Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nigeriya (ing. Nigeria) və ya rəsmi adı ilə Nigeriya Federativ Respublikası (ing. Federal Republic of Nigeria) – Qərbi Afrikada dövlət. Nigeriya Atlantik okeanın Qvineya körfəzi sahilində yerləşir. Qərbdən Benin, şimaldan Niger, şimal-şərqdən Çad və şərqdən isə Kamerunla həmsərhəddir. Paytaxtı Abuca, ən böyük şəhəri Laqos, ümumi sahəsi 923,769 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 206 milyon nəfərdən çoxdur. Nigeriya əhalisinin sayına görə Afrikada birinci, dünya ölkələri arasında isə yeddinci yerdədir.
| Nigeriya | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jamhuriyar Taraiyar Nijeriya | |||||
| |||||
| Birlik və inanc,Barış və inkişaf | |||||
| Himn: Qalxın həmvətənlər, Nigeriyaya itaət edin | |||||
 | |||||
| Tarixi | |||||
| • Elan edildi və tanındı | 1 oktyabr 1960 | ||||
| • Respublika olaraq elan edildi | 1 oktyabr 1963 | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Abuca | ||||
| İdarəetmə forması | Prezidentli Federativ Respublika | ||||
| Prezident | Muhammadu Buhari (APC) | ||||
| Baş nazir | Yemi Osinbajo | ||||
| Sahəsi | Dünyada 31-ci | ||||
| • Ümumi | 923.769 km² | ||||
| • Su sahəsi (%) | 1,4 | ||||
| Əhalisi | |||||
| • Əhali | 230,746,934 nəfər (6-cı) | ||||
| • Siyahıyaalma (2022) | 218,431,691 nəf. | ||||
| • Sıxlıq | 218 nəf./km² (42-ci) | ||||
| ÜDM (AQP) | |||||
| • Ümumi | $1.37 trilyon dollar | ||||
| • Adambaşına | $5,884 dollar () | ||||
| ÜDM (nominal) | |||||
| • Ümumi (2023) | $506 milyard dollar (32-ci) | ||||
| • Adambaşına | $2,326 dollar (145-ci) | ||||
| İİİ (2021) | 0.535 (artış; 163-cü) | ||||
| İnternet domeni | .ng | ||||
| NG | |||||
| BOK kodu | NGR | ||||
| Telefon kodu | +234 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafiyası
Ölkənin ərazisi 923.768 km²-dir . Nigeriya, cənub-qərbi Afrika sahilində, 3°57’ və 13°54’ şimal paralelləri 2°39’ ve 14°38’ şərq meridianları arasında yerləşir. Şərqində Kamerun , Şimal qərbində Çad, şimalında Niger və qərbində Benin dövlətləri ilə sərhədlənir. Cənubundan Qana körfəzi vasitəsilə Atlantik okeanına çıxışı var.
Nigeriya, əsas olaraq dörd coğrafi bölgəyə ayrılır: Sahildəki mangrovlı (Afrika da bataqlıqlarda yetişən bir cins ağac) bataqlıq bölgəsi, tropik meşə bölgəsi, Savanna bölgəsi və şimalındakı yarım çöl bölgə
Təqribən 100 km qədər iç bölgəyə girən sahil bölgəsi, 36.000 km² lik geniş bir deltaya və mangrov ağacları ilə dolu bataqlıqlara sahibdir. Bölgədə yüzlərcə çay və qolları mövcuddur. Lagosdan Kamerun sərhəddinə qədər olan xəttboyu , ekvatorial meşəlik əraziylə örtülüdür.
Nigeriyanın ikinci meşəlik bölgəsi, Savanna bölgəsidir. Ölkəni başdan-başa (təqribən 320 kilometrdən çox bir məsafədə) qət edən Niger çayının qərb bölgəsi, dağlıq bir ərazidir. Bu yüksək dağlar arasında Adamawa Dağları təxminən 80 km uzunluğundadır. Ölkənin ən yüksək yeri, yenə bu dağlar üzərindəki Dimlanq Təpəsi olmaqdadır, təqribən 2042 metrdir. Ölkənin cənub-şərqini isə Kamerun Dağlarının qərb yamacları örtər və bütün cənub-şərq sərhəddi boyunca uzanır. Bu dağlar, ortalama 1500 m yüksəkliyində olub, bəzi yerləri 2000 metrə qədər yüksəlir. Şimali Nigeriya isə nisbətən yarıçöl olub Büyük Səhra Çölünün cənuba doğru bir davamı şəklindədir.
Demoqrafiya
2013-cü il statistik məlumatına əsasən Nigeriyada 144 milyon əhali yaşayır. Bu Afrika qitəsində ən böyük göstəricidir. Nigeriyada 421 dil var. Onlardan 410-dan istifadə edilir, 2-sinin daşıyıcısı yoxdur, 9 isə ölü dildir. Milliyət:[3] Yorubalar : %20, : %15,8, : %14,8, : %10,5, digər Afrika qəbilələri: %38.
Din:[4] İslam: %43,6, Protestanlıq: %40,8 (Pentakostalizm: %18, Anglikanizm: %12,3), Katoliklər: %9,3, Animizm: %5,9, .
Xristianlar şimala nəzərən daha əlverişli və meşəliklərin sıx olduğu cənubda yaşayırlar. Nigeriya da müsəlman əhalinin paylaşımı bu cürdür: Hausalar %80, Yorubalar %4, Fulaniler %9, Kanurların isə tamamı Müsəlmandır. Nigeriyalı Müsəlmanların əksəriyyəti Maliki və Hanəfi məzhəbinə mənsubdur. Ən az Müsəlman Lagosdadır. Xristianların isə beşdə üçü protestan, digər beşdə ikilik hissə katolikdir. Nigeriyada az sayıda yəhudi də vardır.
