəhərinin Navarralı Henriyə (sonradan IV Kral Henri) sadiq qalmasına kömək etdi.
Mişel de Monten ömrünün son illərini "Essais" əsərinin üzərində işləyərək keçirdi. Bu dövrdə o, müxtəlif xəstəliklərlə mübarizə aparmalı oldu və sonda onu danışmaqdan belə məhrum edən badamcıqların iltihabı xəstəliyi – faringit səbəbilə dünyasını dəyişdi. O, xəstəliyi haqqında danışarkən yazırdı:
"Ağlın ən təbii və ən məhsuldar meyvəsi ünsiyyətdir. Ünsiyyəti həyatımdakı digər bütün fəaliyyətlərdən üstün tuturam. Əgər seçim qarşısında qalsa idim, eşitmə və danışma qabiliyyətimi itirməkdənsə, görmə qabiliyyətimi itirməyi seçərdim".
Öz dövrünün ən görkəmli filosoflarından biri olan Mişel de Monten 1592-ci ildə 59 yaşında öz otağında İncildən bir hissə dinləyərkən və ibadətlə məşğul olarkən vəfat edib. Əvvəlcə öz malikanəsinin yaxınlığında dəfn edilən Montenin nəşi sonradan Bordo şəhərindəki Müqəddəs Antuan kilsəsinə köçürülüb.
Onun yaradıcılığında humanizm əsasən Plutarx və Lukretiusun əsərlərindən ilhamlanan və müxtəlif mövzularda çox sayda qısa subyektiv esselər toplusu olan "Esselər" əsərində öz əksini tapır. Montenin yaradıcılıq məqsədi insanları və xüsusilə də, özünü mütləq dürüstlüklə təsvir etmək idi. Montenin əsərləri bütün dünyada ədəbiyyat və fəlsəfə sahələrində tədris edilir.
İstinadlar
- Sankovitch T. A., Bell A. Michel de Montaigne // Encyclopædia Britannica (brit. ing.). Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
- Sankovitch T. A. Michel de Montaigne // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Michel de Montaigne // Internet Speculative Fiction Database (ing.). 1995.
Mənbə
- Əlisa Nicat. Dünya fəlsəfi irsindən yarpaqlar. Bakı,1991. səh.66–67.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Misel de Monten tam adi Misel Ekem de Monten fr Michel de Montaigne fr Michel Eyquem de Montaigne 28 fevral 1533 13 sentyabr 1592 fransiz intibah dovrunun yazicisi ve filosofu Misel de MontenDogum tarixi 28 fevral 1533Vefat tarixi 13 sentyabr 1592 1592 09 13 59 yasinda Fealiyyeti filosof tercumeci huquqsunas esseist avtobioqraf d siyasetci sair vekil d yazici Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMisel Monten 28 fevral 1533 cu ilde dovletli tacir ailesinde anadan olmusdu Bir zamanlar Bordonun meri olan atasi Pyer Eykem Italiya ile muharibelerde istirak edir de Monten zadegan tituluna layiq gorulmusdu Atasinin elme ve edebiyyata olan maragi irsen ogluna da kecmisdir Anasi Antuanetta de Lopez Araqonda meskunlasan yehudi ailesinden idi Usaqliqdan yaxsi tehsil almis Misel Monten Tuluza Universitetini bitirdikden sonra 21 yasinda mehkemede vezife alir 24 yasli Monten orada heyatinin en elametdar hadiselerinden birini yasadi Etyen de la Boesi 1530 1563 ile tanis oldu Onlar arasinda derin intellektual ve emosional yaxinliga esaslanan bir dostluq munasibetleri yarandi Monten Dostluq haqqinda adli eserinde Etyen de la Boesi ile arasindaki munasibetleri mukemmel ve bolunmez adlandirirdi La Boesinin dizenteriyadan vaxtsiz olumu Montenin heyatinda derin bir bosluq acdi ve guman edilir ki o mehz dostunu itirmesi ile oz daxilinde hiss etdiyi boslugu doldurmaq ucun onun olumunden 6 il sonra yaziciliq fealiyyetine basladi 1565 ci ilde Monten Bordo Parlamentindeki hemkarlarindan birinin qizi Fransua de la Sossen ile sevgiden daha cox aile ve sosial mesuliyyet duygusu sebebinden evlendi Onun bu evlilikden alti qizi dogulsa da onlardan besi korpelikde oldu altincisi Leonor ise sag qaldi 1569 cu ilde Monten ilk kitabi ispaniyali rahib Reymond Zebond terefinden XV esrde yazilmis Tebii Ilahiyyat eserinin fransizca