Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Riçard Fillips Feynman (ing. Richard Phillips Feynman; 11 may 1918[…] – 15 fevral 1988[…], Los-Anceles, Kaliforniya) — görkəmli Amerika fiziki. Kvant elektrodinamikasının banilərindən biri. 1943–45-ci illər arasında Los-Alamosda atom bombası hazırlayan alim-fiziklər qrupuna daxil edilmişdir. Kvant mexanikasında trayektoriyalar üzrə inteqrallama üsulunu (1938), eləcə də elementar zərrəciklərin çevrilmə və qarşılıqlı təsirini təsvir edən kvant sahə nəzəriyyəsinin Feynman diaqramları metodunu (1949) işləmişdir. Həmçinin ifrat axıcılıq nəzəriyyəsi və nüvənin parton modelini irəli sürmüşdür. 1965-ci ildə Sin-İtiro Tomonaqa və Culian Şvinqerlə birgə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
| Riçard Feynman | |
|---|---|
| ing. Richard Phillips Feynman | |
 | |
| Doğum tarixi | 11 may 1918[…] |
| Vəfat tarixi | 15 fevral 1988[…](69 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elm sahələri | hissəciklər fizikası, fizika |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirmələri | Robert Barro |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  |
 | |
| richardfeynman.com | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Uşaqlıq və gənclik illəri
Riçard Feynman zəngin yəhudi ailəsində anadan olmuşdur. Valideynləri – Melvil və Lüsil Nyu-Yorkda Kuinsin cənubunda Far-Rokveydə yaşayırdılar. Atası Riçardın dünyaya gəlməsindən əvvəl oğlunun alim olacağını qərara almışdı (Həmin illərdə qızlar de-yure akademik dərəcə ala bilsələr də, onların gələcəyi adətən qeyri-müəyyən qalırdı. Bununla belə, Riçard Feynmanın kiçik bacısı bu fikri rədd edərək sonralar məşhur astrofizik oldu). Atası hər vəchlə körpə Riçardı onu əhatə edən dünyanı dərk etməyə sövq edirdi. Ata oğlunun suallarına özünün fizika, kimya, biologiya biliklərinə əsaslanıb ətraflı cavab verməyə çalışırdı. Atası oğlunu bir o qədər sıxmır, ona oğlunu alim görmək arzusunda olduğunu bildirmirdi.
Feynman ilk işinin öhdəsindən 13 yaşında olarkən radioqəbuledicini təmir etməklə gəlir. Bundan sonra gənc Riçard qonşuları arasında məşhurluq qazanır. O ilk əvvəl radioqəbuledicini cəld və keyfiyyətli təmir edir, digər tərəfdən isə aparatı sökməmişdən əvvəl əlamətlər əsasında məntiqlə nasazlığın səbəblərini araşdırmaq və təyin etməyə cəhd edirdi.
İlk evliliyi və Los-Alamos
Riçard Feynman dörd il Massaçusets Texnologiya İnstitutunun fizika fakültəsində təhsil alır, daha sonra təhsilini Prinston universitetində davam etdirir.
İkinci Dünya müharibəsi başlayanda Feynman könüllü olaraq cəbhəyə yollanmaq istəyir, lakin ədalətsiz psixi yoxlanış səbəbindən bu arzusuna çata bilmir.
Aspiranturada oxuduğu illərdə Feynman on üç yaşından vurulduğu və on doqquz yaşından nişanlandığı Arlin Qrinbaumla evlənir. Nikahdan bir az əvvəl Arlin ölümcül vərəm xəstəliyinə yoluxur.
Feynmanın valideynləri evliliyə qəti etirazlarını bildirsələr də Feynman öz bildiyi kimi hərəkət edir. Nikah mərasimi Los-Alamosa yollanan qatara yollanarkən yolüstündə baş tutur. Şahidlər küçədən keçən təsadüfi adamlar olur (çörəkçi və aptekçi), qohumlar mərasimdə iştirak etmirlər. Mərasim başa çatdıqdan və ərin arvadını öpmə mərasimi çatanda Riçard yoldaşının xəstəliyini xatırlayır və Arlinin yanaqlarıdan öpür.