Tarixi
Nigeriya torpaqlarında ilk yaşayanların, e.ə 700-cü ilə təsadüf etdiyi güman edilir ; lakin bunların kimlər olduğu haqqında dəqiq bir fikir yoxdur. Nigeriyanın tarixini, Ərəbcə yazılmış qaynaqlara əsaslanaraq, şimal bölgələrində IX əsrin əvvəllərində qurulmuş, Konem-Boru və qərb bölgələrində də yeddi Hausa şəhər dövlətləri ile başlatmaq mümkündür. XII əsrdən etibarən qurulmağa başlanmış Yoruba veIfe krallıqları, 14-cü əsrdən etibarən İslamın yayılmağa başlaması nəticəsi ilə aradan qalxmışdır . İslamın yayılması ilə, mövcud şəhər dövlətləri və bir çox qəbilə müsəlmanlığa keçmişdir. Buna əsasən şimali Nigeriya tamamən islamlaşmış və geri qalan bölgələr də İslamiyyətin nüfuzu altına keçmişdir. Nigeriyaya ilk olaraq XV əsrdə Avropa müstəmləkəçiliyini gətirənlər, Portuqal və İngilis əsir tacir dənizçilərir olmuşdur. Avropalılar Nigeriyanı əsasən qul ticarət mərkəzi olaraq istifadə etməklə Atlantik qul ticarətini başlatmışlardır. 350 il qədər davam edən qul ticarəti ilə 20 milyona yaxın Nigeriyalının qul kimi satıldığı güman edilməkdədir.
İngiltərə XIX əsrin əvvəllərindən etibarən, Nigeriyanın daxili işlərinə qarışmağa başlamış ve ilk olaraq Lagos, 1861-ci ildə bir İngilis müstəmləkəsi halına gəlmişdir. 1885-ci ildə Qana körfəzi ətrafı, İngiltərənin himayəsinə keçmişdir. Bundan sonra İngiltərə, Nigeriyanı iki himayə bölgəsinə ayıraraq tək idarəçi altında birləşdirmişdir. Birinci dünya müharibəsindən sonra başlayan milliyətcilik hərəkətləri, Nigeriyalılar arasında yadellilərə qarşı üsyan etmək və müstəqilliyi əldə etmək düşüncəsinə gətirib çıxartdı.
1950-ci ildə hakimiyyət gücünü, üç ayrı bölgənin məclisləri arasında paylaşdıran yeni bir federativ sistem yaradıldı. 1954-cü ildə elan edilen qanun, şimal, qərb və şərq bölgələri güclü bir mərkəzi hökumətə bağlı olaraq, Nigeriyalılara sahip olduqları qanuni haqlarını verdi. İngiltərə, iş başına öz mənfəətlərini qoruyacaq bir hökuməti gətirməyi planlaşdırırdı. Ölkədə üç böyük partiya quruldu və 1959 ilində seçkilər keçirildi. Bu seçkilərdə şimal bölgəsinin Nigeriya Xalqları Konqresi (NPC) qazandı və partiya lideri Əbubəkir Tafawa Balewa Baş nazir oldu. Müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi şimal bölgəsi iqtidara gəlincə, ilk iş olaraq 1960-cı ildə müstəqillik əldə etdi. Nigeriya bundan sonra 1963-cü ildə Respublikanı elan etdi və 1965-ci ildə yeni seçkilər keçirildi. Fəqət bundan sonra Nigeriyada iç qarışıqlıqları başladı. 30 may 1967-ci ildə Şərq Bölgəsi Biafra Respublikası adı altında üsyan etsədə, Nigeriya hökuməti xarici qüvvələrin köməyi ilə bu üsyanı yatırdı. Lakin bu iç savaşlar 30 aydan cox davam etdi və 20-ci əsrin ən qanlı və qorxunc savaşlarından biri oldu. Biafra bölgəsi minlərcə ölü və bir çoxu xaraba olmuş binalarla doldu. 1970 ilindən sonra hadisələr yatışdı və bu dönəmdə kəşf edilən neft yataqları Nigeriyanın həyatını dəyişdirdi. 29 iyun 1975-ci ildə General Məhəmməd yeni bir hərbi çevrilişlə hakimiyyətə gəldi. Çox keçmədən 1976-cı ildə edilən üçüncü qiyam təşəbbüsü uğursuzluqla sona çatdı. Fəqət, General Məhəmməd öldürüldü və yerinə, köməkcisi General Olesegun Obasanjo keçdi. General İbrahim Babangida prezident olub, əsgəri bir rejim qurdurdu. Bundan sonra Nigeriya Federativ Respublika, petrol gəlirlərinin gətirdiyi rifaq sabitliyi ilə iç hadisələrin önünə keçməyə başladı və bu gün üçün Nigeriya Afrikanın ən inkişaf etmiş ölkələrindən biri halına gəldi. 4 iyul 1992-ci il seçimləri ilə təkrar demokratik düzənə keçilmək yolunda ilk addımlar atıldı. Vətəndaş idarəsinə keçid tarixi olaraq müxtəlif zamanlarda üzə çıxsada ən son olaraq 27 avqust 1993-cü ildə ertələndi.
