Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yámblix (q.yun. Ἰάμβλιχος; 245/280 — 325/330) — antik dövrün neoplatonçu filosofu, Porfiriusun öyrəncisi, Apameyada yerləşən neoplatonçuluğun Suriya məktəbinin yaradıcısı. Onun əsli Suriyanın Xalkida şəhərindən idi, Romada təhsil almış, sonra isə Suriyanın Apameya şəhərində fəlsəfədən dərs deyirdi. Bir sıra kitabların müəllifi idi.
| Yamblix | |
|---|---|
| q.yun. Ἰάμβλιχος arami. 𐡉𐡌𐡋𐡊𐡅 | |
 | |
| Doğum tarixi | təq. 245 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. 325[…] |
| Vətəndaşlığı | |
| Dövr | Roma imperiyası |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəlsəfəsi
Yamblix Plotinin davamçısı olaraq onun Vahid-Əql-Ruh üçlüyü haqqında monistik təlimini bir qədər fərqli şəkildə təsəvvür edirdi. Məsələn o, Vahidi ikiyə bölmüşdür. Plotində olduğu kimi, Birinci Vahid hər bir varlıqdan daha ucadır. İkincisi isə özündən sonra gələn hər şeyin başlanğıcıdır. Yamblix burada Vahid-Əql və Vahid-çoxluq arasında keçid mərhələsini qurmuşdur. Bu bölgünü ona görə etmişdir ki, bir tərəfdən hər şeyin başlanğıcı olan Tanrı sonsuz olaraq uzaqlarda təsəvvür edilir. Başqa tərəfdən isə o bu dünyada var və hər şeyi yaradır. Vahid tanrının ikiyə bölünməsi ilə Yamblix bu ziddiyyəti aradan qaldırmaq istəmişdir.
Bu quruluşu Yamblix Əql anlayışına da aid edirdi. Onun fəlsəfəsində Əql də ikiyə bölünür. Birincisi hər bir var olan şeyin paradiqmasıdır (ilk obrazıdır), ikincisi isə ideyaların toplusudur. Bu kimi görüşlə Yamblix yenə də keçmiş platonçuların ziddiyyətlərini çözmək istəmişdir. Çünki, Əqldə ideyaların olmasından öncə onların ilk obrazları düşünülməli idi. Buna görə də, Yamblix bu ziddiyyəti həll etmək üçün Əqli iki hissədən ibarət təsəvvür edirdi.
Hər şeyin paradiqması olan birinci Əqlin tərkibi bir deyil, ata (varlıq) – güc (varlığın mümkünlüyü) – əqlin özü (varlığın həqiqiliyi kimi, onun mümkünlüyünün düşünülməsi) üçlüyündən ibarətdir. Bu üçlüyün hər bir üzvü ayrıca varlıq və tanrılardır.
Bu cür bölgünü Yamblix ikinci Əqlə, sonra Ruha və onun hissələrinə də aid edirdi. Beləliklə, onun təsəvvüründə dünyanın üstündə duran Vahidə, Əqlə və Ruha aid tanrılar panteonu yaradılmışdır. Onların ardınca dünyanın içində olan tanrılar gəlir. Bu tanrılar isə öz növbəsində 12 göy tanrısına bölünürlər. Bu tanrılar da 36, onlar isə 360 tanrıya bölünür. Eyni zamanda, Yamblixa görə Tanrının birliyi və tanrıların çoxluğu arasında fərq də yoxdur. Çünki, bir olan yaradan çoxlu sifətlər və adlarda təzahür olunur. Onlar tanrılar kimi sayılsa da, bir Tanrının hissəcikləridir. Beləliklə, Yamblix göylərdən başlayan və yerdə bitən bir ardıcıl düzən qurmuşdur. Bu düzəndə hər bir hissə öncəkinə tabe olur, ondan doğur. Buna da iyerarxiya deyirlər.
Yamblixə görə ideyalar da şeylərdən fərqlidir. Sadəcə şeylər onun bəzi özəlliklərini əks etdirir. Bu yansıma ideya haqqında qismən bilgi verir və sonludur. İdeya isə əbədi olaraq yaşayır. Deməli, hər bir şeyin əbədi və “yansıyan” (əks olunan) varlığı vardır. Maddi dünyada olan hər şey dünya Ruhundan yaranırsa, deməli o da ikiyə bölünür. Biri "təmiz" Ruhdur ki, onun bu dünyada "yansıması" yoxdur və o ideal aləmə yönəlir. Dünyada olan "yansımalar" ancaq dünya Ruhunun ikinci hissəsindən əmələ gəlir. Ola bilsin bu bölgü hansısa daha qədim dini inanclar, magiya və astrologiya əsasında yaranmışdır.
Yenə Yamblixə görə insan və heyvan ruhlarının təbiəti bir-birindən fərqlənir. İnsan ruhu düşüncə ilə qavranılan təbiətlə bağlantıdadır. Bu keyfiyyət heyvanlara aid edilə bilməz.