tercumesini nesr etdirdi O bunu atasinin xahisi ile etmisdi Lakin atasi boyuk ogluna Monten soyadini ve malikanesini miras qoyaraq 1568 ci ilde vefat etdi Misel de Monten 1571 1580 iller arasinda muxtelif hecmli 57 ve 37 fesilden ibaret olan Essais in ilk iki kitabini tertib etdi Eser 1580 ci ilde Bordo seherinde nesr edilmisdir Nesrden sonra Fransadaki yeni siyasi veziyyeti beyenmeyen ve seyahet etmeye boyuk hevesi olan Monten 15 ay erzinde Fransa Almaniya Isvecre Avstriya ve Italiyani ziyaret etdi O bu seyahetinin tarixcesini ozunun Seyahet Gundeliyi nde qeyd etdi Lakin bu eser 1774 cu iledek nes olunmadi 1581 ci ilin payizinda hele Italiyada olarken Monten bir zamanlar atasinin tutdugu Bordo meri vezifesine secildiyi xeberini aldi Her seye baxmayaraq o III Henrinin xahisi ile vezifeni qebul etdi ve 1585 ci ilin iyulunadek bu vezifeni icra etdi Ikinci selahiyyet muddetinin sonunda 1585 ci ilde Bordo seherinde veba xesteliyi yayildi Bu epidemiya ve dini muharibeler 1586 ci ilde Monteni oz malikanesini iki il muddetine terk etmeye mecbur etdi Misel de Monten fransiz yazicisi ve filosofu esse ni bir edebi janr kimi populyarlasdiran Fransiz Intibah dovrunun en ehemiyyetli filosoflarindan biri Onun eserleri adi letifelerin ve avtobioqrafiyanin intellektual dusunce ile birlesmesi ile seciyyevidir Onun kutlevi hecmde yazdigi Essais eserinin terkibinde indiye qeder yazilmis en tesirli esselerden bezileri yer alib O yasadigi XVI esrin ikinci yarisinda intibah dovrune tesaduf eden intellektual optimizmin suqutuna sahidlik etmisdi Humanistlerin eserlerinin komeyi ile yeni elmi ufuqlerin acilmasinin yaratdigi imkanlar Fransada Kalvinizm Reformasiyasi sonrasi meydana gelen dini teqibler ve Din Muharibeleri 1562 1598 sebebile sarsildi Olkeni parcalayan bu qarsidurmalar fanatizm ve qeddarliqla musayiet olunan neheng siyasi dini ve vetendas muharibeleri idi Yasadigi dovrun qaygilarini ve ezablarini goren gorduklerini tenqid atesine tutan Monten heqiqetin mumkunluyunun tamamile bir xulyadan ibaret oldugu ideoloji cekisme ve parcalanma dovrunde insanoglu ve onun veziyyeti ile bagli mumkun heqiqetlere catmaq ucun ozu haqqinda yazmaga qerar vererek kitabinin girisinde Men oz kitabimin movzusuyam deye oxucuya muraciet edirdi Monten 28 fevral 1533 cu ilde Fransanin Bordo seherinde anadan olub Fransanin cenub qerbindeki Sato de Monten malikanesinde anadan olan Misel omrunun cox hissesini oz satosunda ve 50 km qerbde yerlesen Bordo seherinde kecirib Ailesinin varidatinin esasini ticaretde ugur qazanmis ulu babasi qoymusdu Onun babasi ve atasi ise fealiyyetlerini ictimai xidmet sektoruna qeder genislendirerek ailenin Fransada boyuk nufuz qazanmasina tohfe vermisdiler Montenin atasi Pyer Eykem sonradan Bordo seherinin meri vezifesini icra edirdi Usaq vaxti Monten atasinin pedaqogika ideyalarina uygun olaraq evde terbiye olunurdu ve esasen Latin dilini oyrenirdi Neticede o alti yasina qeder fransiz dilini oyrene bilmedi Tehsilini Guyenne kollecinde davam etdirdi ve buradaki sert intizam qaydalarini ve tehsili beyenmeyerek huquq tehsili aldigi Tuluza Universitetine uz tutdu Daha sonra magistraturaya daxil olaraq Fransa Parlamentinin vergi mehkemesinde calismaga basladi 24 yasli Monten orada heyatinin en elametdar hadiselerinden birini yasadi Etyen de la Boesi 1530 1563 ile tanis oldu Onlar arasinda derin intellektual ve emosional yaxinliga esaslanan bir dostluq munasibetleri yarandi Monten Dostluq haqqinda adli eserinde Etyen de la Boesi ile arasindaki munasibetleri mukemmel ve bolunmez adlandirirdi La Boesinin dizenteriyadan vaxtsiz olumu