Iqlim
Nigeriya, tropik iqlimin təsirində, yüksək istiliklərin qeydə alındığı bir ölkədir. İllik ortalama yağış miqdarı, bölgədən bölgəyə görə müxtəlifdir. Sahildən başlayaraq iç bölgələrə doğru uzanan yaşıllıq və meşəlik bölgələr, ildə ortalama olaraq 1000 ilə 1500 mm ətrafında yağış alır. Lagos ətrafında bir neçə kilometr genişliyində olan ekvatorial meşəlik ərazi, şərq sərhəddinə doğru 160 kilometrlərə qədər genişlənər. Bu bölgə və Niger Çayı deltası, ən cənubi yüzlərcə şirin və duzlu sularla bəslənmiş, sərt və yumşaq taxtalı, qiymətli ağac növləri ilə zəngindir. Sahil bölgəsinin rütubət miqdarı təqribi % 75 ətrafında olub, ən çox yağışı may və iyun aylarında alar. Ortalama istilik isə 29–30 °C ətrafındadır.
Savanna bölgəsi isə ildə ortalama olaraq, ən çox avqust ayında olmaq üzərə, 1000 mm yağış alar. Jos Yaylasında bu rəqəm, 1500 millimetrəyi keçməkdədir. İstilik isə 28–33 °C arasında olub, mart-aprel aylarında 37 °C’yə qədər yüksələbilməkdədir. Şimal bölgələrdə çöl iqlimi mövcuddur. Qış aylarında Böyük Səhradan Cənuba doğru güclü əsən küləklər, bərabərində toz ve qum gətirirlər.
Təbii Qaynaqlar
Nigeriya torpaqları, sahildən etibarən şimal sərhəddinə Nigerə qədər, meşələrlə örtülüdür. Sahil bölgəsindəki ekvatorial meşələr, şimaldakı meşələrə nəzərən daha sıx və genişdir. Kamerun sərhəddinə doğru bu genişlik, 160 kilometrə qədər çatmaqdadır. Uzun otların və qarışıq cinsli ağacların mövcud olduğu savanna bölgəsindəki meşələr isə 550 km genişliyinə çatır. Bu meşələrdə ümumiyyətlə sərt və yumuşaq taxtalı ağac növləri vardır. Şərqi Nigeriyada isə, daha çox palma ağacları yer alır. Dünyanın ən uzun çaylarından biri olan Niger çayı boyunca və ən cənub nöqtədə yer alan delta bölgəsindəki meşələr daha çox boz rəngli palmalar, baobob, akasya və salxım ağacları ilə doludur.
Nigerdən başlayan Niger Çayı, 4180 km uzunluğunda olub, ölkənin həyat qaynağıdır. Lakoja bölgəsindəki ikinci böyük çay olan Benue ilə birləşər və cənubda delta bölgəsinə qədər 280 km yol qət edər. Delta bölgəsində isə yüzlərcə irili-kiçikli çaylar mövcuddur. Niger çayı üzərində olan Kainiji Su Anbarı ilə elektrik əldə edilir.
Yağışlar səbəbiylə torpaq qızılı rəng almışdır. Nəticə etibarilə, sərt örtük halındakı bu qızıl gilli torpaqlar əlverişsizdir. Çad Gölü ətrafında isə torpaq qara rəngli olub, əkinçilik üçün yararsızdır. Cənub meşələrindəki torpaqlarda humus azdır. Buna baxmayaraq cənubdakı bitki çeşidi və yoğunluğu şimaldan daha çoxdur.
Nigeriya meşələrində çox növdə yırtıcı heyvanlar vardır. Aslan, leopar əsasən ən çox olanlarındandır. Bundan başqa meymun, ceyran, şimala doğru fil, zürafə və gərgədan da sıx rast gəlinən heyvanlarıdandır.
Əhali və Sosial Həyat
Dünyanın nüfuz baxımından doqquzuncu ölkəsi olan Nigeriya Afrikanın ən izdihamlı ölkəsidir. Bu ölkə Pakistan və İndoneziyadan sonra dünyanın ən çox əhalili müsəlman ölkəsidir. Nüfuz artımının ən yüksək olduğu ölkələrdən biridir.
Xalqın böyük bir hissəsini yerli qəbilələr təşkil edir. Ayrıca olaraq Avropalı ağdərililər də mövcuddur. Nüfuz, bir-birindən bir çox baxımdan fərqli, yüzlərcə qruplardan ibarətdir. Bunların ən güclü və geniş olanı Housa-Fulani qəbilələridir. On dördüncü əsrdə Müsəlman olan bu insanlar idarəni əllərində tutmaqdadırlar. Ayrıca olaraq cənub-qərbdə Yoruba, cənub-şərqdə İbo qəbilələri də güclüdürlər. Bundan başqa Tıv, Iraw, İbibio, Efik veIfe qəbilələri, sayca çox olan digər qəbilələrdən biridir.