Porfirius kimi Yamblix də teurgiya (tanrıların rəğbətini qazanmaq üçün onların iradəsinə təsir etmək sənətidir; magiyanın bir növüdür) ilə məşğul olurdu. Onun tanrılara ibadət edən zaman yer üzərində qalxması, işıq saçması haqqında əfsanələr gəzirdi. Yamblixin fikrincə heykəllər tanrı deyillər və onlara ibadət etmək olmaz. Ancaq kahin zikr, qurbanlar və başqa mistik aktlarla göy tanrılarından aldığı gücü heykəllərə və başqa maddi obyektlərə ötürüb onları tanrılaşdıra bilər. Beləliklə, kahinin fəaliyyətindən sonra tanrı ruhu heykəllərə və başqa maddi şeylərə keçə bilər.
Göründüyü kimi Yamblix tənəzzülə uğrayan və Xristianlıqla artıq rəqabət apara bilməyən çoxtanrılığın (politeizmin) dirçəldilməsi üçün yeni ideyalarla çıxış edirdi. Bunu edərkən o, qədim yunan-roma fəlsəfəsini mifləşdirmiş, onu müxtəlif mistik təlimlər və teurgiya ilə qarışdırmışdır.
Əsərləri
- Misir Misteriyaları (rusca)
- Pifaqorun həyatı (latınca)
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 264-267. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Ədəbiyyat
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 264-267. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
- Fowden, Garth. The Egyptian Hermes: A Historical Approach to the Late Pagan Mind. Princeton, Princeton University Press 1986.
- Shaw, Gregory. Theurgy and the Soul: The of Iamblichus. Pennsylvania, Pennsylvania State University Press 1995.
- This article incorporates text from a publication now in the public domain:
- Асмус В. Ф. Античная философия. — М., 1994, с. 392—394.
- Лосев А. Ф. История античной эстетики. Последние века. — М.: Искусство. 1988. Кн. I, с. 122—301.
Xarici bağlantılar
- Iamblichus articles in the Encyclopedia of the Goddess Athena.
- Lucas Siorvanes, "Iamblichus"
Həmçinin bax
İstinadlar
- Oxford Classical Dictionary (ing.). / S. Hornblower, A. Spawforth, E. Eidinow Oxford: OUP, 2012.
- Répertoire des sources philosophiques antiques (fr.). CNRS.
- ЯМВЛИХ // Большая российская энциклопедия (rus.). Москва: Большая российская энциклопедия, 2004.
- The Life of Proclus or Concerning Happiness by Marinus of Samaria 2022-03-15 at the Wayback Machine / Translated by Kenneth S. Guthrie. London: Phanes Press, 1986, pp. 23-30.
- Ямвлих 2022-01-18 at the Wayback Machine // Энциклопедический словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. С.-Пб.: Брокгауз-Ефрон. 1890-1907.
- Ямвлих // Античная философия: Энциклопедический словарь 2016-10-09 at the Wayback Machine / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008.
- Philostratus and Eunapius. The lives of the sophists / Translated by W.C. Wright. : William Heinemann, 1922, pp. 363-373.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yamblix q yun Ἰamblixos 245 280 325 330 antik dovrun neoplatoncu filosofu Porfiriusun oyrencisi Apameyada yerlesen neoplatonculugun Suriya mektebinin yaradicisi Onun esli Suriyanin Xalkida seherinden idi Romada tehsil almis sonra ise Suriyanin Apameya seherinde felsefeden ders deyirdi Bir sira kitablarin muellifi idi Yamblixq yun Ἰamblixos arami 𐡉𐡌𐡋𐡊𐡅Dogum tarixi teq 245Dogum yeri Qinnesrin d SuriyaVefat tarixi teq 325 Vetendasligi Qedim RomaDovr Roma imperiyasiEsas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitFelsefesiYamblix Plotinin davamcisi olaraq onun Vahid Eql Ruh ucluyu haqqinda monistik telimini bir qeder ferqli sekilde tesevvur edirdi Meselen o Vahidi ikiye bolmusdur Plotinde oldugu kimi Birinci Vahid her bir varliqdan daha ucadir Ikincisi ise ozunden sonra gelen her seyin baslangicidir Yamblix burada Vahid Eql ve Vahid coxluq arasinda kecid merhelesini qurmusdur Bu bolgunu ona gore etmisdir ki bir terefden her seyin baslangici olan Tanri sonsuz olaraq uzaqlarda tesevvur edilir Basqa terefden ise o bu dunyada var ve her seyi yaradir Vahid tanrinin ikiye bolunmesi ile Yamblix bu ziddiyyeti aradan qaldirmaq istemisdir Bu qurulusu Yamblix Eql anlayisina da aid edirdi Onun felsefesinde Eql de ikiye bolunur Birincisi her bir var olan seyin paradiqmasidir ilk obrazidir ikincisi ise ideyalarin toplusudur Bu kimi gorusle Yamblix yene de kecmis platoncularin ziddiyyetlerini cozmek istemisdir Cunki Eqlde ideyalarin olmasindan once onlarin ilk obrazlari dusunulmeli idi Buna gore de Yamblix bu ziddiyyeti hell etmek ucun Eqli iki