Cütlük Los-Alamosa yetişdikdən dərhal sonra atom bombasının hazırlanması prosesinə (Manhetten Layihəsi) cəlb edilir. Bu layihəyə işçi heyətnin çağrılması anında Feynman hələ də Prinstonda oxuyurdu və layihəyə daxil olmaq ideyasını ona məşhur fizik Robert Vilson verir. İlk əvvəl Feynman atom bombası layihəsinə qoşulmaq ideyasını həvəssiz qarşılayır, lakin sonradan bombanın almanların kəşf etməsini düşünərək layihəyə qoşulamağa razılıq verir. Feynman Los-Alamosa işlədyi vaxt Arlin Albukerke şəhəri xəstəxanasında yatırdı. Feyman hər həftə sonunu onunla keçirir.
Los-Alamosda bomba üzərindı işlədiyi illərdə Feyman seyfləri yarmaq vərdişlərinə yiyələnir. O atom bombasının işlənilməsinə dair bütün informasiyanı – uranın zənginləşdirliməsi texnologiyasından tutmuş bombanın quraşdırılmasına dair materilların seyflərdən oğurlamaqla həyata keçirilmiş təhlükəsizlik tədbirlənin yetərsizliyini sübut edir. Bu qədər mühüm informasıyanın saxlanıldığı seyflərin həvəskar oğru tərəfindəın yarılması faktı bəşəriyyətin taleyinin bit tükdən asılı olduğuna dəlalət edirdi.
Müharibədən sonrakı illər və elmə verdiyi əsas töhfələr
1950-ci illərdə Feynman Kaliforniya Texnologiya İnstututunda işləyir. Müharibədən və yoldaşının ölümündən sonra Feynman dərin sarsıntılar keçirir. Bu illərdə isə ona bu və ya digər fizika kafedrasında çalışmaq haqqında saysız-hesabsız məktublar gəlir. Belə təkliflərdən biri də Prinstondan gəlir. Burada isə o vaxtlar Eynşteyn kimi dahilər dərs deyirdi. Nəhayət Feyman yenidən elmə qayıdır. Feyman bütün şübhələrə son qoyduqdan və hədəflərini müəyyən etdikdən sonra o gücünün və özünəinamın yenidən artığını hiss edir.
Feynman özünün kvant çevrilmələri nəzəriyyəsi üzərində işləməyə davam edir. Bundan əlavə, o Şredinger tənliyini tətbiq etməklə yüksəkaxıcılıq hadisəsinin fizikasının başa düşülməsinə nail olur. Bu kəşf izahı bir qədər əvvəl üç fizik tərəfindən alınmış yüksəkaxılıcılıq hadisəsi ilə birgə alçaq temperaturlar fizikasına yeni təkan verir. Bundan əlavə Feyman kvarkaları kəşf etmiş Mürrey Hell-Mannla birgə daha mükəmməl sərbəst neytronun proton, elektron və antineytrinoya beta-parçalanmasında özünü göstərərn "zəif parçalanma" nəzəriyyəsi üzərində çalışır. Bu nəzəriyyə faktiki olaraq təbitəin yeni qanunlarını açmağa imkan verirdi. Feyman kvant hesablamaları ideyasını səsləndirir.
1960-cı illərdə akademiyanın xahışı ilə Feymana yeni fizika dərsliyi hazırlamaq tapşırığ həvalə olur. Nəticədə indi də tələbə-fiziklərin ən mükəmməl dərslik vəsaiti hesab etdiyi "Feymanın fizika mühazirələri" ərsəyə gəlir.
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Фейнман Ричард Филлипс // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- NNDB (ing.). 2002.
- FamilySearch Family Tree. 2009.