Şimalda mövcud olan və ölkə yönətimində başrolu oynayan Hausa-Fulani qəbilələri əsasən ticarət və əkinçiliklə məşğuldurlar. Ölkə idarəsində və həyat tərzlərində, İslam qaydalarına bağlıdırlar. Nigeriya nüfuzunun yarıdan çoxu Müsəlmandır. Ölkədə, ümumilikdə Avropalı olan bir miqdar Xristian vardır. Bəzi qəbilələr isə hələdə bütpərəsdir. Müsəlman Nigeriyalıların mədəniyyət səviyyələri olduqca yüksəkdir. Ölkə üzrə oxuma-yazma % 50’dir. Nigeriyada toplamda 13 universitet mövcuddur. Nigeriyada, yüzlərcə növdə qəbilə qruplarının, həmçinin yüzlərcə növ dili vardır. Bu gün üçün Afro-Asiyatiq və Niger-Kongo ailələrindən gəlmə 300dən çox yerli dil aşkar edilmişdir. Ölkə, uzun illər İngiltərə zülmü və sömürgəsi altında qaldığı üçün, rəsmi dairələr və məktəblərdə İngiliscə istifadə olunmuş və ölkənin rəsmi dili halına gəlmişdir. Bundan başqa Ərəbcə də danışılmaqdadır. Yerli dillərin ən yayqın və sosial həyatda təsirli olanları Hausa, Yoruba və İbo dilləridir. Qəbilələr arasında adət, ənənə, dil, din və yaşam baxımından bir çox fərqlilik varsa da, iqtisadi həyatda nüfuzun əksəriyyəti əkinçilik və ticarətdə birləşir. Bir çox kənd və klanların yönətim ünsürünün təməlini, böyük ölçüdə genişləmiş və poliqamiya növdə ailələr meydana gətirməkdədir. Bu ailələr siyasi, sosial və iqtisadi sistemlər etibari ilə, ailəyə xas bir təşkilat ilə, qida istehsalatında ən güclü olma niyyətindədirlər. Fəqət bu ailələr heçbir zaman Avropadakı imtiyazlı zümrələr halında deyildirlər və ailə rəisləri və ya klan başçıları bir Avropa diktatoru şəklində hərəkət etməzlər.
Bu gün üçün Nigeriya, Afrika ölkələrinə nəzərən rifaq səviyyəsi yüksək olan bir ölkədir. Mövcud neft yataqlarından əldə edilən gəlirlər, ölkədəki iç qarışıqlıqları önlədiyi kimi ölkə insanlarına geniş iş imkanları da yaratmışdır. Nigeriyanın əsas şəhəri Abujadır. Önəmli ticari limanı Lagosdur. Olduqca müasir binalarla doludur. Millətlərarası bir hava limanına sahibdir. Ölkənin ən böyük və inkişaf etmiş şəhəri Ibadandır. Əsas sənaye mərkəzi olub, Afrikanın açıq bazar bölgəsidir. Digər əsas şəhərləri isə Sokoto çayının şərqindəki Sokoto şəhəri, Kaduna çayı üzərində Kaduna şəhəri, Kano, Zaria, Port Harcourt, Jos Benin Nsukka, Oyo Yolo və Mubidir.
Siyasi Həyat
Nigeriya federativ müstəqil bir respublikadır. Federaiv hökumət mərkəzindən başqa 19 əyalət bölgəsinə ayrılır. Dövlət başçısı seçimlə hakimiyyətə gəlir. Parlament iki məclisdən ibarətdir. Ayrıca hər əyalətin bir hökuməti və əyalət başçısı olur. Əyalət başçılarının ölke idarəsindəki önəmi çox böyükdür. Konstitusiyaya görə dövlət başçısı, əyalətlərin üçdə ikisinin dəstəyini almaq məcburiyyətindədir. Millət Məclisi 449 oturacaqdan meydana gəlməkdədir. Senator isə 95 üzvlükdür.
Nigeriya müstəqilliyindən bu yana hərbi çevilişlərin ən çox edildiyi ölkələrdən olub günümüzdə hərbi rejim tərəfindən idarə edilməkdədir. 1992-ci il seçimler keçirildi. Xalq hökumətinə keçid olaraq 27 avqust 1993-cü il tarixi müəyyən edildi.
İqtisadiyyat
İqtisadiyyat daha çok əkinçiliyə əsaslanır. Yer fındığı, pambıq, palma ağacları, tərəvəz və meyvə , növləri kakao, kauçuk , taxıl məhsulları, xurma və fındıq yağı, taxta-şalban və kolacevizi bol miqdarda istehsal edilir. Kakao və kauçuk istehsalatında dünyanın altıncı ölkəsidir. Ölkə torpaqlarının % 25i əkinə yararlıdır.
1960-cı illərində kəşf edilən benzin, Nigeriya iqtisadiyyatını geniş şəkildə rahatlatdı. Afrikada demək olarki ən sabit iqtisadiyyata sahib ölkələrdən biri halına gəldi. Cənubda delta bölgəsi, benzin yataqları baxımından olduqca zəngindir. Dünyanın yeddinci böyük benzin istehsalatçısı olan Nigeriyanın ixracatının böyük bir hissəsini, benzin və yanacaq məhsulları təşkil etməkdədir. Ayrıca təbii qaz baxımından da olduqca zəngindir. 1980 ilində benzin-kimya və təbii qaz təsisləri tikilib qurtarmış və təmizləyici qurğu sayı artırılmışdır. Nigeriya xam benzindən başqa ayrıca kömür, qalay, əhəng, kolimbit və dəmir mədənləri də istehsal etməkdədir.
Mövcud çay sularından, su stansiyaları qurmaq surətiylə, elektrik energiyası istehsal edilməkdədir. Bunlardan ən böyüyü Kainiji su anbarıdır.
İxracatının % 95ini xam benzin təşkil edir. Müxtəlif qida maddələri və avtomobil parça hissələri, digər önəmli ixrac məhsullarıdır. Qida maddələri ixracatının böyük bir bölümünü kakao meydana gətirir. Ayrıca tütün, palma məhsulları, yer fındığı, pambıq və soya digər ixrac məhsullarını təşkil edir.
Nigeriya, taxta-şalban, kauçuk və heyvan dərilərindən də böyük gəlirlər əldə etməkdədir. İxracatını daha çox İngiltərə, Almaniya və Yaponiyaya edər. ABŞ, Almaniya ve Hollandiyadan isə müxtəlif avadanlıq, dərman və elektronik məhsullar, idxal etməkdədir.