Montenin heyatinda derin bir bosluq acdi ve guman edilir ki o mehz dostunu itirmesi ile oz daxilinde hiss etdiyi boslugu doldurmaq ucun onun olumunden 6 il sonra yaziciliq fealiyyetine basladi 1565 ci ilde Monten Bordo Parlamentindeki hemkarlarindan birinin qizi Fransua de la Sossen ile sevgiden daha cox aile ve sosial mesuliyyet duygusu sebebinden evlendi Onun bu evlilikden alti qizi dogulsa da onlardan besi korpelikde oldu altincisi Leonor ise sag qaldi 1569 cu ilde Monten ilk kitabi ispaniyali rahib Reymond Zebond terefinden XV esrde yazilmis Tebii Ilahiyyat eserinin fransizca tercumesini nesr etdirdi O bunu atasinin xahisi ile etmisdi Lakin atasi boyuk ogluna Monten soyadini ve malikanesini miras qoyaraq 1568 ci ilde vefat etdi Misel de Monten 1571 1580 iller arasinda muxtelif hecmli 57 ve 37 fesilden ibaret olan Esseler in ilk iki kitabini tertib etdi Eser 1580 ci ilde Bordo seherinde nesr edilmisdir Nesrden sonra Fransadaki yeni siyasi veziyyeti beyenmeyen ve seyahet etmeye boyuk hevesi olan Monten 15 ay erzinde Fransa Almaniya Isvecre Avstriya ve Italiyani ziyaret etdi O bu seyahetinin tarixcesini ozunun Seyahet Gundeliyi nde qeyd etdi Lakin bu eser 1774 cu iledek nes olunmadi 1581 ci ilin payizinda hele Italiyada olarken Monten bir zamanlar atasinin tutdugu Bordo meri vezifesine secildiyi xeberini aldi Her seye baxmayaraq o III Henrinin xahisi ile vezifeni qebul etdi ve 1585 ci ilin iyulunadek bu vezifeni icra etdi Ikinci selahiyyet muddetinin sonunda 1585 ci ilde Bordo seherinde veba xesteliyi yayildi Bu epidemiya ve dini muharibeler 1586 ci ilde Monteni oz malikanesini iki il muddetine terk etmeye mecbur etdi Monten Esselerin nesrini boyutmeye ve redakte etmeye davam edirdi O 1588 ci ilde ucuncu kitabini yazdi ve eyni zamanda eserine heyran qalan ve sonradan onu redakte edib yayimlayan muellif Mari de Qurne ile tanis oldu Monten sonradan yazilarinda onu ovladliga goturduyu qizi adlandirirdi III Kral Henri 1589 cu ilde olduruldu ve Monten Bordo seherinin Navarrali Henriye sonradan IV Kral Henri sadiq qalmasina komek etdi Misel de Monten omrunun son illerini Essais eserinin uzerinde isleyerek kecirdi Bu dovrde o muxtelif xesteliklerle mubarize aparmali oldu ve sonda onu danismaqdan bele mehrum eden badamciqlarin iltihabi xesteliyi faringit sebebile dunyasini deyisdi O xesteliyi haqqinda danisarken yazirdi Aglin en tebii ve en mehsuldar meyvesi unsiyyetdir Unsiyyeti heyatimdaki diger butun fealiyyetlerden ustun tuturam Eger secim qarsisinda qalsa idim esitme ve danisma qabiliyyetimi itirmekdense gorme qabiliyyetimi itirmeyi secerdim Oz dovrunun en gorkemli filosoflarindan biri olan Misel de Monten 1592 ci ilde 59 yasinda oz otaginda Incilden bir hisse dinleyerken ve ibadetle mesgul olarken vefat edib Evvelce oz malikanesinin yaxinliginda defn edilen Montenin nesi sonradan Bordo seherindeki Muqeddes Antuan kilsesine kocurulub Onun yaradiciliginda humanizm esasen Plutarx ve Lukretiusun eserlerinden ilhamlanan ve muxtelif movzularda cox sayda qisa subyektiv esseler toplusu olan Esseler eserinde oz eksini tapir Montenin yaradiciliq meqsedi insanlari ve xususile de ozunu mutleq durustlukle tesvir etmek idi Montenin eserleri butun dunyada edebiyyat ve felsefe sahelerinde tedris edilir IstinadlarSankovitch T A Bell A Michel de Montaigne Encyclopaedia Britannica brit ing Encyclopaedia Britannica Inc 1768 Sankovitch T A Michel de Montaigne Encyclopaedia Britannica ing Michel de Montaigne Internet Speculative Fiction Database ing 1995 MenbeElisa Nicat Dunya felsefi irsinden yarpaqlar Baki 1991 seh 66 67 Xarici kecidler