Xarici keçidlər
- richardfeynman.com — Riçard Feynman rəsmi saytı
- The Feynman Lectures on Physics Website by Michael Gottlieb, assisted by Rudolf Pfeiffer and Caltech
- Feynman Online!, a site dedicated to Feynman
- Riçard Feynman — IMDb səhifəsi
- Feynman and the Connection Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ricard Fillips Feynman ing Richard Phillips Feynman 11 may 1918 15 fevral 1988 Los Anceles Kaliforniya gorkemli Amerika fiziki Kvant elektrodinamikasinin banilerinden biri 1943 45 ci iller arasinda Los Alamosda atom bombasi hazirlayan alim fizikler qrupuna daxil edilmisdir Kvant mexanikasinda trayektoriyalar uzre inteqrallama usulunu 1938 elece de elementar zerreciklerin cevrilme ve qarsiliqli tesirini tesvir eden kvant sahe nezeriyyesinin Feynman diaqramlari metodunu 1949 islemisdir Hemcinin ifrat axiciliq nezeriyyesi ve nuvenin parton modelini ireli surmusdur 1965 ci ilde Sin Itiro Tomonaqa ve Culian Svinqerle birge fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusdur Ricard Feynmaning Richard Phillips FeynmanDogum tarixi 11 may 1918 1918 05 11 Vefat tarixi 15 fevral 1988 1988 02 15 69 yasinda Vefat yeri Los Anceles Los Anceles dairesi Kaliforniya ABSElm saheleri hissecikler fizikasi fizikaIs yerleri Kornell Universiteti 1945 1950 Kaliforniya Texnologiya Institutu 1950 1988 Manhetten layihesi 1941 1945 Tehsili Massacusets Texnologiya Institutu 1935 1939 Prinston Universiteti 1939 1942 Taninmis yetirmeleri Robert BarroUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1965 Amerika Fizik Cemiyyeti d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1954 Mukafatlaririchardfeynman com Vikianbarda elaqeli mediafayllarUsaqliq ve genclik illeriRicard Feynman zengin yehudi ailesinde anadan olmusdur Valideynleri Melvil ve Lusil Nyu Yorkda Kuinsin cenubunda Far Rokveyde yasayirdilar Atasi Ricardin dunyaya gelmesinden evvel oglunun alim olacagini qerara almisdi Hemin illerde qizlar de yure akademik derece ala bilseler de onlarin geleceyi adeten qeyri mueyyen qalirdi Bununla bele Ricard Feynmanin kicik bacisi bu fikri redd ederek sonralar meshur astrofizik oldu Atasi her vechle korpe Ricardi onu ehate eden dunyani derk etmeye sovq edirdi Ata oglunun suallarina ozunun fizika kimya biologiya biliklerine esaslanib etrafli cavab vermeye calisirdi Atasi oglunu bir o qeder sixmir ona oglunu alim gormek arzusunda oldugunu bildirmirdi Feynman ilk isinin ohdesinden 13 yasinda olarken radioqebuledicini temir etmekle gelir Bundan sonra genc Ricard qonsulari arasinda meshurluq qazanir O ilk evvel radioqebuledicini celd ve keyfiyyetli temir edir diger terefden ise aparati sokmemisden evvel elametler esasinda mentiqle nasazligin sebeblerini arasdirmaq ve teyin etmeye cehd edirdi Ilk evliliyi ve Los AlamosRicard Feynman dord il Massacusets Texnologiya Institutunun fizika fakultesinde tehsil alir daha sonra tehsilini Prinston universitetinde davam etdirir Ikinci Dunya muharibesi baslayanda Feynman konullu olaraq cebheye yollanmaq isteyir lakin edaletsiz psixi yoxlanis sebebinden bu arzusuna cata bilmir Aspiranturada oxudugu illerde Feynman on uc yasindan vuruldugu ve on doqquz yasindan nisanlandigi Arlin Qrinbaumla evlenir Nikahdan bir az evvel Arlin olumcul verem xesteliyine yoluxur Feynmanin valideynleri evliliye qeti etirazlarini bildirseler de Feynman oz bildiyi kimi hereket edir Nikah merasimi Los Alamosa yollanan qatara yollanarken yolustunde bas tutur Sahidler kuceden kecen tesadufi adamlar olur corekci ve aptekci qohumlar merasimde istirak etmirler Merasim basa catdiqdan ve erin arvadini opme merasimi catanda Ricard yoldasinin xesteliyini xatirlayir ve Arlinin yanaqlaridan opur Cutluk Los Alamosa yetisdikden derhal sonra atom bombasinin hazirlanmasi prosesine Manhetten Layihesi celb edilir Bu layiheye isci heyetnin cagrilmasi aninda Feynman hele de Prinstonda oxuyurdu ve layiheye daxil olmaq ideyasini ona meshur fizik Robert Vilson verir Ilk evvel Feynman atom bombasi layihesine qosulmaq ideyasini hevessiz qarsilayir lakin sonradan bombanin almanlarin kesf etmesini dusunerek layiheye qosulamaga raziliq verir Feynman Los Alamosa isledyi vaxt Arlin Albukerke seheri xestexanasinda yatirdi Feyman her hefte sonunu onunla kecirir Los Alamosda bomba uzerindi islediyi illerde Feyman seyfleri yarmaq verdislerine yiyelenir O atom bombasinin islenilmesine dair butun informasiyani uranin zenginlesdirlimesi texnologiyasindan tutmus bombanin qurasdirilmasina dair materillarin seyflerden ogurlamaqla heyata kecirilmis tehlukesizlik tedbirlenin yetersizliyini subut edir Bu qeder muhum informasiyanin saxlanildigi seyflerin heveskar ogru terefindein yarilmasi fakti beseriyyetin taleyinin bit tukden asili olduguna delalet edirdi Muharibeden sonraki iller ve elme verdiyi esas tohfeler1950 ci illerde Feynman Kaliforniya Texnologiya Instututunda isleyir Muharibeden ve yoldasinin olumunden sonra Feynman derin sarsintilar kecirir Bu illerde ise ona bu ve ya diger fizika kafedrasinda calismaq haqqinda saysiz hesabsiz mektublar gelir Bele tekliflerden biri de Prinstondan gelir Burada ise o vaxtlar Eynsteyn kimi dahiler ders deyirdi Nehayet Feyman yeniden elme qayidir Feyman butun subhelere son qoyduqdan ve hedeflerini mueyyen etdikden sonra o gucunun ve ozuneinamin yeniden artigini hiss edir Feynman ozunun kvant cevrilmeleri nezeriyyesi uzerinde islemeye davam edir Bundan elave o Sredinger tenliyini tetbiq etmekle yuksekaxiciliq hadisesinin fizikasinin basa dusulmesine nail olur Bu kesf izahi bir qeder evvel uc fizik terefinden alinmis yuksekaxiliciliq hadisesi ile birge alcaq temperaturlar fizikasina yeni tekan verir Bundan elave Feyman kvarkalari kesf etmis Murrey Hell Mannla birge daha mukemmel serbest neytronun proton elektron ve antineytrinoya beta parcalanmasinda ozunu gosterern zeif parcalanma nezeriyyesi uzerinde calisir Bu nezeriyye faktiki olaraq tebitein yeni qanunlarini acmaga imkan verirdi Feyman kvant hesablamalari ideyasini seslendirir 1960 ci illerde akademiyanin xahisi ile Feymana yeni fizika dersliyi hazirlamaq tapsirig hevale olur Neticede indi de telebe fiziklerin en mukemmel derslik vesaiti hesab etdiyi Feymanin fizika muhazireleri erseye gelir IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Fejnman Richard Fillips Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 NNDB ing 2002 FamilySearch Family Tree 2009 Xarici kecidlerrichardfeynman com Ricard Feynman resmi sayti The Feynman Lectures on Physics Website by Michael Gottlieb assisted by Rudolf Pfeiffer and Caltech Feynman Online a site dedicated to Feynman Ricard Feynman IMDb sehifesi Feynman and the Connection Machine