Adam başına düşən milli gəlir 370 dollardır. İş gücünün % 60=ı əkinçilik, % 20-si ticarətlə əlaqədardır. Təbii qaz və neft-kimya sənayesi ilə yanaşı, meşəçilik, balıqçılıq, toxuculuq, sement ve siqaret sənayeləridə də mühüm yer tutur. OPEC üzvü olan Nigeriya, böyük bir dəmir-polad sənayesinə və geniş bir inşaat sahəsinə sahibdir.
Nəqliyyat
Nəqliyyatın inkişaf etdiyi ölkədə yollar əsasən şimal-cənub istiqaməti üzrədir. Uzunluğu təqribi 124.000 kilometrə çatan quruyolunun 50%-i asfalt örtülüdür. Dəmiryolu nəqliyyatı inkişaf etmiş olmaqla cəmi uzunluğu 3805 kilometrdir. Lagos və Kano hava limanları ən işlək millətlərarası hava limanlarıdır.
İstinadlar
- 97 // Constitution of Nigeria.
- "The Major Cities and Agglomerations of the World – Overview : Nigeria". 2012-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-24.
- "Administrative Divisions of Countries ("Statoids") : States of Nigeria (Population: 2006–03-21 census provisional results.)". 2022-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-24.
Xarici keçidlər
- Nigerian names
- Nigeria National Bureau of Statistics
Həmçinin bax
 | Nigeriya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nigeriya ing Nigeria ve ya resmi adi ile Nigeriya Federativ Respublikasi ing Federal Republic of Nigeria Qerbi Afrikada dovlet Nigeriya Atlantik okeanin Qvineya korfezi sahilinde yerlesir Qerbden Benin simaldan Niger simal serqden Cad ve serqden ise Kamerunla hemserheddir Paytaxti Abuca en boyuk seheri Laqos umumi sahesi 923 769 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 206 milyon neferden coxdur Nigeriya ehalisinin sayina gore Afrikada birinci dunya olkeleri arasinda ise yeddinci yerdedir NigeriyaJamhuriyar Taraiyar NijeriyaBayraq Gerb d Birlik ve inanc Baris ve inkisafHimn Qalxin hemvetenler Nigeriyaya itaet edinTarixi Elan edildi ve tanindi 1 oktyabr 1960 Respublika olaraq elan edildi 1 oktyabr 1963Resmi dilleri ingilis diliPaytaxt AbucaIdareetme formasi Prezidentli Federativ RespublikaPrezident Muhammadu Buhari APC Bas nazir Yemi OsinbajoSahesi Dunyada 31 ci Umumi 923 769 km Su sahesi 1 4Ehalisi Ehali 230 746 934 nefer 6 ci Siyahiyaalma 2022 218 431 691 nef Sixliq 218 nef km 42 ci UDM AQP Umumi 1 37 trilyon dollar Adambasina 5 884 dollar UDM nominal Umumi 2023 506 milyard dollar 32 ci Adambasina 2 326 dollar 145 ci III 2021 0 535 artis 163 cu Internet domeni ngNGBOK kodu NGRTelefon kodu 234Saat qursaqlari UTC 01 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarNigeriyaCografiyasiOlkenin erazisi 923 768 km dir Nigeriya cenub qerbi Afrika sahilinde 3 57 ve 13 54 simal paralelleri 2 39 ve 14 38 serq meridianlari arasinda yerlesir Serqinde Kamerun Simal qerbinde Cad simalinda Niger ve qerbinde Benin dovletleri ile serhedlenir Cenubundan Qana korfezi vasitesile Atlantik okeanina cixisi var Nigeriya esas olaraq dord cografi bolgeye ayrilir Sahildeki mangrovli Afrika da bataqliqlarda yetisen bir cins agac bataqliq bolgesi tropik mese bolgesi Savanna bolgesi ve simalindaki yarim col bolge Teqriben 100 km qeder ic bolgeye giren sahil bolgesi 36 000 km lik genis bir deltaya ve mangrov agaclari ile dolu bataqliqlara sahibdir Bolgede yuzlerce cay ve qollari movcuddur Lagosdan Kamerun serheddine qeder olan xettboyu ekvatorial meselik eraziyle ortuludur Nigeriyanin ikinci meselik bolgesi Savanna bolgesidir Olkeni basdan basa teqriben 320 kilometrden cox bir mesafede qet eden Niger cayinin qerb bolgesi dagliq bir erazidir Bu yuksek daglar arasinda Adamawa Daglari texminen 80 km uzunlugundadir Olkenin en yuksek yeri yene bu daglar uzerindeki Dimlanq Tepesi olmaqdadir teqriben 2042 metrdir Olkenin cenub serqini ise Kamerun Daglarinin qerb yamaclari orter ve butun cenub serq serheddi boyunca uzanir Bu daglar ortalama 1500 m yuksekliyinde olub bezi yerleri 2000 metre qeder yukselir Simali Nigeriya ise nisbeten yaricol olub Buyuk Sehra Colunun cenuba dogru bir davami seklindedir Demoqrafiya The 2013 cu il statistik melumatina esasen Nigeriyada 144 milyon ehali yasayir Bu Afrika qitesinde en boyuk gostericidir Nigeriyada 421 dil var Onlardan 410 dan istifade edilir 2 sinin dasiyicisi yoxdur 9 ise olu dildir Milliyet 3 Yorubalar 20 15 8 14 8 10 5 diger Afrika qebileleri 38 Din 4 Islam 43 6 Protestanliq 40 8 Pentakostalizm 18 Anglikanizm 12 3 Katolikler 9 3 Animizm 5 9 Xristianlar simala nezeren daha