hisseden ibaret tesevvur edirdi Her seyin paradiqmasi olan birinci Eqlin terkibi bir deyil ata varliq guc varligin mumkunluyu eqlin ozu varligin heqiqiliyi kimi onun mumkunluyunun dusunulmesi ucluyunden ibaretdir Bu ucluyun her bir uzvu ayrica varliq ve tanrilardir Bu cur bolgunu Yamblix ikinci Eqle sonra Ruha ve onun hisselerine de aid edirdi Belelikle onun tesevvurunde dunyanin ustunde duran Vahide Eqle ve Ruha aid tanrilar panteonu yaradilmisdir Onlarin ardinca dunyanin icinde olan tanrilar gelir Bu tanrilar ise oz novbesinde 12 goy tanrisina bolunurler Bu tanrilar da 36 onlar ise 360 tanriya bolunur Eyni zamanda Yamblixa gore Tanrinin birliyi ve tanrilarin coxlugu arasinda ferq de yoxdur Cunki bir olan yaradan coxlu sifetler ve adlarda tezahur olunur Onlar tanrilar kimi sayilsa da bir Tanrinin hissecikleridir Belelikle Yamblix goylerden baslayan ve yerde biten bir ardicil duzen qurmusdur Bu duzende her bir hisse oncekine tabe olur ondan dogur Buna da iyerarxiya deyirler Yamblixe gore ideyalar da seylerden ferqlidir Sadece seyler onun bezi ozelliklerini eks etdirir Bu yansima ideya haqqinda qismen bilgi verir ve sonludur Ideya ise ebedi olaraq yasayir Demeli her bir seyin ebedi ve yansiyan eks olunan varligi vardir Maddi dunyada olan her sey dunya Ruhundan yaranirsa demeli o da ikiye bolunur Biri temiz Ruhdur ki onun bu dunyada yansimasi yoxdur ve o ideal aleme yonelir Dunyada olan yansimalar ancaq dunya Ruhunun ikinci hissesinden emele gelir Ola bilsin bu bolgu hansisa daha qedim dini inanclar magiya ve astrologiya esasinda yaranmisdir Yene Yamblixe gore insan ve heyvan ruhlarinin tebieti bir birinden ferqlenir Insan ruhu dusunce ile qavranilan tebietle baglantidadir Bu keyfiyyet heyvanlara aid edile bilmez Porfirius kimi Yamblix de teurgiya tanrilarin regbetini qazanmaq ucun onlarin iradesine tesir etmek senetidir magiyanin bir novudur ile mesgul olurdu Onun tanrilara ibadet eden zaman yer uzerinde qalxmasi isiq sacmasi haqqinda efsaneler gezirdi Yamblixin fikrince heykeller tanri deyiller ve onlara ibadet etmek olmaz Ancaq kahin zikr qurbanlar ve basqa mistik aktlarla goy tanrilarindan aldigi gucu heykellere ve basqa maddi obyektlere oturub onlari tanrilasdira biler Belelikle kahinin fealiyyetinden sonra tanri ruhu heykellere ve basqa maddi seylere kece biler Gorunduyu kimi Yamblix tenezzule ugrayan ve Xristianliqla artiq reqabet apara bilmeyen coxtanriligin politeizmin dirceldilmesi ucun yeni ideyalarla cixis edirdi Bunu ederken o qedim yunan roma felsefesini miflesdirmis onu muxtelif mistik telimler ve teurgiya ile qarisdirmisdir EserleriMisir Misteriyalari rusca Pifaqorun heyati latinca MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 264 267 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 EdebiyyatAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 264 267 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Fowden Garth The Egyptian Hermes A Historical Approach to the Late Pagan Mind Princeton Princeton University Press 1986 Shaw Gregory Theurgy and the Soul The of Iamblichus Pennsylvania Pennsylvania State University Press 1995 This article incorporates text from a publication now in the public domain Asmus V F Antichnaya filosofiya M 1994 s 392 394 Losev A F Istoriya antichnoj estetiki Poslednie veka M Iskusstvo 1988 Kn I s 122 301 Xarici baglantilarIamblichus articles in the Encyclopedia of the Goddess Athena Lucas Siorvanes Iamblichus Hemcinin baxNeoplatonizmIstinadlarOxford Classical Dictionary ing S Hornblower A Spawforth E Eidinow Oxford OUP 2012 ISBN 978 0 19 173525 7 Repertoire des sources philosophiques antiques fr CNRS YaMVLIH Bolshaya rossijskaya enciklopediya rus Moskva Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 The Life of Proclus or Concerning Happiness by Marinus of Samaria 2022 03 15 at the Wayback Machine Translated by Kenneth S Guthrie London Phanes Press 1986 pp 23 30 Yamvlih 2022 01 18 at the Wayback Machine Enciklopedicheskij slovar F A Brokgauza i I A Efrona S Pb Brokgauz Efron 1890 1907 Yamvlih Antichnaya filosofiya Enciklopedicheskij slovar 2016 10 09 at the Wayback Machine Sostavitel E V Afonasin M Progress Tradiciya 2008 Philostratus and Eunapius The lives of the sophists Translated by W C Wright William Heinemann 1922 pp 363 373