Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nyu-York (ing. New York; New York City) qısa adı ilə NYC — Nyu-York ştatında yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatlarının əhalisinin sayına görə ən böyük şəhəri. Şəhərin ərazisi 778,2 km², əhalisi isə 2020-ci ilin siyahıyaalması ilə 8.804.190 nəfərdir. Nyu-York ştatının cənubunda yerləşən şəhər Nyu-York aqlomerasiya regionunun mərkəzidir, həmçinin ərazisinə görə dünyanın ən böyük aqlomerasiya regionudur. 2020-ci ilin statistikasına əsasən şəhər 20 milyondan çox əhali ilə həm də dünyanın ən sıx məskunlaşılan meqapolislərindən biridir. Nyu-York dünyanın mədəni, maliyyə və media mərkəzi kimi təsvir edilmişdir və ticarət, əyləncə, tədqiqat, texnologiya, təhsil, siyasət, turizm, yemək, incəsənət, dəb və idman sahələrində yer alır. Dünyanın ən çox fotoşəkil çəkilən şəhəridir.Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərərgahının yerləşdiyi Nyu-York beynəlxalq diplomatiya mərkəzlərindən biri və qlobal investorlar üçün etibarlı sığınacaqdır. Nyu-York bəzən dünyanın paytaxtı kimi təsvir edilir.
| Şəhər | |||||
| Nyu-York | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| New York | |||||
| Böyük alma, Heç vaxt yatmayan şəhər, Qotham və s. | |||||
 Saat əqrəbi istiqamətində: Midtaun Manhetten, Tayms-skver, Unisfera, Bruklin körpüsü, Aşağı Manhetten və Dünya Ticarət Mərkəzi 1, Sentral park, BMT Baş Qərərgahı və Azadlıq heykəli | |||||
 | |||||
| |||||
| Ölkə | |||||
| Ştat | Nyu-York ştatı | ||||
| Mer | Erik Adams | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Əsası qoyulub | 1624, 1626 | ||||
| Sahəsi | Ümumi: 1.223.59 km² | ||||
| Mərkəzin hündürlüyü | 11 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Sıxlığı | 11,31368 nəf./km² | ||||
| Rəsmi dili | ingilis dili | ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| Telefon kodu | 212, 347, 646, 718, 917, 929 | ||||
| Poçt indeksi | 10000–10499, 11004–11005, 11100–11499, 11600–11699 | ||||
| Nəqliyyat kodu | NY | ||||
| Digər | |||||
| Ərazisinə görə ən böyük bölgəsi | Kuins (280 km²) | ||||
| Əhalisinə görə ən böyük bölgəsi | Bruklin (2019: 2.559.903) | ||||
| ÜDM | $830 milyard (2020) | ||||
| nyc.gov | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Dünyanın ən böyük limanlarından birində yerləşən və sahəsinin 36,4%-i su ilə əhatələnmiş Nyu-York şəhəri beş borodan ibarətdir. Bu beş boro — Bruklin (Kinqs dairəsi), Kuins (Kuins dairəsi), Manhetten (Nyu-York qraflığı), Bronks (Bronks dairəsi) və Staten-Aylend (Riçmond dairəsi) 1898-ci ildə vahid bir şəhərə birləşdirilmişdir. Şəhər ABŞ-yə immiqrantlar üçün giriş qapısıdır. Nyu-Yorkda 800-ə qədər müxtəlif dildə danışılır ki, bu da onu dünyanın linqvistlik cəhətdən ən müxtəlif şəhəri edir. Nyu-Yorkda ABŞ-dən kənarda doğulmuş 3,2 milyondan çox sakin yaşayır. Buna əsasən 2016-cı ildə şəhər dünayda ən çox əcnəbi yaşayan şəhər qəbul edilmişdir. 2018-ci ilə qədər Nyu-York aqlomerasiya regionunun təxminən 1,8 trilyon ABŞ dollarlıq ümumi aqlomerasiya məhsulu (GMP) istehsal etidyi təxmin edilir və bu, ABŞ-də birinci yerdədir. Nyu-York aqlomerasiya regionu suveren dövlət olsaydı, dünyanın səkkizinci ən böyük iqtisadiyyatına sahib olardı. Şəhər dünyada ən çox milyarderin yaşadığı yerdir.
Nyu-Yorkun izləri 1624-cü ildə Yeddi Birləşmiş Əyalət Respublikasından olan kolonistlər tərəfindən Aşağı Manhettendə qurulan ticarət məntəqəsinə qədər gedib çıxır. Məntəqə 1626-cı ildə Yeni Amsterdam (nid. Nieuw Amsterdam) olaraq adlandırılmış və 1653-cü ildə şəhər statusu almışdır. Şəhər 1664-cü ildə ingilislərin nəzarətinə keçdi və İngiltərə kralı II Karl buranı qardaşı York hersoqu II Ceymsə verdikdən sonra Nyu-York adlandırıldı. Nyu-York 1673-cü ildə hollandlar tərəfindən geri alındı və bir il üç ay müddətində Nyu-Orenc adlandırıldı; 1674-cü ilin noyabrından bəri Nyu-York olaraq adlandırılır. Şəhər 1785-ci ildən 1790-cı ilə qədər ABŞ-nin paytaxtı olub, 1790-cı ildən bəri isə ABŞ-nin ən böyük şəhəri statusunu qoruyur. XXI əsrdə Nyu-York qlobal yaradıcılıq, sahibkarlıq və ekoloji davamlılıq qovşağı və azadlıq və mədəni müxtəlifliyin simvoludur. Nyu-York 2019-cu ildə dünyanın 48 şəhərindən olan 30.000-dən çox insan arasında aparılan sorğu nəticəsi ilə dünyanın ən böyük şəhəri seçildi.
Nyu-Yorku 2019-cu ildə rekord sayda — 66,6 milyon turist ziyarət etmişdi. Tayms-skver dünya əyləncə sənayesinin əsas mərkəzidir. Şəhərin bir çox görməli yerləri, göydələnləri və parkları bütün dünyada tanınır. Empayr Steyt Bildinq hündürlüyünə görə digər tikililərdən fərqlənir. Manhettenin daşınmaz əmlak bazarı dünyanın ən bahalı bazarlarından biridir. Davamlı — 7/24 xidmət göstərən Nyu-York metropoliteni 472 dəmiryol stansiyası ilə dünyanın ən böyük metropolitenidir. Şəhərdə 120-dən çox kollec və universitet, o cümlədən Kolumbiya Universiteti, Nyu-York Universiteti və yerləşir. Aşağı Manhettendə "maliyyə bölgəsi" adlanan Uoll-Strit və dünyanın iki ən böyük birjası — Nyu-York Fond Birjası və NASDAQ yerləşir.
Etimologiya
Şəhər 1664-cü ildə gələcəkdə York hersoqu olacaq İngiltərə kralı II Ceymsin şərəfinə adlandırılıb.
Tarix
Kolumbaqədərki dövr
Müstəmləkəçilikdən əvvəlki dövrdə indiki Nyu-York şəhərinin ərazisində lenapelər də daxil olmaqla alqonkin yerli amerikalılar məskunlaşmışdılar. kimi tanınan vətənlərinə Staten-Aylend, Manhetten, Bronks, Lonq-Aylendin qərb hissəsi (sonradan Bruklin və Kuins borolarına çevriləcək ərazilər daxil olmaqla) və daxil idi.
Bir avropalının ilk sənədləşdirilmiş səfəri 1524-cü ildə Fransa krallığında xidmətdə olan florensiyalı tədqiqatçı italyan olmuşdur. O, ərazininin Fransaya aid olduğunu iddia etdi və onu "Nouvelle Angoulême" (Yeni Anqoleme) adlandırdı. İmperator V Karlın göstərişi ilə səfərə çıxmış Portuqaliya kapitanı başçılıq etdiyi İspaniya ekspedisiyası 1525-ci ilin yanvarında Nyu-York limanına gəldi və "Rio de San Antonio" ("Müqəddəs Antoni çayı") adlandırdığı mənsəbinin xəritəsini tərtib etdi.
1609-cu ildə ingilis kəşfiyyatçısı Henri Hudzon Niderland Ost-Hind şirkəti üçün Şimal-Qərb keçidini axtararkən Nyu-York limanını yenidən kəşf etdi. O, ərazini on gün gəzdi və bölgəninin Niderland Ost-Hind şirkətinə aid olduğunu iddia etdi. 1614-cü ildə Keyp Kod və arasındakı ərazi Niderland tərəfindən iddia edildi və "Nieuw-Nederland" ("") adlandırıldı.
Nəhayət yerli olmayan ilk rəsmi vətəndaş olan Santo-Dominqodan şəhərə gəldi. Portuqal əsilli Rodrigez Santo-Dominqoda anadan olub, 1613–14-cü ilin qışında Manhettenə gəlib və niderlandların nümayəndəsi kimi yerli əhali ilə ticarət edib. Brodveyin 159-cu küçədən 218-ci küçəyə qədərki hissəsi onun şərəfinə "Yuan Rodrigez Vey" adlandırılıb.
Holland hökmranlığı
1625-ci ildə indiki Manhettenin ərazisində sonradan "Nieuw Amsterdam" (Yeni Amsterdam) adlandırılan daxili qalanın və tikintisinə başlandı. Yeni Amsterdam koloniyası sonradan Aşağı Manhetten kimi tanınan ərazidə yerləşirdi. Koloniya Manhettenin cənub ucundan müasir Uoll-Stritə qədər uzanırdı, burada 1653-cü ildə yerli Amerikan və Britaniya basqınlarından qorunmaq üçün 12 futluq taxta şarampole tikilmişdi. 1626-cı ildə holland general Manhetten adasını kiçik Lenape qrupu olan "Cenarsie"dən "60 quldenə" satın aldı (2018-ci ildə təxminən 900 ABŞ dolları edir). Təkzib edilmiş bir əfsanədə Manhettenin 24 dollar dəyərində şüşə muncuqlara alındığını iddia edilir.
Satın alındıqdan sonra Yeni Amsterdam yavaş-yavaş böyüdü. Köçkünləri cəlb etmək üçün Hollandiya 1628-ci ildə himayədarlıq sistemini təsis etdi, bu sistemlə Yeni Hollandiyaya 50 kolonist gətirən varlı hollandlara yerli siyasi muxtariyyət və gəlirli xəz ticarətində iştirak etmək hüququ ilə birlikdə torpaq sahələri veriləcəkdi. Bu proqram çox uğurlu olmadı.
1621-ci ildən Niderland Ost-Hind Şirkəti tərəfindən verilən səlahiyyət əsasında Yeni Niderlandda inhisarçı kimi fəaliyyət göstərirdi. 1639–1640-cı illərdə iqtisadi artımı gücləndirmək üçün Niderland Ost-Hind Şirkəti xəz ticarəti üzərindəki inhisarından əl çəkdi, bu da ərzaq, taxta, tütün və qulların artımına və ticarətinin artmasına səbəb oldu.
1647-ci ildə Yeni Niderlandın son Baş direktoru kimi fəaliyyət göstərdi. Onun fəaliyyəti dövründə Yeni Niderlandın əhalisi 2000-dən 8000-ə qədər artdı. O, içki satışı ilə bağlı qadağalar qoydu, üzərində nəzarəti ələ keçirməyə cəhd etdi və digər dini qrupların (, yəhudilər və lüteranlar da daxil olmaqla) ibadət evləri yaratmasına mane oldu. Niderland Ost-Hind Şirkəti nəyahət Stuyvesant və Yeni Amsterdam əhalisi arasındakı gərginliyi azaltmağa başladı.
İngilis hökmranlığı
1664-cü ildə heç bir əhəmiyyətli müqavimət göstərə bilməyən Stuyvesant Yeni Amsterdamı qan tökmədən polkovnik başçılıq etdiyi ingilis qoşunlarına təslim etdi. Təslim olma şərtləri ilə Hollandiya sakinlərinə müstəmləkədə qalmağa və dini azadlıqlara icazə verildi. 1667-ci ildə, İkinci ingilis-holland müharibəsindən sonra aparan danışıqlar zamanı hollandlar ingilislərdən əldə etdikləri indiki Surinamın (Cənubi Amerikanın şimal sahilində) yeni yaranmış plantasiya koloniyasını saxlamaq qərarına gəldilər və bunun müqabilində ingilislər Yeni Amsterdamı öz əllərində saxladılar. Bu qəsəbə York hersoqu II Ceymsin şərəfinə "Nyu-York" adlandırıldı. 240 km şimalında yerləşən Ceymsin Şotlandiya titulundan sonra Albani adlandırıldı. Köçürmə 1667-ci ildə II ingilis-holland müharibəsini başa çatdıran ilə təsdiqləndi.
24 avqust 1673-cü ildə Üçüncü ingilis-holland müharibəsi zamanı holland kapitan , göstərişi ilə Nyu-York koloniyasını ingilislərdən ələ keçirdi və Orenc şahzadəsi III Vilhelmdən sonra onu "Nyu-Orenc" adlandırdı.
Yerli amerikalılar arasında bir neçə qəbilələrarası müharibə və avropalılarla təmas nəticəsində yaranan bəzi epidemiyalar 1660–1670-ci illər arasında Lenape üçün əhəmiyyətli əhali itkisinə səbəb oldu. 1700-cü ilə qədər Lenape əhalisi 200 nəfərə qədər azaldı. Nyu-York XVIII əsrdə bir neçə sarı qızdırma epidemiyası yaşamış və təkcə 1702-ci ildə bu xəstəliyə görə əhalisinin 10%-ni itirmişdi.
Nyu-York əyaləti
Nyu-York 1700-cü illərin əvvəllərində Nyu-York koloniyasının bir hissəsi olaraq ticarət limanı kimi əhəmiyyətini artırdı. O həm də quldarlıq mərkəzinə çevrildi, 1730-cu ilə qədər ev təsərrüfatlarının 42%-i qul saxlayırdı, bu, indiki Cənubi Karolina ştatının Çarlston şəhəri xaricində ən yüksək faizdir. Quldarlıq Nyu-York iqtisadiyyatının ayrılmaz hissəsinə çevrildi. 1990-cı illərdə yaxınlığında yeni federal məhkəmə binasının tikintisi zamanı "African Burying Ground"un kəşfi müstəmləkə dövründə on minlərlə afrikalının ərazidə basdırıldığını göstərdi.
1754-cü ildə Kolumbiya Universiteti Aşağı Manhettendə Krall Kolleci kimi kral II Georqun göstərişi ilə tikildi.
Amerika inqilabı
1765-ci ilin oktyabrında Nyu-Yorkda keçirildi, çünki şəhərdə təşkil edilən "Azadlıq oğulları" növbəti on il ərzində orada yerləşən ingilis qoşunları ilə savaşacaqdılar.ABŞ İstiqlal müharibəsinin ən böyük döyüşü olan 1776-cı ilin avqust ayında müasir Bruklinin ərazisində baş verdi. Amerikalıların məğlub olduğu bu döyüşdən sonra ingilislər şəhəri Şimali Amerikadakı hərbi və siyasi əməliyyat bazasına çevirdilər. Şəhər ingilis qoşunlarına qatılan sadiq qaçqınlar və qaçmış qullar üçün sığınacaq idi. İngilis işğalı zamanı 10.000-ə yaxın qaçan qul şəhərə sığındı. İngilis qüvvələri 1783-cü ildə, müharibənin sonunda təxliyə edildikdə 3.000 azad edilmiş qulu Yeni Şotlandiyaya köçürmək üçün İngiltərə və Karib hövzəsində məskunlaşdırdılar. Müharibənin sülh yolu ilə həlli üçün yeganə cəhd 11 sentyabr 1776-cı ildə Bencamin Franklin də daxil olmaqla amerikalı nümayəndələr və ingilis generalı arasında Staten-Aylenddə yerləşən baş tutdu. İngilis işğalı başlayandan qısa müddət sonra Nyu-Yorkda, Aşağı Manhettenin qərb tərəfində Böyük yanğın baş verdi, yanğın də daxil olmaqla şəhərdəki binaların təxminən dörddə birini məhv etdi.
1785-ci ildə qərarı ilə müharibədən qısa müddət sonra Nyu-York şəhəri milli paytaxt elan edildi. Nyu-York əsasən ABŞ-nin sonuncu, Birləşmiş Ştatların Konstitusiyasına əsasən isə ilk paytaxtı oldu. 1789-cu ildə ABŞ-nin paytaxtı Nyu-York milli miqyasda bir neçə tədbirə ev sahibliyi etdi — ABŞ-nin ilk Prezidenti Corc Vaşinqtonun vəzifəsinə başlaması; birinci ABŞ Konqresi və ABŞ Ali Məhkəməsinin hər birinin ilk dəfə toplanması və "Hüquqlar haqqında Bill"in Uoll-Stritdə yerləşən hazırlanması. 1790-cı ilə qədər Nyu-York Filadelfiyanı ötüb ABŞ-nin ən böyük şəhəri oldu, lakin həmin ilin sonunda əsasən milli paytaxt Filadelfiyaya köçürüldü.
XIX əsr
XIX əsrdə Nyu-York şəhərinin əhalisi 60.000-dən 3,43 milyona qədər artdı. Nyu-York ştatının 1799-cu il ləğvetmə aktına əsasən, kölə anaların uşaqları azad edilməli, lakin iyirmi yaşlarının ortalarına qədər qulluqda saxlanılmalı idi. İstiqlal müharibəsindən sonra sahibləri tərəfindən azad edilən və qaçan qullarla birlikdə Manhettendə əhəmiyyətli bir azad qaradərili əhali tədricən artdı. Aleksander Hamilton və Con Cey kimi ABŞ-nin nüfuzlu qurucularının başçılığı ilə köləliyi ləğv etmək üçün çalışdı və qaradərili uşaqların təhsili üçün quruldu. 1827-ci ildə ştatda köləlik tamamilə ləğv edildi və azad qaradərililər bundan sonra ayrı-seçkiliklə mübarizə apardılar. Nyu-Yorkda irqlərarası abolisionist fəallıq davam etdi; liderləri arasında Afrika Azad Məktəbinin məzunları da var idi. Nyu-York şəhərinin əhalisi 1820-ci ildəki 123.706 nəfərdən 1840-cı ildə 312.710 nəfərə yüksəldi, onlardan 16.000-i qaradərili idi.
1830 və 1840-cı illərdə Nyu-Yorkda , Vaşinqton İrvinq, Herman Melvill, , , və Edqar Allan Po da daxil olmaqla bir neçə ABŞ ədəbiyyat xadimi yaşayıb. Müasir biznes elitasının ictimai fikirli üzvləri 1857-ci ildə ABŞ şəhərində ilk mənzərəli parka çevrilən Mərkəzi parkın qurulması üçün lobbiçilik ediblər. Böyük İrlandiya aclığı irland mühacirlərin kütləvi axınına səbəb oldu; 1860-cı ildə Nyu-Yorkda 200.000-dən çox irland yaşayırdı, bu şəhər əhalisinin dörddə birindən çox idi. Almaniyadan da geniş miqrasiya var idi; 1860-cı ildə şəhər əhalisinin 25%-ni almanlar təşkil edirdi.
İrland immiqrantlarla qaradərililər arasında iş üçün on il davam edən şiddətli rəqabətdən sonra qaradərili Nyu-York sakinlərinə və onların əmlaklarına hücumlar edildi. Üsyançılar Rəngli Yetim Sığınacağını yandırdı və 200-dən çox uşaq çox hissəsi irland mühacirlərdən təşkil olunmuş Nyu-York Polis Departamenti tərəfindən xilas edildi. Bu hadisədə ən azı 120 nəfər öldü. Beş gün ərzində 11 qaradərili kişi linç edildi və qaradərililər və Nyu-Cersiyə qaçdılar. Manhettendə qaradərili əhalinin sayı sonuncu dəfə 1820-ci ildə olduğu kimi 1865-ci ildə 10.000-dən aşağı düşdü. Ağdərili fəhlə sinfi üstünlük təşkil etdi. Liman işçilərinin qaradərili kişilərə qarşı zorakılığı doklar bölgəsində xüsusilə şiddətli idi. Bu, ABŞ tarixində vətəndaş iğtişaşlarının ən pis hadisələrindən biri idi.
Müasir dövr
1898-ci ildə müasir Nyu-York şəhəri Bruklinin (o vaxta qədər ayrı bir şəhər idi), Nyu-York dairəsinin, Riçmond dairəsinin və Kuins dairəsinin birləşməsi ilə formalaşdı. 1904-cü ildə metronun açılışı yeni şəhərin ərazilərini bir-birinə bağlamağa kömək etdi. XX əsrin birinci yarısında şəhər dünyanın sənaye, ticarət və rabitə mərkəzinə çevrildi.
1904-cü ildə "" paroxodu İst-Riverdə alov aldı və göyərtəsində olan 1021 nəfər həlak oldu. 1911-ci ildə şəhərin tarixindəki ən dəhşətli sənaye fəlakəti olan 146 işçinin ölümü ilə nəticələndi və inkişafına və fabrikin təhlükəsizlik standartlarında əsaslı təkmilləşdirməsinə təkan verdi.
Nyu-Yorkun ağdərili olmayan əhalisi 1890-cı ildə 36.620 nəfər idi. Nyu-York şəhəri XX əsrin əvvəllərində Amerikanın cənubundan Böyük köç zamanı afro-amerikalılar üçün əsas yer idi və 1916-cı ildə Nyu-York Şimali Amerikada ən böyük məskəninə çevrilmişdi. Ədəbi və mədəni həyat qadağalar dövründə çiçəkləndi. Daha böyük iqtisadi bum hündür göydələnlərin tikintisinə səbəb oldu.
Nyu-York 1920-ci illərin əvvəllərində Londonu keçərək dünyanın ən sıx urbanizasiyalaşmış ərazisinə çevrildi. Aqlomerasiya regionu 1930-cu illərin əvvəllərində 10 milyonluq sərhədi keçərək bəşər tarixində ilk oldu.Böyük böhranın çətin illərində islahatçı mer seçildi və səksən illik siyasi hökmranlıqdan sonra süqut etdi.
İkinci Dünya müharibəsi veteranlarının geri qayıtması ilə yaranmış müharibədən sonrakı iqtisadi bum Kuins və dairəsində, eləcə də Nyu-Cersidəki oxşar şəhərətrafı ərazilərdə böyük yaşayış sahələrinin inkişafına səbəb oldu. Nyu-York müharibədən zərər görmədən dünyanın aparıcı şəhəri kimi çıxdı, Uoll-Strit dünyanın dominant iqtisadi gücü oldu. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Qərargahının tikintisi 1952-ci ildə tamamlanaraq Nyu-Yorkun qlobal geosiyasi təsirini gücləndirdi və şəhərdə abstrakt ekspressionizmin yüksəlişi Nyu-Yorkun incəsənət dünyasının mərkəzi olan Parisin yerini almasını sürətləndirdi.
28 iyun 1969-cu il səhər erkən saatlarda Aşağı Manhettenin məhəlləsindəki -də baş vermiş, polis basqınına qarşı gey icmasının üzvləri tərəfindən bir sıra kortəbii və şiddətli nümayişlər idi. Onların hərəkatına və LGBT hüquqları üçün müasir mübarizəyə yol açan yeganə ən mühüm hadisə olduğu geniş şəkildə qəbul edilir. müəllifi yazırdı ki, drag-queenlər 1969-cu ilin iyun Stounvoll üsyanları zamanı ətrafdakı yeganə "transgender insanlar" idi. Nyu-Yorkdakı transgender icması Stounvoll üsyanları zamanı və ondan sonra LGBT bərabərliyi uğrunda mübarizədə mühüm rol oynamışdır.
1970-ci illərdə sənayenin yenidən qurulması səbəbindən yaranmış işsizləşmə Nyu-York şəhərində iqtisadi problemlərin və cinayət nisbətlərindən artmasına səbəb oldu. 1980-ci illərdə maliyyə sənayesindəki canlanma şəhərin iqtisadi sağlamlığını xeyli yaxşılaşdırsa da, Nyu-Yorkun cinayət nisbəti həmin onillikdə və 1990-cı illərin əvvəllərində artmağa davam etdi. 1990-cı illərin ortalarında cinayət nisbətləri yenidən hazırlanmış polis strategiyaları, iqtisadi imkanların yaxşılaşdırılması, və Asiya və Latın Amerikasından gələn yeni immiqrantlar səbəbindən kəskin şəkildə azalmağa başladı. Nyu-Yorkun əhalisi 2000-ci il siyahıyaalmasında və ardınca 2010-cu il siyahıyaalmasında tarixinin ən yüksək səviyyəsinə çatdı.
Nyu-York şəhəri 11 sentyabr 2001-ci il hücumlarında ən böyük iqtisadi ziyana və ən böyük insan itkisinə məruz qaldı. Həmin gün qaçırılan dörd təyyarədən ikisi Dünya Ticarət Mərkəzinin əkiz qüllələrinə çırpıldı, qüllələri dağıtdı və 2.192 mülki şəxs, 343 yanğınsöndürən və 71 hüquq-mühafizə orqanı əməkdaşının ölümünə səbəb oldu. Şimal qülləsi (ing. North Tower) məhv edilmiş ən hündür bina oldu.
Ərazidə yeni Dünya Ticarət Mərkəzi 1, və digər yeni binalar və infrastrukturlar tikildi. 19 iyul 1909-cu ildə Hudson terminalı olaraq açılan da terror aktları nəticəsində məhv edildi. 2003-cü il noyabrın 23-də müvəqqəti stansiya tikilib istifadəyə verildi. Şəhərin üçüncü ən böyük mərkəzi olan Santyaqo Kalatrava tərəfindən layihələndirilən 74.000 m2-lik daimi dəmir yolu stansiyası 2016-cı ildə tamamlandı. Yeni Dünya Ticarət Mərkəzi 1 Qərb yarımkürəsindəki ən hündür göydələndir və ABŞ-nin müstəqillik ili ilə əlaqədar simvolik olaraq 1.766 futluq (541,3 m) hündürlüyü ilə dünyanın altıncı ən hündür binasıdır
Aşağı Manhettenin yerləşən baş verən etirazları 17 sentyabr 2011-ci ildə başladı, qlobal diqqəti cəlb etdi və bütün dünyada sosial və iqtisadi bərabərsizliyə qarşı (ing. Occupy movement) populyarlaşdırdı.
2020-ci ilin mart ayında Manhettendə Nyu-York şəhərindəki ilk COVID-19 hadisəsi təsdiqləndi. İnfeksiya bütün dünyada geniş yayılmazdan əvvəl şəhər sürətlə Çinin Uhan şəhərini ötüb keçdi və erkən mərhələdə pandemiyanın qlobal mərkəzinə çevrildi. 2021-ci ilin mart ayına olan məlumata görə, Nyu-York şəhərində COVID-19 ilə əlaqəli 30.000-dən çox ölüm qeydə alınmışdır.
Coğrafiya
Nyu-York şəhərinin ərazisi 75.000–11.000 il əvvəl 610 metr dərinliyində böyük buzlaq örtüyünün kənarında yerləşirdi. Buzun irəli hərəkət etməsi indiki Lonq-Aylend və Staten-Aylend ərazilərinin ayrılmasına şərait yaratdı. Bu hərəkət eyni zamanda Manhetten göydələnlərinin çoxu üçün möhkəm zəmin yaratdı.
Nyu-York şəhəri ABŞ-nin şimal-şərqində, Nyu-York ştatının cənub-şərqində yerləşir. Şəhərin mənsəbində yerləşməsi ticarət limanı kimi əhəmiyyətini artırmağına kömək etmişdir. Nyu-York şəhərinin çox hissəsi Lonq-Aylend, Manhetten və Staten-Aylend adlı üç adada qurulub.
Hudzon çayı Hudzon vadisindən keçərək Nyu-York körfəzinə tökülür. Huzdon çayı şəhəri Nyu-Cersidən ayırır. Bronks və Vestçester dairəsindən axan şəhərdə tamamilə içməli sulu yeganə çaydır.
Şəhərin ümumi sahəsi 1.213.37 km²-dir. Bunun 783.84 km² hissəsi quru, 429.53 km² hissəsi isə sudur. Şəhərin ən yüksək nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 124,9 metr yüksəkliklə Staten Aylenddə yerləşən , Men isə cənubdakı şərq sahilinin ən yüksək nöqtəsidir.