elverisli ve meseliklerin six oldugu cenubda yasayirlar Nigeriya da muselman ehalinin paylasimi bu curdur Hausalar 80 Yorubalar 4 Fulaniler 9 Kanurlarin ise tamami Muselmandir Nigeriyali Muselmanlarin ekseriyyeti Maliki ve Hanefi mezhebine mensubdur En az Muselman Lagosdadir Xristianlarin ise besde ucu protestan diger besde ikilik hisse katolikdir Nigeriyada az sayida yehudi de vardir TarixiKral Fil sumuyunden hazirlanmes uzluyu Nigeriyanin en taninmis el islerinden biridir Nigeriya torpaqlarinda ilk yasayanlarin e e 700 cu ile tesaduf etdiyi guman edilir lakin bunlarin kimler oldugu haqqinda deqiq bir fikir yoxdur Nigeriyanin tarixini Erebce yazilmis qaynaqlara esaslanaraq simal bolgelerinde IX esrin evvellerinde qurulmus Konem Boru ve qerb bolgelerinde de yeddi Hausa seher dovletleri ile baslatmaq mumkundur XII esrden etibaren qurulmaga baslanmis Yoruba veIfe kralliqlari 14 cu esrden etibaren Islamin yayilmaga baslamasi neticesi ile aradan qalxmisdir Islamin yayilmasi ile movcud seher dovletleri ve bir cox qebile muselmanliga kecmisdir Buna esasen simali Nigeriya tamamen islamlasmis ve geri qalan bolgeler de Islamiyyetin nufuzu altina kecmisdir Nigeriyaya ilk olaraq XV esrde Avropa mustemlekeciliyini getirenler Portuqal ve Ingilis esir tacir denizcilerir olmusdur Avropalilar Nigeriyani esasen qul ticaret merkezi olaraq istifade etmekle Atlantik qul ticaretini baslatmislardir 350 il qeder davam eden qul ticareti ile 20 milyona yaxin Nigeriyalinin qul kimi satildigi guman edilmekdedir Ingiltere XIX esrin evvellerinden etibaren Nigeriyanin daxili islerine qarismaga baslamis ve ilk olaraq Lagos 1861 ci ilde bir Ingilis mustemlekesi halina gelmisdir 1885 ci ilde Qana korfezi etrafi Ingilterenin himayesine kecmisdir Bundan sonra Ingiltere Nigeriyani iki himaye bolgesine ayiraraq tek idareci altinda birlesdirmisdir Birinci dunya muharibesinden sonra baslayan milliyetcilik hereketleri Nigeriyalilar arasinda yadellilere qarsi usyan etmek ve musteqilliyi elde etmek dusuncesine getirib cixartdi 1950 ci ilde hakimiyyet gucunu uc ayri bolgenin meclisleri arasinda paylasdiran yeni bir federativ sistem yaradildi 1954 cu ilde elan edilen qanun simal qerb ve serq bolgeleri guclu bir merkezi hokumete bagli olaraq Nigeriyalilara sahip olduqlari qanuni haqlarini verdi Ingiltere is basina oz menfeetlerini qoruyacaq bir hokumeti getirmeyi planlasdirirdi Olkede uc boyuk partiya quruldu ve 1959 ilinde seckiler kecirildi Bu seckilerde simal bolgesinin Nigeriya Xalqlari Konqresi NPC qazandi ve partiya lideri Ebubekir Tafawa Balewa Bas nazir oldu Muselmanlarin coxluq teskil etdiyi simal bolgesi iqtidara gelince ilk is olaraq 1960 ci ilde musteqillik elde etdi Nigeriya bundan sonra 1963 cu ilde Respublikani elan etdi ve 1965 ci ilde yeni seckiler kecirildi Feqet bundan sonra Nigeriyada ic qarisiqliqlari basladi 30 may 1967 ci ilde Serq Bolgesi Biafra Respublikasi adi altinda usyan etsede Nigeriya hokumeti xarici quvvelerin komeyi ile bu usyani yatirdi Lakin bu ic savaslar 30 aydan cox davam etdi ve 20 ci esrin en qanli ve qorxunc savaslarindan biri oldu Biafra bolgesi minlerce olu ve bir coxu xaraba olmus binalarla doldu 1970 ilinden sonra hadiseler yatisdi ve bu donemde kesf edilen neft yataqlari Nigeriyanin heyatini deyisdirdi 29 iyun 1975 ci ilde General Mehemmed yeni bir herbi cevrilisle hakimiyyete geldi Cox kecmeden 1976 ci ilde edilen ucuncu qiyam tesebbusu ugursuzluqla sona catdi Feqet General Mehemmed olduruldu ve yerine komekcisi General Olesegun Obasanjo kecdi General Ibrahim Babangida prezident olub esgeri bir rejim qurdurdu Bundan sonra Nigeriya Federativ Respublika petrol gelirlerinin getirdiyi rifaq sabitliyi ile ic hadiselerin onune kecmeye basladi ve bu gun ucun Nigeriya Afrikanin en inkisaf etmis olkelerinden biri halina geldi 4 iyul 1992 ci il secimleri ile tekrar demokratik duzene kecilmek yolunda ilk addimlar atildi Vetendas idaresine kecid tarixi olaraq muxtelif zamanlarda uze cixsada en son olaraq 27 avqust 1993 cu ilde ertelendi IqlimThe near Suleja Nigeriya tropik iqlimin tesirinde yuksek istiliklerin qeyde alindigi bir olkedir Illik ortalama yagis miqdari bolgeden bolgeye gore muxtelifdir Sahilden baslayaraq ic bolgelere dogru uzanan yasilliq ve meselik bolgeler ilde ortalama olaraq 1000 ile 1500 mm etrafinda yagis alir Lagos etrafinda bir nece kilometr genisliyinde olan ekvatorial meselik erazi serq serheddine dogru 160 kilometrlere qeder genislener Bu bolge ve Niger Cayi deltasi en cenubi yuzlerce sirin ve duzlu sularla beslenmis sert ve yumsaq taxtali qiymetli agac novleri ile zengindir Sahil bolgesinin rutubet miqdari teqribi 75 etrafinda olub en cox yagisi may ve iyun aylarinda alar Ortalama istilik ise 29 30 C etrafindadir Savanna bolgesi ise ilde ortalama olaraq en cox avqust ayinda olmaq uzere 1000 mm yagis alar Jos Yaylasinda bu reqem 1500 millimetreyi kecmekdedir Istilik ise 28 33 C arasinda olub mart aprel aylarinda 37 C ye qeder yukselebilmekdedir Simal bolgelerde col iqlimi movcuddur Qis aylarinda Boyuk Sehradan Cenuba dogru guclu esen kulekler beraberinde toz ve qum getirirler Tebii QaynaqlarNigeriya torpaqlari sahilden etibaren simal serheddine Nigere qeder meselerle ortuludur Sahil bolgesindeki ekvatorial meseler simaldaki meselere nezeren daha six ve genisdir Kamerun serheddine dogru bu genislik 160 kilometre qeder catmaqdadir Uzun otlarin ve qarisiq cinsli agaclarin movcud oldugu savanna bolgesindeki meseler ise 550 km genisliyine catir Bu meselerde umumiyyetle sert ve yumusaq taxtali agac novleri vardir Serqi Nigeriyada ise daha cox palma agaclari yer alir Dunyanin en uzun caylarindan biri olan Niger cayi boyunca ve en cenub noqtede yer alan delta bolgesindeki meseler daha cox boz rengli palmalar baobob akasya ve salxim agaclari ile doludur Nigerden baslayan Niger Cayi 4180 km uzunlugunda olub olkenin heyat qaynagidir Lakoja bolgesindeki ikinci boyuk cay olan Benue ile birleser ve cenubda delta bolgesine qeder 280 km yol qet eder Delta bolgesinde ise yuzlerce irili kicikli caylar movcuddur Niger cayi uzerinde olan Kainiji Su Anbari ile elektrik elde edilir Yagislar sebebiyle torpaq qizili reng almisdir Netice etibarile sert ortuk halindaki bu qizil gilli torpaqlar elverissizdir Cad Golu etrafinda ise torpaq qara rengli olub ekincilik ucun yararsizdir Cenub meselerindeki torpaqlarda humus azdir Buna baxmayaraq cenubdaki bitki cesidi ve yogunlugu simaldan daha coxdur Nigeriya meselerinde cox novde yirtici heyvanlar vardir Aslan leopar esasen en cox olanlarindandir Bundan basqa meymun ceyran simala dogru fil zurafe ve gergedan da six rast gelinen heyvanlaridandir Ehali ve Sosial HeyatDunyanin nufuz baximindan doqquzuncu olkesi olan Nigeriya Afrikanin en izdihamli olkesidir Bu olke Pakistan ve Indoneziyadan sonra dunyanin en cox ehalili muselman olkesidir Nufuz artiminin en yuksek oldugu olkelerden biridir Xalqin boyuk bir hissesini yerli qebileler teskil edir Ayrica olaraq Avropali agderililer de movcuddur Nufuz bir birinden bir cox baximdan ferqli yuzlerce qruplardan ibaretdir Bunlarin en guclu ve genis olani Housa Fulani qebileleridir On dorduncu esrde Muselman olan bu insanlar idareni ellerinde tutmaqdadirlar Ayrica olaraq cenub qerbde Yoruba cenub serqde Ibo qebileleri de gucludurler Bundan basqa Tiv Iraw Ibibio Efik veIfe qebileleri sayca cox olan diger qebilelerden biridir Simalda movcud olan ve olke yonetiminde basrolu oynayan Hausa Fulani qebileleri esasen ticaret ve ekincilikle mesguldurlar Olke idaresinde ve heyat terzlerinde Islam qaydalarina baglidirlar Nigeriya nufuzunun yaridan coxu Muselmandir Olkede umumilikde Avropali olan bir miqdar Xristian vardir Bezi qebileler ise helede butperesdir Muselman Nigeriyalilarin medeniyyet seviyyeleri olduqca yuksekdir Olke uzre oxuma yazma 50 dir Nigeriyada toplamda 13 universitet movcuddur Nigeriyada yuzlerce novde qebile qruplarinin hemcinin yuzlerce nov dili vardir Bu gun ucun Afro Asiyatiq ve Niger Kongo ailelerinden gelme 300den cox yerli dil askar edilmisdir Olke uzun iller Ingiltere zulmu ve somurgesi altinda qaldigi ucun resmi daireler ve mekteblerde Ingilisce istifade olunmus ve olkenin resmi dili halina gelmisdir Bundan basqa Erebce de danisilmaqdadir Yerli dillerin en yayqin ve sosial heyatda tesirli olanlari Hausa Yoruba ve Ibo dilleridir Qebileler arasinda adet enene dil din ve yasam baximindan bir cox ferqlilik varsa da iqtisadi heyatda nufuzun ekseriyyeti ekincilik ve ticaretde birlesir Bir cox kend ve klanlarin yonetim unsurunun temelini boyuk olcude genislemis ve poliqamiya novde aileler meydana getirmekdedir Bu aileler siyasi sosial ve iqtisadi sistemler etibari ile aileye xas bir teskilat ile qida