İnzibati quruluş
Nyu-Yorkun 5 borosu | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Başlıq | Əhali | ÜDM † | Quru ərazi | Əhalinin sıxlığı | ||||
| Boro | Dairə | Siyahıyaalma (2020) | milyard (2012 US$) | kvadrat mil | kvadrat km | nəfər / mil2 | nəfər / km2 | |
Bronks | 1,472,654 | $ 36.938 | 42.2 | 109.3 | 34,920 | 13,482 | ||
Kinqs | 2,736,074 | $ 86.151 | 69.4 | 179.7 | 39,438 | 15,227 | ||
Nyu-York | 1,694,263 | $ 610.386 | 22.7 | 58.8 | 74,781 | 28,872 | ||
Kuins | 2,405,464 | $ 82.328 | 108.7 | 281.5 | 22,125 | 8,542 | ||
Riçmond | 495,747 | $ 14.270 | 57.5 | 148.9 | 8,618 | 3,327 | ||
| 8,804,190 | $ 830.072 | 302.6 | 783.8 | 29,095 | 11,234 | |||
| 20,215,751 | $ 1,724.759 | 47,126.4 | 122,056.8 | 429 | 166 | |||
| † ÜDM = Ümumi Daxili Məhsul Mənbə: və boroların ayrı-ayrı məqalələri | ||||||||
Nyu-York şəhəri bəzən kollektiv şəkildə "Beş boro" adlanır.
Əgər boroların hər biri ayrı şəhər olsaydı, dörd boro — Bruklin, Kuins, Manhetten və Bronks ABŞ-nin ən sıx məskunlaşılan on şəhəri arasında olardı (Staten-Aylend 2020-ci ilin statistikasına əsasən, 37-ci yerdə olardı). Bu borolar ABŞ-nin ən sıx məskunlaşılan dörd dairəsi ilə həmsərhəddir: Nyu-York (Manhetten), Kinqs (Bruklin), Bronks və Kuins.
Manhetten
![image]()
Aşağı və Midtaun Manhettenin 2017-ci ildə "" peykindən çəkilmiş şəkli
Manhetten (Nyu-York dairəsi) coğrafi baxımdan ən kiçik və əhalinin ən sıx məskunlaşdığı borodur. Mərkəzi park və şəhərin əksər göydələnləri burada yerləşir və bəzən yerli ifadədə "The City" adlanır. Manhetten 2017-ci ildə hər kvadrat km-ə 27.812 nəfərlə ABŞ şəhərləri arasında əhali sıxlığına görə yuxarı qiymətləndirildi.
Manhetten Nyu-York şəhərinin mədəni, inzibati və maliyyə mərkəzidir və bir çox transmilli şirkətlərə, BMT Baş Qərərgahına, Uoll-Stritə və bir sıra mühüm universitetlərə ev sahibliyi edir. Manhetten həmçinin çox vaxt dünyanın maliyyə və mədəniyyət mərkəzi kimi təsvir edilir.
Rayonun çox hissəsi Manhetten adasında, Hudzon çayının mənsəbində yerləşir. Bir neçə kiçik adalar da Manhetteni təşkil edir, o cümlədən şərqdə , və , cənubda və Liberti adası.
Manhetten adası üç hissəyə bölünür: Aşağı, Midtaun və .
Manhetten rayonuna həmçinin adlı kiçik məhəllə də daxildir. Nyu-York şəhərinin qalan dörd borosu ümumi olaraq "Xarici borolar" adlanır.
Bruklin
Bruklin (Kinqs dairəsi) Lonq-Aylendin qərbində yerləşən şəhərin ən sıx məskunlaşılmış bölgəsidir. Bruklin mədəni, sosial və etnik müxtəlifliyi, azad incəsənəti, fərqli məhəllələri və fərqli memarlıq irsi ilə tanınır. Aşağı Bruklin "Xarici borolar"ın ən böyük mərkəzi məhəlləsidir. Rayonun 1870-ci illərdə ABŞ-də ən erkən əyləncə məkanlarından biri kimi qurulmuş də daxil olmaqla uzun sahil sahili var. və Bruklindəki ən böyük iki parkdır. 2010-cu ildən Bruklin sahibkarlıq və yüksək texnologiyalı startap firmalarının və postmodern incəsənət və dizaynın inkişaf edən mərkəzinə çevrilmişdir.
Kuins
Bruklinin şimal-şərqində, Lonq-Aylenddə yerləşən Kuins (Kuins dairəsi) coğrafi baxımdan ABŞ-nin ən böyük borosu və etnik müxtəliflik baxımından dünyanın ən etnik müxtəlifliyə sahib şəhər ərazisidir. Tarixən hollandlar tərəfindən qurulan kiçik şəhər və kəndlərdən ibarət rayon o vaxtdan bəri həm ticarət, həm də yaşayış məskəni kimi tanınıb. ABŞ-nin ən işlək üç hava limanından ikisi, Con Kennedi adına Beynəlxalq Hava Limanı və Kuinsdə yerləşir. Üçüncü hava limanı Nyu-Cersi ştatının Nyuark şəhərində yerləşən .
Bronks
Bronks (Bronks dairəsi) Nyu-Yorkun ən şimal bölgəsidir. Bronks və -ə ev sahibliyi edir. Həmçinin burada 1.07 km² ərazini əhatə edən və 6.000-dən çox heyvanın yaşadığı dünyanın ən böyük metropoliten zooparkı yerləşir. Bronks hip hop musiqisinin yarandığı yerdir. 1,122 hektar ərazi ilə Nyu-Yorkdakı ən böyük parkdır.
Staten-Aylend
Staten-Aylend (Riçmond dairəsi) beş boro arasında ən şəhərətrafı bölgədir. Staten-Aylendin mərkəzində 45 km gəzinti yolları və meşələrlə birlikdə 10 km² ərazini əhatə edən yerləşir. 1984-cü ildə adanın təbii torpaqlarını qorumaq üçün yaradılmış Qrinbelt yeddi şəhər parkından ibarətdir.
-
![image]()
, may 2017-ci il -
![image]()
Bronksda yerləşən Grand Concourse, fevral 2018-ci il -
![image]()
Dünyanın ən işlək bərə sistemi olan
Memarlıq
Nyu-Yorkda 1656-cı ilə aid tutmuş müasir Dünya Ticarət Mərkəzi 1-ə qədər memarlıq baxımından diqqətəlayiq binalar var.
Manhetten hündür göydələnləri ilə tanınır, şəhər dünyanın bir neçə ən hündür binasına ev sahibliyi edib. 2019-cu ildə Nyu-Yorkda 6.455 çoxmərtəbəli bina var idi ki, bu da Honqkonq və Seuldan sonra dünyada üçüncü sıradır. 2011-ci ilə qədər 550 tamamlanmamış binanın hündürlüyü ən azı 100 metr idi, 200 metrdən daha yüksək olan 50-dən çox tamamlanmış göydələn var. Bunlara neoqotika memarlığının erkən nümunəsi Vulvort Bildinq daxildir; tikintisi 1913-cü ildə tamamlandı, 17 il ərzində dünyanın ən hündür binası oldu.
Kraysler binası (1930) və Empayr Steyt binası (1931) üslubundadır. ABŞ-də beynəlxalq üslubun yüksək təsirli nümunəsi fəsadına görə digərlərindən fərqlənən (1957). (2000) Amerika göydələnlərindəki yaşıl dizaynın nümunəsidir və dizaynına görə və AIA Nyu-York Ştatından mükafat almışdır.
Nyu-Yorkdakı yaşayış məhəllələrində əsasən sıx məskunlaşma müşahidə olunur. Lakin daha az sakinli məhəllələr də var. Riverdeyl (Bronksda), Ditmas Park (Bruklində) və Duqlaston (Kuinsdə) kimi məhəllələrdə viktorian kimi stillərdə böyük subay ailə evləri geniş yayılmışdır.
1835-ci ildə baş vermiş Böyük yanğından sonra taxta evlərin tikintisi məhdudlaşdırıldı və beləcə, daş və kərpic şəhər evlərinin tikinti materiallarına çevrildi. Bağ evləri 1920-ci illərdə Cekson-Hayts kimi ucqar ərazilərdə məşhurlaşdı.
2014-cü ildə verdiyi məlumatda Nyu-Yorkda "hündür binalar üçün təhlükənin əvvələr qiymətləndiriləndən bir qədər aşağı olduğu" qeyd edilmişdir.
İqlim
| Nyu-York şəhərinin iqlim diaqramı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Y | F | M | A | M | İn | İl | A | S | O | N | D |
91 4 -2 | 81 6 -1 | 109 10 2 | 104 17 8 | 102 22 13 | 114 27 18 | 117 29 21 | 117 28 21 | 109 24 17 | 112 18 11 | 91 12 6 | 112 7 1 |
| Temperatur °C-ilə • Yağıntının miqdarı mm-ilə | |||||||||||
əsasən, 0 °C izotermindən istifadə edərək, Nyu-York şəhəri (Cfa) malikdir və beləliklə, bu kateqoriyaya malik Şimali Amerika qitəsində ən şimalda yerləşən böyük şəhərdir. Şimal və qərbə yaxın ərazilər və (DFA) arasında keçid zonasında yerləşir. görə, şəhər malik olaraq təyin olunur.
Qışda hava soyuq və rütubətli olur. Şəhərin ən soyuq ayı olan yanvarda gündəlik orta temperatur 0,9 °C-dir. Temperatur adətən qışda −12 °C-ə düşür, hətta ən soyuq qış ayında bir neçə gün ərzində −16 °C-ə qədər düşür. Yaz və payız ayları dəyişkəndir, sərindən istiyə qədər dəyişir, baxmayaraq ki, temperatur adətən aşağı rütubətlə mülayimdir. Yay ayları adətən isti və rütubətlidir, iyulda gündəlik orta temperatur 25,3 °C təşkil edir.
Şəhərin gecə temperaturu təsiri ilə tez-tez artır. Havanın günorta temperaturu hər yayda orta hesabla 17 gün ərzində 32 °C, bəzi illərdə isə 38 °C-i keçir, baxmayaraq ki, bu, son dəfə 18 iyul 2012-ci ildə baş verən nadir haldır. Eynilə, −18 °C göstəricisi də son dərəcə nadirdir, sonuncu dəfə 14 fevral 2016-cı ildə müşahidə edilib. Yüksək temperaturlar 9 fevral 1934-cü ildə qeydə alınmış −26 °C və 9 iyul 1936-cı ildə qeydə alınmış 41 °C-dir. Rekord gündəlik maksimum soyuq 30 dekabr 1917-ci ildə −17 °C və əksi, rekord gündəlik minimum isti 2 iyul 1903-cü ildə 31 °C olmuşdur. Yaxınlıqdakı Atlantik okeanın orta su temperaturu fevralda 4,3 °C ilə avqustda 23,4 °C arasında dəyişir.
Şəhərə hər il 1.260 mm yağıntı yağır ki, bu da il ərzində nisbətən bərabər şəkildə yayılır. 1991 və 2020-ci illər arasında qışda qarın orta hündürlüyü 76 sm olmuşdur; bu göstərici illər arasında mühüm dərəcədə dəyişir. Nyu-York bölgəsində qasırğalara və tropik tufanlara nadir rast gəlinir.Sendi qasırğası 29 oktyabr 2012-ci il axşamı Nyu-Yorka dağıdıcı fırtına gətirdi, Aşağı Manhettendə və şəhərin digər ərazilərində çoxsaylı küçələri, tunelləri və metro xətlərini su basdı və şəhər və şəhərətrafı ərazilərdə bir çox yerlərin elektrik enerjisini kəsildi. Fırtına və onun dərin təsirləri gələcəkdə baş verə biləcək belə bir başqa hadisənin dağıdıcı nəticələrinin riskini minimuma endirmək üçün şəhərin və aqlomerasiya regionunun sahilləri ətrafında dəniz səddlərinin və digər sahil maneələrinin tikintisinin müzakirəsinə səbəb oldu.
Qeyd edilən ən soyuq ay 1857-ci ilin yanvarıdır, orta temperatur −6,9 °C, ən isti aylar isə 1825-ci ilin iyulu və 1999-cu ilin iyuludur, hər ikisinin orta temperaturu 27,4 °C təşkil edir. Qeyd edilən ən isti illər 2012 və 2020-ci illərdir, hər ikisinin orta temperaturu 13,9 °C-dir. Qeyd edilən ən quraq ay 0,51 mm yağıntı ilə 1949-cu ilin iyunudur. Ən yağışlı ay isə 481 mm yağıntı ilə 2011-ci ilin avqustu olub. Qeydlərdəki ən quraq il 663 mm yağıntı ilə 1965-ci ildir. Ən yağışlı il isə 2.046 mm yağıntı ilə 1983-cü il olmuşdur. Qeyd edilən ən qarlı ay 94 sm ilə 2010-cu ilin fevralıdır. Ən qarlı mövsüm 192 sm qarla 1995 – 1996-cı illərin iyul-iyun aylarıdır. Ən az qarlı mövsüm isə 5.8 sm qarla 1972 – 1973-cü illər olmuşdur. Ən erkən mövsümi qar yağışı oktyabrın 10-da, həm 1979, həm də 1925-ci ildə baş verib. Ən son mövsümi qar yağışı isə mayın 9-da həm 2020, həm də 1977-ci ildə baş vermişdir.
Aşağıda şəhərin iqliminin orta və minimum temperaturu 1991 – 2020-ci illər arası məlumatlar əsasında, maksimum temperaturu isə 1869-cu ildən bəri aparılan müşahidələr əsasında hazırlanmışdır.</ref>
| Nyu-York şəhərinin iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Göstərici | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Mütləq maksimum, °C | 22 | 26 | 30 | 36 | 37 | 38 | 41 | 40 | 39 | 34 | 29 | 24 | 41 |
| Maksimum orta, °C | 4,2 | 5,7 | 9,9 | 16,6 | 21,9 | 26,5 | 29,4 | 28,5 | 24,6 | 18,1 | 12,2 | 6,8 | 17 |
| Orta temperatur, °C | 0,9 | 2,2 | 6,0 | 12,1 | 17,3 | 22,2 | 25,3 | 24,5 | 20,7 | 14,4 | 8,9 | 3,9 | 13,2 |
| Minimum orta, °C | −2,3 | −1,4 | 2,1 | 7,5 | 12,8 | 18 | 21,2 | 20,5 | 16,8 | 10,8 | 5,6 | 1 | 9,4 |
| Mütləq minimum, °C | −21 | −26 | −16 | −11 | 0 | 7 | 11 | 10 | 4 | −2 | −15 | −25 | −26 |
| Yağıntı norması, mm | 92 | 81 | 109 | 104 | 101 | 115 | 117 | 116 | 109 | 111 | 91 | 111 | 1,258 |
| Mənbə: NOAA və "Weather Atlas" | |||||||||||||
| Nyu-York şəhərinin orta dəniz temperaturu | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ay | Yan | Fev | Mar | Apr | May | İyn | İyl | Avq | Sen | Okt | Noy | Dek | İl |
| Orta dəniz temperaturu, °C | 5.4 | 4.3 | 4.5 | 7.3 | 11.4 | 18.1 | 22.3 | 23.4 | 21.2 | 17.2 | 12.4 | 8.4 | 13.0 |
| Mənbə: "Weather Atlas" | |||||||||||||
Parklar
Nyu-York şəhəri ABŞ Milli Park Xidməti, NYS OPRHP və Nyu York Şəhər Parkları və İstirahət Departamenti tərəfindən idarə olunan kompleks park sisteminə malikdir. 2018-ci ildə "ParkScore" reytinqinə əsasən Nyu-Yorkdakı park sisteminin ABŞ şəhərləri arasında 9-cu sırada olduğu bildirildi.
Milli parklar
Geytvey Milli İstirahət Bölgəsi ümumilikdə 110 km2-dən çox ərazini əhatə edir, onun əksəriyyəti Nyu-York şəhəri ilə əhatə olunub. Bruklin və Kuinsdə əksəriyyəti də daxil olmaqla 36 km2-dən çox bataqlıq ərazi, adalar və su sahəsi var.
Milli Park Xidməti tərəfindən qorunur. Manhetten adasındakı federal idarə nəzarətində olan tarixi yerlərə ; ; ; ("Grant's Tomb"); və daxildir. Yüzlərlə özəl mülklər Milli Tarixi Abidə olaraq siyahıya alınmışdır.
Dövlət parkları
Nyu York şəhərində yeddi dövlət parkı var. Onlardan bəziləri aşağıdakılardır:
- "Clay Pit Ponds State Park Preserve" — geniş atçılıq yollarını özündə birləşdirən təbii ərazi.
- "Riverbank State Park" — Hudzon çayı üzərində 11 hektarlıq ərazi.
- "Marsha P. Johnson State Park" — Bruklin və Manhettendə yerləşən Marşa P. Consonun şərəfinə adlandırılan İst-River çayı ilə həmsərhəd olan dövlət parkı.
Şəhər parkları
Nyu-Yorkda 110 km2-dən çox ərazini əhatə edən şəhər parkı və 23 km-lik ictimai çimərlik var. Şəhərdəki ən böyük şəhər parkı 1.122 hektarlıq ərazini əhatə edən Bronksda yerləşən "Pelham Bay" parkıdır. Şəhər parklarının bəziləri aşağıdakılardır:
- Mərkəzi park — Manhettenin orta hissəsində yerləşən 3,41 km2-lik ərazini əhatə edən park. Mərkəzi park 2013-cü ildə 40 milyon ziyarətçi ilə ABŞ-də ən çox ziyarət edilən şəhər parkı olmuşdur və dünyada ən çox çəkiliş edilən məkanlardan biridir. Parkda çoxlu attraksionlar var; bir neçə göl və gölməçə, iki buz meydançası, Mərkəzi park zooparkı, Konservatoriya bağı və 0,43 km2-lik "Jackie Onassis" su anbarı. Görməli yerlələrə təbiət mərkəzi olan Belvedere qalası, İsveç Kottec Marionette Teatrı və tarixi Karusel daxildir.
- — Aşağı Manhettenin bölgəsində yer. Parkın şimal qapısında yerləşən "Washington Square Arc" həm Nyu-York Universitetinin, həm də Qrinviç-Villicin simvoludur.
- — bu parkda 36 hektarlıq çəmənlik, göl və geniş meşəlik ərazi var.
- — Kuinsdəki bu park 363 hektar ərazi ilə şəhərin dördüncü ən böyük parkıdır, 1939-cu il və 1964-cü il Nyu-York ümumdünya sərgilərinə ev sahibliyi edib.
- Bronksun ərazisinin beşdə birindən çoxu (28 km2) Pelham Bay parkı, Van Cortlandt parkı, Bronks zooparkı və Nyu-York Nəbatat Bağı da daxil olmaqla açıq sahələr və parklar üçün ayrılıb.
- — Staten-Aylenddə yerləşən bu park tarixi əhəmiyyət daşıyır. Nyu-Yorkdakı ən böyük yerli Amerika qəbiristanlığı olan tarixi "Burial Ridge" də bu parkdadır.
Hərbi bazalar
Bruklin əməliyyatlarından başqa ABŞ Silahlı Qüvvələrinin Nyu-Yorkdakı tək aktiv əməliyyat bazası olan -a ev sahibliyi edir. Burada həm də 1179-cu Nəqliyyat briqadası, 722-ci Aviasiya Tibb eskadrilyası və hərbi giriş emal stansiyası yerləşir.
Demoqrafiya
| Tarixi demoqrafiya | 2020 | 2010 | 1990 | 1970 | 1940 |
|---|---|---|---|---|---|
| 30.9% | 33.3% | 43.4% | 64.0% | 92.1% | |
| Hispaniklər | 28.3% | 28.6% | 23.7% | 15.2% | 1.6% |
| Afroamerikalılar | 20.2% | 22.8% | 28.8% | 21.1% | 6.1% |
| Asiyalılar və | 15.6% | 12.6% | 7.0% | 1.2% | 0.2% |
| Yerli amerikalılar | 0.2% | 0.2% | 0.4% | 0.1% | N/A |
| Çox irqlilər | 3.4% | 1.8% | N/A | N/A | N/A |
| Tarixi əhali | ||
|---|---|---|
| İl | Əh. | ±% |
| 1698 | 4.937 | — |
| 1712 | 5.840 | +18.3% |
| 1723 | 7.248 | +24.1% |
| 1737 | 10.664 | +47.1% |
| 1746 | 11.717 | +9.9% |
| 1756 | 13.046 | +11.3% |
| 1771 | 21.863 | +67.6% |
| 1790 | 49.401 | +126.0% |
| 1800 | 79.216 | +60.4% |
| 1810 | 119.734 | +51.1% |
| 1820 | 152.056 | +27.0% |
| 1830 | 242.278 | +59.3% |
| 1840 | 391.114 | +61.4% |
| 1850 | 696.115 | +78.0% |
| 1860 | 1.174.779 | +68.8% |
| 1870 | 1.478.103 | +25.8% |
| 1880 | 1.911.698 | +29.3% |
| 1890 | 2.507.414 | +31.2% |
| 1900 | 3.437.202 | +37.1% |
| 1910 | 4.766.883 | +38.7% |
| 1920 | 5.620.048 | +17.9% |
| 1930 | 6.930.446 | +23.3% |
| 1940 | 7.454.995 | +7.6% |
| 1950 | 7.891.957 | +5.9% |
| 1960 | 7.781.984 | −1.4% |
| 1970 | 7.894.862 | +1.5% |
| 1980 | 7.071.639 | −10.4% |
| 1990 | 7.322.564 | +3.5% |
| 2000 | 8.008.278 | +9.4% |
| 2010 | 8.175.133 | +2.1% |
| 2020 | 8.804.190 | +7.7% |
| Note: Census figures (1790–2010) cover the present area of all five boroughs, before and after the 1898 consolidation. For New York City itself before annexing part of the Bronx in 1874, see . | ||
Nyu-York şəhəri 8.804.190 nəfər əhali (2020) ilə ABŞ-nin ən sıx məskulaşılmış şəhəridir. ABŞ-nin ən çox əhalisi olan ikinci şəhəri və daha kiçik ərazisi olan Los-Anceleslə müqayisədə Nyu-Yorkda iki dəfə daha çox insan yaşayır. Nyu-York 2010–2020-ci illər aralığında ABŞ-nin istənilən şəhərinin onillik əhali artımından və digər ən böyük dörd şəhər — Los-Anceles, Çikaqo, Hyuston və Finiksin ümumi əhali artımından daha çox əhali artımı yaşayıb. Nyu-York şəhərinin əhalisi Nyu-York ştatının əhalisinin təxminən 44%-ni,Nyu-York aqlomerasiya regionunun əhalisinin təxminən 39%-ni təşkil edir. 2020-ci ildə Nyu-Yorkun sakinlərinin əksəriyyəti — 5.141.538 nəfəri və ya 58,4%-i Lonq-Aylend, Bruklin və ya Kuinsdə yaşayırdı.
Əhali sıxlığı
2017-ci ildə şəhərin təxmini əhali sıxlığı hər kvadrat kilometrə 11.000 nəfər təşkil edirdi. Manhettenin 2017-ci ildəki əhali sıxlığı hər kvadrat km.-ə 28.154 nəfər idi ki, bu da ABŞ şəhərlərinin sıxlığına görə ən yüksəyidir. ABŞ-də ikinci, üçüncü və dördüncü yerləri tutan üç ən sıx yer də Nyu-Yorka aiddir: müvafiq olaraq Bruklin, Bronks və Kuins.
İrqlər və etnik mənsubiyyətlər
2020-ci ildə şəhərin əhalisinin 30,9%-i ağdərili, 28,7%-i hispanik, 20,2%-i afroamerikalı, 15,6%-i asiyalı və 0,2%-i yerli amerikalı idi. Əhalinin 3,4%-i birdən çox irqə mənsubdur. Nyu-York tarix boyu ABŞ-yə mühacirlər üçün giriş qapısı olmuşdur. 1892-ci ildən 1924-cü ilə qədər 12 milyondan çox avropalı immiqrant gəlmişdi. "" termini ilk dəfə tərəfdəki sıx məskunlaşmış immiqrant məhəllələrini təsvir etmək üçün istifafə edilmişdir. 1900-cü ilə qədər ən böyük mühacir qrupu idilər, ardınca , yəhudilər və gəlirdi. 1940-cı ilə qədər ağdərililər şəhər əhalisinin 92%-ni təşkil edirdi.
Şəhər əhalisinin təqribən 37%-i əcnəbilərdir və 2013-cü ilə qədər şəhərdəki bütün uşaqların yarısından çoxu yerli olmayan analar tərəfindən doğulub. Nyu-Yorkda heç bir ölkə və ya mənşə bölgəsi üstünlük təşkil etmir. 2011-ci ilə qədər şəhərdə xarici əsilli sakinlərin on ən böyük mənbəyi Dominikan Respublikası, Çin, Meksika, Qayana, Yamayka, Ekvador, Haiti, Hindistan, Rusiya və Trinidad və Tobaqo idi.Banqladeş əsilli mühacirlər isə 2011-ci ilə qədər 74.000-dən çox olmamaqla şəhərdə ən sürətlə böyüyənlərdən birinə çevrilmişdir.
2010-cu ilin siyahıyaalmasına görə Nyu-Yorkdakı asiyalı amerikalıların sayı bir milyondan çoxdur ki, bu da San-Fransisko və Los-Ancelesdəkilərin ümumi sayından daha çoxdur. Nyu-York ABŞ-nin şəhərləri arasında ən çox asiyalı yaşayan şəhərdir. Nyu-Yorkun Kuins bölgəsi ştatın ən böyük Asiya əsilli amerikalının və Birləşmiş Ştatlardakı ən böyük And əhalisinin (kolumbiyalı, ekvadorlu, perulu və boliviyalı) məskunlaşdığı yerdir və eyni zamanda dünyanın ən etnik cəhətdən müxtəlif şəhər ərazisidir. Çin əhalisi Nyu-York ştatında ən sürətlə böyüyən millətdir; və çinlilər üçün ənənəvi yerlərdir. Həmçinin Nyu-York meqapolis bölgəsində və Nyu-York ştatında çinli immiqrantlar daha çoxdur. Çin əsilli immiqrantlar şəhər və şəhərətrafı ərazilərdə məskunlaşmağa davam edir.
2012-ci ildə Nyu-York şəhərinin 6,3%-i çinli idi, təxminən dörddə üçü Lonq-Aylend, Kuins ya da Bruklində yaşayırdı.Koreyalılar şəhər əhalisinin 1,2%-ni, yaponlar isə 0,3%-ni təşkil edirdi.Filippinlilər 0,8% ilə ən böyük Cənub-Şərqi Asiya etnik qrupu idi. Əhalinin 0,2%-ni təşkil edən vyetnamlılar ikinci yerdədir. Hindlilər Cənubi Asiyalı ən böyük etnik qrupdur, belə ki şəhər əhalisinin 2,4%-ni təşkil edirlər. və pakistanlılar müvafiq olaraq 0,7% və 0,5% təşkil edirlər. Kuins Asiya hindliləri, koreyalılar, filippinlilər, malayziyalılar və digər Cənub-Şərqi asiyalıların üstünlük verdiyi məskunlaşma məntəqəsidir. Bruklin isə çoxlu sayda Qərbi Hindistan və Asiya hindli immiqrantları qəbul edir.
Nyu-York şəhəri ABŞ şəhərləri arasında ən çox avropalı və hispanik olmayan ağdərili əhaliyə malikdir. 2017-ci ildə hispanik olmayan ağdərili əhalisi 2,7 milyon olan Nyu-York Los-Anceles (1,1 milyon), Çikaqo (865.000) və Hyustonunkunun (550.000) cəmindən daha çoxdur. Hispanik olmayan ağ əhali 1940-cı ildə 6,6 milyon nəfər idi. Bu say daha çox 2010-cu ildə artmağa başladı.
Şəhərdə yaşayan Avropa diasporu çox müxtəlifdir. 2012-ci ilin statistikasına əsasən, təxminən 560.000 italyan, 385.000 irland, 253.00 alman, 223.00 rus, 201.000 polyak və 137.000 ingilis var idi. Bundan əlavə, yunanlar və fransızların hər birinin 65.000, macarların isə 60.000 nəfər olduğu təxmin edilir. Ukraynalılar və şotlandların sayı müvafiq olaraq 55.000 və 35.000 nəfər olub. 2010-cu ilin statistikasına əsasən, ispanlar isə 30.838 nəfər olmuşdur.
Norveç və isveç əsillilərin hər ikisi təxminən 20.000, çex, litva, portuqal, şotland-irland və uelslilərin hamısının sayı isə 12.000 ilə 14.000 arasında olmuşdur.Ərəblərin sayı isə 16.000-dən çoxdur, ən sıx məskunlaşdıqları ərazi isə Bruklindir. Mərkəzi asiyalılar, ilk növbədə özbəklər şəhərin sürətlə böyüyən seqmentidir, onların sayı 30.000-dən çoxdur.Mərkəzi Asiya immiqrantlarının əksəriyyəti Kuins və yaxud Bruklində məskunlaşır. Albanlar isə daha çox Bronksda məskunlaşıb.
2012-ci ildə şəhərdə yəhudilərin sayı 1,5 milyondan çox idi. Bu da İsraildən kənarda olan ən çox yəhudinin yaşadığı yerdir.
Ekvador, Kolumbiya, Qayana, Peru və Braziliya 2013-cü ildə Cənubi Amerikadan Nyu-Yorka qanuni immiqrantlar üçün əsas mənbə ölkələri olub. Karib hövzəsindən Dominikan Respublikası, Yamayka, Haiti və Trinidad və Tobaqo; Afrikadan Misir, Qana və Nigeriya; Mərkəzi Amerikadan isə Salvador, Honduras və Qvatemala immiqrantların mənbə ölkələridir.Puerto-Rikodan gələn immiqrantların sayı isə 2013-cü ildə təxminən 1,3 milyon idi.
2010-cu ildən Avstraliyadan gələnlərin sayı da sürətlə çoxalmağa davam edir. 2011-ci ildə Nyu-Yorkda təxminən 20.000 avstraliyalı var idi, bu da 2005-ci ildəki 5.537 nəfərdən dörd dəfə çoxdur. Bu fərqli etnik mənsubiyyətə sahib əhalinin öz məhəllələri də var. Misal olaraq Şri-Lanka, Seneqal, Qayana, Pəncab, Polşa, Rusiya, Koreya, Çin və s. məhəllələrini göstərmək olar.
Cinsi oriyentasiya
Nyu-York aqlomerasiya regionunda 570.000-dən çox homoseksual və biseksual insan yaşayır, bu, ABŞ-də və dünyada ən çoxlardan biridir. Nyu-Yorkda eynicinsli evlilik 24 iyun 2011-ci ildə qanuniləşdirilib və 23 iyul 2011-ci ildən qüvvəyə minib.
Hər il keçirilən gey praydı Beşinci prospektdən başlayır və Qriviç-Villicdə bitir. Bu, hər il iyun ayında baş tutur və prayda on minlərlə iştirakçı və milyonlarla küçə tamaşaçıları qatılır.
indiyə qədərki ən böyük LGBT paradı idi, belə ki, paradın 150.000-dən çox iştirakçısı və 5 milyondan çox tamaşaçısı var idi. Nyu-York şəhəri həm də Manhetten və Kuinsdə cəmləşmiş 50.000-dən çox transgenderə ev sahibliyi edir və bu da dünyanın ən çoxudur. LGBTQ tarixində ən böyük transgender paradı 14 iyun 2020-ci ildə Nyu-Yorkda baş tutmuş və təqribən 15.000–20.000 arası iştirakçını cəlb etmişdir.
Din
Xristianlıq
Əsasən Qərbi Avropa missioner fəaliyyətinin və müstəmləkəçiliyinin nəticəsi ilə Xristianlıq Nyu-Yorkda da böyük dindir.Roma katolikliyi ən böyük Xristian məzhəbidir (33%), ardınca protestantlıq (23%) və digər xristianlar gəlir (3%). Roma Katolik əhalisinə ilk növbədə Nyu York Roma Katolik Baş Yeparxiyası və Bruklin Yeparxiyası xidmət edir. şəhərdəki protestantlığın ən böyük qoludur (9%), ardınca əsas protestentizm gəlir (8%). Evangelizmdə ən böyük qrupdur; Əsas protestantizmdə islah edilmiş protestantlar ən böyük alt dəstəni təşkil edir. Əhalinin təqribən 1%-i mormondur. Amerika Ortodoks Katolik kilsəsi 1927-ci ildə Nyu-Yorkda yaradılmışdır.
İudazim
Təxminən 1,1 milyon yəhudinin yarısından çoxu Bruklində yaşayır, şəhərdəki ikinci ən böyük dindir və İsrailin Təl-Əviv şəhərindən kənarda yaşayan ən çox yəhudiyə sahib şəhər Nyu-Yorkdur. Yəhudilərin şəhər əhalisinin 18,4%-ni, dini demoqrafik tərkibin isə 8%-ni təşkil edir. Qeydə alınmış ilk yəhudi köçkün 1654-cü ilin avqust ayında Hollandiyadan passportla gələn . Rusiya çarı II Aleksandrın ölümündən sonra 1881-ci ildən başlayan 36 illik ABŞ-yə yəhudi köçünün ən böyük dalğası yaşandı. 2012-ci ildə ən böyük yəhudi məzhəbləri ortodoks, və idi. icmaları ərazidə üstünlük təşkil edir.
İslam
İslam Nyu-York şəhərində Xristianlıq və İudaizmdən sonra üçüncü ən böyük din olaraq yer alır. Hesablamalara görə, şəhərin dövlət məktəblərində oxuyan şagirdlərin 10%-i də daxil olmaqla şəhərdə 600.000–1.000.000 arası müsəlman əhali var. ABŞ müsəlmanlarının təqribən 22,3%-i Nyu-York şəhərində yaşayır. Bruklindəki Powers Street məscidi ABŞ-də davamlı olaraq fəaliyyət göstərən ən qədim məscidlərdən biridir və Nyu-York şəhəri və ştatında ilk İslam təşkilatıdır.
Hiduizm və digər inanclar
Nyu-Yorkdakı bu üç böyük dini qrupdan sonra Hinduizm, Buddizm, Siqhizm, Zərdüştilik və bir sıra digər dinlər, eləcə də ateizm gəlir. 2014-cü ildə Nyu-York əhalisinin 24%-inin heç bir dinə mənsub olmadıqları müəyyən edildi; əhalinin 3%-dən bir qədər çoxu isə ateist idi.
Sərvət və gəlir fərqi
Nyu-York şəhəri digər böyük şəhərlər kimi Cini indeksinə əsasən 0,55-lik gəlir fərqinə malikdir. 2014-cü ilin birinci rübündə Nyu-York dairəsində (Manhetten) orta həftəlik əmək haqqı 2.749 dollar təşkil edib ki, bu da ABŞ-nin böyük ştatları arasında ən yüksək məbləği təmsil edir. 2017-ci il etibarıyla Nyu-York şəhərin keçmiş meri də daxil olmaqla 103 milyarder ilə dünyanın bütün şəhərləri arasında ən çox milyarderin yaşadığı yer idi. Həmçinin 2014-cü ildə ABŞ-nin ən böyük şəhərləri arasında sakinlərin 4,6%-i ilə milyonçuların sayına görə birinci yerdə olub. Nyu-York sakinlərindən gəlir vergisi (təxminən 3%) alan ABŞ-nin nisbətən az şəhərlərindən biridir. 2018-ci ildə Nyu-Yorkda 78.676 evsiz var idi.
İqtisadiyyat
| Nyu-Yorkdakı ən böyük ictimai şirkətlər (2015-ci ilin gəlirlərinə görə sıralanmışdır) Nyu-York və ABŞ sıralaması ilə | |||||
| NY | Şirkət | ABŞ | |||
| 1 | 13 | ||||
| 2 | JPMorgan Chase | 23 | |||
| 3 | 29 | ||||
| 4 | 40 | ||||
| 5 | 49 | ||||
| 6 | Pfizer | 55 | |||
| 7 | 61 | ||||
| 8 | 74 | ||||
| 9 | 78 | ||||
| 10 | 82 | ||||
| 11 | 83 | ||||
| 12 | 85 | ||||
| Hər bir şirkətin gəliri 30 milyard ABŞ dollarını keçib | |||||
| Yaşıl rənglilər maliyyə xidməti göstərən şirkətlərdir | |||||
| Tam cədvəl: Nyu-York iqtisadiyyatı (ing.) | |||||
| Mənbə: "Fortune 500" | |||||
Nyu-York şəhəri qlobal biznes, ticarət mərkəzləri və qlobal investorlar üçün etibarlı sığınacaqdır. Şəhər bəzən dünyanın paytaxtı kimi təsvir edilir. Nyu-York dünya miqyasında bank və maliyyə, pərakəndə satış, dünya ticarəti, nəqliyyat, turizm, daşınmaz əmlak, sosial media, ənənəvi media, reklam, hüquq xidmətləri, mühasibatlıq, sığorta, teatr, dəb və ABŞ-də incəsənət mərkəzidir. həm də 2017-ci ildə 6,7 milyon TEU-dan çox rekord həcmdə yük daşıyan əsas iqtisadi alətdir.
Bir çox "Fortune 500" və trasnmilli şirkətlərin baş ofisləri Nyu-Yorkda yerləşir. Şəhərdə özəl sektorun hər on iş yerindən biri xarici şirkətdir. Nyu-York şəhəri kapital, biznes və turist sayına görə dünya şəhərləri arasında birinci yerdədir. Şəhərdəki reklam sənayesi əsasən qabarıqdır. Şəhərin dəb sənayesi təxminən 180.000 işçini illik 11 milyard dollar maaşla təmin edir.
Digər mühüm sektorlara tibbi tədqiqat və texnologiya, qeyri-kommersiya institutları və universitetlər daxildir. Şəhərdə istehsal bir qədər zəifdir. Geyim, tekstil, aksesuar sənayesində 1950-ci illərdə 323.000-dən çox işçi işləyirdi. Bu say baxmayaraq ki, artırılmağa səy göstərilsə də, 2015-ci ildə 23.000 olmuşdur. Qida emalı 19.000-dən çox işçisi ilə 5 milyard dollarlıq sənayedir.
Şokolad hər il 234 milyon dollara qədər ixracla Nyu-Yorkun aparıcı xüsusi qida ixracatıdır. Sahibkarlar 2014-cü ildə Bruklində "Şokolad rayonu" təşkil ediblər. Həmçinin dünyanın ən böyük şokolad istehsalçılarından biri olan ""nın baş ofisi Manhettendədir.
Uoll-Strit
ABŞ-nin maliyyə sənayesinin baş qərərgahı Uoll-Strit Nyu-York şəhərində yerləşir. Şəhərin qiymətli kağızlar sənayesi şəhərin maliyyə sektorunun ən böyük seqmentini formalaşdırmağa davam edir. Bir çox böyük maliyyə şirkətlərinin baş ofisi Nyu-Yorkda yerləşir və şəhər həm də artan sayda maliyyə startap şirkətlərinə ev sahibliyi edir.
Həm ümumi orta gündəlik ticarət həcmi, həm də ümumi bazar kapitallaşması baxımından müvafiq olaraq, dünyanın ən böyük fond birjaları — Nyu-York Fond Birjası, və NASDAQ Aşağı Manhettendə yerləşir. 2012-ci ildə Uoll-Stritdə investisiya bankçılığının dəyəri təxminən 40 milyard dollar idi.
Nyu-York şəhəri ABŞ iqtisadiyyatının qlobal mərkəzi olaraq qalır. Baş ofisi Manhettendə yerləşən bir neçə investisiya bankı və investisiya menecerləri digər qlobal maliyyə mərkəzlərinin mühüm iştirakçılarıdır. Nyu-York həm də ABŞ-nin əsas kommersiya bank mərkəzidir.
Dünyanın ən böyük media konqlomeratlarının çoxu da bu şəhərdə yerləşir. Manhettendə 2018-ci ildə 46,5 milyon m2-dən çox ərazini əhatə edən ofis sahəsi vardı. Bu da onu ABŞ-nin ən böyük ofis bazarı edir.Midtaun Manhetten isə 37,2 milyon m2-lik ofis ərazisi ilə dünyanın ən böyük mərkəzi biznes rayonudur.
Texnologiya
Mərkəzi Nyu-Yorkda yerləşən "" internet, sosial media, maliyyə, kriptovalyuta, telekommunikasiya, biotexnologiya və digər mövzuları əhatə edən sferaya çevrilmişdir.
Nyu-Yorkda və regionda yüksək texnologiyalı startap şirkətlərinin sayı və məşğulluq artmağa davam edir. Texnologiya sektoru 2010-cu ildən şəhərin iqtisadiyyatında daha çox paya sahibdir. şirkəti 2016-cı ildə təsis edilmişdir. Şirkət qeyri-kommersiya təşkilatı olub, əsas məqsədi Nyu-Yorkda texnologiya şirkətlərinin artmasını və şəhərin inkişafını təmin etməkdir. Nyu-Yorkda biotexnologiya sektoru da şəhərin akademik elmi tədqiqatları və maliyyə dəstəyi ilə davamlı inkişaf edir.
Daşınmaz əmlak
Daşınmaz əmlak şəhər iqtisadiyyatında əsas gücdür. Belə ki 2017-ci ildə Nyu-York şəhərinin daşınmaz əmlakının ümumi dəyəri 1,072 trilyon ABŞ dolları dəyərində qiymətləndirilib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə 10,6% artım deməkdir. 2006-cı ildə 1,1 milyard ABŞ dolları ilə şəhərdə siyahıya alınmış ən yüksək bazar dəyəri olan əmlakdır. Nyu-York şəhəri ölkənin və dünyanın ən qiymətli daşınmaz əmlakına ev sahibliyi edir. 450 2 iyul 2007-ci ildə 510 milyon dollara, hər kvadrat metr üçün təxminən 17.104 dollara satıldı.
Midtaun Manhettendə yerləşən 2017-ci ildə hər kvadrat metrinə 32.000 dollar olmaqla dünyanın ən yüksək pərakəndə satış qiyməti adını aldı. 2019-cu ildə ABŞ-də indiyə qədər ən bahalı ev satışı Manhettendə 238 milyon dollar satış qiyməti ilə, üzü Sentral parka baxan 2.200 m2-lik ilə baş tutdu.
Turizm
Turizm 2017-ci ildə 62,8 milyon ziyarətçi qəbul edən Nyu-York şəhəri üçün mühüm sənayedir. Bu sənaye 2014-cü ildə şəhərə 61,3 milyard dollarla əvvəlki illərinkindən daha yüksək iqtisadi töhfə verib. Nyu-Yorka təqribən 12 milyon ziyarətçi ABŞ-dən kənardan gəlmişdir, əsas ölkələr Birləşmiş Krallıq, Kanada, Braziliya və Çindir.
"" (I ❤ NY) həm loqo, həm də mahnı olub reklam kampaniyasının əsasını təşkil edir və 1977-ci ildən Nyu-Yorkda turizmi təşviq etmək və Nyu-York ştatını tanıtmaq üçün istifadə edilir. şirkətinə məxsus bu loqoya şəhər və ştat boyu mağazalarda və müxtəlif yerlərdə rast gəlinir, bunların bəziləri lisenziyalı olsa da, bir çoxu lisenziyalı deyil.
Manhettendə əsas turistik yerlərə Tayms-skver; ; Empayr Steyt Bildinq; Azadlıq heykəli; ; BMT-nin Baş Qərərgahı; ( və Dünya Ticarət Mərkəzi 1 daxil olmaqla); Metropoliten muzeyi kimi muzeylər; Sentral park və kimi yaşıllıqlar; ; ; etnik məhəllələr, o cümlədən, , , , Harlem, , və ; və prospektləri boyunca lüks alış-veriş mərkəzləri; keçirilən Hellouin kimi tədbirlər; Bruklin körpüsü; ; ; ; qış aylarında Sentral parkda konkisürmə kimi mövsümi fəaliyyətlər; və Sentral parkda keçirilən pulsuz şoular daxildir.
Manhettendən kənardakı görməli yerlərə isə etnik məhəllələr; və Kuinsdəki Unisphere; ; Bruklindəki və Bronksda yerləşən daxildir. Manhettendə 2013-cü ilə nisbətən 10% artımla 2014-cü ildə təxminən 90.000 otel otağı var idi. 2014-cü ilin oktyabrında Çin şirkəti Nyu-Yorkda yerləşən hotelini 1,95 milyard ABŞ dollarına satın aldı və bu, dünyada indiyə qədər satılan ən bahalı otel deməkdir.
Media və əyləncə
Nyu-York şəhəri dünyanın media paytaxtı kimi təsvir edilir. Şəhər ABŞ əyləncə sənayesi üçün mühüm yerdir, orada bir çox filmlər, teleseriallar, kitablar və digər media işləri nümayiş edilir. 2012-ci ildən Nyu-York ABŞ-də kino və televiziya istehsalı üzrə ikinci ən böyük mərkəzdir; ildə 200-ə yaxın bəddi film istehsal edilir və bu sektorda 130.000 nəfər işləyir. Film sənayesi Nyu-Yorkda böyüməyə davam edir, 2015-ci ildə şəhərin iqtisadiyyatına 9 milyard ABŞ dolları töhfə verib. Nyu-York həcminə görə müstəqil film istehsalında dünya lideridir; bütün ABŞ müstəqil filmlərinin üçdə biri orada istehsal edilir. Müstəqil Kommersiya İstehsalçıları Assosiasiyası da Nyu-Yorkda yerləşir. Təkcə 2014-cü ilin ilk beş ayında Nyu-Yorkda televiziya çəkilişləri rekord səviyyəni keçdi. Nyu-York hətta 2014-cü ildə Los-Ancelesi geridə qoydu.
Nyu York həm də reklam, musiqi, qəzet, rəqəmsal media və nəşriyyat sənayesi üçün mərkəzdir və eyni zamanda Şimali Amerikanın ən böyük media bazarıdır. Şəhərdəki bəzi media konqlomeratlarına , , Associated Press, Bloomberg L.P.,, , , , AOL və daxildir. Dünyanın ən böyük səkkiz qlobal reklam agentliyi şəbəkəsindən yeddisinin baş ofisi Nyu Yorkda yerləşir. Ən böyük üç səsyazma şirkətinin baş ofisi də Nyu Yorkdadır: və . Həmçinin -un da Nyu-Yorkda ofisləri var. Sosial media müəssisələri şəhərin media sferasına daha mühüm təsir göstərir.
Şəhərdə 200-dən çox qəzet və 350 jurnalın ofisi var. Nəşriyyat sənayesində təxminən 25.000 işçi çalışır. ABŞ-də ən çox tirajla çıxan üç milli gündəlik qəzetdən ikisi Nyu-Yorkda nəşr olunur: "The Wall Street Journal" və jurnalistika üzrə ən çox "Pulitser" mükafatı qazanan və ABŞ mediasının "rekord qəzeti" hesab edilən "The New York Times". Şəhərdəki qəzetlərə 1919-cu ildə tərəfindən əsası qoyukmuş "New York Daily News" və 1801-ci ildə Aleksander Hamiltonun yaratdığı "The New York Post" aiddir. Şəhərdə həm də 40-dan çox dildə 270 qəzet və jurnal nəşr olunan geniş etnik mətbuat var. "" şəhərdəki ən böyük və ölkədəki ən qədim ispan dilli gündəlik nəşrdir. Harlemdə nəşr olunan "" məşhur afroamerikalı qəzetidir. Tarixən ABŞ-nin ən böyük alternativ qəzeti olan "" 2017-ci ildə çap nəşri dayandıracağını və tam rəqəmsal müəssisəyə keçəcəyini bildirdi. Televiziya və raido sənayesi də Nyu-Yorkda inkişaf edir və şəhər iqtisadiyyatına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verir. Üç əsas ABŞ yayım şəbəkəsinin üçü də Nyu-Yorkda yerləşir: ABC, CBS və . CNN, MSNBC, MTV, , HBO, , , , və Comedy Central da daxil olmaqla bir çox telekanallar da Nyu-Yorkda yerləşir. Nyu-Yorkda bir neçə "Emmi" mükafatına layiq görülmüş şoular hazırlayan ictimai yayım xidməti fəaliyyət göstərir. xəbərlər və informasiya proqramları ilə ABŞ-də fəaliyyət göstərən bir neçə sosialist radiostansiyasından biridir. Nyu-York həm də qeyri-kommersiya təhsil mediası üçün əsas mərkəzdir. ABŞ-də ən qədim ictmai televiziya kanalı 1971-ci ildə təsis edilmiş -dur.
Təhsil
İbtidai və orta təhsil
tərəfindən idarə olunan Nyu-York Şəhər Dövlət məktəbləri sistemi ABŞ-də ən böyük dövlət məktəbi sistemidir və 1700-dən çox ayrı-ayrı ibtidai və orta məktəbdə təxminən 1,1 milyon şagirdə xidmət göstərir. Şəhərin dövlət məktəb sisteminə akademik və bədii cəhətdən istedadlı tələbələrə xidmət göstərmək üçün doqquz ixtisaslaşdırılmış lisey daxildir. Şəhər hökuməti Bronksun çox kiçik, ayrı bir hissəsinin təhsili üçün pul ödəyir.
"The New York City Charter School Center" yeni tipli məktəblərin qurulmasına kömək edir. Şəhərdə təxminən 900 əlavə özəl dünyəvi və dini məktəb var.
Ali təhsil və tədqiqat
Nyu-Yorkdakı 120-dən çox ali təhsil müəssisəsində 600.000-dən çox tələbə təhsil alır və 2020-ci ildə (CUNY) sistemində yarım milyondan çox tələbə qeydiyyatda idi ki, bu da dünya şəhərləri arasında ən yüksək saydır.Dünya universitetlərinin akademik reytinqinə əsasən, Nyu-York şəhəri orta hesabla istənilən qlobal şəhərin ən yaxşı ali təhsil müəssisələrinə sahibdir.
İctimai CUNY sistemi bütün beş rayonda 25 institutu özündə birləşdirən ölkənin ən böyük universitetlərindən biridir: yüksək səviyyəli kolleclər, icma kolleclər və digər məzun/peşə məktəbləri (SUNY) Nyu-Yorkdakı kampuslar daxildir: Tibb Elmləri Universiteti, Dəb Texnologiya İnstitutu, Dənizçilik Kolleci və Optomeriya Kolleci.
Nyu-York şəhəri , Kolumbiya Universiteti, , , Nyu-York Universiteti, , Rokfeller Universiteti və kimi məşhur özəl universitetlərə ev sahibliyi edir; bunların bir neçəsi dünyanın ən yaxşı universitetləri arasında yer alır.
Şəhər həmçinin digər kiçik özəl kollec və universitetlərə, o cümlədən bir çox dini və xüsusi təyinatlı qurumlara ev sahibliyi edir, məsələn: , , , , , , , , , , , , , və .
Şəhərdə aparılan elmi araşdırmaların çoxu tibb və təbiət elmləri sahəsində aparılır. Nyu-York aqlomerasiya regionu 2019-cu ildə təbiət elmləri üzrə dərc olunmuş məqalələrin sayına görə birinci yeri tutdu.
Əsas biotibbi tədqiqat institutlarına , Rokfeller Universiteti, , , ,, və daxildir. Bronksdakı SUNY Dənizçilik Kollecinin məzunları ABŞ-dəki bütün universitet məzunları arasında ən yüksək orta illik əməkhaqqı qazandılar: 2017-ci ildə 144.000 ABŞ dolları.
İnsan hüquqları
Səhiyyə
"New York City Health and Hospitals Corporation" (HHC) Nyu-York şəhərində dövlət xəstəxanalarını və klinikalarını idarə edir. İllik gəliri 6,7 milyard dollar olan HHC ABŞ-də 1,4 milyon xəstəyə, o cümlədən 475.000 sığortasız şəhər sakininə xidmət göstərən ən böyük şəhər səhiyyə sistemidir. HHC 1969-cu ildə Nyu-York Qanunverici Orqanı tərəfindən ictimai fayda şirkəti olaraq təsis edilmişdir. HHC-də 11 tibbi xəstəxana, 5 qocalar evi, 6 diaqnostika və müalicə mərkəzi və 70-dən çox ilkin tibbi yardım məntəqəsi fəaliyyət göstərir, onlar ilk növbədə yoxsul və işçi sinfinə xidmət edir.
HHC sistemində ən məşhur xəstəxana ABŞ-nin ən qədim dövlət xəstəxanası olan . Bellevue ABŞ Prezidenti və digər dünya liderləri Nyu-Yorkda olarkən xəstələndikdə və ya yaralandıqda onların müalicəsi üçün təyin olunmuş xəstəxanadır. 2017-ci ili avqustunda şəhərin sabiq meri 2018-ci ildən başlayaraq apteklərdə siqaret satışını qadağan edən qanun imzaladı.
Təhlükəsizlik
Polis və cinayətlər
Nyu-York Polis Departamenti (NYPD) 35.000-dən çox and içmiş polisi ilə ABŞ-də əhəmiyyətli fərqlə ən böyük polis qüvvəsidir. NYDP polisləri siyasətçilər, media və öz polis avtomobilləri tərəfindən tez-tez "New York's Finest" ləqəbi ilə tanıdılır.
Nyu-York şəhəri 2014-cü ildə ABŞ-nin ən iri şəhərləri arasında üçüncü ən aşağı cinayət sayına sahib idi. Bu, 1970–1990-cı illərdəki cinayətlərin əhəmiyyətli dərəcədə azaldığını göstərir. Nyu-Yorkda zorakılıq cinayətləri 1993-cü ildən 2005-ci ilə qədər 75%-dən çox azalıb, bu da bütövlükdə ölkədə artım yaşandığı dövrə azalma deməkdir. Nyu-York 2002-ci ildə əhali 100.000-dən çox olan 216 ABŞ şəhəri arasında cinayət statististikasına görə 197-ci yerdə idi. 1992-ci ildə şəhərdə 2245 qətl hadisəsi qeydə alınmışdır. 2005-ci ildə qətl sayı 1966-cı ildən bəri ən aşağı səviyyədə idi və 2009-cu ildə ilk dəfə 461-dən az qətl hadisəsi qeydə alınmışdı. 2017-ci ildə zorakılıq cinayətlərində şübhəli bilinənlərin 60,1%-i afroamerikalı, 29,6%-i hispanik, 6,5%-i ağdərili, 3,6%-i asiyalı və 0,2%-i yerli amerikalı olmuşdur. Nyu-York şəhərində 2017-ci ildə 292 adamöldürmə hadisəsi baş vermişdir.
Sosioloqlar və cinayət araşdırmaçıları şəhərdə cinayət nisbətinin kəskin şəkildə azalmasının izahı ilə bağlı konsensus əldə edə bilməyiblər. Bəziləri fenomeni NYPD-nin istifadə etdiyi yeni taktikalarla, o cümlədən -dan istifadə və sındırılmış pəncərələr nəzəriyyəsi ilə əlaqələndirirlər. Digərləri isə bunu immiqrasiya, epidemiya və demoqrafik dəyişikliklərə əlaqələndirirlər. Başqa bir nəzriyyə isə ABŞ-dəki benzinlərin içindəki qurğuşunun insanlara təsir etməsidir. 1970-ci illərdə Amerika benzinindən qurğuşun çıxarıldıqdan sonra Nyu Yorkda və digər böyük şəhərlərdə zorakılıq cinayətlərinin nisbətinin aşağı düşməyə başladığı müşahidə edildi. Nyu-Yorkda adamöldürmə qətllərinin azalmasını izah etmək üçün istinad edilən başqa bir nəzəriyyə isə şəhərdə getdikcə daha rütubətli iqlimin olmasıdır.
1820-ci ildən Nyu-Yorkda ortaya çıxan mafiya dəstələri XX əsrdə daha da artmışdır. Mafiya dəstələrinin XXI əsrdə azaldığı müşahidə edilir.
Yanğından mühafizə
(FDNY) yanğından mühafizə, texniki xilasetmə, bioloji, kimyəvi və radioaktiv təhlükələrə qarşı ilkin cavab tədbirləri və Nyu York şəhərinin beş rayonu üçün təcili tibbi yardım xidmətləri göstərir. FDNY ABŞ-də ən böyük və sonra dünyada ikinci ən böyük şəhər yanğından mühafizə idarəsidir FDNY-də təxminən 11.080 uniformalı yanğınsöndürən və 3.300-dən çox uniformalı ilkin tibbi yardım və tibb işçisi çalışır. FDNY-nin şüarı "Nyu-Yorkun cəsuru"dur. FDNY-nin baş qərərgahı Aşağı Bruklində yerləşir.
Yanğından mühafizə idarəsi Nyu-Yorka xas olan bir çox müxtəlif problemlərlə üzləşir. Taxta çərçivəli subay ailə evlərindən tutmuş çoxmərtəbəli binalara qədər hər cür bina növləri ilə yanaşı, Nyu-York metropolitenində də baş verən yanğınlarla qarşılaşmışdır. Tərkedilmiş körpülər və tunellər, eləcə də yanğınlara səbəb ola biləcək böyük parklar və meşəlik ərazilər də qarşılaşılan məkanlanlardandır.
İctimai kitabxana
ABŞ-də ən böyük ictimai kitabxana olan (NYPL) Manhetten, Bronks və Staten-Aylenddə xidmət göstərir. Ölkənin ikinci ən böyük ictimai kitabxana sistemi (QPL) Kuinsdə, (BPL) isə Bruklində xidmət göstərir.
2013-cü ildə Nyu-York ictimai kitabxanası və Bruklin ictimai kitabxanasının texniki xidmət şöbələrinin BookOps adlı yeni departamentdə birləşəcəyi bildirildi. Bu təklif edilən birləşmə Bruklin ictimai kitabxanası üçün 2 milyon dollar və Nyu-York ictimai kitabxanası üçün 1,5 milyon dollar qənaət etməyi nəzərdə tuturdu. Həmin birləşmə baş tutmasa da, Kuins ictimai kitabxanasının nəhayət bəzi resurslarını digər şəhər kitabxanaları ilə paylaşacağı gözlənilir.
Mədəniyyət
Nyu-York şəhəri Manhettendə yerləşən tərəfindən dünyanın mədəniyyət paytaxtı kimi təsvir edilmişdir. "Nyu-York: Dünyanın mədəniyyət paytaxtı – 1940–1965" kitabı Avstraliya Milli Kitabxanası tərəfindən nəşr edilmişdir.
ABŞ-dəki kimi çoxsaylı mühüm Amerika mədəni hərəkatları Nyu-Yorkda başlamışdır. Şəhər XX əsrin əvvəllərində komediyasının, 1940-cı illərdə cazın, 1950-ci illərdə abstrakt ekspressionizmin, 1970-ci illərdə isə hip hopun vətəninə çevrildi. Şəhərin pank və hardkor səhnələri 1970 – 1980-ci illərdə təsiredici idi.
Şəhər ədəbiyyat və təsviri sənətdə Harlem intibahı da daxil olmaqla bir çox mədəni hərəkatın yarandığı yerdir; rəssamlıqda abstrakt ekspressionizm ( kimi də tanınır); musiqidə hip hop,, , , , cazın müxtəlif formaları və disko. Nyu-York dünyanın rəqs paytaxtı da hesab olunub. Şəhər həm də romanlar, filmlər (bax: Nyu-Yorkda çəkilmiş filmlərin siyahısı) və teleproqramlar üçün əsas məkandır. dünyanın ən böyük dəb mərasimlərindən biridir və media tərəfindən geniş işıqlandırılır. Nyu-York həmçinin tərəfindən tərtib edilən illik siyahıda çox vaxt dünyanın ən yaxşı dəb paytaxtı seçilir.
Temp
Nyu-Yorka xas olan əsas xüsusiyyətlərdən biri onun sürətli tempidir ki, bu da "Nyu-York dəqiqəsi" ifadəsini təsdiqləyir. Jurnalist Volt Vitmen Nyu-Yorkun küçələrini "izdihamlı, sürətli, elektrikli" olaraq xarakterizə etmişdir.
Nyu-Yorkda 2000-dən çox incəsənət və mədəniyyət təşkilatı və 500-dən çox var. Şəhər hökuməti incəsnəti daha böyük illik büdcə ilə maliyyələşdirir. XIX əsrdə varlı biznes maqnatları beynəlxalq miqyasda şöhrət qazanmış və Metropolitan muzeyi kimi böyük mədəniyyət müəssisələri şəbəkəsi qurdular. Elektrikli işıqlandırmanın yaranması teatr tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu və 1880-ci illərdə və 42-ci küçə boyunca Nyu-York şəhər teatrları fəaliyyətə başladı. Nyu-York bir çox tamaşaların və muziklların əsas mövzusu ya da maliyyələşdiricisidir.
İfa sənətləri
bəzən "Böyük ağ yol" adlandırılan dünyadakı ingilisdilli teatrın əsas mərkəzlərindən biridir. Midtaun Manhettenin hər biri ən azı 500 yerlik olan 41 məkan Bordvey teatrına məxsusdur. Brodvey tamaşaları 2013–2014 mövsümündə təxminən 1,27 milyard dollar dəyərində bilet satıb ki, bu da 2012–2013 mövsümündəki 1,139 milyard dollardan 11,4% artım deməkdir. Müxtəlif tamaşalar ifa edənlər Manhetten küçələrinin hamısında var.
Manhettenin yerləşən çoxsaylı nüfuzlu incəsənət təşkilatlarına, o cümlədən, Metropoliten-opera, , , , həmçinin , Culyard musiqi məktəbi, və -a ev sahibliyi edir.
Vizual sənətlər
Nyu-York şəhəri yüzlərlə mədəniyyət müəssisəsi və tarixi yerlərə ev sahibliyi edir. Dünyanın ən böyük muzeylərindən biri, dünyada ən çox ziyarət olunan dördüncü muzey Metropoliten muzeyi də Nyu-Yorkda yerləşir. Dünyanın ən böyük incəsnət auksionlarının bir çoxu Nyu-Yorkda keçirilir.
Mətbəx
Nyu-York mətbəxinə şəhərin immiqrant tarixindən təsirlənən bir sıra beynəlxalq mətbəxlər daxildir. Mərkəzi və Şərqi Avropadan gəən mühacirlər, xüsusilə, həmin bölgələrdən gələn yəhudi immiqrantlar şəhərə bagel, çizkeyk, hot-doq, və (və ya delis) gətiriblər. İtalyan immiqrantlar şəhər və İtaliya mətbəxi, yəhudi və irland immiqrantlar isə müvafiq olaraq və gətiriblər. Çin və digər Asiya restoranları, sendviç yerləri, , və qəhvəxanalar şəhərin hər yerində var. Şəhərdəki lisenziyası olan 4000-ə yaxın səyyar restoranlarda verilən falafel, kabab kimi Orta Şərq yeməkləri müasir Nyu-York küçə yeməklərini təşkil edir. Michelin-in verdiyi məlumata əsasən, şəhər "dünyanın minə yaxın ən yaxşı və ən müxtəlif restoranlarına ev sahibliyi edir". Şəhərdə 2017-ci ildə 24.865, 2019-cu ildə isə 27.043 restoran mövcud idi. "Kuins gecə bazarı" 85-dən çox ölkənin yeməkləri ilə hər gecə on mindən çox insanı cəlb edir.
Paradlar
Nyu-York şəhəri bayramlar, millətlər, insan hüquqları və idman komandalarının qələbələri də daxil olmaqla geniş mövzularda keçirilən küçə paradları ilə məşhurdur. Hər il keçirilən paradların əsas istiqməti adətən, şimaldan cənuba doğru, əsas prospektlər boyuncadır. Macy's Şükran Günü paradı dünyadakı keçirilən ən böyük paraddır, Sentral parkdan başlayaraq cənuba doğru gedir; parad bütün dünyada yayımlanır və milyonlarla tamaşaçı qatılır. Nyu-Yorkda hər ilin mart ayında keçirilən , iyunda , oktyabrda və bir çox xalqların müstəqillik gününün şərəfinə keçirlən paradlar da daxil olmaqla müxtəlif izdihamlı paradlar keçirilir. İdman komandalarının qələbələrinin və müxtəlif qəhrəmanlıq nailiyyətlərinin şərəfinə keçirilən paradlar Brodveydən Aşağı Manhettenə qədər davam edir.
İdman
Nyu-York şəhərində Milli Futbol Liqasının,,Milli Basketbol Assosiasiyasının,Milli Hokkey Liqasının və MLS-in baş qərərgahı yerləşir. Nyu-York aqlomerasiya regionu 11 peşəkar idman komandası ilə Şimali Amerikada ən çox idman komandasına ev sahibliyi edir. Şəhər 1882-ci ildən bəri davamlı olaraq peşəkar idman yarışlarına ev sahibliyi edir.
Şəhər 5 idman növündə 40-dan çox komandaya ev sahibliyi etmişdir . Dünyada indiyə qədər tikilmiş ən bahalı on stadiondan dördü (, , və ) Nyu-Yorkda yerləşir. və ABŞ poçt markalarında yer almışdır. Nyu-York 1970-ci ildə dörd əsas liqanın hamısında (MLB, NHL, NFL və NBA) titul qazanan səkkiz ABŞ şəhəri arasında birinci olmuşdur. 1972-ci ildə Kosmos qazanaraq beş idman növündə titul qazanan ilk şəhər oldu.
Nyu York "Beysbolun paytaxtı" kimi təsvir edilmişdir. Şəhərin iki Beysbol Böyük Liqa komandası Kuinsdəki Siti-filddə oynayan və Bronksdakı Yanki Stadionunda oynayan . Yankis komandası rekord sayda 27 çempionluq qazanıb, Mets isə iki dəfə Dünya seriyasında qalib gəlib. Şəhərdə həm də Dünya seriyasında bir dəfə qalib olmuş (indiki ) və Dünya seriyasında beş dəfə qalib gəlmiş (indiki ) komandaları olmuşdur. Hər iki komanda 1958-ci ildə Kaliforniyaya köçdü.
Şəhər Milli Futbol Liqasında və ilə təmsil olunur.
Aqlomerasiya regionu üç Milli Hokkey Liqası komandasına ev sahibliyi edir. Şəhərin ənənəvi təmsilçisi Manhettendəki oynayır.
Şəhərin Milli Basketbol Assosiasiyasının komandaları Bruklin Nets və Nyu-York Niksdir. isə şəhərin komandasıdır.
Nyu-York şəhərini futbolda ev sahibi olduğu oyunları Yani Stadionunda keçirən Nyu-York Siti FK və ev sahibi olduğu oyunları Nyu-Cersinin şəhərindəki keçirən təmsil edir. Tarixən şəhər Pelenin oynadığı keçmiş peşəkar futbol komandası ilə tanınır. yeni versiyası 2010-cu ildə yaradıldı və ən son 2021-ci ilin yanvarında fasiləyə getməzdən əvvəl (NISA) oynadı. Nyu-York 2026 FİFA Dünya Kubokuna ev sahibliyi edəcək ABŞ-nin on bir şəhərindən biri olacaq.
Hər il keçirilən dünyanın ən böyük tennis turnirlərindən biridir və yerləşən keçirilir. Ümumilikdə Nyu-York şəhərini əhatə edən 2016-cı ildə 51.394 nəfərlə, 2017-ci ildə isə 98.247 nəfərlə dünyanın ən böyük qaçış marafonu olmuşdur.Boks da şəhərin mühüm idman sahəsidir, hər il Medison-skver-qardendə "Həvəskar Boks Qızıl Əlcəklər" kimi tədbirlər keçirilir. Şəhər həmçinin iyun ayının birinci ya da ikinci bazar günü keçirilən at yarışı -ə ev sahibliyi edir. Nyu-York bunlardan başqa qolf sahəsində 1932 və 1930 və 1939 ev sahibliyi edib.
Ətraf mühit
Nyu-Yorkdakı ekoloji problemlərə şəhərin böyüklüyü, sıxlığı, ictimai nəqliyyatın çoxluğu və mənsəbində yerləşməsi təsir edir. Şəhər həm ölkənin ən böyük çirklənmə mənbələrindən biridir, həm də adambaşına ən aşağı istixana qazı emmisiyalarına və elektrik enerjisinə malikdir.
Su
Nyu-York şəhərinin içməli suyu çay hövzəsindən gəlir. Su hövzəsinin bütövlüyü və pozulmamış təbii sisteminin nəticəsində Nyu-York Birləşmiş Ştatların yalnız dörd böyük şəhərindən biridir ki, onların əksəriyyətindəki içməli suyun təmizləyici qurğular vasitəsilə təmizlənməyə ehtiyac yoxdur. Şəhərin su sistemi gündə bir milyard qallondan çox su keçdiyi ABŞ-nin ən böyük su sistemidir; Delaver su kəmərində kiçik bir sızma bir gündə 20 milyon qallonun itirilməsinə gətirib çıxarır. Şəhərin şimalındakı Kroton çay hövzəsində Nyu-York şəhərinin su təchizatını gündə təxminən 290 milyon qallon artırmaq üçün 3, 2 milyard ABŞ dolları dəyərində su təmizləyici qurduğunun tikintisi davam edir, bu da şəhərin mövcud su mənbəyinə 20% əlavə artım deməkdir. Nyu-Yorkun su təchizatı sisteminin ayrılmaz hissəsi olan 3 saylı Nyu-York su tunelinin davam edən genişləndirilməsi şəhərin tarixində ən böyük əsaslı tikinti layihəsidir, Manhetten və Bronksda xidmət edəcək seqmentlər tamamlandı və Bruklin və Kuinsdə xidmət edəcək seqmentlərin də 2020-ci ildə tamamlanması planlaşdırılır. 2018-ci ildə Nyu-York şəhəri su sisteminin bütövlüyünü qorumaq və filtrdən keçməmiş su təchizatının təmizliyini qorumaq üçün 1 milyard dollar investisiya etdiyini açıqladı.
Hava
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 2016-cı il Qlobal Şəhər Havasının Çirklənməsi Məlumat Bazasına əsasən, Nyu-York şəhərinin havasında 2,5 mikrometr və ya daha az (PM2.5) ölçüdə olan hissəciklərin illik orta konsentrasiyası hər kubmetr üçün 7,0 mikroqram olmuşdur. Nyu York Şəhər Sağlamlıq və Psixi Gigiyena Departamenti (NYC Health) Kuins Kolleci ilə əməkdaşlıq edərək, təxminən 150 yerdə çirkləndiriciləri ölçmək üçün "Nyu-York İcma Hava Tədqiqatı"nı (ing. New York Community Air Survey) keçirir.
Hökumət və siyasət
Hökumət
Nyu-York şəhəri 1898-ci ildə konsolidasiya edildiyi vaxtdan bəri formasına malik böyük şəhər bələdiyyəsi olmuşdur. Nyu-Yorkda şəhər hökuməti ictimai təhsil, islah müəssisələri, ictimai təhlükəsizlik, istirahət obyektləri, kanalizasiya, su təchizatı və sosial xidmətlərdən cavabdehdir.
Bələdiyyə sədri və şura üzvləri dörd il müddətinə seçilir. 51 şura üzvündən ibarət bir palatalı orqandır. Bələdiyyə sədri və şura üzvləri dörd ildən bir yenidən seçilir və ardıcıl iki dəfə seçilə bilərlər.
böyük məhkəmə prosesləri və apellyasiya şikayətlərini keçirir və tabeliyindədir. Manhetten Ali Məhkəmənin Birinci Departamenti və Apellyasiya Şöbəsinə, Bruklin isə İkinci Departamentə ev sahibliyi edir. Şəhərdə Vahid Məhkəmə Sisteminin bir hissəsi olmayan bir neçə inzibati məhkəmələr də mövcuddur.
Siyasət
Şəhərin hazırkı (2022) meri . O, 2021-ci ildə 67% səslə seçilib və 2022-ci ilin yanvarın 1-dən vəzifəsinin icrasına başlayıb.
Dövlət vəzifələrinin əsəriyyətində Demokrat Partiyasının üzvləridir. 2016-cı ilin aprel ayındakı məlumata əsasən, şəhərdə aparılmış seçkidə iştirak edən seçicilərin 69%-i Demokratlar, 10%-i isə Respublikaçılar olmuşdur. Prezident Kalvin Kulic beş rayonda qalib gəldikdən bəri Nyu-York şəhəri şəhər miqyaslı və ya prezident seçkilərində Respublikaçıları seçməmişdir. 2012-ci ildə demokrat Barak Obama Nyu-Yorkda ümumi səslərin 80%-dən çoxunu toplayan hər hansı partiyanın prezidentliyə ilk namizədi oldu. Şəhərdə əlverişli mənzil, təhsil, iqtisadi inkişaf və əmək siyasəti ilə bağlı mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Nyu-York Birləşmiş Ştatlarda üçün ən mühüm mənbələrdən biridir. Siyasi töhfələr üçün ölkədəki ən yaxşı beş poçt indeksindən ən azı dördü 2004, 2006 və 2008-ci il seçkiləri üçün Manhettendə idi. 2004-cü ildə Corc Volker Buş və Con Kerrinin prezidentlik kampaniyaları üçün ən çox pulu 10021 nömrəli poçt indeksi qazandı.
Nəqliyyat
Nyu-York şəhərinin nəqliyyat sistemi həm mürəkkəb, həm də genişdir.
İctimai nəqliyyat
ABŞ-dəki ictimai nəqiyyatın hər üç istifadəçisindən biri əksəriyyəti gündə 24 saat xidmət göstərən Nyu-Yorkdakı ictimai nəqliyyatdan istifadə edir və ölkənin dəmir yolu sürücülərinin üçdə ikisi Nyu-York aqlomerasiya regionunda yaşayır.
Dəmir yolları
Nyu-York metropoliteni 472 stansiyası və marşrutların uzunluğu ilə ölçüldükdə dünyanın ən böyük sürətli nəqliyyat sistemidir. ,London, Paris, və daxil olmaqla əksər şəhərlərdəki metropolitenlərə xas olan gecə bağlanmasından fərqli olaraq Nyu-York metropoliteni gündə 24 saat xidmət göstərir. Nyu-York metrosu həm də 2015-ci ildə 1,76 milyard sərnişinlə Qərb yarımkürəsinin ən işlək metrosu olmuşdur. "Böyük Mərkəzi Stansiya" olaraq da adlandırılan qatar platformalarının sayına görə dünyanın ən böyük dəmiryolu stansiyasıdır.
Nyu-Yorkda ictimai nəqliyyat vacibdir. 2005-ci ildə Nyu-York sakinlərinin 54,6%-i ictimai nəqliyyatdan istifadə edərək işə getmişdir. Bu, ABŞ-nin qalan hissəsindən fərqlidir, orada sakinlərin 91%-i iş yerlərinə avtomobillə gedirlər. görə, Nyu-York şəhəri ərazisində işçilər hər həftə işə getmək üçün orta hesabla 6 saat 18 dəqiqə vaxt sərf edirlər ki, bu da böyük şəhərlər arasında ölkədəki ən uzun gediş-gəliş vaxtıdır. Nyu-York ABŞ-nin yeganə şəhəridir ki, burada ailələrin əksəriyyətinin (52%) avtomobili yoxdur; Manhettenlilərin yalnız 22%-nin avtomobili var. İctimai nəqliyyatdan çox istifadə etdiklərinə görə Nyu-York sakinləri ailə gəlirləri ölkə üzrə orta göstəricidən daha az xərcləyirlər və digər ABŞ şəhərlərinin sakinləri ilə müqayisədə hər il nəqliyyata 19 milyard dollar qənaət edirlər.
Nyu-Yorkun şəbəkəsi Şimali Amerikada ən böyükdür. Nyu-Yorku şəhərətrafı ərazilərlə birləşdirən dəmiryolu şəbəkəsi , və -dən ibarətdir. Şəhərlərarası dəmir yolu üçün Nyu-Yorkda xidmət göstərir, onun ən işlək stansiyası Manhettenin qərb tərəfindəki Pensilvaniya stansiyasıdır, Amtrak Boston, Filadelfiya və Vaşinqtonla əlaqə yaradır.
sürətli nəqliyyat sistemi gündə 24 saat işləyərək yalnız Staten-Aylenddə xidmət edir. sistemi Midtaun və Aşağı Manhetteni Nyu-Cersinin şimal-şərqi ilə, ilk növbədə Hoboken, Cersi-Siti və Nyuarkla birləşdirir. Nyu-York metrosu kimi PATH da 24 saat xidmət göstərir; bu da o deməkdir ki, dünyadakı 24 saatlıq cədvəl üzrə işləyən 6 sürətli nəqliyyat sistemindən üçü tamamilə və ya qismən Nyu-Yorkdadır (digərləri bir hissəsi, Filadelfiyada xidmət göstərən və Kopenhagen metropolitenidir).
Nyu-Yorkda tikilməkdə olan nəqliyyat layihələri arasında və var.
Avtobuslar
Nyu York şəhərinin ictimai avtovağzalı 7/24 işləyir və Şimali Amerikadakı ən böyük avtovağzaldır. Şəhərin əsas şəhərlərarası avtobus terminalı olan gündə 7.000 avtobusa və 200.000 sərnişinə xidmət göstərir ki, bu da onu dünyanın ən işlək avtovağzalına çevirir.
Hava nəqliyyatı
Nyu-York aviasiyası ABŞ-də ən işlək aviasiyadır və dünyanın ən işlək hava nəqliyyat dəhlizlərindən biridir. Nyu-York aqlomerasiya regionundakı ən işlək üç hava limanı Con Kennedi adına Beynəlxalq Hava Limanı, və ; 2016-cı ildə bu üç hava limanından 130,5 milyon səyahətçi istifadə edib. 2012-ci ildən eibarən Con Kennedi adına Hava Limanı Şimali Amerikada beynəlxalq sərnişinlər üçün ən işlək hava limanıdır. tərəfindən yerləşən dördüncü hava limanı olan sərnişinlərin həcmini artırmaq üçün planlar irəli sürülüb. 2015-ci ilin iyul ayında La-Quardiya Hava Limanının köhnəlmiş əşyalarını yeniləmək üçün çox milyardlıq bir layihədə hava limanının tamamilə yenidən qurulması planları açıqlandı. Nyu-York aqlomerasiya regionundakı və ya ona xidmət edən digər kommersiya hava limanlarına , və daxildir. Əraziyə xidmət göstərən əsas ümumi aviasiya hava limanı .
Su nəqliyyatı
2015-ci ilin iyulundan 2016-cı ilin iyununa qədər Staten-Aylend və Aşağı Manhetten arasında 8,4 km marşurutda 23 milyondan çox sərnişin daşıyaraq və gündə 24 saat işləyərək dünyanın ən işlək bərəsi olmuşdur. Digər bərə sistemləri Manhetten və şəhər və aqlomerasiya regionu daxilindəki digər ərazilər arasında sərnişinlərə xidmət göstərir.
Beş boronun hamısını əhatə edən marşuruta sahib 2017-ci ildə hazırlanmağa başlandı. Eyni zamanda 2017-ci ildə xidmətə başlayan və Manhetten arasında sərnişinləri daşımaq üçün 2016-cı ilin sentyabrında 600 sərnişin tutumlu yüksək sürətli lüks bərənin tikintisinə başlanıldığını elan etdi.
Taksilər, icarə xidməti və tramvaylar
Şəhərin nəqliyyat infrastrukturuna 13.587 sarı taksi; icarə şirkətlərinin icarəyə verdikləri nəqliyyat vasitələri; və ilə Manhetten adası arasında sərnişinləri daşıyan kanat yolu da daxildir.
Küçələr və magistral yollar
Nyu-Yorkdakı küçələr sıxlığı ilə seçilir. 1811-ci il Komissionerlər planı şəhərin inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərdi. Brodvey,Uoll-Strit, və Yeddinci prospekt milli sənayelər üçün mentonimlər kimi istifadə edilir: müvafiq olaraq teatr, maliyyə, reklam və dəb.
Nyu-Yorkda həmçinin müxtəlif körpülər və tunellər vasitəsilə şəhərin rayonlarını bir-birinə və , , Lonq-Aylend və Konnektikutun cənub-qərbinə birləşdirən geniş magistral və var. Bu magistrallar Manhettenə gedən milyonlarla şəhər və şəhərətrafı sakinlərə xidmət göstərdiyindən, sürücülərin, xüsusən də pik saatlarda gündəlik baş verən tıxaclarda saatlarla hərəkətsiz qalması adi haldır.Nyu-Yorkda tıxac qiymətlərinin 2022-ci ildə qüvvəyə minməsi planlaşdırılır.
Nyu-York həm də qırmızı işıqda dönmə qaydaları ilə tanınır. Amerika Birləşmiş Ştatlarının digər bölgələrindən fərqli olaraq, Nyu-York ştatı bir milyondan çox əhalisi olan şəhərlərdə yol-nəqliyyat qəzalarını azaltmaq və piyadaların təhlükəsizliyini artırmaq üçün qırmızı işıqda sağa və ya sola dönməyi qadağan edir. Bu səbəbdən də Nyu-York şəhərində qırmızı işıqda olan bütün dönmələr bu cür manevrlərə icazə verən bir işarə olmadıqda qeyri-qanunidir.
Körpülər və tunellər
Nyu-York şəhəri dünyanın ən böyük təbii limanlarından birində yerləşir və Manhetten və Staten-Aylend rayonları eyniadlı adalarla həmsərhəddir, Kuins və Bruklin isə daha böyük ada olan Lonq-Aylendin qərb ucunda yerləşir və Bronks Nyu-York ştatının əsas hissəsində yerləşir. Su ilə ayrılmış rayonların bu vəziyyəti geniş körpü və tunel infrastrukturunun inkişafına səbəb olub.
Corc Vaşinqton körpüsü Manhetteni Berqen dairəsi ilə birləşdirən dünanın ən işlək avtomobil körpüsüdür. Amerika qitəsindəki ən uzun asma körpüdür və dünyanın ən uzun körpülərindən biridir.Bruklin körpüsü şəhərin simvoludur. Bruklin körpüsünün qüllələri əhəngdaşı, qranit və "Rosendale" sementindən tikilib və memarlıq üslubu neoqotikadır. Bu körpü həm də açılışından 1903-cü ilə qədər dünyanın ən uzun asma körpüsü olub və ilk polad məftilli asma körpüdür. cantilever memarlığının mühüm parçasıdır. 1909-cu ildə açılmış müasir asma körpülərin qabaqcıllarından hesab olunur və onun dizaynı bütün dünyada uzun müddətli asma körpülərin bir çoxu üçün model rolunu oynayıb; Manhetten, , və Verrazano-Narrows körpüləri yüksək texnologiya üslubunun nümunələridir.
Manhetten adası Nyu-York şəhərinin xarici rayonları və Nyu-Cersi ilə də bir neçə tunellə bağlıdır. Nyu-Cersi və Midtaun Manhetteni birləşdirən və Hudzon çayının altından yerləşən gündə 120.000 avtomobilin hərəkət etdiyi dünyanın ən işlək avtomobil tunelidir. Tunel Nyu-York limanından keçən və Hudzon çayı ilə Manhetten estakadalarına üzən böyük sərnişin və yük gəmilərinin maneəsiz keçməsini təmin etmək üçün tikilib. Aşağı Manhetten ilə Cersi-Sitini birləşdirən 1927-ci ildə istifadəyə verildiyi zaman dünyanın ilk mexaniki havalandırılan avtomobil tuneli idi. Manhetteni Kuins və Bruklin ilə birləşdirən körpülərdə tıxacları aradan qaldırmaq üçün tikilmiş 1940-cı ildə tamamlandığı zaman ən böyük qeyri-federal layihə idi. O vaxtkı Prezident Franklin D. Ruzvelt tuneldən keçən ilk şəxs olmuşdur. (rəsmi olaraq Hugh L. Carey tuneli kimi tanınır) altından keçir və Manhettenin cənub ucundakı Bruklindəki ilə birləşdirir.
Velosiped şəbəkəsi
Nyu-York şəhərində velosiped sürmək şəhər sıxlığı, nisbətən düz ərazi və "dayan-get" prinsipinə əsaslanan tıxaclı yollar ilə əlaqələndirilir. Velosiped sürmək Nyu-Yorkda getdikcə populyarlaşır; 2005-ci ildə günlük velosiped səfəri 170.000 olan rəqəm on iki il sonra — 2017-ci ildə təxminən 450.000-ə qalxmışdır. Nyu-Yorkda 2006-cı ildəki 826 kilometr (513 mil) ilə müqayisədə 2017-ci ildə 2145 kilometrlik (1333 mil) velosiped zolağı var idi. 2019-cu ildə şəhər boyu 203 kilometrlik (126 mil) ayrılmış və ya "mühafizə olunan" velosiped zolaqları var idi.
Tanınmış sakinlər
-
![image]()
Martin Van Buren, ABŞ-nin 8-ci Prezidenti -
![image]()
-
![image]()
Vilyam Ceyms, filosof, praqmatizmin banisi -
![image]()
Henri Ceyms, ingilis yazıçı, XIX əsr realizmini öndəri -
![image]()
Herman Melvill, ABŞ yazıçısı və şairi -
![image]()
Yucin O'Nil, yazıçı və dramturq, və "Pulitser" mükafatı laureatı -
![image]()
Teodor Ruzvelt, ABŞ-nin 26-cı Prezidenti, laureatı -
![image]()
Vaşinqton İrvinq, ABŞ yazıçısı və diplomatı -
![image]()
Ceki Qlison, ABŞ aktyoru və yazıçısı -
![image]()
Aaron Koplend, ABŞ bəstəkarı və pianoçusu -
![image]()
Artur Miller, ABŞ dramaturqu -
![image]()
Riçard Feynman, fizik, Kvant elektrodinamikasının banilərindən biri -
![image]()
Milton Fridman, iqtisadçı, monetarizmin yaradıcısı -
![image]()
Al Kapone, ABŞ mafiya rəhbəri -
![image]()
Barbara Bel Geddes, aktrisa, "Emmi" mükafatı laureatı -
![image]()
Mariya Kallas, ABŞ opera müğənnisi -
![image]()
Luiza Qlük, yazıçı və şairə, laureatı -
![image]()
Robert Fogel, laureatı -
![image]()
Vudi Allen, kino istehsalçısı və aktyor, laureatı -
![image]()
Robert De Niro, aktyor, laureatı -
![image]()
-
![image]()
Martin Skorseze, kino istehsalçısı və aktyor, laureatı -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kristina Aqilera, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Ledi Qaqa, müğənni və aktrisa, laureatı -
![image]()
Vin Dizel, kino istehsalçısı və aktyor -
![image]()
Cennifer Lopez, film və musiqi istehsalçısı və aktrisa -
![image]()
Riçard Stolman, ABŞ ixtiraçısı, mühəndisi, proqramçısı -
![image]()
Mayk Tayson, ABŞ boksçusu -
![image]()
Tupak Şakur, ABŞ hip hop sənətçisi -
![image]()
Jay-Z, ABŞ repçisi -
![image]()
The Notorious B.I.G., ABŞ repçisi -
![image]()
Aliya, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Kler Deyns, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Nataşa Lionn, ABŞ kino istehsalçısı, aktrisası və yazıçısı -
![image]()
Makaley Kalkin, ABŞ aktyoru -
![image]()
Peris Hilton, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Alişa Kiz, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Enn Heteuey, aktrisa, müğənni, və "Qızıl qlobus" laureatı -
![image]()
Castin Qetlin, atlet, 100 metr dünya rekordçusu (2007-ci ilə qədər) -
![image]()
Skarlet Yohansson, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Lana Del Rey, ABŞ aktrisası və müğənnisi -
![image]()
Qotoku Sakay, Yaponiya futbolçusu -
![image]()
Kardi B, ABŞ repçisi və aktrisası -
![image]()
Timoti Şalame, ABŞ aktyoru -
![image]()
Fren Dreşer, ABŞ aktrisası və yazıçısı -
![image]()
Oliviya Vayld, ABŞ kino istehsalçısı və aktrisası
Qardaş şəhərlər
2006-cı ildə Nyu-York şəhərinin qardaş şəhərlər proqramı yeniləndi və "New York City Global Partners" adlandırıldı. Nyu-Yorkun "tarixi" tərəfdaş şəhərləri tərəfdaşlıq şəbəkəsinə qoşulduqları illə aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.
| "New York City Global Partner" şəbəkəsi |
|---|
Afrika
|
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Nyu York deqiqlesdirme Nyu York ing New York New York City qisa adi ile NYC Nyu York statinda yerlesen Amerika Birlesmis Statlarinin ehalisinin sayina gore en boyuk seheri Seherin erazisi 778 2 km ehalisi ise 2020 ci ilin siyahiyaalmasi ile 8 804 190 neferdir Nyu York statinin cenubunda yerlesen seher Nyu York aqlomerasiya regionunun merkezidir hemcinin erazisine gore dunyanin en boyuk aqlomerasiya regionudur 2020 ci ilin statistikasina esasen seher 20 milyondan cox ehali ile hem de dunyanin en six meskunlasilan meqapolislerinden biridir Nyu York dunyanin medeni maliyye ve media merkezi kimi tesvir edilmisdir ve ticaret eylence tedqiqat texnologiya tehsil siyaset turizm yemek incesenet deb ve idman sahelerinde yer alir Dunyanin en cox fotosekil cekilen seheridir Birlesmis Milletler Teskilatinin Bas Qerergahinin yerlesdiyi Nyu York beynelxalq diplomatiya merkezlerinden biri ve qlobal investorlar ucun etibarli siginacaqdir Nyu York bezen dunyanin paytaxti kimi tesvir edilir SeherNyu YorkNew YorkBoyuk alma Hec vaxt yatmayan seher Qotham ve s Saat eqrebi istiqametinde Midtaun Manhetten Tayms skver Unisfera Bruklin korpusu Asagi Manhetten ve Dunya Ticaret Merkezi 1 Sentral park BMT Bas Qerergahi ve Azadliq heykeliBayraq d Gerb40 39 sm e 74 03 q u Olke ABSStat Nyu York statiMer Erik AdamsTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1624 1626Sahesi Umumi 1 223 59 km Quru 778 19 km Su 445 40 km Merkezin hundurluyu 11 mSaat qursagi Serqi vaxt zonasiUTC 05 00UTC 04 00EhalisiEhalisi 8 804 190 nef 1 aprel 2020 Sixligi 11 31368 nef km Resmi dili ingilis diliReqemsal identifikatorlarTelefon kodu 212 347 646 718 917 929Poct indeksi 10000 10499 11004 11005 11100 11499 11600 11699Neqliyyat kodu NYDigerErazisine gore en boyuk bolgesi Kuins 280 km Ehalisine gore en boyuk bolgesi Bruklin 2019 2 559 903 UDM 830 milyard 2020 nyc govNyu York Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dunyanin en boyuk limanlarindan birinde yerlesen ve sahesinin 36 4 i su ile ehatelenmis Nyu York seheri bes borodan ibaretdir Bu bes boro Bruklin Kinqs dairesi Kuins Kuins dairesi Manhetten Nyu York qrafligi Bronks Bronks dairesi ve Staten Aylend Ricmond dairesi 1898 ci ilde vahid bir sehere birlesdirilmisdir Seher ABS ye immiqrantlar ucun giris qapisidir Nyu Yorkda 800 e qeder muxtelif dilde danisilir ki bu da onu dunyanin linqvistlik cehetden en muxtelif seheri edir Nyu Yorkda ABS den kenarda dogulmus 3 2 milyondan cox sakin yasayir Buna esasen 2016 ci ilde seher dunayda en cox ecnebi yasayan seher qebul edilmisdir 2018 ci ile qeder Nyu York aqlomerasiya regionunun texminen 1 8 trilyon ABS dollarliq umumi aqlomerasiya mehsulu GMP istehsal etidyi texmin edilir ve bu ABS de birinci yerdedir Nyu York aqlomerasiya regionu suveren dovlet olsaydi dunyanin sekkizinci en boyuk iqtisadiyyatina sahib olardi Seher dunyada en cox milyarderin yasadigi yerdir Nyu Yorkun izleri 1624 cu ilde Yeddi Birlesmis Eyalet Respublikasindan olan kolonistler terefinden Asagi Manhettende qurulan ticaret menteqesine qeder gedib cixir Menteqe 1626 ci ilde Yeni Amsterdam nid Nieuw Amsterdam olaraq adlandirilmis ve 1653 cu ilde seher statusu almisdir Seher 1664 cu ilde ingilislerin nezaretine kecdi ve Ingiltere krali II Karl burani qardasi York hersoqu II Ceymse verdikden sonra Nyu York adlandirildi Nyu York 1673 cu ilde hollandlar terefinden geri alindi ve bir il uc ay muddetinde Nyu Orenc adlandirildi 1674 cu ilin noyabrindan beri Nyu York olaraq adlandirilir Seher 1785 ci ilden 1790 ci ile qeder ABS nin paytaxti olub 1790 ci ilden beri ise ABS nin en boyuk seheri statusunu qoruyur XXI esrde Nyu York qlobal yaradiciliq sahibkarliq ve ekoloji davamliliq qovsagi ve azadliq ve medeni muxtelifliyin simvoludur Nyu York 2019 cu ilde dunyanin 48 seherinden olan 30 000 den cox insan arasinda aparilan sorgu neticesi ile dunyanin en boyuk seheri secildi Nyu Yorku 2019 cu ilde rekord sayda 66 6 milyon turist ziyaret etmisdi Tayms skver dunya eylence senayesinin esas merkezidir Seherin bir cox gormeli yerleri goydelenleri ve parklari butun dunyada taninir Empayr Steyt Bildinq hundurluyune gore diger tikililerden ferqlenir Manhettenin dasinmaz emlak bazari dunyanin en bahali bazarlarindan biridir Davamli 7 24 xidmet gosteren Nyu York metropoliteni 472 demiryol stansiyasi ile dunyanin en boyuk metropolitenidir Seherde 120 den cox kollec ve universitet o cumleden Kolumbiya Universiteti Nyu York Universiteti ve yerlesir Asagi Manhettende maliyye bolgesi adlanan Uoll Strit ve dunyanin iki en boyuk birjasi Nyu York Fond Birjasi ve NASDAQ yerlesir EtimologiyaSeher 1664 cu ilde gelecekde York hersoqu olacaq Ingiltere krali II Ceymsin serefine adlandirilib TarixEsas meqaleler ve Nyu York seherinin xronologiyasiKolumbaqederki dovr Mustemlekecilikden evvelki dovrde indiki Nyu York seherinin erazisinde lenapeler de daxil olmaqla alqonkin yerli amerikalilar meskunlasmisdilar kimi taninan vetenlerine Staten Aylend Manhetten Bronks Lonq Aylendin qerb hissesi sonradan Bruklin ve Kuins borolarina cevrilecek eraziler daxil olmaqla ve daxil idi Bir avropalinin ilk senedlesdirilmis seferi 1524 cu ilde Fransa kralliginda xidmetde olan florensiyali tedqiqatci italyan olmusdur O erazininin Fransaya aid oldugunu iddia etdi ve onu Nouvelle Angouleme Yeni Anqoleme adlandirdi Imperator V Karlin gosterisi ile sefere cixmis Portuqaliya kapitani basciliq etdiyi Ispaniya ekspedisiyasi 1525 ci ilin yanvarinda Nyu York limanina geldi ve Rio de San Antonio Muqeddes Antoni cayi adlandirdigi mensebinin xeritesini tertib etdi 1609 cu ilde ingilis kesfiyyatcisi Henri Hudzon Niderland Ost Hind sirketi ucun Simal Qerb kecidini axtararken Nyu York limanini yeniden kesf etdi O erazini on gun gezdi ve bolgeninin Niderland Ost Hind sirketine aid oldugunu iddia etdi 1614 cu ilde Keyp Kod ve arasindaki erazi Niderland terefinden iddia edildi ve Nieuw Nederland adlandirildi Nehayet yerli olmayan ilk resmi vetendas olan Santo Dominqodan sehere geldi Portuqal esilli Rodrigez Santo Dominqoda anadan olub 1613 14 cu ilin qisinda Manhettene gelib ve niderlandlarin numayendesi kimi yerli ehali ile ticaret edib Brodveyin 159 cu kuceden 218 ci kuceye qederki hissesi onun serefine Yuan Rodrigez Vey adlandirilib Holland hokmranligi Yeni Amsterdam 1664 cu ilde ingilislerin nezaretine kecdi ve Nyu York adlandirildi 1625 ci ilde indiki Manhettenin erazisinde sonradan Nieuw Amsterdam Yeni Amsterdam adlandirilan daxili qalanin ve tikintisine baslandi Yeni Amsterdam koloniyasi sonradan Asagi Manhetten kimi taninan erazide yerlesirdi Koloniya Manhettenin cenub ucundan muasir Uoll Strite qeder uzanirdi burada 1653 cu ilde yerli Amerikan ve Britaniya basqinlarindan qorunmaq ucun 12 futluq taxta sarampole tikilmisdi 1626 ci ilde holland general Manhetten adasini kicik Lenape qrupu olan Cenarsie den 60 quldene satin aldi 2018 ci ilde texminen 900 ABS dollari edir Tekzib edilmis bir efsanede Manhettenin 24 dollar deyerinde suse muncuqlara alindigini iddia edilir Satin alindiqdan sonra Yeni Amsterdam yavas yavas boyudu Kockunleri celb etmek ucun Hollandiya 1628 ci ilde himayedarliq sistemini tesis etdi bu sistemle Yeni Hollandiyaya 50 kolonist getiren varli hollandlara yerli siyasi muxtariyyet ve gelirli xez ticaretinde istirak etmek huququ ile birlikde torpaq saheleri verilecekdi Bu proqram cox ugurlu olmadi 1621 ci ilden Niderland Ost Hind Sirketi terefinden verilen selahiyyet esasinda Yeni Niderlandda inhisarci kimi fealiyyet gosterirdi 1639 1640 ci illerde iqtisadi artimi guclendirmek ucun Niderland Ost Hind Sirketi xez ticareti uzerindeki inhisarindan el cekdi bu da erzaq taxta tutun ve qullarin artimina ve ticaretinin artmasina sebeb oldu 1647 ci ilde Yeni Niderlandin son Bas direktoru kimi fealiyyet gosterdi Onun fealiyyeti dovrunde Yeni Niderlandin ehalisi 2000 den 8000 e qeder artdi O icki satisi ile bagli qadagalar qoydu uzerinde nezareti ele kecirmeye cehd etdi ve diger dini qruplarin yehudiler ve luteranlar da daxil olmaqla ibadet evleri yaratmasina mane oldu Niderland Ost Hind Sirketi neyahet Stuyvesant ve Yeni Amsterdam ehalisi arasindaki gerginliyi azaltmaga basladi Ingilis hokmranligi Kralliq donanmasi indiki erazisini mudafie edir 1664 cu ilde hec bir ehemiyyetli muqavimet gostere bilmeyen Stuyvesant Yeni Amsterdami qan tokmeden polkovnik basciliq etdiyi ingilis qosunlarina teslim etdi Teslim olma sertleri ile Hollandiya sakinlerine mustemlekede qalmaga ve dini azadliqlara icaze verildi 1667 ci ilde Ikinci ingilis holland muharibesinden sonra aparan danisiqlar zamani hollandlar ingilislerden elde etdikleri indiki Surinamin Cenubi Amerikanin simal sahilinde yeni yaranmis plantasiya koloniyasini saxlamaq qerarina geldiler ve bunun muqabilinde ingilisler Yeni Amsterdami oz ellerinde saxladilar Bu qesebe York hersoqu II Ceymsin serefine Nyu York adlandirildi 240 km simalinda yerlesen Ceymsin Sotlandiya titulundan sonra Albani adlandirildi Kocurme 1667 ci ilde II ingilis holland muharibesini basa catdiran ile tesdiqlendi 24 avqust 1673 cu ilde Ucuncu ingilis holland muharibesi zamani holland kapitan gosterisi ile Nyu York koloniyasini ingilislerden ele kecirdi ve Orenc sahzadesi III Vilhelmden sonra onu Nyu Orenc adlandirdi Yerli amerikalilar arasinda bir nece qebilelerarasi muharibe ve avropalilarla temas neticesinde yaranan bezi epidemiyalar 1660 1670 ci iller arasinda Lenape ucun ehemiyyetli ehali itkisine sebeb oldu 1700 cu ile qeder Lenape ehalisi 200 nefere qeder azaldi Nyu York XVIII esrde bir nece sari qizdirma epidemiyasi yasamis ve tekce 1702 ci ilde bu xesteliye gore ehalisinin 10 ni itirmisdi Nyu York eyaleti Kolumbiya Universiteti 1754 cu ilde kral nizamnamesi ile Kral Kolleci adi altinda tesis edilmisdir Nyu York 1700 cu illerin evvellerinde Nyu York koloniyasinin bir hissesi olaraq ticaret limani kimi ehemiyyetini artirdi O hem de quldarliq merkezine cevrildi 1730 cu ile qeder ev teserrufatlarinin 42 i qul saxlayirdi bu indiki Cenubi Karolina statinin Carlston seheri xaricinde en yuksek faizdir Quldarliq Nyu York iqtisadiyyatinin ayrilmaz hissesine cevrildi 1990 ci illerde yaxinliginda yeni federal mehkeme binasinin tikintisi zamani African Burying Ground un kesfi mustemleke dovrunde on minlerle afrikalinin erazide basdirildigini gosterdi 1754 cu ilde Kolumbiya Universiteti Asagi Manhettende Krall Kolleci kimi kral II Georqun gosterisi ile tikildi Amerika inqilabi ABS Istiqlal muharibesinin en boyuk doyusu olan 1776 ci ilin avqustunda Bruklinde bas verib 1765 ci ilin oktyabrinda Nyu Yorkda kecirildi cunki seherde teskil edilen Azadliq ogullari novbeti on il erzinde orada yerlesen ingilis qosunlari ile savasacaqdilar ABS Istiqlal muharibesinin en boyuk doyusu olan 1776 ci ilin avqust ayinda muasir Bruklinin erazisinde bas verdi Amerikalilarin meglub oldugu bu doyusden sonra ingilisler seheri Simali Amerikadaki herbi ve siyasi emeliyyat bazasina cevirdiler Seher ingilis qosunlarina qatilan sadiq qacqinlar ve qacmis qullar ucun siginacaq idi Ingilis isgali zamani 10 000 e yaxin qacan qul sehere sigindi Ingilis quvveleri 1783 cu ilde muharibenin sonunda texliye edildikde 3 000 azad edilmis qulu Yeni Sotlandiyaya kocurmek ucun Ingiltere ve Karib hovzesinde meskunlasdirdilar Muharibenin sulh yolu ile helli ucun yegane cehd 11 sentyabr 1776 ci ilde Bencamin Franklin de daxil olmaqla amerikali numayendeler ve ingilis generali arasinda Staten Aylendde yerlesen bas tutdu Ingilis isgali baslayandan qisa muddet sonra Nyu Yorkda Asagi Manhettenin qerb terefinde Boyuk yangin bas verdi yangin de daxil olmaqla seherdeki binalarin texminen dordde birini mehv etdi 1785 ci ilde qerari ile muharibeden qisa muddet sonra Nyu York seheri milli paytaxt elan edildi Nyu York esasen ABS nin sonuncu Birlesmis Statlarin Konstitusiyasina esasen ise ilk paytaxti oldu 1789 cu ilde ABS nin paytaxti Nyu York milli miqyasda bir nece tedbire ev sahibliyi etdi ABS nin ilk Prezidenti Corc Vasinqtonun vezifesine baslamasi birinci ABS Konqresi ve ABS Ali Mehkemesinin her birinin ilk defe toplanmasi ve Huquqlar haqqinda Bill in Uoll Stritde yerlesen hazirlanmasi 1790 ci ile qeder Nyu York Filadelfiyani otub ABS nin en boyuk seheri oldu lakin hemin ilin sonunda esasen milli paytaxt Filadelfiyaya kocuruldu XIX esr Brodvey Manhetten XIX esrde Nyu York seherinin ehalisi 60 000 den 3 43 milyona qeder artdi Nyu York statinin 1799 cu il legvetme aktina esasen kole analarin usaqlari azad edilmeli lakin iyirmi yaslarinin ortalarina qeder qulluqda saxlanilmali idi Istiqlal muharibesinden sonra sahibleri terefinden azad edilen ve qacan qullarla birlikde Manhettende ehemiyyetli bir azad qaraderili ehali tedricen artdi Aleksander Hamilton ve Con Cey kimi ABS nin nufuzlu qurucularinin basciligi ile koleliyi legv etmek ucun calisdi ve qaraderili usaqlarin tehsili ucun quruldu 1827 ci ilde statda kolelik tamamile legv edildi ve azad qaraderililer bundan sonra ayri seckilikle mubarize apardilar Nyu Yorkda irqlerarasi abolisionist fealliq davam etdi liderleri arasinda Afrika Azad Mektebinin mezunlari da var idi Nyu York seherinin ehalisi 1820 ci ildeki 123 706 neferden 1840 ci ilde 312 710 nefere yukseldi onlardan 16 000 i qaraderili idi Nyu Yorkun indiki 5 borosunun 1814 cu ildeki goruntusu 1830 ve 1840 ci illerde Nyu Yorkda Vasinqton Irvinq Herman Melvill ve Edqar Allan Po da daxil olmaqla bir nece ABS edebiyyat xadimi yasayib Muasir biznes elitasinin ictimai fikirli uzvleri 1857 ci ilde ABS seherinde ilk menzereli parka cevrilen Merkezi parkin qurulmasi ucun lobbicilik edibler Boyuk Irlandiya acligi irland muhacirlerin kutlevi axinina sebeb oldu 1860 ci ilde Nyu Yorkda 200 000 den cox irland yasayirdi bu seher ehalisinin dordde birinden cox idi Almaniyadan da genis miqrasiya var idi 1860 ci ilde seher ehalisinin 25 ni almanlar teskil edirdi Irland immiqrantlarla qaraderililer arasinda is ucun on il davam eden siddetli reqabetden sonra qaraderili Nyu York sakinlerine ve onlarin emlaklarina hucumlar edildi Usyancilar Rengli Yetim Siginacagini yandirdi ve 200 den cox usaq cox hissesi irland muhacirlerden teskil olunmus Nyu York Polis Departamenti terefinden xilas edildi Bu hadisede en azi 120 nefer oldu Bes gun erzinde 11 qaraderili kisi linc edildi ve qaraderililer ve Nyu Cersiye qacdilar Manhettende qaraderili ehalinin sayi sonuncu defe 1820 ci ilde oldugu kimi 1865 ci ilde 10 000 den asagi dusdu Agderili fehle sinfi ustunluk teskil etdi Liman iscilerinin qaraderili kisilere qarsi zorakiligi doklar bolgesinde xususile siddetli idi Bu ABS tarixinde vetendas igtisaslarinin en pis hadiselerinden biri idi Muasir dovr 1930 cu ilde tikilen Empayr Steyt binasinin ustunde insaat iscisi Kraysler binasi onun arxasindadir 1898 ci ilde muasir Nyu York seheri Bruklinin o vaxta qeder ayri bir seher idi Nyu York dairesinin Ricmond dairesinin ve Kuins dairesinin birlesmesi ile formalasdi 1904 cu ilde metronun acilisi yeni seherin erazilerini bir birine baglamaga komek etdi XX esrin birinci yarisinda seher dunyanin senaye ticaret ve rabite merkezine cevrildi 1904 cu ilde paroxodu Ist Riverde alov aldi ve goyertesinde olan 1021 nefer helak oldu 1911 ci ilde seherin tarixindeki en dehsetli senaye felaketi olan Triangle koynek fabrikinde bas veren yangin 146 iscinin olumu ile neticelendi ve inkisafina ve fabrikin tehlukesizlik standartlarinda esasli tekmillesdirmesine tekan verdi Nyu Yorkun agderili olmayan ehalisi 1890 ci ilde 36 620 nefer idi Nyu York seheri XX esrin evvellerinde Amerikanin cenubundan Boyuk koc zamani afro amerikalilar ucun esas yer idi ve 1916 ci ilde Nyu York Simali Amerikada en boyuk meskenine cevrilmisdi Edebi ve medeni heyat qadagalar dovrunde ciceklendi Daha boyuk iqtisadi bum hundur goydelenlerin tikintisine sebeb oldu Manhettenin bolgesi texminen 1900 cu il Nyu York 1920 ci illerin evvellerinde Londonu kecerek dunyanin en six urbanizasiyalasmis erazisine cevrildi Aqlomerasiya regionu 1930 cu illerin evvellerinde 10 milyonluq serhedi kecerek beser tarixinde ilk oldu Boyuk bohranin cetin illerinde islahatci mer secildi ve seksen illik siyasi hokmranliqdan sonra suqut etdi Ikinci Dunya muharibesi veteranlarinin geri qayitmasi ile yaranmis muharibeden sonraki iqtisadi bum Kuins ve dairesinde elece de Nyu Cersideki oxsar seheretrafi erazilerde boyuk yasayis sahelerinin inkisafina sebeb oldu Nyu York muharibeden zerer gormeden dunyanin aparici seheri kimi cixdi Uoll Strit dunyanin dominant iqtisadi gucu oldu Birlesmis Milletler Teskilatinin Bas Qerargahinin tikintisi 1952 ci ilde tamamlanaraq Nyu Yorkun qlobal geosiyasi tesirini guclendirdi ve seherde abstrakt ekspressionizmin yukselisi Nyu Yorkun incesenet dunyasinin merkezi olan Parisin yerini almasini suretlendirdi yerlesen ABS nin Milli Tarixi Abidesi 1969 cu il mekani ve muasir gey huquqlari herekatinin besiyidir 28 iyun 1969 cu il seher erken saatlarda Asagi Manhettenin mehellesindeki de bas vermis polis basqinina qarsi gey icmasinin uzvleri terefinden bir sira kortebii ve siddetli numayisler idi Onlarin herekatina ve LGBT huquqlari ucun muasir mubarizeye yol acan yegane en muhum hadise oldugu genis sekilde qebul edilir muellifi yazirdi ki drag queenler 1969 cu ilin iyun Stounvoll usyanlari zamani etrafdaki yegane transgender insanlar idi Nyu Yorkdaki transgender icmasi Stounvoll usyanlari zamani ve ondan sonra LGBT beraberliyi ugrunda mubarizede muhum rol oynamisdir 1970 ci illerde senayenin yeniden qurulmasi sebebinden yaranmis issizlesme Nyu York seherinde iqtisadi problemlerin ve cinayet nisbetlerinden artmasina sebeb oldu 1980 ci illerde maliyye senayesindeki canlanma seherin iqtisadi saglamligini xeyli yaxsilasdirsa da Nyu Yorkun cinayet nisbeti hemin onillikde ve 1990 ci illerin evvellerinde artmaga davam etdi 1990 ci illerin ortalarinda cinayet nisbetleri yeniden hazirlanmis polis strategiyalari iqtisadi imkanlarin yaxsilasdirilmasi ve Asiya ve Latin Amerikasindan gelen yeni immiqrantlar sebebinden keskin sekilde azalmaga basladi Nyu Yorkun ehalisi 2000 ci il siyahiyaalmasinda ve ardinca 2010 cu il siyahiyaalmasinda tarixinin en yuksek seviyyesine catdi United Airlines reys 175 11 sentyabr 2001 ci ilde Dunya Ticaret Merkezinin Cenub qullesine cirpildi Nyu York seheri 11 sentyabr 2001 ci il hucumlarinda en boyuk iqtisadi ziyana ve en boyuk insan itkisine meruz qaldi Hemin gun qacirilan dord teyyareden ikisi Dunya Ticaret Merkezinin ekiz qullelerine cirpildi qulleleri dagitdi ve 2 192 mulki sexs 343 yanginsonduren ve 71 huquq muhafize orqani emekdasinin olumune sebeb oldu Simal qullesi ing North Tower mehv edilmis en hundur bina oldu Erazide yeni Dunya Ticaret Merkezi 1 ve diger yeni binalar ve infrastrukturlar tikildi 19 iyul 1909 cu ilde Hudson terminali olaraq acilan da terror aktlari neticesinde mehv edildi 2003 cu il noyabrin 23 de muveqqeti stansiya tikilib istifadeye verildi Seherin ucuncu en boyuk merkezi olan Santyaqo Kalatrava terefinden layihelendirilen 74 000 m2 lik daimi demir yolu stansiyasi 2016 ci ilde tamamlandi Yeni Dunya Ticaret Merkezi 1 Qerb yarimkuresindeki en hundur goydelendir ve ABS nin musteqillik ili ile elaqedar simvolik olaraq 1 766 futluq 541 3 m hundurluyu ile dunyanin altinci en hundur binasidir Asagi Manhettenin yerlesen bas veren etirazlari 17 sentyabr 2011 ci ilde basladi qlobal diqqeti celb etdi ve butun dunyada sosial ve iqtisadi berabersizliye qarsi ing Occupy movement populyarlasdirdi 2020 ci ilin mart ayinda Manhettende Nyu York seherindeki ilk COVID 19 hadisesi tesdiqlendi Infeksiya butun dunyada genis yayilmazdan evvel seher suretle Cinin Uhan seherini otub kecdi ve erken merhelede pandemiyanin qlobal merkezine cevrildi 2021 ci ilin mart ayina olan melumata gore Nyu York seherinde COVID 19 ile elaqeli 30 000 den cox olum qeyde alinmisdir CografiyaNyu York aqlomerasiya regionunun merkezi Nyu York seherinin erazisi 75 000 11 000 il evvel 610 metr derinliyinde boyuk buzlaq ortuyunun kenarinda yerlesirdi Buzun ireli hereket etmesi indiki Lonq Aylend ve Staten Aylend erazilerinin ayrilmasina serait yaratdi Bu hereket eyni zamanda Manhetten goydelenlerinin coxu ucun mohkem zemin yaratdi Nyu York seheri ABS nin simal serqinde Nyu York statinin cenub serqinde yerlesir Seherin mensebinde yerlesmesi ticaret limani kimi ehemiyyetini artirmagina komek etmisdir Nyu York seherinin cox hissesi Lonq Aylend Manhetten ve Staten Aylend adli uc adada qurulub Hudzon cayi Hudzon vadisinden kecerek Nyu York korfezine tokulur Huzdon cayi seheri Nyu Cersiden ayirir Bronks ve Vestcester dairesinden axan seherde tamamile icmeli sulu yegane caydir Seherin umumi sahesi 1 213 37 km dir Bunun 783 84 km hissesi quru 429 53 km hissesi ise sudur Seherin en yuksek noqtesi deniz seviyyesinden 124 9 metr yukseklikle Staten Aylendde yerlesen Men ise cenubdaki serq sahilinin en yuksek noqtesidir Inzibati qurulus Esas meqale Boro Nyu York 1 Manhetten 2 Bruklin 3 Kuins 4 Bronks 5 Staten AylendNyu Yorkun 5 borosurBasliq Ehali UDM Quru erazi Ehalinin sixligiBoro Daire Siyahiyaalma 2020 milyard 2012 US kvadrat mil kvadrat km nefer mil2 nefer km2Bronks Bronks 1 472 654 36 938 42 2 109 3 34 920 13 482Bruklin Kinqs 2 736 074 86 151 69 4 179 7 39 438 15 227Manhetten Nyu York 1 694 263 610 386 22 7 58 8 74 781 28 872Kuins Kuins 2 405 464 82 328 108 7 281 5 22 125 8 542Staten Aylend Ricmond 495 747 14 270 57 5 148 9 8 618 3 327Nyu York seheri 8 804 190 830 072 302 6 783 8 29 095 11 234Nyu York stati 20 215 751 1 724 759 47 126 4 122 056 8 429 166 UDM Umumi Daxili Mehsul Menbe ve borolarin ayri ayri meqaleleri Nyu York seheri bezen kollektiv sekilde Bes boro adlanir Eger borolarin her biri ayri seher olsaydi dord boro Bruklin Kuins Manhetten ve Bronks ABS nin en six meskunlasilan on seheri arasinda olardi Staten Aylend 2020 ci ilin statistikasina esasen 37 ci yerde olardi Bu borolar ABS nin en six meskunlasilan dord dairesi ile hemserheddir Nyu York Manhetten Kinqs Bruklin Bronks ve Kuins Manhetten Esas meqale ManhettenAsagi ve Midtaun Manhettenin 2017 ci ilde peykinden cekilmis sekli Manhetten Nyu York dairesi cografi baximdan en kicik ve ehalinin en six meskunlasdigi borodur Merkezi park ve seherin ekser goydelenleri burada yerlesir ve bezen yerli ifadede The City adlanir Manhetten 2017 ci ilde her kvadrat km e 27 812 neferle ABS seherleri arasinda ehali sixligina gore yuxari qiymetlendirildi Manhetten Nyu York seherinin medeni inzibati ve maliyye merkezidir ve bir cox transmilli sirketlere BMT Bas Qerergahina Uoll Strite ve bir sira muhum universitetlere ev sahibliyi edir Manhetten hemcinin cox vaxt dunyanin maliyye ve medeniyyet merkezi kimi tesvir edilir Rayonun cox hissesi Manhetten adasinda Hudzon cayinin mensebinde yerlesir Bir nece kicik adalar da Manhetteni teskil edir o cumleden serqde ve cenubda ve Liberti adasi Manhetten adasi uc hisseye bolunur Asagi Midtaun ve Manhetten rayonuna hemcinin adli kicik mehelle de daxildir Nyu York seherinin qalan dord borosu umumi olaraq Xarici borolar adlanir 2018 ci ilin fevral ayinda cekilmis 120 ci kuceden qeder 16 km lik Manhettenin panoramasi Kraysler binasi Empayr Steyt Bildinq a 14b 14c 14d Vulvort Buldinq Uoll Strit 40 Dunya Ticaret Merkezi 1 Bruklin Esas meqale Bruklin Bruklin Kinqs dairesi Lonq Aylendin qerbinde yerlesen seherin en six meskunlasilmis bolgesidir Bruklin medeni sosial ve etnik muxtelifliyi azad inceseneti ferqli mehelleleri ve ferqli memarliq irsi ile taninir Asagi Bruklin Xarici borolar in en boyuk merkezi mehellesidir Rayonun 1870 ci illerde ABS de en erken eylence mekanlarindan biri kimi qurulmus de daxil olmaqla uzun sahil sahili var ve Bruklindeki en boyuk iki parkdir 2010 cu ilden Bruklin sahibkarliq ve yuksek texnologiyali startap firmalarinin ve postmodern incesenet ve dizaynin inkisaf eden merkezine cevrilmisdir 2016 ci ilin sentyabr ayinda cekilmis sekli Kuins Esas meqale Kuins Bruklinin simal serqinde Lonq Aylendde yerlesen Kuins Kuins dairesi cografi baximdan ABS nin en boyuk borosu ve etnik muxteliflik baximindan dunyanin en etnik muxtelifliye sahib seher erazisidir Tarixen hollandlar terefinden qurulan kicik seher ve kendlerden ibaret rayon o vaxtdan beri hem ticaret hem de yasayis meskeni kimi taninib ABS nin en islek uc hava limanindan ikisi Con Kennedi adina Beynelxalq Hava Limani ve Kuinsde yerlesir Ucuncu hava limani Nyu Cersi statinin Nyuark seherinde yerlesen Bronks Esas meqale Bronks Bronks Bronks dairesi Nyu Yorkun en simal bolgesidir Bronks ve e ev sahibliyi edir Hemcinin burada 1 07 km erazini ehate eden ve 6 000 den cox heyvanin yasadigi dunyanin en boyuk metropoliten zooparki yerlesir Bronks hip hop musiqisinin yarandigi yerdir 1 122 hektar erazi ile Nyu Yorkdaki en boyuk parkdir Staten Aylend Esas meqale Staten Aylend Staten Aylend Ricmond dairesi bes boro arasinda en seheretrafi bolgedir Staten Aylendin merkezinde 45 km gezinti yollari ve meselerle birlikde 10 km erazini ehate eden yerlesir 1984 cu ilde adanin tebii torpaqlarini qorumaq ucun yaradilmis Qrinbelt yeddi seher parkindan ibaretdir may 2017 ci il Bronksda yerlesen Grand Concourse fevral 2018 ci il Dunyanin en islek bere sistemi olanMemarliq Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan Empayr Steyt Bildinq 1931 1970 ci illerde dunyanin en hundur binasi olmusdur 1930 cu ilde tikilmis Kraysler binasi Manhettenin simvoludur Midtaun Manhettende neoqotika ve muasir uslublu memarliq XIX esre aid evler Nyu Yorkda 1656 ci ile aid tutmus muasir Dunya Ticaret Merkezi 1 e qeder memarliq baximindan diqqetelayiq binalar var Manhetten hundur goydelenleri ile taninir seher dunyanin bir nece en hundur binasina ev sahibliyi edib 2019 cu ilde Nyu Yorkda 6 455 coxmertebeli bina var idi ki bu da Honqkonq ve Seuldan sonra dunyada ucuncu siradir 2011 ci ile qeder 550 tamamlanmamis binanin hundurluyu en azi 100 metr idi 200 metrden daha yuksek olan 50 den cox tamamlanmis goydelen var Bunlara neoqotika memarliginin erken numunesi Vulvort Bildinq daxildir tikintisi 1913 cu ilde tamamlandi 17 il erzinde dunyanin en hundur binasi oldu Kraysler binasi 1930 ve Empayr Steyt binasi 1931 uslubundadir ABS de beynelxalq uslubun yuksek tesirli numunesi fesadina gore digerlerinden ferqlenen 1957 2000 Amerika goydelenlerindeki yasil dizaynin numunesidir ve dizaynina gore ve AIA Nyu York Statindan mukafat almisdir Nyu Yorkdaki yasayis mehellelerinde esasen six meskunlasma musahide olunur Lakin daha az sakinli mehelleler de var Riverdeyl Bronksda Ditmas Park Bruklinde ve Duqlaston Kuinsde kimi mehellelerde viktorian kimi stillerde boyuk subay aile evleri genis yayilmisdir 1835 ci ilde bas vermis Boyuk yangindan sonra taxta evlerin tikintisi mehdudlasdirildi ve belece das ve kerpic seher evlerinin tikinti materiallarina cevrildi Bag evleri 1920 ci illerde Cekson Hayts kimi ucqar erazilerde meshurlasdi 2014 cu ilde verdiyi melumatda Nyu Yorkda hundur binalar ucun tehlukenin evveler qiymetlendirilenden bir qeder asagi oldugu qeyd edilmisdir Iqlim Nyu York seherinin iqlim diaqramiYFMAMInIlASOND 91 4 2 81 6 1 109 10 2 104 17 8 102 22 13 114 27 18 117 29 21 117 28 21 109 24 17 112 18 11 91 12 6 112 7 1Temperatur C ile Yagintinin miqdari mm ile esasen 0 C izoterminden istifade ederek Nyu York seheri Cfa malikdir ve belelikle bu kateqoriyaya malik Simali Amerika qitesinde en simalda yerlesen boyuk seherdir Simal ve qerbe yaxin eraziler ve DFA arasinda kecid zonasinda yerlesir gore seher malik olaraq teyin olunur Sentral parkin qisda cekilmis sekli fevral 1900 cu il Qisda hava soyuq ve rutubetli olur Seherin en soyuq ayi olan yanvarda gundelik orta temperatur 0 9 C dir Temperatur adeten qisda 12 C e dusur hetta en soyuq qis ayinda bir nece gun erzinde 16 C e qeder dusur Yaz ve payiz aylari deyiskendir serinden istiye qeder deyisir baxmayaraq ki temperatur adeten asagi rutubetle mulayimdir Yay aylari adeten isti ve rutubetlidir iyulda gundelik orta temperatur 25 3 C teskil edir Seherin gece temperaturu tesiri ile tez tez artir Havanin gunorta temperaturu her yayda orta hesabla 17 gun erzinde 32 C bezi illerde ise 38 C i kecir baxmayaraq ki bu son defe 18 iyul 2012 ci ilde bas veren nadir haldir Eynile 18 C gostericisi de son derece nadirdir sonuncu defe 14 fevral 2016 ci ilde musahide edilib Yuksek temperaturlar 9 fevral 1934 cu ilde qeyde alinmis 26 C ve 9 iyul 1936 ci ilde qeyde alinmis 41 C dir Rekord gundelik maksimum soyuq 30 dekabr 1917 ci ilde 17 C ve eksi rekord gundelik minimum isti 2 iyul 1903 cu ilde 31 C olmusdur Yaxinliqdaki Atlantik okeanin orta su temperaturu fevralda 4 3 C ile avqustda 23 4 C arasinda deyisir Sehere her il 1 260 mm yaginti yagir ki bu da il erzinde nisbeten beraber sekilde yayilir 1991 ve 2020 ci iller arasinda qisda qarin orta hundurluyu 76 sm olmusdur bu gosterici iller arasinda muhum derecede deyisir Nyu York bolgesinde qasirgalara ve tropik tufanlara nadir rast gelinir Sendi qasirgasi 29 oktyabr 2012 ci il axsami Nyu Yorka dagidici firtina getirdi Asagi Manhettende ve seherin diger erazilerinde coxsayli kuceleri tunelleri ve metro xetlerini su basdi ve seher ve seheretrafi erazilerde bir cox yerlerin elektrik enerjisini kesildi Firtina ve onun derin tesirleri gelecekde bas vere bilecek bele bir basqa hadisenin dagidici neticelerinin riskini minimuma endirmek ucun seherin ve aqlomerasiya regionunun sahilleri etrafinda deniz seddlerinin ve diger sahil maneelerinin tikintisinin muzakiresine sebeb oldu Qeyd edilen en soyuq ay 1857 ci ilin yanvaridir orta temperatur 6 9 C en isti aylar ise 1825 ci ilin iyulu ve 1999 cu ilin iyuludur her ikisinin orta temperaturu 27 4 C teskil edir Qeyd edilen en isti iller 2012 ve 2020 ci illerdir her ikisinin orta temperaturu 13 9 C dir Qeyd edilen en quraq ay 0 51 mm yaginti ile 1949 cu ilin iyunudur En yagisli ay ise 481 mm yaginti ile 2011 ci ilin avqustu olub Qeydlerdeki en quraq il 663 mm yaginti ile 1965 ci ildir En yagisli il ise 2 046 mm yaginti ile 1983 cu il olmusdur Qeyd edilen en qarli ay 94 sm ile 2010 cu ilin fevralidir En qarli movsum 192 sm qarla 1995 1996 ci illerin iyul iyun aylaridir En az qarli movsum ise 5 8 sm qarla 1972 1973 cu iller olmusdur En erken movsumi qar yagisi oktyabrin 10 da hem 1979 hem de 1925 ci ilde bas verib En son movsumi qar yagisi ise mayin 9 da hem 2020 hem de 1977 ci ilde bas vermisdir Asagida seherin iqliminin orta ve minimum temperaturu 1991 2020 ci iller arasi melumatlar esasinda maksimum temperaturu ise 1869 cu ilden beri aparilan musahideler esasinda hazirlanmisdir lt ref gt Nyu York seherinin iqlimiGosterici Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlMutleq maksimum C 22 26 30 36 37 38 41 40 39 34 29 24 41Maksimum orta C 4 2 5 7 9 9 16 6 21 9 26 5 29 4 28 5 24 6 18 1 12 2 6 8 17Orta temperatur C 0 9 2 2 6 0 12 1 17 3 22 2 25 3 24 5 20 7 14 4 8 9 3 9 13 2Minimum orta C 2 3 1 4 2 1 7 5 12 8 18 21 2 20 5 16 8 10 8 5 6 1 9 4Mutleq minimum C 21 26 16 11 0 7 11 10 4 2 15 25 26Yaginti normasi mm 92 81 109 104 101 115 117 116 109 111 91 111 1 258Menbe NOAA ve Weather Atlas Nyu York seherinin orta deniz temperaturuAy Yan Fev Mar Apr May Iyn Iyl Avq Sen Okt Noy Dek IlOrta deniz temperaturu C 5 4 4 3 4 5 7 3 11 4 18 1 22 3 23 4 21 2 17 2 12 4 8 4 13 0Menbe Weather Atlas Parklar hem 1939 cu il hem de 1964 cu ilde Nyu York Umumdunya Sergisinde istifade edilmisdir Liberti adasinda yerlesen Azadliq heykeli ABS nin ve onun azadliq ve demokratiya ideallarinin simvoludur Nyu York seheri ABS Milli Park Xidmeti NYS OPRHP ve Nyu York Seher Parklari ve Istirahet Departamenti terefinden idare olunan kompleks park sistemine malikdir 2018 ci ilde ParkScore reytinqine esasen Nyu Yorkdaki park sisteminin ABS seherleri arasinda 9 cu sirada oldugu bildirildi Milli parklar Geytvey Milli Istirahet Bolgesi umumilikde 110 km2 den cox erazini ehate edir onun ekseriyyeti Nyu York seheri ile ehate olunub Bruklin ve Kuinsde ekseriyyeti de daxil olmaqla 36 km2 den cox bataqliq erazi adalar ve su sahesi var Milli Park Xidmeti terefinden qorunur Manhetten adasindaki federal idare nezaretinde olan tarixi yerlere Grant s Tomb ve daxildir Yuzlerle ozel mulkler Milli Tarixi Abide olaraq siyahiya alinmisdir Dovlet parklari Kaliforniya deniz sirleri dunyanin en boyuk meqapolis zooparki Nyu York seherinde yeddi dovlet parki var Onlardan bezileri asagidakilardir Clay Pit Ponds State Park Preserve genis atciliq yollarini ozunde birlesdiren tebii erazi Riverbank State Park Hudzon cayi uzerinde 11 hektarliq erazi Marsha P Johnson State Park Bruklin ve Manhettende yerlesen Marsa P Consonun serefine adlandirilan Ist River cayi ile hemserhed olan dovlet parki Seher parklari 2019 cu ilde dunyanin en cox ziyaret edilen turistik yerlerinden biri olan Merkezi parkdaki Gapstow korpusunden cekilmis sekil Nyu Yorkda 110 km2 den cox erazini ehate eden seher parki ve 23 km lik ictimai cimerlik var Seherdeki en boyuk seher parki 1 122 hektarliq erazini ehate eden Bronksda yerlesen Pelham Bay parkidir Seher parklarinin bezileri asagidakilardir Merkezi park Manhettenin orta hissesinde yerlesen 3 41 km2 lik erazini ehate eden park Merkezi park 2013 cu ilde 40 milyon ziyaretci ile ABS de en cox ziyaret edilen seher parki olmusdur ve dunyada en cox cekilis edilen mekanlardan biridir Parkda coxlu attraksionlar var bir nece gol ve golmece iki buz meydancasi Merkezi park zooparki Konservatoriya bagi ve 0 43 km2 lik Jackie Onassis su anbari Gormeli yerlelere tebiet merkezi olan Belvedere qalasi Isvec Kottec Marionette Teatri ve tarixi Karusel daxildir Asagi Manhettenin bolgesinde yer Parkin simal qapisinda yerlesen Washington Square Arc hem Nyu York Universitetinin hem de Qrinvic Villicin simvoludur bu parkda 36 hektarliq cemenlik gol ve genis meselik erazi var Kuinsdeki bu park 363 hektar erazi ile seherin dorduncu en boyuk parkidir 1939 cu il ve 1964 cu il Nyu York umumdunya sergilerine ev sahibliyi edib Bronksun erazisinin besde birinden coxu 28 km2 Pelham Bay parki Van Cortlandt parki Bronks zooparki ve Nyu York Nebatat Bagi da daxil olmaqla aciq saheler ve parklar ucun ayrilib Staten Aylendde yerlesen bu park tarixi ehemiyyet dasiyir Nyu Yorkdaki en boyuk yerli Amerika qebiristanligi olan tarixi Burial Ridge de bu parkdadir Herbi bazalar Bruklin emeliyyatlarindan basqa ABS Silahli Quvvelerinin Nyu Yorkdaki tek aktiv emeliyyat bazasi olan a ev sahibliyi edir Burada hem de 1179 cu Neqliyyat briqadasi 722 ci Aviasiya Tibb eskadrilyasi ve herbi giris emal stansiyasi yerlesir DemoqrafiyaTarixi demoqrafiya 2020 2010 1990 1970 194030 9 33 3 43 4 64 0 92 1 Hispanikler 28 3 28 6 23 7 15 2 1 6 Afroamerikalilar 20 2 22 8 28 8 21 1 6 1 Asiyalilar ve 15 6 12 6 7 0 1 2 0 2 Yerli amerikalilar 0 2 0 2 0 4 0 1 N ACox irqliler 3 4 1 8 N A N A N ATarixi ehaliIlEh 16984 937 17125 840 18 3 17237 248 24 1 173710 664 47 1 174611 717 9 9 175613 046 11 3 177121 863 67 6 179049 401 126 0 180079 216 60 4 1810119 734 51 1 1820152 056 27 0 1830242 278 59 3 1840391 114 61 4 1850696 115 78 0 18601 174 779 68 8 18701 478 103 25 8 18801 911 698 29 3 18902 507 414 31 2 19003 437 202 37 1 19104 766 883 38 7 19205 620 048 17 9 19306 930 446 23 3 19407 454 995 7 6 19507 891 957 5 9 19607 781 984 1 4 19707 894 862 1 5 19807 071 639 10 4 19907 322 564 3 5 20008 008 278 9 4 20108 175 133 2 1 20208 804 190 7 7 Note Census figures 1790 2010 cover the present area of all five boroughs before and after the 1898 consolidation For New York City itself before annexing part of the Bronx in 1874 see Nyu York seheri 8 804 190 nefer ehali 2020 ile ABS nin en six meskulasilmis seheridir ABS nin en cox ehalisi olan ikinci seheri ve daha kicik erazisi olan Los Ancelesle muqayisede Nyu Yorkda iki defe daha cox insan yasayir Nyu York 2010 2020 ci iller araliginda ABS nin istenilen seherinin onillik ehali artimindan ve diger en boyuk dord seher Los Anceles Cikaqo Hyuston ve Finiksin umumi ehali artimindan daha cox ehali artimi yasayib Nyu York seherinin ehalisi Nyu York statinin ehalisinin texminen 44 ni Nyu York aqlomerasiya regionunun ehalisinin texminen 39 ni teskil edir 2020 ci ilde Nyu Yorkun sakinlerinin ekseriyyeti 5 141 538 neferi ve ya 58 4 i Lonq Aylend Bruklin ve ya Kuinsde yasayirdi Ehali sixligi 2017 ci ilde seherin texmini ehali sixligi her kvadrat kilometre 11 000 nefer teskil edirdi Manhettenin 2017 ci ildeki ehali sixligi her kvadrat km e 28 154 nefer idi ki bu da ABS seherlerinin sixligina gore en yukseyidir ABS de ikinci ucuncu ve dorduncu yerleri tutan uc en six yer de Nyu Yorka aiddir muvafiq olaraq Bruklin Bronks ve Kuins Irqler ve etnik mensubiyyetler Nyu Yorkun irqi bolgu xeritesi 2010 cu il ABS siyahiyaalmasi Her daire 25 neferdir Agderililer Afroamerikalilar Asiyalilar Hispanikler Diger 2020 ci ilde seherin ehalisinin 30 9 i agderili 28 7 i hispanik 20 2 i afroamerikali 15 6 i asiyali ve 0 2 i yerli amerikali idi Ehalinin 3 4 i birden cox irqe mensubdur Nyu York tarix boyu ABS ye muhacirler ucun giris qapisi olmusdur 1892 ci ilden 1924 cu ile qeder 12 milyondan cox avropali immiqrant gelmisdi termini ilk defe terefdeki six meskunlasmis immiqrant mehellelerini tesvir etmek ucun istifafe edilmisdir 1900 cu ile qeder en boyuk muhacir qrupu idiler ardinca yehudiler ve gelirdi 1940 ci ile qeder agderililer seher ehalisinin 92 ni teskil edirdi Seher ehalisinin teqriben 37 i ecnebilerdir ve 2013 cu ile qeder seherdeki butun usaqlarin yarisindan coxu yerli olmayan analar terefinden dogulub Nyu Yorkda hec bir olke ve ya mense bolgesi ustunluk teskil etmir 2011 ci ile qeder seherde xarici esilli sakinlerin on en boyuk menbeyi Dominikan Respublikasi Cin Meksika Qayana Yamayka Ekvador Haiti Hindistan Rusiya ve Trinidad ve Tobaqo idi Banqlades esilli muhacirler ise 2011 ci ile qeder 74 000 den cox olmamaqla seherde en suretle boyuyenlerden birine cevrilmisdir Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan Ispan mehellesi Spanish Harlem Rus mehellesi 2010 cu ilin siyahiyaalmasina gore Nyu Yorkdaki asiyali amerikalilarin sayi bir milyondan coxdur ki bu da San Fransisko ve Los Ancelesdekilerin umumi sayindan daha coxdur Nyu York ABS nin seherleri arasinda en cox asiyali yasayan seherdir Nyu Yorkun Kuins bolgesi statin en boyuk Asiya esilli amerikalinin ve Birlesmis Statlardaki en boyuk And ehalisinin kolumbiyali ekvadorlu perulu ve boliviyali meskunlasdigi yerdir ve eyni zamanda dunyanin en etnik cehetden muxtelif seher erazisidir Cin ehalisi Nyu York statinda en suretle boyuyen milletdir ve cinliler ucun enenevi yerlerdir Hemcinin Nyu York meqapolis bolgesinde ve Nyu York statinda cinli immiqrantlar daha coxdur Cin esilli immiqrantlar seher ve seheretrafi erazilerde meskunlasmaga davam edir 2012 ci ilde Nyu York seherinin 6 3 i cinli idi texminen dordde ucu Lonq Aylend Kuins ya da Bruklinde yasayirdi Koreyalilar seher ehalisinin 1 2 ni yaponlar ise 0 3 ni teskil edirdi Filippinliler 0 8 ile en boyuk Cenub Serqi Asiya etnik qrupu idi Ehalinin 0 2 ni teskil eden vyetnamlilar ikinci yerdedir Hindliler Cenubi Asiyali en boyuk etnik qrupdur bele ki seher ehalisinin 2 4 ni teskil edirler ve pakistanlilar muvafiq olaraq 0 7 ve 0 5 teskil edirler Kuins Asiya hindlileri koreyalilar filippinliler malayziyalilar ve diger Cenub Serqi asiyalilarin ustunluk verdiyi meskunlasma menteqesidir Bruklin ise coxlu sayda Qerbi Hindistan ve Asiya hindli immiqrantlari qebul edir Nyu York seheri ABS seherleri arasinda en cox avropali ve hispanik olmayan agderili ehaliye malikdir 2017 ci ilde hispanik olmayan agderili ehalisi 2 7 milyon olan Nyu York Los Anceles 1 1 milyon Cikaqo 865 000 ve Hyustonunkunun 550 000 ceminden daha coxdur Hispanik olmayan ag ehali 1940 ci ilde 6 6 milyon nefer idi Bu say daha cox 2010 cu ilde artmaga basladi Seherde yasayan Avropa diasporu cox muxtelifdir 2012 ci ilin statistikasina esasen texminen 560 000 italyan 385 000 irland 253 00 alman 223 00 rus 201 000 polyak ve 137 000 ingilis var idi Bundan elave yunanlar ve fransizlarin her birinin 65 000 macarlarin ise 60 000 nefer oldugu texmin edilir Ukraynalilar ve sotlandlarin sayi muvafiq olaraq 55 000 ve 35 000 nefer olub 2010 cu ilin statistikasina esasen ispanlar ise 30 838 nefer olmusdur Norvec ve isvec esillilerin her ikisi texminen 20 000 cex litva portuqal sotland irland ve uelslilerin hamisinin sayi ise 12 000 ile 14 000 arasinda olmusdur Ereblerin sayi ise 16 000 den coxdur en six meskunlasdiqlari erazi ise Bruklindir Merkezi asiyalilar ilk novbede ozbekler seherin suretle boyuyen seqmentidir onlarin sayi 30 000 den coxdur Merkezi Asiya immiqrantlarinin ekseriyyeti Kuins ve yaxud Bruklinde meskunlasir Albanlar ise daha cox Bronksda meskunlasib 2012 ci ilde seherde yehudilerin sayi 1 5 milyondan cox idi Bu da Israilden kenarda olan en cox yehudinin yasadigi yerdir Ekvador Kolumbiya Qayana Peru ve Braziliya 2013 cu ilde Cenubi Amerikadan Nyu Yorka qanuni immiqrantlar ucun esas menbe olkeleri olub Karib hovzesinden Dominikan Respublikasi Yamayka Haiti ve Trinidad ve Tobaqo Afrikadan Misir Qana ve Nigeriya Merkezi Amerikadan ise Salvador Honduras ve Qvatemala immiqrantlarin menbe olkeleridir Puerto Rikodan gelen immiqrantlarin sayi ise 2013 cu ilde texminen 1 3 milyon idi 2010 cu ilden Avstraliyadan gelenlerin sayi da suretle coxalmaga davam edir 2011 ci ilde Nyu Yorkda texminen 20 000 avstraliyali var idi bu da 2005 ci ildeki 5 537 neferden dord defe coxdur Bu ferqli etnik mensubiyyete sahib ehalinin oz mehelleleri de var Misal olaraq Sri Lanka Seneqal Qayana Pencab Polsa Rusiya Koreya Cin ve s mehellelerini gostermek olar Cinsi oriyentasiya Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan Filippin dogumlu Beynelxalq Transgender Gunu merasiminde Kariblilerin Nyu Yorkda teskil etdikleri LGBT paradi 2015 Manhetten LGBT paradi dunyadaki en boyuk LGBT paradidir ve 2018 ci ilde kecirilen Queens Pride Parade daki Multikulturalizm Festivali Nyu York aqlomerasiya regionunda 570 000 den cox homoseksual ve biseksual insan yasayir bu ABS de ve dunyada en coxlardan biridir Nyu Yorkda eynicinsli evlilik 24 iyun 2011 ci ilde qanunilesdirilib ve 23 iyul 2011 ci ilden quvveye minib Her il kecirilen gey praydi Besinci prospektden baslayir ve Qrivic Villicde bitir Bu her il iyun ayinda bas tutur ve prayda on minlerle istirakci ve milyonlarla kuce tamasacilari qatilir indiye qederki en boyuk LGBT paradi idi bele ki paradin 150 000 den cox istirakcisi ve 5 milyondan cox tamasacisi var idi Nyu York seheri hem de Manhetten ve Kuinsde cemlesmis 50 000 den cox transgendere ev sahibliyi edir ve bu da dunyanin en coxudur LGBTQ tarixinde en boyuk transgender paradi 14 iyun 2020 ci ilde Nyu Yorkda bas tutmus ve teqriben 15 000 20 000 arasi istirakcini celb etmisdir Din Dini mensubiyyet 2014 Xristianliq 59 Katolik 33 Protestant 23 Diger xristianlar 3 Dinsiz 24 Iudaizm 8 Hinduizm 3 Islam 3 Buddizm 1 Diger inanclar 1 Xristianliq Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan Yuxari Manhettende yerlesen Bruklindeki Bruklin ABS de texminen 600 000 neferle en boyuk yehudi icmasina malikdir Yuxari Manhettende yerlesen Nyu Yorkda tikilmis ilk mesciddir Flasinqdeki Simali Amerikadaki en qedim hindu mebedidir Esasen Qerbi Avropa missioner fealiyyetinin ve mustemlekeciliyinin neticesi ile Xristianliq Nyu Yorkda da boyuk dindir Roma katolikliyi en boyuk Xristian mezhebidir 33 ardinca protestantliq 23 ve diger xristianlar gelir 3 Roma Katolik ehalisine ilk novbede Nyu York Roma Katolik Bas Yeparxiyasi ve Bruklin Yeparxiyasi xidmet edir seherdeki protestantligin en boyuk qoludur 9 ardinca esas protestentizm gelir 8 Evangelizmde en boyuk qrupdur Esas protestantizmde islah edilmis protestantlar en boyuk alt desteni teskil edir Ehalinin teqriben 1 i mormondur Amerika Ortodoks Katolik kilsesi 1927 ci ilde Nyu Yorkda yaradilmisdir Iudazim Texminen 1 1 milyon yehudinin yarisindan coxu Bruklinde yasayir seherdeki ikinci en boyuk dindir ve Israilin Tel Eviv seherinden kenarda yasayan en cox yehudiye sahib seher Nyu Yorkdur Yehudilerin seher ehalisinin 18 4 ni dini demoqrafik terkibin ise 8 ni teskil edir Qeyde alinmis ilk yehudi kockun 1654 cu ilin avqust ayinda Hollandiyadan passportla gelen Rusiya cari II Aleksandrin olumunden sonra 1881 ci ilden baslayan 36 illik ABS ye yehudi kocunun en boyuk dalgasi yasandi 2012 ci ilde en boyuk yehudi mezhebleri ortodoks ve idi icmalari erazide ustunluk teskil edir Islam Islam Nyu York seherinde Xristianliq ve Iudaizmden sonra ucuncu en boyuk din olaraq yer alir Hesablamalara gore seherin dovlet mekteblerinde oxuyan sagirdlerin 10 i de daxil olmaqla seherde 600 000 1 000 000 arasi muselman ehali var ABS muselmanlarinin teqriben 22 3 i Nyu York seherinde yasayir Bruklindeki Powers Street mescidi ABS de davamli olaraq fealiyyet gosteren en qedim mescidlerden biridir ve Nyu York seheri ve statinda ilk Islam teskilatidir Hiduizm ve diger inanclar Nyu Yorkdaki bu uc boyuk dini qrupdan sonra Hinduizm Buddizm Siqhizm Zerdustilik ve bir sira diger dinler elece de ateizm gelir 2014 cu ilde Nyu York ehalisinin 24 inin hec bir dine mensub olmadiqlari mueyyen edildi ehalinin 3 den bir qeder coxu ise ateist idi Servet ve gelir ferqi Nyu York seheri diger boyuk seherler kimi Cini indeksine esasen 0 55 lik gelir ferqine malikdir 2014 cu ilin birinci rubunde Nyu York dairesinde Manhetten orta heftelik emek haqqi 2 749 dollar teskil edib ki bu da ABS nin boyuk statlari arasinda en yuksek meblegi temsil edir 2017 ci il etibariyla Nyu York seherin kecmis meri de daxil olmaqla 103 milyarder ile dunyanin butun seherleri arasinda en cox milyarderin yasadigi yer idi Hemcinin 2014 cu ilde ABS nin en boyuk seherleri arasinda sakinlerin 4 6 i ile milyoncularin sayina gore birinci yerde olub Nyu York sakinlerinden gelir vergisi texminen 3 alan ABS nin nisbeten az seherlerinden biridir 2018 ci ilde Nyu Yorkda 78 676 evsiz var idi IqtisadiyyatNyu Yorkdaki en boyuk ictimai sirketler 2015 ci ilin gelirlerine gore siralanmisdir Nyu York ve ABS siralamasi ileNY Sirket ABS1 132 JPMorgan Chase 233 294 405 496 Pfizer 557 618 749 7810 8211 8312 85Her bir sirketin geliri 30 milyard ABS dollarini kecibYasil rengliler maliyye xidmeti gosteren sirketlerdirTam cedvel Nyu York iqtisadiyyati ing Menbe Fortune 500 Nyu York seheri qlobal biznes ticaret merkezleri ve qlobal investorlar ucun etibarli siginacaqdir Seher bezen dunyanin paytaxti kimi tesvir edilir Nyu York dunya miqyasinda bank ve maliyye perakende satis dunya ticareti neqliyyat turizm dasinmaz emlak sosial media enenevi media reklam huquq xidmetleri muhasibatliq sigorta teatr deb ve ABS de incesenet merkezidir hem de 2017 ci ilde 6 7 milyon TEU dan cox rekord hecmde yuk dasiyan esas iqtisadi aletdir Bir cox Fortune 500 ve trasnmilli sirketlerin bas ofisleri Nyu Yorkda yerlesir Seherde ozel sektorun her on is yerinden biri xarici sirketdir Nyu York seheri kapital biznes ve turist sayina gore dunya seherleri arasinda birinci yerdedir Seherdeki reklam senayesi esasen qabariqdir Seherin deb senayesi texminen 180 000 iscini illik 11 milyard dollar maasla temin edir Diger muhum sektorlara tibbi tedqiqat ve texnologiya qeyri kommersiya institutlari ve universitetler daxildir Seherde istehsal bir qeder zeifdir Geyim tekstil aksesuar senayesinde 1950 ci illerde 323 000 den cox isci isleyirdi Bu say baxmayaraq ki artirilmaga sey gosterilse de 2015 ci ilde 23 000 olmusdur Qida emali 19 000 den cox iscisi ile 5 milyard dollarliq senayedir Sokolad her il 234 milyon dollara qeder ixracla Nyu Yorkun aparici xususi qida ixracatidir Sahibkarlar 2014 cu ilde Bruklinde Sokolad rayonu teskil edibler Hemcinin dunyanin en boyuk sokolad istehsalcilarindan biri olan nin bas ofisi Manhettendedir Uoll Strit Esas meqale Uoll StritNyu York Fond Birjasi listinq sirketlerinin bazar kapitallasmasina gore dunyanin en boyuk fond birjasidir Bele ki 2018 ci ilin aprelinde 23 1 trilyon ABS dollari seviyyesinde olmusdur Sekildeki birjanin Uoll Stritdeki binasidir ABS nin maliyye senayesinin bas qerergahi Uoll Strit Nyu York seherinde yerlesir Seherin qiymetli kagizlar senayesi seherin maliyye sektorunun en boyuk seqmentini formalasdirmaga davam edir Bir cox boyuk maliyye sirketlerinin bas ofisi Nyu Yorkda yerlesir ve seher hem de artan sayda maliyye startap sirketlerine ev sahibliyi edir Hem umumi orta gundelik ticaret hecmi hem de umumi bazar kapitallasmasi baximindan muvafiq olaraq dunyanin en boyuk fond birjalari Nyu York Fond Birjasi ve NASDAQ Asagi Manhettende yerlesir 2012 ci ilde Uoll Stritde investisiya bankciliginin deyeri texminen 40 milyard dollar idi Nyu York seheri ABS iqtisadiyyatinin qlobal merkezi olaraq qalir Bas ofisi Manhettende yerlesen bir nece investisiya banki ve investisiya menecerleri diger qlobal maliyye merkezlerinin muhum istirakcilaridir Nyu York hem de ABS nin esas kommersiya bank merkezidir Dunyanin en boyuk media konqlomeratlarinin coxu da bu seherde yerlesir Manhettende 2018 ci ilde 46 5 milyon m2 den cox erazini ehate eden ofis sahesi vardi Bu da onu ABS nin en boyuk ofis bazari edir Midtaun Manhetten ise 37 2 milyon m2 lik ofis erazisi ile dunyanin en boyuk merkezi biznes rayonudur Texnologiya Merkezi Nyu Yorkda yerlesen internet sosial media maliyye kriptovalyuta telekommunikasiya biotexnologiya ve diger movzulari ehate eden sferaya cevrilmisdir Nyu Yorkda ve regionda yuksek texnologiyali startap sirketlerinin sayi ve mesgulluq artmaga davam edir Texnologiya sektoru 2010 cu ilden seherin iqtisadiyyatinda daha cox paya sahibdir sirketi 2016 ci ilde tesis edilmisdir Sirket qeyri kommersiya teskilati olub esas meqsedi Nyu Yorkda texnologiya sirketlerinin artmasini ve seherin inkisafini temin etmekdir Nyu Yorkda biotexnologiya sektoru da seherin akademik elmi tedqiqatlari ve maliyye desteyi ile davamli inkisaf edir Dasinmaz emlak Deutsche Bank Center Dasinmaz emlak seher iqtisadiyyatinda esas gucdur Bele ki 2017 ci ilde Nyu York seherinin dasinmaz emlakinin umumi deyeri 1 072 trilyon ABS dollari deyerinde qiymetlendirilib ki bu da evvelki ille muqayisede 10 6 artim demekdir 2006 ci ilde 1 1 milyard ABS dollari ile seherde siyahiya alinmis en yuksek bazar deyeri olan emlakdir Nyu York seheri olkenin ve dunyanin en qiymetli dasinmaz emlakina ev sahibliyi edir 450 2 iyul 2007 ci ilde 510 milyon dollara her kvadrat metr ucun texminen 17 104 dollara satildi Midtaun Manhettende yerlesen 2017 ci ilde her kvadrat metrine 32 000 dollar olmaqla dunyanin en yuksek perakende satis qiymeti adini aldi 2019 cu ilde ABS de indiye qeder en bahali ev satisi Manhettende 238 milyon dollar satis qiymeti ile uzu Sentral parka baxan 2 200 m2 lik ile bas tutdu Turizm Tayms meydani media merkezidir O hemcinin illik 50 milyon turist ile dunyanin en yuksek illik ziyaretci sayina sahib turistik mekanidir Turizm 2017 ci ilde 62 8 milyon ziyaretci qebul eden Nyu York seheri ucun muhum senayedir Bu senaye 2014 cu ilde sehere 61 3 milyard dollarla evvelki illerinkinden daha yuksek iqtisadi tohfe verib Nyu Yorka teqriben 12 milyon ziyaretci ABS den kenardan gelmisdir esas olkeler Birlesmis Kralliq Kanada Braziliya ve Cindir 1977 ci ilde terefinden hazirlanmis loqosu I NY hem loqo hem de mahni olub reklam kampaniyasinin esasini teskil edir ve 1977 ci ilden Nyu Yorkda turizmi tesviq etmek ve Nyu York statini tanitmaq ucun istifade edilir sirketine mexsus bu loqoya seher ve stat boyu magazalarda ve muxtelif yerlerde rast gelinir bunlarin bezileri lisenziyali olsa da bir coxu lisenziyali deyil Manhettende esas turistik yerlere Tayms skver Empayr Steyt Bildinq Azadliq heykeli BMT nin Bas Qerergahi ve Dunya Ticaret Merkezi 1 daxil olmaqla Metropoliten muzeyi kimi muzeyler Sentral park ve kimi yasilliqlar etnik mehelleler o cumleden Harlem ve ve prospektleri boyunca luks alis veris merkezleri kecirilen Hellouin kimi tedbirler Bruklin korpusu qis aylarinda Sentral parkda konkisurme kimi movsumi fealiyyetler ve Sentral parkda kecirilen pulsuz soular daxildir Manhettenden kenardaki gormeli yerlere ise etnik mehelleler ve Kuinsdeki Unisphere Bruklindeki ve Bronksda yerlesen daxildir Manhettende 2013 cu ile nisbeten 10 artimla 2014 cu ilde texminen 90 000 otel otagi var idi 2014 cu ilin oktyabrinda Cin sirketi Nyu Yorkda yerlesen hotelini 1 95 milyard ABS dollarina satin aldi ve bu dunyada indiye qeder satilan en bahali otel demekdir Media ve eylence un ofisi yerlesir Nyu York seheri dunyanin media paytaxti kimi tesvir edilir Seher ABS eylence senayesi ucun muhum yerdir orada bir cox filmler teleseriallar kitablar ve diger media isleri numayis edilir 2012 ci ilden Nyu York ABS de kino ve televiziya istehsali uzre ikinci en boyuk merkezdir ilde 200 e yaxin beddi film istehsal edilir ve bu sektorda 130 000 nefer isleyir Film senayesi Nyu Yorkda boyumeye davam edir 2015 ci ilde seherin iqtisadiyyatina 9 milyard ABS dollari tohfe verib Nyu York hecmine gore musteqil film istehsalinda dunya lideridir butun ABS musteqil filmlerinin ucde biri orada istehsal edilir Musteqil Kommersiya Istehsalcilari Assosiasiyasi da Nyu Yorkda yerlesir Tekce 2014 cu ilin ilk bes ayinda Nyu Yorkda televiziya cekilisleri rekord seviyyeni kecdi Nyu York hetta 2014 cu ilde Los Ancelesi geride qoydu seher proqraminin studiyasi Nyu York hem de reklam musiqi qezet reqemsal media ve nesriyyat senayesi ucun merkezdir ve eyni zamanda Simali Amerikanin en boyuk media bazaridir Seherdeki bezi media konqlomeratlarina Associated Press Bloomberg L P AOL ve daxildir Dunyanin en boyuk sekkiz qlobal reklam agentliyi sebekesinden yeddisinin bas ofisi Nyu Yorkda yerlesir En boyuk uc sesyazma sirketinin bas ofisi de Nyu Yorkdadir ve Hemcinin un da Nyu Yorkda ofisleri var Sosial media muessiseleri seherin media sferasina daha muhum tesir gosterir Seherde 200 den cox qezet ve 350 jurnalin ofisi var Nesriyyat senayesinde texminen 25 000 isci calisir ABS de en cox tirajla cixan uc milli gundelik qezetden ikisi Nyu Yorkda nesr olunur The Wall Street Journal ve jurnalistika uzre en cox Pulitser mukafati qazanan ve ABS mediasinin rekord qezeti hesab edilen The New York Times Seherdeki qezetlere 1919 cu ilde terefinden esasi qoyukmus New York Daily News ve 1801 ci ilde Aleksander Hamiltonun yaratdigi The New York Post aiddir Seherde hem de 40 dan cox dilde 270 qezet ve jurnal nesr olunan genis etnik metbuat var seherdeki en boyuk ve olkedeki en qedim ispan dilli gundelik nesrdir Harlemde nesr olunan meshur afroamerikali qezetidir Tarixen ABS nin en boyuk alternativ qezeti olan 2017 ci ilde cap nesri dayandiracagini ve tam reqemsal muessiseye kececeyini bildirdi Televiziya ve raido senayesi de Nyu Yorkda inkisaf edir ve seher iqtisadiyyatina ehemiyyetli derecede tohfe verir Uc esas ABS yayim sebekesinin ucu de Nyu Yorkda yerlesir ABC CBS ve CNN MSNBC MTV HBO ve Comedy Central da daxil olmaqla bir cox telekanallar da Nyu Yorkda yerlesir Nyu Yorkda bir nece Emmi mukafatina layiq gorulmus soular hazirlayan ictimai yayim xidmeti fealiyyet gosterir xeberler ve informasiya proqramlari ile ABS de fealiyyet gosteren bir nece sosialist radiostansiyasindan biridir Nyu York hem de qeyri kommersiya tehsil mediasi ucun esas merkezdir ABS de en qedim ictmai televiziya kanali 1971 ci ilde tesis edilmis dur TehsilIbtidai ve orta tehsil terefinden idare olunan Nyu York Seher Dovlet mektebleri sistemi ABS de en boyuk dovlet mektebi sistemidir ve 1700 den cox ayri ayri ibtidai ve orta mektebde texminen 1 1 milyon sagirde xidmet gosterir Seherin dovlet mekteb sistemine akademik ve bedii cehetden istedadli telebelere xidmet gostermek ucun doqquz ixtisaslasdirilmis lisey daxildir Seher hokumeti Bronksun cox kicik ayri bir hissesinin tehsili ucun pul odeyir The New York City Charter School Center yeni tipli mekteblerin qurulmasina komek edir Seherde texminen 900 elave ozel dunyevi ve dini mekteb var Ali tehsil ve tedqiqat Kolumbiya Universitetinde yerlesen Batler kitabxanasi ABS deki en gozel kitabxanalardan biri kimi tesvir edilmisdir Nyu Yorkdaki 120 den cox ali tehsil muessisesinde 600 000 den cox telebe tehsil alir ve 2020 ci ilde CUNY sisteminde yarim milyondan cox telebe qeydiyyatda idi ki bu da dunya seherleri arasinda en yuksek saydir Dunya universitetlerinin akademik reytinqine esasen Nyu York seheri orta hesabla istenilen qlobal seherin en yaxsi ali tehsil muessiselerine sahibdir Ictimai CUNY sistemi butun bes rayonda 25 institutu ozunde birlesdiren olkenin en boyuk universitetlerinden biridir yuksek seviyyeli kollecler icma kollecler ve diger mezun pese mektebleri SUNY Nyu Yorkdaki kampuslar daxildir Tibb Elmleri Universiteti Deb Texnologiya Institutu Denizcilik Kolleci ve Optomeriya Kolleci Washington Square Arch hem Nyu York Universitetinin hem de simvoludur Nyu York seheri Kolumbiya Universiteti Nyu York Universiteti Rokfeller Universiteti ve kimi meshur ozel universitetlere ev sahibliyi edir bunlarin bir necesi dunyanin en yaxsi universitetleri arasinda yer alir Seher hemcinin diger kicik ozel kollec ve universitetlere o cumleden bir cox dini ve xususi teyinatli qurumlara ev sahibliyi edir meselen ve Seherde aparilan elmi arasdirmalarin coxu tibb ve tebiet elmleri sahesinde aparilir Nyu York aqlomerasiya regionu 2019 cu ilde tebiet elmleri uzre derc olunmus meqalelerin sayina gore birinci yeri tutdu Esas biotibbi tedqiqat institutlarina Rokfeller Universiteti ve daxildir Bronksdaki SUNY Denizcilik Kollecinin mezunlari ABS deki butun universitet mezunlari arasinda en yuksek orta illik emekhaqqi qazandilar 2017 ci ilde 144 000 ABS dollari Insan huquqlariSehiyye NewYork Presbyterian Hospital Nyu Yorkdaki en boyuk xestexanadir New York City Health and Hospitals Corporation HHC Nyu York seherinde dovlet xestexanalarini ve klinikalarini idare edir Illik geliri 6 7 milyard dollar olan HHC ABS de 1 4 milyon xesteye o cumleden 475 000 sigortasiz seher sakinine xidmet gosteren en boyuk seher sehiyye sistemidir HHC 1969 cu ilde Nyu York Qanunverici Orqani terefinden ictimai fayda sirketi olaraq tesis edilmisdir HHC de 11 tibbi xestexana 5 qocalar evi 6 diaqnostika ve mualice merkezi ve 70 den cox ilkin tibbi yardim menteqesi fealiyyet gosterir onlar ilk novbede yoxsul ve isci sinfine xidmet edir HHC sisteminde en meshur xestexana ABS nin en qedim dovlet xestexanasi olan Bellevue ABS Prezidenti ve diger dunya liderleri Nyu Yorkda olarken xestelendikde ve ya yaralandiqda onlarin mualicesi ucun teyin olunmus xestexanadir 2017 ci ili avqustunda seherin sabiq meri 2018 ci ilden baslayaraq apteklerde siqaret satisini qadagan eden qanun imzaladi Tehlukesizlik Polis ve cinayetler Esas meqale Nyu York Polis DepartamentiNyu York Polis Departamenti NYPD ABS nin en boyuk polis quvvesidir Nyu York Polis Departamenti NYPD 35 000 den cox and icmis polisi ile ABS de ehemiyyetli ferqle en boyuk polis quvvesidir NYDP polisleri siyasetciler media ve oz polis avtomobilleri terefinden tez tez New York s Finest leqebi ile tanidilir Nyu York Polis Departamentinin NYPD polis memurlari Nyu York seheri 2014 cu ilde ABS nin en iri seherleri arasinda ucuncu en asagi cinayet sayina sahib idi Bu 1970 1990 ci illerdeki cinayetlerin ehemiyyetli derecede azaldigini gosterir Nyu Yorkda zorakiliq cinayetleri 1993 cu ilden 2005 ci ile qeder 75 den cox azalib bu da butovlukde olkede artim yasandigi dovre azalma demekdir Nyu York 2002 ci ilde ehali 100 000 den cox olan 216 ABS seheri arasinda cinayet statististikasina gore 197 ci yerde idi 1992 ci ilde seherde 2245 qetl hadisesi qeyde alinmisdir 2005 ci ilde qetl sayi 1966 ci ilden beri en asagi seviyyede idi ve 2009 cu ilde ilk defe 461 den az qetl hadisesi qeyde alinmisdi 2017 ci ilde zorakiliq cinayetlerinde subheli bilinenlerin 60 1 i afroamerikali 29 6 i hispanik 6 5 i agderili 3 6 i asiyali ve 0 2 i yerli amerikali olmusdur Nyu York seherinde 2017 ci ilde 292 adamoldurme hadisesi bas vermisdir Sosioloqlar ve cinayet arasdirmacilari seherde cinayet nisbetinin keskin sekilde azalmasinin izahi ile bagli konsensus elde ede bilmeyibler Bezileri fenomeni NYPD nin istifade etdiyi yeni taktikalarla o cumleden dan istifade ve sindirilmis pencereler nezeriyyesi ile elaqelendirirler Digerleri ise bunu immiqrasiya epidemiya ve demoqrafik deyisikliklere elaqelendirirler Basqa bir nezriyye ise ABS deki benzinlerin icindeki qurgusunun insanlara tesir etmesidir 1970 ci illerde Amerika benzininden qurgusun cixarildiqdan sonra Nyu Yorkda ve diger boyuk seherlerde zorakiliq cinayetlerinin nisbetinin asagi dusmeye basladigi musahide edildi Nyu Yorkda adamoldurme qetllerinin azalmasini izah etmek ucun istinad edilen basqa bir nezeriyye ise seherde getdikce daha rutubetli iqlimin olmasidir 1820 ci ilden Nyu Yorkda ortaya cixan mafiya desteleri XX esrde daha da artmisdir Mafiya destelerinin XXI esrde azaldigi musahide edilir Yangindan muhafize Esas meqale FDNY ABS nin en boyuk seher yangindan muhafize departamentidir FDNY yangindan muhafize texniki xilasetme bioloji kimyevi ve radioaktiv tehlukelere qarsi ilkin cavab tedbirleri ve Nyu York seherinin bes rayonu ucun tecili tibbi yardim xidmetleri gosterir FDNY ABS de en boyuk ve sonra dunyada ikinci en boyuk seher yangindan muhafize idaresidir FDNY de texminen 11 080 uniformali yanginsonduren ve 3 300 den cox uniformali ilkin tibbi yardim ve tibb iscisi calisir FDNY nin suari Nyu Yorkun cesuru dur FDNY nin bas qerergahi Asagi Bruklinde yerlesir Yangindan muhafize idaresi Nyu Yorka xas olan bir cox muxtelif problemlerle uzlesir Taxta cerciveli subay aile evlerinden tutmus coxmertebeli binalara qeder her cur bina novleri ile yanasi Nyu York metropoliteninde de bas veren yanginlarla qarsilasmisdir Terkedilmis korpuler ve tuneller elece de yanginlara sebeb ola bilecek boyuk parklar ve meselik eraziler de qarsilasilan mekanlanlardandir Ictimai kitabxana Esas meqale bas merkezi ABS de en boyuk ictimai kitabxana olan NYPL Manhetten Bronks ve Staten Aylendde xidmet gosterir Olkenin ikinci en boyuk ictimai kitabxana sistemi QPL Kuinsde BPL ise Bruklinde xidmet gosterir 2013 cu ilde Nyu York ictimai kitabxanasi ve Bruklin ictimai kitabxanasinin texniki xidmet sobelerinin BookOps adli yeni departamentde birleseceyi bildirildi Bu teklif edilen birlesme Bruklin ictimai kitabxanasi ucun 2 milyon dollar ve Nyu York ictimai kitabxanasi ucun 1 5 milyon dollar qenaet etmeyi nezerde tuturdu Hemin birlesme bas tutmasa da Kuins ictimai kitabxanasinin nehayet bezi resurslarini diger seher kitabxanalari ile paylasacagi gozlenilir MedeniyyetNyu York seheri Manhettende yerlesen terefinden dunyanin medeniyyet paytaxti kimi tesvir edilmisdir Nyu York Dunyanin medeniyyet paytaxti 1940 1965 kitabi Avstraliya Milli Kitabxanasi terefinden nesr edilmisdir ABS deki kimi coxsayli muhum Amerika medeni herekatlari Nyu Yorkda baslamisdir Seher XX esrin evvellerinde komediyasinin 1940 ci illerde cazin 1950 ci illerde abstrakt ekspressionizmin 1970 ci illerde ise hip hopun vetenine cevrildi Seherin pank ve hardkor sehneleri 1970 1980 ci illerde tesiredici idi Seher edebiyyat ve tesviri senetde Harlem intibahi da daxil olmaqla bir cox medeni herekatin yarandigi yerdir ressamliqda abstrakt ekspressionizm kimi de taninir musiqide hip hop cazin muxtelif formalari ve disko Nyu York dunyanin reqs paytaxti da hesab olunub Seher hem de romanlar filmler bax Nyu Yorkda cekilmis filmlerin siyahisi ve teleproqramlar ucun esas mekandir dunyanin en boyuk deb merasimlerinden biridir ve media terefinden genis isiqlandirilir Nyu York hemcinin terefinden tertib edilen illik siyahida cox vaxt dunyanin en yaxsi deb paytaxti secilir Temp Nyu York kuceleri yanvar 2020 Nyu Yorka xas olan esas xususiyyetlerden biri onun suretli tempidir ki bu da Nyu York deqiqesi ifadesini tesdiqleyir Jurnalist Volt Vitmen Nyu Yorkun kucelerini izdihamli suretli elektrikli olaraq xarakterize etmisdir Nyu Yorkda 2000 den cox incesenet ve medeniyyet teskilati ve 500 den cox var Seher hokumeti incesneti daha boyuk illik budce ile maliyyelesdirir XIX esrde varli biznes maqnatlari beynelxalq miqyasda sohret qazanmis ve Metropolitan muzeyi kimi boyuk medeniyyet muessiseleri sebekesi qurdular Elektrikli isiqlandirmanin yaranmasi teatr tamasalarinin yaranmasina sebeb oldu ve 1880 ci illerde ve 42 ci kuce boyunca Nyu York seher teatrlari fealiyyete basladi Nyu York bir cox tamasalarin ve muzikllarin esas movzusu ya da maliyyelesdiricisidir Ifa senetleri Esas meqale bezen Boyuk ag yol adlandirilan dunyadaki ingilisdilli teatrin esas merkezlerinden biridir Midtaun Manhettenin her biri en azi 500 yerlik olan 41 mekan Bordvey teatrina mexsusdur Brodvey tamasalari 2013 2014 movsumunde texminen 1 27 milyard dollar deyerinde bilet satib ki bu da 2012 2013 movsumundeki 1 139 milyard dollardan 11 4 artim demekdir Muxtelif tamasalar ifa edenler Manhetten kucelerinin hamisinda var Manhettenin yerlesen coxsayli nufuzlu incesenet teskilatlarina o cumleden Metropoliten opera hemcinin Culyard musiqi mektebi ve a ev sahibliyi edir Vizual senetler Esas meqale Metropoliten muzeyiMetropoliten muzeyi dunyanin en boyuk muzeylerinden biridir Nyu York seheri yuzlerle medeniyyet muessisesi ve tarixi yerlere ev sahibliyi edir Dunyanin en boyuk muzeylerinden biri dunyada en cox ziyaret olunan dorduncu muzey Metropoliten muzeyi de Nyu Yorkda yerlesir Dunyanin en boyuk incesnet auksionlarinin bir coxu Nyu Yorkda kecirilir Metbex 2011 ci ilde aciq havada qida bazari kimi acilib Nyu York metbexine seherin immiqrant tarixinden tesirlenen bir sira beynelxalq metbexler daxildir Merkezi ve Serqi Avropadan geen muhacirler xususile hemin bolgelerden gelen yehudi immiqrantlar sehere bagel cizkeyk hot doq ve ve ya delis getiribler Italyan immiqrantlar seher ve Italiya metbexi yehudi ve irland immiqrantlar ise muvafiq olaraq ve getiribler Cin ve diger Asiya restoranlari sendvic yerleri ve qehvexanalar seherin her yerinde var Seherdeki lisenziyasi olan 4000 e yaxin seyyar restoranlarda verilen falafel kabab kimi Orta Serq yemekleri muasir Nyu York kuce yemeklerini teskil edir Michelin in verdiyi melumata esasen seher dunyanin mine yaxin en yaxsi ve en muxtelif restoranlarina ev sahibliyi edir Seherde 2017 ci ilde 24 865 2019 cu ilde ise 27 043 restoran movcud idi Kuins gece bazari 85 den cox olkenin yemekleri ile her gece on minden cox insani celb edir Paradlar Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan her il kecirilen dunyanin en boyuk paradidir her il kecirilen her il kecirilen Apollon 11 astronavtlari serefine lent paradi Nyu York seheri bayramlar milletler insan huquqlari ve idman komandalarinin qelebeleri de daxil olmaqla genis movzularda kecirilen kuce paradlari ile meshurdur Her il kecirilen paradlarin esas istiqmeti adeten simaldan cenuba dogru esas prospektler boyuncadir Macy s Sukran Gunu paradi dunyadaki kecirilen en boyuk paraddir Sentral parkdan baslayaraq cenuba dogru gedir parad butun dunyada yayimlanir ve milyonlarla tamasaci qatilir Nyu Yorkda her ilin mart ayinda kecirilen iyunda oktyabrda ve bir cox xalqlarin musteqillik gununun serefine kecirlen paradlar da daxil olmaqla muxtelif izdihamli paradlar kecirilir Idman komandalarinin qelebelerinin ve muxtelif qehremanliq nailiyyetlerinin serefine kecirilen paradlar Brodveyden Asagi Manhettene qeder davam edir Idman Nyu York seherinde Milli Futbol Liqasinin Milli Basketbol Assosiasiyasinin Milli Hokkey Liqasinin ve MLS in bas qerergahi yerlesir Nyu York aqlomerasiya regionu 11 pesekar idman komandasi ile Simali Amerikada en cox idman komandasina ev sahibliyi edir Seher 1882 ci ilden beri davamli olaraq pesekar idman yarislarina ev sahibliyi edir Saat eqrebi istiqametinde yuxari soldan dunyanin en boyuk marafonudur her avqust ve sentyabr aylarinda kecirilir ve nin mekanidir Nyu York Niks ve mekanidir 2009 cu ilden kecirilir Seher 5 idman novunde 40 dan cox komandaya ev sahibliyi etmisdir Dunyada indiye qeder tikilmis en bahali on stadiondan dordu ve Nyu Yorkda yerlesir ve ABS poct markalarinda yer almisdir Nyu York 1970 ci ilde dord esas liqanin hamisinda MLB NHL NFL ve NBA titul qazanan sekkiz ABS seheri arasinda birinci olmusdur 1972 ci ilde Kosmos qazanaraq bes idman novunde titul qazanan ilk seher oldu Nyu York Beysbolun paytaxti kimi tesvir edilmisdir Seherin iki Beysbol Boyuk Liqa komandasi Kuinsdeki Siti fildde oynayan ve Bronksdaki Yanki Stadionunda oynayan Yankis komandasi rekord sayda 27 cempionluq qazanib Mets ise iki defe Dunya seriyasinda qalib gelib Seherde hem de Dunya seriyasinda bir defe qalib olmus indiki ve Dunya seriyasinda bes defe qalib gelmis indiki komandalari olmusdur Her iki komanda 1958 ci ilde Kaliforniyaya kocdu Seher Milli Futbol Liqasinda ve ile temsil olunur Aqlomerasiya regionu uc Milli Hokkey Liqasi komandasina ev sahibliyi edir Seherin enenevi temsilcisi Manhettendeki oynayir Seherin Milli Basketbol Assosiasiyasinin komandalari Bruklin Nets ve Nyu York Niksdir ise seherin komandasidir Nyu York seherini futbolda ev sahibi oldugu oyunlari Yani Stadionunda keciren Nyu York Siti FK ve ev sahibi oldugu oyunlari Nyu Cersinin seherindeki keciren temsil edir Tarixen seher Pelenin oynadigi kecmis pesekar futbol komandasi ile taninir yeni versiyasi 2010 cu ilde yaradildi ve en son 2021 ci ilin yanvarinda fasileye getmezden evvel NISA oynadi Nyu York 2026 FIFA Dunya Kubokuna ev sahibliyi edecek ABS nin on bir seherinden biri olacaq Her il kecirilen dunyanin en boyuk tennis turnirlerinden biridir ve yerlesen kecirilir Umumilikde Nyu York seherini ehate eden 2016 ci ilde 51 394 neferle 2017 ci ilde ise 98 247 neferle dunyanin en boyuk qacis marafonu olmusdur Boks da seherin muhum idman sahesidir her il Medison skver qardende Heveskar Boks Qizil Elcekler kimi tedbirler kecirilir Seher hemcinin iyun ayinin birinci ya da ikinci bazar gunu kecirilen at yarisi e ev sahibliyi edir Nyu York bunlardan basqa qolf sahesinde 1932 ve 1930 ve 1939 ev sahibliyi edib Etraf muhit2012 ci ilde seherde 6000 hibrid taksi sekildeki var idi ki bu da Simali Amerika seherleri arasinda en coxudur Nyu Yorkdaki ekoloji problemlere seherin boyukluyu sixligi ictimai neqliyyatin coxlugu ve mensebinde yerlesmesi tesir edir Seher hem olkenin en boyuk cirklenme menbelerinden biridir hem de adambasina en asagi istixana qazi emmisiyalarina ve elektrik enerjisine malikdir Su Nyu York seherinin icmeli suyu cay hovzesinden gelir Su hovzesinin butovluyu ve pozulmamis tebii sisteminin neticesinde Nyu York Birlesmis Statlarin yalniz dord boyuk seherinden biridir ki onlarin ekseriyyetindeki icmeli suyun temizleyici qurgular vasitesile temizlenmeye ehtiyac yoxdur Seherin su sistemi gunde bir milyard qallondan cox su kecdiyi ABS nin en boyuk su sistemidir Delaver su kemerinde kicik bir sizma bir gunde 20 milyon qallonun itirilmesine getirib cixarir Seherin simalindaki Kroton cay hovzesinde Nyu York seherinin su techizatini gunde texminen 290 milyon qallon artirmaq ucun 3 2 milyard ABS dollari deyerinde su temizleyici qurdugunun tikintisi davam edir bu da seherin movcud su menbeyine 20 elave artim demekdir Nyu Yorkun su techizati sisteminin ayrilmaz hissesi olan 3 sayli Nyu York su tunelinin davam eden genislendirilmesi seherin tarixinde en boyuk esasli tikinti layihesidir Manhetten ve Bronksda xidmet edecek seqmentler tamamlandi ve Bruklin ve Kuinsde xidmet edecek seqmentlerin de 2020 ci ilde tamamlanmasi planlasdirilir 2018 ci ilde Nyu York seheri su sisteminin butovluyunu qorumaq ve filtrden kecmemis su techizatinin temizliyini qorumaq ucun 1 milyard dollar investisiya etdiyini aciqladi Hava Umumdunya Sehiyye Teskilatinin 2016 ci il Qlobal Seher Havasinin Cirklenmesi Melumat Bazasina esasen Nyu York seherinin havasinda 2 5 mikrometr ve ya daha az PM2 5 olcude olan hisseciklerin illik orta konsentrasiyasi her kubmetr ucun 7 0 mikroqram olmusdur Nyu York Seher Saglamliq ve Psixi Gigiyena Departamenti NYC Health Kuins Kolleci ile emekdasliq ederek texminen 150 yerde cirklendiricileri olcmek ucun Nyu York Icma Hava Tedqiqati ni ing New York Community Air Survey kecirir Hokumet ve siyasetHokumet ABS de hele de hokumet funksiyalarini yerine yetiren en qedim seher belediyye binasidir Nyu York seheri 1898 ci ilde konsolidasiya edildiyi vaxtdan beri formasina malik boyuk seher belediyyesi olmusdur Nyu Yorkda seher hokumeti ictimai tehsil islah muessiseleri ictimai tehlukesizlik istirahet obyektleri kanalizasiya su techizati ve sosial xidmetlerden cavabdehdir Belediyye sedri ve sura uzvleri dord il muddetine secilir 51 sura uzvunden ibaret bir palatali orqandir Belediyye sedri ve sura uzvleri dord ilden bir yeniden secilir ve ardicil iki defe secile bilerler boyuk mehkeme prosesleri ve apellyasiya sikayetlerini kecirir ve tabeliyindedir Manhetten Ali Mehkemenin Birinci Departamenti ve Apellyasiya Sobesine Bruklin ise Ikinci Departamente ev sahibliyi edir Seherde Vahid Mehkeme Sisteminin bir hissesi olmayan bir nece inzibati mehkemeler de movcuddur Siyaset Nyu Yorkun 110 cu meri Seherin hazirki 2022 meri O 2021 ci ilde 67 sesle secilib ve 2022 ci ilin yanvarin 1 den vezifesinin icrasina baslayib Dovlet vezifelerinin eseriyyetinde Demokrat Partiyasinin uzvleridir 2016 ci ilin aprel ayindaki melumata esasen seherde aparilmis seckide istirak eden secicilerin 69 i Demokratlar 10 i ise Respublikacilar olmusdur Prezident Kalvin Kulic bes rayonda qalib geldikden beri Nyu York seheri seher miqyasli ve ya prezident seckilerinde Respublikacilari secmemisdir 2012 ci ilde demokrat Barak Obama Nyu Yorkda umumi seslerin 80 den coxunu toplayan her hansi partiyanin prezidentliye ilk namizedi oldu Seherde elverisli menzil tehsil iqtisadi inkisaf ve emek siyaseti ile bagli muhum ehemiyyet kesb edir Nyu York Birlesmis Statlarda ucun en muhum menbelerden biridir Siyasi tohfeler ucun olkedeki en yaxsi bes poct indeksinden en azi dordu 2004 2006 ve 2008 ci il seckileri ucun Manhettende idi 2004 cu ilde Corc Volker Bus ve Con Kerrinin prezidentlik kampaniyalari ucun en cox pulu 10021 nomreli poct indeksi qazandi NeqliyyatNyu York seherinin neqliyyat sistemi hem murekkeb hem de genisdir Ictimai neqliyyat ABS deki ictimai neqiyyatin her uc istifadecisinden biri ekseriyyeti gunde 24 saat xidmet gosteren Nyu Yorkdaki ictimai neqliyyatdan istifade edir ve olkenin demir yolu suruculerinin ucde ikisi Nyu York aqlomerasiya regionunda yasayir Demir yollari Nyu York seheri da daxil olmaqla ABS deki en islek iki demiryol stansiyasina ev sahibliyi edir Nyu York metropoliteni 472 stansiyasi ve marsrutlarin uzunlugu ile olculdukde dunyanin en boyuk suretli neqliyyat sistemidir London Paris ve daxil olmaqla ekser seherlerdeki metropolitenlere xas olan gece baglanmasindan ferqli olaraq Nyu York metropoliteni gunde 24 saat xidmet gosterir Nyu York metrosu hem de 2015 ci ilde 1 76 milyard sernisinle Qerb yarimkuresinin en islek metrosu olmusdur Boyuk Merkezi Stansiya olaraq da adlandirilan qatar platformalarinin sayina gore dunyanin en boyuk demiryolu stansiyasidir Nyu York metropoliteni stansiyalarin sayina gore dunyanin en boyuk metrosudur Nyu Yorkda ictimai neqliyyat vacibdir 2005 ci ilde Nyu York sakinlerinin 54 6 i ictimai neqliyyatdan istifade ederek ise getmisdir Bu ABS nin qalan hissesinden ferqlidir orada sakinlerin 91 i is yerlerine avtomobille gedirler gore Nyu York seheri erazisinde isciler her hefte ise getmek ucun orta hesabla 6 saat 18 deqiqe vaxt serf edirler ki bu da boyuk seherler arasinda olkedeki en uzun gedis gelis vaxtidir Nyu York ABS nin yegane seheridir ki burada ailelerin ekseriyyetinin 52 avtomobili yoxdur Manhettenlilerin yalniz 22 nin avtomobili var Ictimai neqliyyatdan cox istifade etdiklerine gore Nyu York sakinleri aile gelirleri olke uzre orta gostericiden daha az xercleyirler ve diger ABS seherlerinin sakinleri ile muqayisede her il neqliyyata 19 milyard dollar qenaet edirler Nyu Yorkun sebekesi Simali Amerikada en boyukdur Nyu Yorku seheretrafi erazilerle birlesdiren demiryolu sebekesi ve den ibaretdir Seherlerarasi demir yolu ucun Nyu Yorkda xidmet gosterir onun en islek stansiyasi Manhettenin qerb terefindeki Pensilvaniya stansiyasidir Amtrak Boston Filadelfiya ve Vasinqtonla elaqe yaradir suretli neqliyyat sistemi gunde 24 saat isleyerek yalniz Staten Aylendde xidmet edir sistemi Midtaun ve Asagi Manhetteni Nyu Cersinin simal serqi ile ilk novbede Hoboken Cersi Siti ve Nyuarkla birlesdirir Nyu York metrosu kimi PATH da 24 saat xidmet gosterir bu da o demekdir ki dunyadaki 24 saatliq cedvel uzre isleyen 6 suretli neqliyyat sisteminden ucu tamamile ve ya qismen Nyu Yorkdadir digerleri bir hissesi Filadelfiyada xidmet gosteren ve Kopenhagen metropolitenidir Nyu Yorkda tikilmekde olan neqliyyat layiheleri arasinda ve var Avtobuslar dunyanin en islek avtovagzalidir Nyu York seherinin ictimai avtovagzali 7 24 isleyir ve Simali Amerikadaki en boyuk avtovagzaldir Seherin esas seherlerarasi avtobus terminali olan gunde 7 000 avtobusa ve 200 000 sernisine xidmet gosterir ki bu da onu dunyanin en islek avtovagzalina cevirir Hava neqliyyati Con Kennedi adina Beynelxalq Hava Limani ABS de en islek hava limanidir Nyu York aviasiyasi ABS de en islek aviasiyadir ve dunyanin en islek hava neqliyyat dehlizlerinden biridir Nyu York aqlomerasiya regionundaki en islek uc hava limani Con Kennedi adina Beynelxalq Hava Limani ve 2016 ci ilde bu uc hava limanindan 130 5 milyon seyahetci istifade edib 2012 ci ilden eibaren Con Kennedi adina Hava Limani Simali Amerikada beynelxalq sernisinler ucun en islek hava limanidir terefinden yerlesen dorduncu hava limani olan sernisinlerin hecmini artirmaq ucun planlar ireli surulub 2015 ci ilin iyul ayinda La Quardiya Hava Limaninin kohnelmis esyalarini yenilemek ucun cox milyardliq bir layihede hava limaninin tamamile yeniden qurulmasi planlari aciqlandi Nyu York aqlomerasiya regionundaki ve ya ona xidmet eden diger kommersiya hava limanlarina ve daxildir Eraziye xidmet gosteren esas umumi aviasiya hava limani Su neqliyyati Manhetten ve Staten Aylend arasinda sernisinleri dasiyir 2015 ci ilin iyulundan 2016 ci ilin iyununa qeder Staten Aylend ve Asagi Manhetten arasinda 8 4 km marsurutda 23 milyondan cox sernisin dasiyaraq ve gunde 24 saat isleyerek dunyanin en islek beresi olmusdur Diger bere sistemleri Manhetten ve seher ve aqlomerasiya regionu daxilindeki diger eraziler arasinda sernisinlere xidmet gosterir Bes boronun hamisini ehate eden marsuruta sahib 2017 ci ilde hazirlanmaga baslandi Eyni zamanda 2017 ci ilde xidmete baslayan ve Manhetten arasinda sernisinleri dasimaq ucun 2016 ci ilin sentyabrinda 600 sernisin tutumlu yuksek suretli luks berenin tikintisine baslanildigini elan etdi Taksiler icare xidmeti ve tramvaylar Sari rengli taksiler seherin meshur simvoludur Seherin neqliyyat infrastrukturuna 13 587 sari taksi icare sirketlerinin icareye verdikleri neqliyyat vasiteleri ve ile Manhetten adasi arasinda sernisinleri dasiyan kanat yolu da daxildir Kuceler ve magistral yollar 8 ci prospekt Manhettenin bas planindaki ekser kuce ve prospektler birterefli hereketlidir Nyu Yorkdaki kuceler sixligi ile secilir 1811 ci il Komissionerler plani seherin inkisafina ehemiyyetli tesir gosterdi Brodvey Uoll Strit ve Yeddinci prospekt milli senayeler ucun mentonimler kimi istifade edilir muvafiq olaraq teatr maliyye reklam ve deb Nyu Yorkda hemcinin muxtelif korpuler ve tuneller vasitesile seherin rayonlarini bir birine ve Lonq Aylend ve Konnektikutun cenub qerbine birlesdiren genis magistral ve var Bu magistrallar Manhettene geden milyonlarla seher ve seheretrafi sakinlere xidmet gosterdiyinden suruculerin xususen de pik saatlarda gundelik bas veren tixaclarda saatlarla hereketsiz qalmasi adi haldir Nyu Yorkda tixac qiymetlerinin 2022 ci ilde quvveye minmesi planlasdirilir Nyu York hem de qirmizi isiqda donme qaydalari ile taninir Amerika Birlesmis Statlarinin diger bolgelerinden ferqli olaraq Nyu York stati bir milyondan cox ehalisi olan seherlerde yol neqliyyat qezalarini azaltmaq ve piyadalarin tehlukesizliyini artirmaq ucun qirmizi isiqda saga ve ya sola donmeyi qadagan edir Bu sebebden de Nyu York seherinde qirmizi isiqda olan butun donmeler bu cur manevrlere icaze veren bir isare olmadiqda qeyri qanunidir Korpuler ve tuneller uzerinde yerlesen ile arxa fonda birlesdiren Corc Vasinqton korpusu dunyanin en islek avtomobil korpusudur Nyu York seheri dunyanin en boyuk tebii limanlarindan birinde yerlesir ve Manhetten ve Staten Aylend rayonlari eyniadli adalarla hemserheddir Kuins ve Bruklin ise daha boyuk ada olan Lonq Aylendin qerb ucunda yerlesir ve Bronks Nyu York statinin esas hissesinde yerlesir Su ile ayrilmis rayonlarin bu veziyyeti genis korpu ve tunel infrastrukturunun inkisafina sebeb olub Corc Vasinqton korpusu Manhetteni Berqen dairesi ile birlesdiren dunanin en islek avtomobil korpusudur Amerika qitesindeki en uzun asma korpudur ve dunyanin en uzun korpulerinden biridir Bruklin korpusu seherin simvoludur Bruklin korpusunun qulleleri ehengdasi qranit ve Rosendale sementinden tikilib ve memarliq uslubu neoqotikadir Bu korpu hem de acilisindan 1903 cu ile qeder dunyanin en uzun asma korpusu olub ve ilk polad meftilli asma korpudur cantilever memarliginin muhum parcasidir 1909 cu ilde acilmis muasir asma korpulerin qabaqcillarindan hesab olunur ve onun dizayni butun dunyada uzun muddetli asma korpulerin bir coxu ucun model rolunu oynayib Manhetten ve Verrazano Narrows korpuleri yuksek texnologiya uslubunun numuneleridir Manhetten adasi Nyu York seherinin xarici rayonlari ve Nyu Cersi ile de bir nece tunelle baglidir Nyu Cersi ve Midtaun Manhetteni birlesdiren ve Hudzon cayinin altindan yerlesen gunde 120 000 avtomobilin hereket etdiyi dunyanin en islek avtomobil tunelidir Tunel Nyu York limanindan kecen ve Hudzon cayi ile Manhetten estakadalarina uzen boyuk sernisin ve yuk gemilerinin maneesiz kecmesini temin etmek ucun tikilib Asagi Manhetten ile Cersi Sitini birlesdiren 1927 ci ilde istifadeye verildiyi zaman dunyanin ilk mexaniki havalandirilan avtomobil tuneli idi Manhetteni Kuins ve Bruklin ile birlesdiren korpulerde tixaclari aradan qaldirmaq ucun tikilmis 1940 ci ilde tamamlandigi zaman en boyuk qeyri federal layihe idi O vaxtki Prezident Franklin D Ruzvelt tunelden kecen ilk sexs olmusdur resmi olaraq Hugh L Carey tuneli kimi taninir altindan kecir ve Manhettenin cenub ucundaki Bruklindeki ile birlesdirir Velosiped sebekesi Nyu York seherinde velosiped surmek seher sixligi nisbeten duz erazi ve dayan get prinsipine esaslanan tixacli yollar ile elaqelendirilir Velosiped surmek Nyu Yorkda getdikce populyarlasir 2005 ci ilde gunluk velosiped seferi 170 000 olan reqem on iki il sonra 2017 ci ilde texminen 450 000 e qalxmisdir Nyu Yorkda 2006 ci ildeki 826 kilometr 513 mil ile muqayisede 2017 ci ilde 2145 kilometrlik 1333 mil velosiped zolagi var idi 2019 cu ilde seher boyu 203 kilometrlik 126 mil ayrilmis ve ya muhafize olunan velosiped zolaqlari var idi Taninmis sakinlerMartin Van Buren ABS nin 8 ci Prezidenti Con Cey ABS nin qurucularindan biri ABS Ali Mehkemesinin ilk sedri Vilyam Ceyms filosof praqmatizmin banisi Henri Ceyms ingilis yazici XIX esr realizmini onderi Herman Melvill ABS yazicisi ve sairi Yucin O Nil yazici ve dramturq Nobel ve Pulitser mukafati laureati Teodor Ruzvelt ABS nin 26 ci Prezidenti Nobel sulh mukafati laureati Vasinqton Irvinq ABS yazicisi ve diplomati Ceki Qlison ABS aktyoru ve yazicisi Aaron Koplend ABS bestekari ve pianocusu Artur Miller ABS dramaturqu Ricard Feynman fizik Kvant elektrodinamikasinin banilerinden biri Milton Fridman iqtisadci monetarizmin yaradicisi Al Kapone ABS mafiya rehberi Barbara Bel Geddes aktrisa Emmi mukafati laureati Mariya Kallas ABS opera mugennisi Luiza Qluk yazici ve saire Nobel mukafati laureati Robert Fogel Nobel mukafati laureati Vudi Allen kino istehsalcisi ve aktyor Oskar mukafati laureati Robert De Niro aktyor Oskar mukafati laureati Al Pacino kino istehsalcisi ve aktyor Oskar ve BAFTA laureati Martin Skorseze kino istehsalcisi ve aktyor Oskar mukafati laureati Silvestr Stallone kino istehsalcisi ve aktyor Qizil qlobus ve Saturn laureati Siqurni Uiver aktrisa Qizil qlobus ve Saturn laureati Kristina Aqilera ABS aktrisasi ve mugennisi Ledi Qaqa mugenni ve aktrisa Oskar mukafati laureati Vin Dizel kino istehsalcisi ve aktyor Cennifer Lopez film ve musiqi istehsalcisi ve aktrisa Ricard Stolman ABS ixtiracisi muhendisi proqramcisi Mayk Tayson ABS bokscusu Tupak Sakur ABS hip hop senetcisi Jay Z ABS repcisi The Notorious B I G ABS repcisi Aliya ABS aktrisasi ve mugennisi Kler Deyns ABS aktrisasi ve mugennisi Natasa Lionn ABS kino istehsalcisi aktrisasi ve yazicisi Makaley Kalkin ABS aktyoru Peris Hilton ABS aktrisasi ve mugennisi Alisa Kiz ABS aktrisasi ve mugennisi Enn Heteuey aktrisa mugenni Oskar ve Qizil qlobus laureati Castin Qetlin atlet 100 metr dunya rekordcusu 2007 ci ile qeder Skarlet Yohansson ABS aktrisasi ve mugennisi Lana Del Rey ABS aktrisasi ve mugennisi Qotoku Sakay Yaponiya futbolcusu Kardi B ABS repcisi ve aktrisasi Timoti Salame ABS aktyoru Fren Dreser ABS aktrisasi ve yazicisi Oliviya Vayld ABS kino istehsalcisi ve aktrisasiQardas seherler2006 ci ilde Nyu York seherinin qardas seherler proqrami yenilendi ve New York City Global Partners adlandirildi Nyu Yorkun tarixi terefdas seherleri terefdasliq sebekesine qosulduqlari ille asagidaki cedvelde gosterilmisdir New York City Global Partner sebekesiAfrikaAkkra Qana Eddis Ebebe Efipoiya Qahire Misir 1982 Keyptaun CAR Laqos Nigeriya Librevil Qabon Nayrobi Keniya Yohannesburq CAR 2003 Asiya Serqi Banqkok Tailand Pekin Cin 1980 Byenxoa Vyetnam Cenubi Koreya Cuntsin Cin Quancjou Cin Hosimin Vyetnam Honkonq Cin Cakarta Indoneziya Kuala Lumpur Malayziya Manila Fillipin Seul Cenubi Koreya Sanxay C