istehsalatinda en guclu olma niyyetindedirler Feqet bu aileler hecbir zaman Avropadaki imtiyazli zumreler halinda deyildirler ve aile reisleri ve ya klan bascilari bir Avropa diktatoru seklinde hereket etmezler Bu gun ucun Nigeriya Afrika olkelerine nezeren rifaq seviyyesi yuksek olan bir olkedir Movcud neft yataqlarindan elde edilen gelirler olkedeki ic qarisiqliqlari onlediyi kimi olke insanlarina genis is imkanlari da yaratmisdir Nigeriyanin esas seheri Abujadir Onemli ticari limani Lagosdur Olduqca muasir binalarla doludur Milletlerarasi bir hava limanina sahibdir Olkenin en boyuk ve inkisaf etmis seheri Ibadandir Esas senaye merkezi olub Afrikanin aciq bazar bolgesidir Diger esas seherleri ise Sokoto cayinin serqindeki Sokoto seheri Kaduna cayi uzerinde Kaduna seheri Kano Zaria Port Harcourt Jos Benin Nsukka Oyo Yolo ve Mubidir Siyasi HeyatNigeriya federativ musteqil bir respublikadir Federaiv hokumet merkezinden basqa 19 eyalet bolgesine ayrilir Dovlet bascisi secimle hakimiyyete gelir Parlament iki meclisden ibaretdir Ayrica her eyaletin bir hokumeti ve eyalet bascisi olur Eyalet bascilarinin olke idaresindeki onemi cox boyukdur Konstitusiyaya gore dovlet bascisi eyaletlerin ucde ikisinin desteyini almaq mecburiyyetindedir Millet Meclisi 449 oturacaqdan meydana gelmekdedir Senator ise 95 uzvlukdur Nigeriya musteqilliyinden bu yana herbi cevilislerin en cox edildiyi olkelerden olub gunumuzde herbi rejim terefinden idare edilmekdedir 1992 ci il secimler kecirildi Xalq hokumetine kecid olaraq 27 avqust 1993 cu il tarixi mueyyen edildi Iqtisadiyyatas seen from the harbour near Iqtisadiyyat daha cok ekinciliye esaslanir Yer findigi pambiq palma agaclari terevez ve meyve novleri kakao kaucuk taxil mehsullari xurma ve findiq yagi taxta salban ve kolacevizi bol miqdarda istehsal edilir Kakao ve kaucuk istehsalatinda dunyanin altinci olkesidir Olke torpaqlarinin 25i ekine yararlidir 1960 ci illerinde kesf edilen benzin Nigeriya iqtisadiyyatini genis sekilde rahatlatdi Afrikada demek olarki en sabit iqtisadiyyata sahib olkelerden biri halina geldi Cenubda delta bolgesi benzin yataqlari baximindan olduqca zengindir Dunyanin yeddinci boyuk benzin istehsalatcisi olan Nigeriyanin ixracatinin boyuk bir hissesini benzin ve yanacaq mehsullari teskil etmekdedir Ayrica tebii qaz baximindan da olduqca zengindir 1980 ilinde benzin kimya ve tebii qaz tesisleri tikilib qurtarmis ve temizleyici qurgu sayi artirilmisdir Nigeriya xam benzinden basqa ayrica komur qalay eheng kolimbit ve demir medenleri de istehsal etmekdedir Movcud cay sularindan su stansiyalari qurmaq suretiyle elektrik energiyasi istehsal edilmekdedir Bunlardan en boyuyu Kainiji su anbaridir Ixracatinin 95ini xam benzin teskil edir Muxtelif qida maddeleri ve avtomobil parca hisseleri diger onemli ixrac mehsullaridir Qida maddeleri ixracatinin boyuk bir bolumunu kakao meydana getirir Ayrica tutun palma mehsullari yer findigi pambiq ve soya diger ixrac mehsullarini teskil edir Nigeriya taxta salban kaucuk ve heyvan derilerinden de boyuk gelirler elde etmekdedir Ixracatini daha cox Ingiltere Almaniya ve Yaponiyaya eder ABS Almaniya ve Hollandiyadan ise muxtelif avadanliq derman ve elektronik mehsullar idxal etmekdedir Adam basina dusen milli gelir 370 dollardir Is gucunun 60 i ekincilik 20 si ticaretle elaqedardir Tebii qaz ve neft kimya senayesi ile yanasi mesecilik baliqciliq toxuculuq sement ve siqaret senayeleride de muhum yer tutur OPEC uzvu olan Nigeriya boyuk bir demir polad senayesine ve genis bir insaat sahesine sahibdir NeqliyyatNeqliyyatin inkisaf etdiyi olkede yollar esasen simal cenub istiqameti uzredir Uzunlugu teqribi 124 000 kilometre catan quruyolunun 50 i asfalt ortuludur Demiryolu neqliyyati inkisaf etmis olmaqla cemi uzunlugu 3805 kilometrdir Lagos ve Kano hava limanlari en islek milletlerarasi hava limanlaridir Istinadlar97 Constitution of Nigeria The Major Cities and Agglomerations of the World Overview Nigeria 2012 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 24 Administrative Divisions of Countries Statoids States of Nigeria Population 2006 03 21 census provisional results 2022 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 24 Xarici kecidlerNigerian names Nigeria National Bureau of StatisticsHemcinin bax Nigeriya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin