Azərbaycan etnik və milli kimliyi — azərbaycanlıların ortaq və xarakterik mədəniyyətində, dilində və adət-ənənələrində təcəssüm tapmış etnik və milli mənsubiyyət hissini və vətəndaşlığı ifadə edən termin.
Təqribən 1840-cı ildə Mirzə Kazım bəy Azərbaycan dilini "Azərbaycan türkcəsi" adlandırmışdır. Tiflisdə yaşayan müsəlman ziyalıları 1880-ci illərdə "Azərbaycan türkcəsi" dil adını qəbul etmiş, bu dildə danışanları azərbaycanlı adlandırmışdır.
Azərbaycan mühitində "azərbaycanlılar" və ya "Azərbaycan türkləri" termini ilk dəfə 1891-ci ildə liberal Bakı qəzeti "Kəşkül" tərəfindən təklif edilmiş, XIX əsrin sonundan bu termin Yelizavetpol quberniyasında özünüadlandırma kimi yayılmağa başlamışdır. XIX əsrin sonlarından etibarən "azərbaycanlı" etnonimi elmi ədəbiyyatda müxtəlif formalarda istifadə edilməyə başlamışdır. Ancaq terminin rəsmi istifadəsi sovet dövründə 1936-cı ildən, dövlət və məhkəmə sənədləri ilə başlamışdır.
1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən, Azərbaycan xalqına, ölkə qanununa tabe olmaq şərti ilə, burada yaşan hər kəs (respublika ərazisində yaşayan azərbaycanlılar, Ermənistan azərbaycanlıları, ölkənin etnik azlıqları) və həmçinin diaspora daxildir.
Tarixi-mədəni arxa plan
Cənubi Qafqaz və İran Azərbaycanında türk kimliyinin inkişafı
Səlcuq, monqol və türkmən dövrü
XI–XIII əsrlərdə Səlcuqlar və Elxanilər dövründə türk oğuz tayfalarının Şərqi Zaqafqaziya və İran Azərbaycanına gəlişi ilə Azərbaycan xalqı formalaşmağa başlamış və bu proses XV əsrin sonlarına qədər davam etmişdir.Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlamış, XIV–XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxmışdır.
XII əsrdə Gürcüstan krallığı hökumətinə yaxın ərazilərdə qıpçaqlar idarəçilikdə rol oynamış, Eldənizlər dövlətini idarə edən sülalənin ilk üzvü Atabəy Şəmsəddin Eldəniz də qıpçaq mənşəli olmuşdur. İnzibati aparatın yüksək pillələrinə qalxmağı bacaran qıpçaq əsilli şəxslərə xarakterik bir şəkildə, onlar heç vaxt qıpçaqların maraqlarını dəstəkləmir, sadəcə qıpçaq etnik kökünə malik yerli siyasətçilər və ya idarəçilər (gürcülər, Azərbaycan türkləri və s.) olurdular.
Türk milli kimliyi və mədəniyyəti Elxanilər dövründə (1256–1335-ci illər) və Elxaniləri əvəz edib, ənənələrini yaşadan dövlətlərin dövründə çiçəklənmişdir. Beşinci monqol ulusu Elxanilərin ordusunun böyük bir hissəsini türklər təşkil edirdi. Hülakü və onun oğlu Abaqa xanın dövrünün siyasəti üçün türk və monqol kütlələrinin dağınıq şəkildə yaylaqlarda yerləşdirilməsi yerinə, Azərbaycan, İraqın şimalı və Anadoluda planlı şəkildə müəyyən məntəqələrə köçürülməsi, Azərbaycan türklüyünün sağlam milli ünsür olaraq təşəkkülünün təmin edilməsi, yerli müsəlman oğuz köçərilərinə xan və hökmdar olaraq təqdim edilmələri xarakterikdir. Səlcuqlar dövründə bölgəyə yerləşmiş oğuz türklərinin monqollar dövründə gələn oğuz türkləri ilə birləşməsi nəticəsində etnik şüur canlanmış və Azərbaycan türk ədəbiyyatının inkişafına təkan verilmişdir.
Cəlairilər dövründə Sultan Əhmədin Azərbaycan dilində əsər yaratması ("Eyləməz" qəzəli) kimlik quruculuğunda simvol, məna və dəyərləri təyin edərək mənəvi xəritə ortaya qoyur, Cəlairi-türk kimlik qaynaşmasında üstün olan türklərin və türk dilinin davamlılığını təmin edirdi. Monqol mənşədən gələn, İraqda yaşayıb türkləşən Cəlairilərin nümayəndəsi olan Sultan Əhmədin türk dilində yazması monqol və türk kimliyinin qaynaşması baxımından yaxşı nümunədir.
Ağqoyunlu hakimi Qara Yuluq Osman bəy öz köçəri köklərinə, Mərkəzi Asiyadakı türk köklərinə güclü bağlılıq nümayiş etdirirdi. Bunun sübutu Osman bəyin öz ardıcıllarını oğuz irsinin gücünə hörmətlə yanaşmağa çağırması, bu zaman yasaqdan (yazılmamış qanunların ənənəvi məcmuəsi) sitat gətirməsidir. Osman bəy ardıcıllarına oturaq həyata keçməməyi tənbehleyirdi. Çünki, onun fikrincə, oturaq həyata keçmək "suverenlik, türklük və azadlığ"ın itirilməsi deməkdir.
Səfəvi dövrü və sonrası
Solda: Azərbaycan türklərinin piriI İsmayıl, Sağda: Qarabağ türklərinin (azərbaycanlıların) mənəvi rəhbəriMolla Pənah Vaqif |
XVI əsrdə Azərbaycan türkləri tərəfindən Səfəvilər imperiyası qurulmuşdur. Şah I İsmayıl şeirlərinin birində qeyd edirdi: "Xətai da natiq oldu, Türkistanın piri oldu." Vladimir Minorskiyə görə, bunun məntiqi cəhətdən mənası odur ki, Tanrı I İsmayılın şəxsində danışmış, I İsmayıl Azərbaycan türklərinin piri (rəhbəri) olmuşdur. Cənubi Qafqazda Səfəvilərdən başlayaraq şiəliyinin geniş yayılması buranın türk əhalisinin özünü türk olaraq dərk etməsi şüurunu zəiflətmişdir. Azərbaycanlıların Türk dünyasında əsas şiə türk qrupuna çevrilməsi nəticəsində Araz çayının şimal və cənubunun türkləri bir-birinə bağlanmış, digər türk xalqlarından ayrı bir Azərbaycan kimliyi yaranmışdır.
XIV–XV əsrlərdə Qarabağın düzlük hissəsi demək olar ki, tamamilə türkləşmişdi. Yekun olaraq, Qarabağ azərbaycanlılarının kimliyi Qarabağdakı türklük əsasında formalaşmışdır.Ağa Məhəmməd şahın saray xadimi olan Abraham Beknazaryants Qarabağ xanlığının vəziri Molla Pənah Vaqifi Qarabağ türklərinin (azərbaycanlıların) mənəvi rəhbəri adlandırır.
Əsrlər boyunca azərbaycanlılardan ayrı yaşayan Dağıstan azərbaycanlıları nəinki öz etnolinqvistik kimliklərini saxlayıblar, həmçinin öz qeyri-türk qonşularını (ərəblər, müsəlman-tatlar, tabasaranlılar) assimilyasiya ediblər. Həmçinin Dərbənddə və Dağıstanın digər şəhərlərində yaşayan farsların Azərbaycan dilini mənimsəməsi və sonradan onların kimlik şüurunun dəyişməsi nəticəsində azərbaycanlıların sayı artmışdır.
XVIII əsrdə Əfşar imperiyasının parçalanmasından sonra Azərbaycan xanlıqları dövrü yarıməsrlik Azərbaycan müstəqilliyi dövrü (Əfşar, Zənd və Qacarlardan asılılığın olmaması və ya qismi asılılığın olması) olmuşdur. Bu xanlıqları türk mənşəli sülalələr idarə edirdi
Molla Pənah Vaqifin şərəfinə adlandırılmış Vaqif məclisi Azərbaycan dilində şeir yazılması və oxunması ilə məşhur idi. Dünya ədəbiyyatı professoru Anna Oldfild hesab edir ki, bu, "yüksələn Azərbaycan milli şüurunun" göstəricisi idi və Vaqif məclisində iştirak edən Aşıq Pəri də "öz ana dilini və poetik ənənələrini müdafiə edənlər sırasında" idi.
Müasir kimliyin tarixi
Formalaşması
XX əsrdən əvvəl azərbaycanlılar millət olaraq inkişaf etməmişdi, etnik qrup olaraq inkişaf də zəif idi. Şimal azərbaycanlıları özünü İslam ümmətinin bir hissəsi olaraq müsəlman, Mərkəzi Asiya boyunca yayılmış türkdilli xalqların bir hissəsi olaraq türk və ya iranlı hesab edirdi.Əlifba olaraq ərəb yazısı istifadə edilirdi.
Təqribən 1840-cı ildə Mirzə Kazım bəy Azərbaycan dilini "Azərbaycan türkcəsi" adlandırmışdır. Tiflisdə yaşayan müsəlman ziyalıları 1880-ci illərdə "Azərbaycan türkcəsi" dil adını qəbul etmiş, bu dildə danışanları azərbaycanlı adlandırmışdır. "Azərbaycanlı" adının qəbul edilməsində birinci səbəb istifadə edilən müsəlman kimliyinin düzgün hesab edilməməsi idi. İkinci səbəb bu idi ki, ziyalıların fikrinə görə, azərbaycanlılar Volqa və Krım tatarlarından, Osmanlı türklərindən fərqli bir mədəniyyət, adət-ənənə və dilə malikdir.
Azərbaycan mühitində "azərbaycanlılar" və ya "Azərbaycan türkləri" termini ilk dəfə 1891-ci ildə liberal Bakı qəzeti "Kəşkül" tərəfindən İran-Rusiya sərhədinin hər iki tərəfində yaşayan xalqı təyin etmək üçün təklif edilmişdir. XIX əsrin sonlarından bu termin Yelizavetpol quberniyasında özünüadlandırma kimi yayılmağa başlamışdı. Həmin vaxt görkəmli Azərbaycan ictimai xadimi, jurnalist Məhəmməd ağa Şahtaxtinski də "Kaspi" qəzetinin səhifələrində eyni nöqteyi-nəzərdən çıxış etmişdi ("Zaqafqaziya müsəlmanlarını necə adlandırmalı" məqaləsi). XIX əsrin sonlarından etibarən "azərbaycanlı" etnonimi elmi ədəbiyyatda müxtəlif formalarda istifadə edilməyə başlamışdır.
XIX əsrin sonlarında, sabit dəyişikliklər dövründə regionda milli kimliklər geniş qəbul edilmiş anlayışlar deyildi. Həm İran Azərbaycanı, həm də şimaldakı Bakı və Yelizavetpol quberniyalarında yaşayan azərbaycanlıların əks ideologiyaları var idi. Rusiya imperiyası azərbaycanlıları fars adlandırmağın səhv olduğunu qeyd edir, onların dini cəhətdən şiə, dil baxımından türkdilli olduğunu, bir çox cəhətlərə görə isə farslara yaxın olduğunu bildirirdilər. Rusiya imperiyası azərbaycanlıları ölkənin digər yerlərində yaşayan tatarlardan ayırmaq üçün "Qafqaz tatarı", "Azərbaycan tatarı", "fars tatarı" adlandırırdı.
Azərbaycanlılar üçün dini və ya regional kimliyin bir nömrəli kimlik olduğu dövrdə millətin formalaşması üçün çox şey edilməli idi. Bu dövr Azərbaycan kimliyi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik və müzakirə dövrü idi. Azərbaycanın tarixən ərəblərdən başlayaraq, müxtəlif mənşəli imperiyalar tərəfindən işğal edilməsi, müasir dövrdə kimlik probleminə səbəb olurdu. Ona görə də bu dövrün ziyalıları Osmanlı, İran, İslam və türkçü istiqamətlər arasında qalmışdı. Çox az bir qism ayrıca, müstəsna Azərbaycan kimliyinə üstünlük verirdi. Bu fikrin ən böyük dəstəkçisi Firudin bəy Köçərli idi. Hümmət hərəkatı isə Bakının neft mədənlərinin etnik cəhətdən müxtəlif olan fəhlə sinfini əhatə edirdi. Hümmətin fikrincə, Azərbaycanın gələcəyi etnik millətçilikdə deyil, bütün Rusiya imperiyasını bürüyəcək, demokratik inqilab bayrağı altında fəaliyyət göstərən, bölgəni vətən adlandıran bütün müxtəlif milli qrupların birləşməsində idi.
1900-cü illərdə bir-birinin ardınca baş verən üç hadisə nəticəsində Azərbaycanda türk milli hissləri artdı: 1905-ci ildə Rusiya İnqilabı və ondan sonra baş verən azərbaycanlı-erməni qırğınları; 1905-ci ildə İran Konstitusiya İnqilabı və onun uğursuzluğu; və 1908-ci ildə türkçüləri Osmanlı İmperiyasında hakimiyyətə gətirən Gənc türklər inqilabı. Şimali Azərbaycanda türkçülər türk mənşələrini vurğulamağa başladılar. Yeni ortaya çıxan bu türklüyü Osmanlı türklərinə istinad edərək izah etməyə cəhdlər edilmişdir. Əli bəy Hüseynzadə tərəfindən "Füyuzat" (1906) jurnalında Osmanlı İmperiyasının və indiki Azərbaycan ərazisindəki türk əhalisinin mənşəsinin oğuz türklərindən gəldiyi qeyd edilmiş və iki xalq arasındakı fərqlərin az əhəmiyyət kəsb etdiyi bildirilmişdir. Hüseynzadə azərbaycanlıların yaşadığı ərazilərin Osmanlı İmperiyası ilə, hər hansı bir yolla birləşməsinin tərəfdarı idi.
Türk hərəkatı Məmməd Əmin Rəsulzadənin redaktoru olduğu "Açıq söz"ün (1915–1918) daxil olduğu bir sıra nəşrlər tərəfindən də dəstəklənirdi. Bununla belə, azəriçilər (azərbaycançılıq tərəfdarları) və Cəlil Məmmədquluzadə kimi digər mütəfəkkirlər iddia edirdilər ki, Azərbaycan kimliyinin İran dominantlığından "xilas" olduqdan sonra çiçəklənməsi üçün, bu kimlik Osmanlı imperiyasından müstəqil şəkildə inkişaf etməlidir. Türk etnolinqvistik kimliyi o zaman Bakıda da bəzilərinin etirazına səbəb olurdu. Etiraz edənlər Bakıda İran ərazinə əsaslanan kimliyin inkişafına kömək etməsi üçün "Azarbayjan, Joz'e la-yanfakk-e Iran" adlı nəşr buraxdılar. Fars dilində danışmayanlar bu ümumiran kimliyinə bu məqamda asanlıqla uyğunlaşmağı bacara bilərdi, çünki İran kimliyi hələ də sülalə hakimiyyəti (Qacar sülaləsi) ilə müəyyən edilirdi.
İran Azərbaycan milli kimliyinin formalaşması zamanı tənəzzül və inqilab dövrü keçirdi və buna görə də Azərbaycan kimliyi üçün ideal bir nümunə və ya ilham mənbəyi təmin etmirdi. İran uzun müddət Bakıdakı bəzi ziyalılar tərəfindən "şərq despotizmi" və şiə ruhaniliyi keçmişi olan "geri qalmış cəmiyyət" kimi qəbul edilirdi. Son qərara İranın o zaman əlverişsiz vəziyyətdə olması da təsir etdi. Şimali Azərbaycandakı millətçilər 1918-ci ildə İran xarici qüvvələrin nəzarəti altında olduğundan ondan istifadə edə bilmədilər. İranın Qafqazda qüdrət qazanmasına icazə verilə bilməzdi, xüsusən də bolşeviklərə qarşı çıxanlara kömək edən İngiltərə buna icazə verməzdi. İngiltərə İranın Rusiyaya uduzduğu Qafqaz bölgələrini geri almaq tələbi irəli sürəcəyindən narahat idi. 1919-cu ildə İran Paris Sülh Konfransında iştirak edərək itirdiyi Qafqaz bölgələri məsələsini açmaq istəyirdi, lakin İngiltərə İrana hətta konfransa getməyi qadağan etdi. İranla dil fərqləri də azərbaycanlıların milli kimlik qərarında həlledici ünsür oldu və beləliklə, azərbaycanlılar iranpərəstlikdənsə türkçülüyü seçdilər.
Şimalda respublika dövrü
1918-ci il mayın 28-də Məmməd Əmin Rəsulzadə və bir qrup azərbaycanlı elitası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yarandığını elan edərək, Rusiyanın bir əsr davam edən müstəmləkəçiliyinə son qoydular. Bununla da Azərbaycanın həm dövlət, həm də millət kimi başlanğıcı qoyuldu (azərbaycanlıların XV əsrin sonlarında etnik qrup olaraq formalaşması ilə qarışdırılmamalıdır). Azərbaycanın o dövrkü rəhbərləri "tatar" adından rusların müstəmləkə konsepti kimi göründüyü üçün imtina etdilər. Bunun əvəzində cənub-şərqi Qafqazın türkdilli müsəlman sakinlərini "türk" adlandırdılar. Əhalinin əksəriyyətinin özünü dinə əsasən adlandırmaqda davam etməsinə görə, Azərbaycan rəsmiləri bu qrupa istinad etmək üçün mütəmadi olaraq "müsəlman" ifadəsindən də istifadə edirdilər.
"Azərbaycanlılar" etnonimi, yalnız 1936-cı ildən etibarən geniş şəkildə istifadə edilməkdədir. Sovet hakimiyyətinin erkən dövrlərində azərbaycanlılar üçün "türk" ifadəsi işlənsə də, 1936–1937-ci illərdə vəziyyət dəyişmiş, dövlət və məhkəmə sənədlərində "türk" ifadəsi "azərbaycanlı" ifadəsi ilə əvəz edilmişdir. 1939-cu il siyahıyaalınmasında Azərbaycan türkləri "azərbaycanlı" adı ilə qeydə alınmışdır. Sovet dövründə çap edilmiş "Dünya xalqları. Etnoqrafik oçerklər" seriyasının "Qafqaz xalqları" kitabında, Zaqafqaziyanın etnik xəritəsində, talışlar (İran qrupu) və xınalıqlılar (Dağıstan qrupu) Azərbaycan xalqının etnoqrafik qrupları kimi göstərilmişdir.
Sovet dövründə Azərbaycan türklərinin farslar tərəfindən müstəmləkəçilik siyasətinə məruz qalması və onlara tabe edilməsi ilə bağlı nəzəriyyə irəli sürülmüşdür. Eldar Məmmədovun sözlərinə görə, bu, tarixi reallığa uyğun gəlmir. Çünki əksinə, məhz müxtəlif türk-monqol qrupları İranı bir neçə dəfə işğal etmiş, əsrlər boyu farslara hökmranlıq etmişdir. Əgər hər hansı müstəmləkəçilik, o cümlədən linqvistik dəyişiklik baş veribsə, bu, türklər tərəfindən edilib.
1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Konstitusiyası ölkənin bütün əhalisini azərbaycanlı, danışılan türk dilini isə Azərbaycan dili adlandırır. Beləliklə, "Azərbaycan" anlayışı milli kimlik, vətəndaşlıq və dil üçün rəsmi ad olaraq istifadə edilir. Bu adın seçilməyində əsas səbəb bütün əhalini əhatə etməsi və etnik ayrı-seçkilik yaratmaması idi. Çox uğurlu bir şəkildə milləti dövlət ərazisinə görə təyin edən, azərbaycançılıq ərazi milliyyətçiliyi siyasəti hazırlandı. Bu, etnik konflik risklərinə qarşı reaksiya idi. Heydər Əliyevin hakimiyyətinin son illərində milli kimlik rəmzi kimi dilin qorunması və inkişafında mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir.
Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanda həm dövlət, həm də millət quruculuğunu çətinləşdirən ən böyük amil idi. Eyni zamanda bu münaqişə güclü millət və dövlətçilik məqsədilə, birlik və həmrəylik hissini gücləndirmək üçün milli və vətəndaşlıq kimliklərinin yenidən müəyyən edilməsində böyük rol sahibi olmuşdur.
İran azərbaycanlılarının kimliyi
İran Konstitusiya İnqilabı zamanı Cənubi Azərbaycan əyalətinin alimi İranın bütün böyük şəhərlərinə teleqram vuraraq "Milləti Azərbaycan", yəni "Azərbaycan milləti"nin Məhəmmədəli şah Qacarın hakimiyyətini tanımaqdan imtina etdiyini bildirmişdir. Bu, şimalda və cənubda ilk dəfə azərbaycanlıların özünü millət adlandırması faktıdır. İran azərbaycanlıları arasında milli mənsubiyyət hissinin yaranması və güclənməsi bu dövrə təsadüf edir, ana dilinin və mədəniyyətinin inkişafı uğrunda milli hərəkatla ifadə olunur. 1918-ci ildə türk ordusunun Təbrizə girməsi İran azərbaycanlılarının milli hislərini coşdurdu və Cənubi Qafqaz və İranda yaşayan azərbaycanlıların birləşməsi istəyini artırdı. 1945-ci ildə sovet müdaxiləsi ilə İranda Azərbaycan Milli Hökuməti yaradıldı. Hökumətin süqutundan sonra Pəhləvi hökuməti tərəfindən Azərbaycan dilinin istifadəsinin qarşısı alındı.
İslam inqilabından sonra, İranda Azərbaycan muxtariyyətinin tərəfdarları belə həm Azərbaycan, həm İran kimliyini qəbul edirdilər. Onlar İranda demokratiyanı yaymaq vasitəsilə Azərbaycan muxtariyyətinə sahib ola biləcəklərini düşünürdülər. İslam respublikasının ilkin hakim qrupu arasında azərbaycanlıların olması türklərin həm İslam, həm də İran kimliyini qəbul etməsini göstərir. Bu hakim qrupa daxil olan azərbaycanlılar ictimai yerlərdə çıxış edərkən Azərbaycan dilini istifadə etmiş və bu da dilin qadağan edildiyi Pəhləvi dövründən fərqli olaraq azərbaycanlıların öz dillərini açıq bir şəkildə istifadə etməklərinə təsir etmişdir.
Bu dövrdə çıxmış ilk azərbaycandilli qəzet olan "Ulduz"da etnik haqların tələb edilməsi onun göstərir ki, azərbaycanlılar şah rejiminin bitməsi ilə daha çox mədəni azadlıq əldə edəcəklərini düşünürdülər. Azərbaycandilli "Varlıq" jurnalının redaktorları isə açıq şəkildə öz milli mədəniyyətlərinin, kimliklərinin və dillərinin Azərbaycan olduğunu, dövlət kimliyinin isə İran olduğunu qeyd edirdilər. İranda azərbaycanlılar tərəfindən qurulmuş Müsəlman Xalq Respublikası Partiyası bütün etnik azlıqlara muxtariyyət hüququnun verilməsi tərəfdarı idi. "Əncümən-i Azərbaycan" təşkilatı isə öz manifestosunda Azərbaycan dili və mədəniyyətinin dövlət tərəfindən tanınması, azərbaycan dilində məktəblərə və mətbuata icazə verilməsini tələb edirdi. Ancaq Məhəmməd Kazım Şəriətmədarinin başçılıq etdiyi hərəkatın yatırılmasından sonra azərbaycanlılar yeni rejimin dil və mədəniyyət baxımından Pəhləvilərdən fərqli davranacağı barədə optimistik fikirləşdiklərini başa düşdülər.
1991-ci ildə müstəqil Azərbaycan Respublikasının yaradılması İran azərbaycanlılarının yeni respublika ilə özlərini əlaqələndirməsələr də öz etnik kimliklərinə yaxınlaşmaqlarına səbəb oldu. 1990-cı illərdən bəri Azərbaycan etnik kimliyinin siyasi cəhətdən ifadə edilməsi İranda artmışdır. Əsas tələb isə İranda mədəni haqların artması olmuşdur. Digər bir trend isə İran azərbaycanlılarının "türk" adı yerinə "azərbaycanlı" və ya "azəri" adlarından istifadəsinin artmasıdır.
Kimliyin adlandırılması
Tayfa və regiona əsaslanan kimlik
Yarımköçəri həyat tərzi keçirən və patriarxal-qəbilə münasibətlərinin qalıqlarını saxlayan əhali, özlərini tayfalarının, yaxud irsi mənsubiyyətlərinin adı ilə adlandırırdılar (əfşar, təkəli, kəngərli, ayrım və s.). Məskunlaşmış kənd və şəhər əhalisinin iqtisadi sahədə fəaliyyəti, Azərbaycanın ayrı-ayrı kiçik regionları səviyyəsində, dar çərçivədə məhdudlaşırdı, çox vaxt iqtisadi işlərdə bir-birindən fərqlənmək üçün özlərini ərazi əsasında da adlandırırdılar (şirvanlı, qarabağlı, şəkili, qubalı və bakılı). Ələsgər Ələkbərov sonuncunu, buna qədərki, kiçik Azərbaycan xanlıqları dövründəki, parçalanmaların qalığı hesab edir.Molla Pənah Vaqif Azərbaycanı yalnızca köçəri tayfa strukturu olan ellərə bölürdü.
Müasir dövrdə Azərbaycanda yaşayan, əslən Ermənistandan olan azərbaycanlılar üçün yeraz (Yerevanlı azərbaycanlı) adlandırılmasından istifadə edilir. Bu adlandırmanın öz mənasına baxmayaraq, təkcə Yerevan (İrəvan) şəhərindən yox, bütün Ermənistandan olan azərbaycanlılar üçün istifadə edilir.Gürcüstan azərbaycanlıları isə qraz (Qruziyalı azərbaycanlı) adlandırılır.
Amerikalı antropoloq Riçard Uiks də qeyd edir ki, müasir dövrdə İran azərbaycanlıları yaşadıqları yerdən asılı olaraq, türk kimliyindən başqa şahseven, əfşar və qacar adlandırmalarından da istifadə edirlər.
Müsəlman kimliyi
Şair Mirzə Ələkbər Sabir uşaq yaşında yazdığı ilk şeirində öz milliyətini "türək" (yaxud "türk"), kimi göstərsə də, böyüyəndə öz həmvətənlərinə "müsəlman" deyə müraciət etmişdi. Sovet-rus tarixçisi və filosofu D. E. Furman da qeyd etmişdir ki, XIX əsr azərbaycanlısı özünü müsəlman, şiə və ya sünni kimi, türk (tatar) dilində danışan, filan yerdən və tayfadan olan bir şəxs kimi təyin edirdi. Mirzə Fətəli Axundov azərbaycanlıları qafqazlılar, müsəlmanlar və tatarlar adlandırırdı.
Azərbaycanlılarda dini özünüdərkin bəzən etnik mənsubiyyəti qabaqlaması bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun məqalələrinin birində millət, dil və dinini müsəlman adlandırması şəklində qarşıya çıxır. Onun müasiri Məmməd Əmin Rəsulzadə də öz növbəsində türk paşası ilə Azərbaycan əsgərinin dialoqunu misal gətirir: "Sən hansı millətdənsən, Məmməd?" — "Allaha şükür, müsəlman".
Nikolay Marr 1920-ci ildə yazırdı ki, qafqaz adərbaycanlılarının mədəni özünüdərki hələ də ancaq dini xarakter, üstəlik, ümumi müsəlman xarakteri daşıyır, böyük mülkədarların hakim sinfi tərəfindən dəstəklənir.
Türk kimliyi
Rusiyanın Cənubi Qafqazı idarə etdiyi dövrdə azərbaycanlılar arasında milli özünüdərk inkişaf etdi və rusların azərbaycanlıları adlandırmaq üçün istifadə etdiyi tatar adından imtina etdiyi bir sıra hallar baş verdi. Buna qarşı azərbaycanlılar özlərini adlandırma yolunu seçdilər və ümumi "türk" adından istifadə etdilər. L. M. Lazarev 1866-cı ildə azərbaycanlıların özünü "tatar" yox, "türk" adlandırdığını qeyd edir. Nəriman Nərimanov ömrünün axırına qədər özünü "türk" adlandırmışdır.
Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra azərbaycanlılar adı ilə bir yerdə "türklər" adı da istifadə olunmuş, tatarlar və özbəklər də bu addan istifadə etmişdir. "Türk" sözündən qadın cinsində "turçanka" (rus. тюрчанка) adı əmələ gəlmişdir. 1926-cı il əhali siyahıyaalınmasında azərbaycanlılar "türk" adlandırılmışdır.
Müasir dövrdə İran azərbaycanlıları ən çox təmasda olduqları əsas etnik qruplar olan, "kürd (kürddilli) və "fars" (farsdilli) kimliklərindən fərqli olaraq, özlərini "türk" adlandırırlar.
Qafqazlı kimliyi
XVIII əsr aşığı Sayat Nova Qafqaz birliyi ideyası haqqında fikirləşir, azərbaycanlılar, gürcülər və ermənilərin bir yerdə harmoniya ilə yaşayacağı, II İrakli kimi müdrik hökmdarın idarə etdiyi bir dövlət xəyal edirdi. O, əsərlərinin çoxunu Azərbaycan dilində yazmışdır, çünki Qafqaz birliyi mesajı üçün bu dil ən yaxşı vasitə idi. Sayat Nova yazdığı bir şeirdə Araz çayı üzərində körpü tikdiyini qeyd edirdi. Burada nəzərdə tutulan azərbaycanlılar, gürcülər və ermənilər arasında Sayat Novanın inşa etdiyi mədəni əlaqə ola bilər.
Abbasqulu ağa Bakıxanov Şirvan və Dağıstan tarixi haqqında "Gülüstani-İrəm" əsərini yazmışdır. Bu əsər bütün qafqazlıların müxtəlifliklərinə baxmayaraq, dini və tarixi bağları olduğu Osmanlı türkləri və farslar kimi qonşu xalqlardan fərqli bir ortaq tarixə və bir dərəcəyə qədər ortaq kimliyə malik olduğunu göstərir.
Azərbaycan ərazisi Zaqafqaziya Komissarlığı (15 noyabr 1917-ci il — 10 fevral 1918-ci illər), Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası (22 aprel – 28 may 1918), Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikası (1922–1936) kimi dövlətlərin tərkibində olmuşdur. Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyasının lideri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Qafqazın müstəqilliyi haqqında belə yazırdı: "Seymdə müsəlmanların bütün səyləri cəbhə məsələsinin dinc yolla həlli və Qafqazın müstəqilliyinin dərhal həyata keçirilməsinə yönəlmişdi. Müstəqil Qafqazın mövcudluğu təkcə Qafqaz müsəlmanlarının deyil, həm də Rusiyanın daimi təhlükəsi qarşısında qalan digər müsəlman ölkələrinin də mənafeyinə uyğun idi".
Bakıda hal-hazırda Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi fəaliyyət göstərir. Azərbaycan Ermənistanla sülh prosesinin başlanmasından sonra "Qafqaz evi"nin yaradılmasını təklif etmişdir.
Mədəniyyət
Quruluş mifləri və tarixi yaddaş
Dastanlar (tez-tez musiqi ilə müşayiət edilən, epik nəsr və poeziya) Azərbaycan kimliyinin, kollektiv yaddaşının, qəhrəmanlıq və mənəviyyat nümunələrinin, gender normaları və cinsi münasibətlərin əsasını təşkil edən şərəf və davranış kodeksinin tərkib hissəsidir. Belə dastanlarda ailə, klan və tayfaya sadiqlik, cəsarət və səmimilik başlıca xüsusiyyətlərdir. Tayfanın və vətənin qorunması, xarici işğalçılardan azad edilməsi dastanların əsas mövzularıdır. Qadınlar və kişilər belə dastanlarda birlikdə mübarizə aparırlar.
XIII–XIV əsr Elxani tarixçisi Fəzlullah Rəşidəddin tərəfindən "Cəmi ət-Təvarix" əsəri yazılarkən, türk xalqlarının və tayfalarının tarixini yazmaq üçün istifadə edilən əsas mənbələr həm Azərbaycanın yerli türk mühitində mövcud olmuşdur, həm də Orta Asiyadan və Şərqi Türküstandan çoxsaylı mühacirlərin gətirdikləri şəcərə əfsanələri istifadə olunmuşdur. Oğuz rəvayətlərinin geniş yayılmasının daha bariz sübutu isə bəzi hekayələri "Oğuznamə" adlandırılan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının Ağqoyunluların türkman mühitində, Azərbaycanda yazılı şəkildə qeydə alınmasıdır.
Oğuz şifahi geneoloji ənənələri ya Anadolu, ya da Azərbaycanda yazıya alınmışdır. XV əsrdə Azərbaycan türk mühitində Oğuz şəcərə əfsanələrinin yayılması haqqında sübutlardan biri də oğuz bayat tayfasından olan Həsən ibn Mahmudun əsəridir. O, Məkkəyə gedərkən Osmanlı şahzadəsi Cem Sultan ilə görüşmüş və ona uyğur yazısı ilə yazılmış Oğuznamənin əlyazmasını göstərmişdir. Həsən ibn Mahmud Şahzadə Cemin istəyi ilə bir həftə ərzində "Oğuznamə"nin məlumatlarına əsaslanaraq, "Cam-i Cəm-ayin" adlı yeni bir əsər yazmışdır. Bu əsərin əlyazmasını ilk dəfə kəşf edən Əli Əmiri Əfəndinin fikrincə, müqəddəs yerlərə uzun bir səfər etmiş bir Azərbaycan türkünün yanında oğuz geneoloji ənənəsinə aid əlyazma nüsxəsinin olması faktının özü belə ədəbiyyatın böyük nüfuzundan xəbər verir.
Mirzə Kazım bəy Dərbəndnamənin Dərbənd əhalisi tərəfindən toplu şəkildə oxunduğunu öz gözləri ilə gördüyünü demişdir. Bu adət vətənin tarixini öyrənmə həvəsi və Azərbaycan tarixşünaslığının yaranmasının səbəbi olaraq dəyərləndirilmişdir. Digər bir fikrə görə, bu, sadəcə olaraq, Anadoluda "Battalnamə", "Danışməndnamə", "Hz. Əlinin müharibələri" əsərlərinin oxunması ənənəsinin Qafqazdakı bir oxşarıdır. Çünki əsərdə iranlılar və ərəblər əsərin subyektidir və xəzər türkləri kafir və qarşı tərəf olaraq göstərilir. Əsərdə xəzərlər türk adlandırılmasa da, onların Xaqan, Tarxan, Barsıq, Bəşəngi kimi adlara və titullara malik olması adi insanların nəzərinə çatmasa da, tarixini öyrənəcək qədər savadlı zümrə bunu başa düşməli idi.
Azərbaycan mifologiyasına aid "Qurdun oğlu" mifində dişi qurd tərəfindən əmizdirilən oğlan böyük güc əldə edir və öz xalqının xilaskarına çevrilir. Digər bir Azərbaycan mifinə görə, böyük daşqın bitdikdən sonra Nuhun sağ qalan oğullarından biri olan Türk bir qoyun və qoç götürüb adaya düşür. O, qismən suya qərq olmuş ərazidə qoyun sürülərini otarır. Türk burada 450 il vaxt keçirir və onun sürüsü həddindən çox artır. Zaman keçdikcə mal-qaranın yemi azalmağa başlayır və aclıq təhlükəsi yaranır. Bir gün bir qurd sürüyə hücum edir və sonra dağın yarığında gözdən itir. Canavarın ardınca gedən Türk sürüləri üçün qida ilə zəngin gözəl vadilər kəşf edir. Nəticədə "bozqurd" türk xalqlarını və onların totemini təmsil edən simvola çevrilir. Türk nəsli artarkən qeyd edirdi: "Bozqurd bizim xilaskarımızdır. Əgər, o, yol göstəməsə idi, nə mən olardım, nə də siz… ona görə də, Bozqurda həmişə inanmalısınız." XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsərində Türk adlı padşahın Nuhun oğlu Yafətin böyük oğlu və vəliəhdi olmasını qeyd edir.
Rəmzlər
Azərbaycanın üçrəngli bayrağı 9 noyabr 1918-ci ildə və 5 fevral 1991-ci ildə qəbul edilmişdir.Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Rəyasət Heyətinin sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1918-ci ildə Azərbaycan parlamentinin yığıncağında demişdi: "Bizim qaldırdığımız bayrağın üç rəngi: türk milli mədəniyyətinin, müsəlman sivilizasiyasının və müasir Avropa demokratik əsaslarının simvoludur". Bəzi iddialara görə, 8 oğuz tayfasının birləşməsi (azərbaycanlılar, osmanlılar, çağataylar, tatarlar, qazaxlar, qıpçaqlar, səlcuqilər və türkmənlər) bayraqdakı ulduzun 8 guşəsində əks edilib.Üzeyir Hacıbəyov milli bayrağın ifadə etdiyi məna və funksiyadan danışaraq yazırdı: "Azərbaycan Respublikası o zaman bütün Şərqdə (və Avropada) ən demokratik parlament modelinə malik idi və sağlam bir milliyyət fikri və türklük şüuru üzərində qurulmuşdu…"
Azərbaycan gerbi 19 yanvar 1993-cü ildə qəbul edilmişdir. Qəbul edilən model AXC dövründə abxaz knyazı Aleksandr Şervaşidze tərəfindən hazırlanmış gerbin bir az dəyişiklik edilmiş formasıdır. Dövlət gerbinin qalxan üzərində göstərilməsi Azərbaycanın Şərq dövləti olduğunu, millətin Şərq sivilizasiyasına mənsubluğunu, xalqın şərqliliyini bildirir. Qalxanın ortasında yerləşən səkkizguşəli ulduz günəşin rəmzidir. Günəşin mərkəzindəki alov təsviri "Odlar Yurdu"nu (Azərbaycan dövlətinin ləqəbi) ifadə edir Bu simvolda Azərbaycanda tarixən mövcud olmuş zərdüştçülük (atəşpərəstlik), eləcə də oda sitayişlə bağlı milli (Novruz bayramında od inancı) ənənələr də nəzərə alınmışdır.
Azərbaycan himni 1920-ci il və 1992-ci ildə qəbul edilmişdir. Sözləri Əhməd Cavadın, musiqisi Üzeyir Hacıbəyovundur. Himnin AXC dövründə hərbi məktəblərdə dərslərdən əvvəl oxunduğu haqqında məlumat vardır.Perestroyka dövrünün gətirdiyi dəyişikliklər nəticəsində Aydın Əzimov simfoniya və xorla birlikdə mahnının yenidən ifasını qeydə almış, marş yaradıldıqdan 70 il sonra Azərbaycan radio və televiziyalarında efirə verilmişdir.
Qarabağ azərbaycanlıların tarixi suverenliyinin, milli şüurunun və dirçəlişinin simvoludur.Səfəvi İmperiyası (1501–1736) Azərbaycan kimliyinin və gücünün vacib simvoludur.Xarıbülbül İkinci Qarabağ müharibəsində şəhid olan Azərbaycan əsgərlərin xatirəsinin və Azərbaycan ordusunun qələbəsinin rəmzidir.
Azərbaycanlılar muğamı milli kimliyin əsasında duran mühüm mədəni dəyərlərdən biri kimi qəbul edirlər.Tar ifaçılığı və hazırlanması ənənəsi ilə bağlı bacarıqlar azərbaycanlıların mədəni kimliyinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Tar Azərbaycanın musiqi simvolu hesab olunur.Aşura mərasimi Dərbənd şəhərinin azərbaycanlı şiə əhalisinin kimliyinin göstəricisi hesab edilir. Azərbaycanın şimal-qərbində isə Mövlid mərasimləri get-gedə dini xarakterdən daha çox, milli və mədəni şəxsiyyətə bürünmüşdür.
Azərbaycanda UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına 2017-ci ildə "Dolma hazırlanması və paylaşılması ənənəsi, mədəni kimliyin göstəricisi", 2022-ci ildə isə "Çay mədəniyyəti – kimliyin, qonaqpərvərliyin və sosial əlaqənin simvolu" daxil edilmişdir.
Bayramlar
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra Azərbaycanın müstəqilliyinin elan edilməsi günü (28 may 1918) azərbaycanlı mühacirlər tərəfindən, Azərbaycandan kənarda qeyd edilmişdir. Bu baxımdan, Əlimərdan bəy Topçubaşovun "Qafqazlılar arasında" məqaləsində, Parisdə 1926-cı ildə Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin elan olunmasının 8-ci ildönümünün qeydi təsvir olunur. 1990-cı ildən Azərbaycanda Respublika günü dövlət bayramı kimi qeyd edilir. 15 oktyabr 2021-ci il tarixindən bu gün Müstəqillik günü adlandırılmağa başlandı.
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü 31 dekabr tarixində qeyd edilir, dünya azərbaycanlılarının birliyini qeyd edilməsi bayramıdır. 1989-cu ilin bu tarixində Naxçıvan MR azərbaycanlıları Sovet-İran sərhəd dirəklərini dağıdıb, Araz çayını keçərək İran azərbaycanlıları ilə görüşüblər. Həmçinin bu gündə İstanbulda Dünya Azərbaycanlıları Konqresi yaradılıb. Bu iki tarixlə əlaqəli olaraq Həmrəylik günü keçirilir.
Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri günü Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranma tarixi (26 iyun 1918) kimi qeyd edilən rəsmi bayramdır. Azərbaycanda ordunun şərəfinə ilk parad 9 oktyabr 1992-ci ildə keçirilmişdir. Azərbaycan ordusunun yaranma tarixi parad şəklində ilk dəfə, 90 illiyi münasibətilə qeyd edilmişdir. Ordunun 93 illiyi münasibilə 2011-ci ildə, 95 illiyi münasibətilə 2013-cü ildə, 100 iliyi münasibətilə 2018-ci ildə parad keçirilmişdir. 2018-ci il paradında türk ordusu da iştirak etmişdir.
Qeyd edilən digər bayramlar Faşizm üzərinə qələbə günü (9 may), İkinci Qarabağ müharibəsinin bitişi və Şuşanın alınması (8 noyabr 2020) ilə əlaqədar Zəfər Günü, AXC-in Azərbaycan bayrağını qəbul etməsi (9 noyabr 1918) ilə bağlı Dövlət Bayrağı Günüdür.
Kimlik araşdırmaları
Tarixi məskunlaşma əraziləri
1970-ci illərdə N. G. Volkovanın Gürcüstan azərbaycanlıları arasında apardığı sahə tədqiqatları göstərirdi ki, yaşlı nəsil arasında etnik kimlik "biz müsəlmanıq" şəklindədir.Gürcüstan azərbaycanlıları arasında keçirilən sorğuya görə, insanların çoxu vətəndaşlığını "gürcüstanlı", milliyətini "azərbaycanlı" və ya "azəri" olaraq göstərmiş, sadəcə az bir qism milliyyət olaraq da gürcüstanlı olduğunu bildirmişdir. Sorğuda verilən digər cavablar "Gürcüstan azərisi" və ya "azərbaycanlısı", "Azərbaycan" və ya "azəri türkü", "Borçalı türkü", "borçalılı", "qafqazlı", "müsəlman" və ya sadəcə "türk" olmuşdur. Sorğuda iştirak edənlərin çoxu dilini "Azərbaycan" və ya "azəri dili" olaraq qeyd etmişdir. Sorğu iştirakçıları "Vətənin haradır?" sualına "Gürcüstan" olaraq cavab veriblər. Gürcüstan azərbaycanlıları ilə Azərbaycan Respublikasında yaşayan azərbaycanlılar arasında fərqlər məsələsində ən çox verilən cavablar "həyat tərzi", "davranış/şəxsiyyət xüsusiyyətləri", "mentalitet/dünyagörüşü", "dil", "adətlər/ənənələr", "geyinmə tərzi" və "təhsil səviyyəsi" olmuşdur.
Diaspor
Türkiyə azərbaycanlıları arasında keçirilən sorğuya görə kimlik olaraq daha çox "Azərbaycan türkü" adlandırması qəbul edilir. Bu sovet dövründə yaxşı kök salmış azərbaycançılığa baxmayaraq, azərbaycanlıların türklük şüurunun türkdilli ölkədə (Türkiyədə) ortaya çıxmasıdır. "Azərbaycan türkü" adlandırmasında həm türklük, həm də mənşə (Azərbaycan) mövcuddur. Ancaq buna baxmayaraq, özünü sırf "azərbaycanlı" adlandıranların da sayı kifayət qədərdir. Xüsusilə, gənclərdə özünü Azərbaycan türkü, yox azərbaycanlı adlandırmaq qoca nəsilə görə daha çox müşahidə edilir. Bunun səbəbləri gənclərin Türkiyədə hələ çox vaxt keçirməməsi, onların Azərbaycanda sırf Azərbaycan vətəndaşlığını təbliğ edən müxtəlif kanallara, o cümlədən ictimai müzakirələrə, fəallığa, o cümlədən mədəniyyətin təbliğinə və maarifləndirməyə məruz qalması, Qarabağ münaqişəsinin azərbaycançılığa töhfəsi ola bilər.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века". 2013-03-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-14.Orijinal mətn (rus.)
Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV-XV вв., следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями
- Field Listing :: Ethnic groups Arxivləşdirilib 2019-01-06 at the Wayback Machine (англ.). The World Factbook. ЦРУ. Проверено 23 мая 2012.
- Encyclopædia Iranica: Iran V. Peoples Of Iran. A General Survey Arxivləşdirilib 2011-08-10 at the Wayback Machine
The Azeri Turks are Shiʿites and were founders of the Safavid dynasty.
- Pubblici, Lorenzo (2022). Mongol Caucasia: Invasions, Conquest, and Government of a Frontier Region in Thirteenth-Century Eurasia (1204–1295). Brill. page 71
- Mustafayev, 2018. səh. 156
- Yarshater, E (18 August 2011). "The Iranian Language of Azerbaijan". Encyclopædia Iranica. Retrieved 25 January 2012.
- Togan, 1981. səh. 225-227
- Gasimova, 2014. səh. 7
- Ayşe ATICI A. "Sultan Ahmed Celâyir, Türkçe'ye Verdiği Önem ve Kimlik Üzerine". Disiplinler Arası Dil ve Edebiyat Çalışmaları 2. Aybil yayınları. 2021: 2–9. (#vancouver)
- . Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective // ; McClary, Richard Piran (redaktorlar ). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill. 2020. səh. 72-73.
- Vladimir Minorsky. "The Poetry of Shah Ismail", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 10. No. 4, 1942, p. 1006a.
- Дадашзаде, 1968. səh. 36
- Mazzaoui, Michel B; Canfield, Robert (2002). "Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period". Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. pp. 86–7. . Orijinal mətn (ing.)
Safavid power with its distinctive Persian-Shi'i culture, however, remained a middle ground between its two mighty Turkish neighbors. The Safavid state, which lasted at least until 1722, was essentially a "Turkish" dynasty, with Azeri Turkish (Azerbaijan being the family's home base) as the language of the rulers and the court as well as the Qizilbash military establishment. Shah Ismail wrote poetry in Turkish. The administration nevertheless was Persian, and the Persian language was the vehicle of diplomatic correspondence (insha'), of belles-lettres (adab), and of history (tarikh)
- Imranli-Lowe, K. (2020). The polities of the Caucasus and the regional powers in the medieval and early modern period. Caucasus Survey, 8(3), 258–277. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1080/23761199.2020.1775388. (page 271)
- Shaffer, 2002. səh. 20
- Закавказье в XI–XV вв. // История Востока / Под ред. Р. Б. Рыбакова. — М.: Восточная литература РАН, 1997.
- Laurence Broers. Armenia and Azerbaijan: Anatomy of Rivalry. — Edinburgh University Press, 2019. — С. 86. — .
- Magomedkhan Magomedkhanov. Building of the Tower of Babel: Ethnolinguistic Processes in Dagestan. Russian Academy of Sciences, Dagestan Science Centre. page 290–291, 293.
- Ибрагимов М.-Р. А. Азербайджанцы // Народы Дагестана / Отв. ред. С. А. Арутюнов, А. И. Османов, Г. А. Сергеева. — М.: "Наука", 2002. — . səh 510.
- Swietochowski, Tadeusz (2004), "Azerbaijani khanates and the conquest by Russia", Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community, Cambridge, UK: Cambridge University Press,
- Tadeusz Swietochowski, Russia and Azerbaijan: A Borderland in Transition (New York: Columbia University Press), 1995, page 27–28
- Mostashari, 2006. səh. 13
- Oldfield, Anna C. "Don't Get in my Face Like Ashiq Peri" // Jussawalla, Feroza; Omran, Doaa (redaktorlar ). Memory, Voice, and Identity: Muslim Women's Writing from across the Middle East. New York: Routledge. 2021. ISBN . (page 49)
- Fowkes, 2002. səh. 14
- Bournoutian, 2018. səh. 35 (note 25)
- SHIONOZAKI, Shinya. (2015). The Transition from Tatar to Azerbaijani. Bulletin of the Society for Near Eastern Studies in Japan. 57. 41–62. 10.5356/jorient.57.2_41. page 41.
- Тадеуш СВЕНТОХОВСКИЙ. "Русское правление, модернизаторские элиты и становление национальной идентичности в Азербайджане". sakharov-center.ru. 2012-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-10-11.
- [rus.]. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье (2000 nüs.). М.: Академкнига (издательство). Рецензент: Алаев, Леонид Борисович. 2003. ISBN .Orijinal mətn (rus.)
Сам термин «азербайджанские тюрки» был впервые введен в 1891 г. либеральной бакинской газетой «Кашкюл» в борьбе за новую идентичность, которая могла бы успешно соперничать с простонародной «мусульманской» (Swietochowski, 1995. Р. 34), и с конца XIX в. этот термин стал распространяться в Елисаветпольской губернии в качестве самоназвания (Swietochowski, 1991. Р. 59; Altstadt, 1992. Р. 78- 79).
- Сумбатзаде А. С. Азербайджанцы, этногенез и формирование народа. "Элм". 1990. 281. ISBN .
- Персы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Тюрки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Тюрко-татары // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
- Yilmaz, 2013. səh. 513
- Fowkes, 2002. səh. 68
- Yilmaz, 2013. səh. 514
- Mamedov, 2017. səh. 29-30
- Ahmadoghlu, 2020. səh. 549
- Алекперов, 1960. səh. 71
- Фарид Алекберли. Кто мы, от кого произошли и куда идем?, "Зеркало", 8 Август, 2009, БакуOrijinal mətn (rus.)
До 1936 года, жители демократической Азербайджанской Республики (1918—1920) и Азербайджанской Советской Республики были официально известны как турки … … потеряв нашу национальную самоидентификацию, мы застряли в дебатах на тему, кто мы, то есть происходим ли мы от шумеров, талышских племен, албанцев, мидийцев или какой-либо иной этнической группы. И не будет конца этим утомительным и глупым дебатам, если мы не признаем, что наше истинное этническое происхождение скрыто за невыразительным термином «Азербайджанцы». Мы происходим в основном от тюрков, а также курдов, татов, лезгинов и т. д..
- [rus.]. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье (2000 nüs.). М.: Академкнига (издательство). Рецензент: Алаев, Леонид Борисович. 2003. ISBN .Orijinal mətn (rus.)
Название «азербайджанцы» входило в обиход постепенно; даже в 1920-е годы применялись термины «азербайджанские тюрки» или «азербайджанские татары», и это было официально зафиксировано на Всесоюзном тюркологическом съезде в 1926 г. Например, первый председатель Совнаркома Азербайджанской Республики Н. Нариманов (1870—1925) до конца своихдней называл себя «тюрком». Только после 1936 г. термин «азербайджанцы» полностью обрел право на существование.
- Altay Goyushov. "The Language of Azerbaijan: Turkish or Azerbaijani?". Baku Research Institute. 06 September 2021. 2023-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-14.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года". 2011-07-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-11-29.
- Этническая карта Закавказья // Народы Кавказа / С. П. Толстов; под ред. Б. А. Гарданова, А. Н. Гулиева, С. Т. Еремяна, Л. И. Лаврова, Г. А. Нерсесова, Г. С. Читая.. — М.: Институт этнографии АН СССР им. Миклухо-Маклая, 1962. — Т. 2. — С. 16–17.
- Mamedov, 2017. səh. 30
- Ergun, 2022. səh. 9-10
- Nation-Building in 21st Century Azerbaijan: Discourse and Narratives, 2023. səh. 4
- Shaffer, 2002. səh. 106-107
- Реза Годс М. Иран в XX веке: политическая история. — М.: Наука, 1994. — С. 58. — .
- Алиев С. М. К национальному вопросу в современном Иране // Краткие сообщения Института народов Азии. Вып. 77. — М.: Наука, 1964. — С. 49.
- C. E. Bosworth. Azerbaijan — Islamic history to 1941. Iranica.
- Shaffer, 2000. səh. 451-452
- Shaffer, 2000. səh. 453-454
- Shaffer, 2000. səh. 455
- Shaffer, 2000. səh. 458
- Shaffer, 2000. səh. 460
- Алекперов, 1960. səh. 72—73
- Political glossary Arxivləşdirilib 2012-02-07 at the Wayback Machine, Conciliation Resources, Accessed January 14, 2011.
- Storm, K. J. T. (2020). A People In-Between: Examining Indicators of Collective Identity among Georgian Azeri-Turks. Ethnopolitics, 19(5), 501–523. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1080/17449057.2019.1608075
- Richard V. Weekes. Muslim peoples: a world ethnographic survey. AZERI. — Greenwood Press, 1978 — p. 56 —
- Mirzə Ələkbər Sabir. Hop-hopnamə (PDF). Şərq-Qərb. 2004. səh. 37 (PDF-də).Orijinal mətn (az.)
Babam sünni, nənəm şiə, dürək mən,
Nə farsam mən, nə hindəm mən, türək mən. - Alxan BAYRAMOĞLU. MİRZƏ ƏLƏKBƏR SABİR // AYB-nin "Azərbaycan" jurnalı. № 1. 2008.Orijinal mətn (az.)
Babam sünni, nənəm şiə, dürək mən,
Nə farsam mən, nə hindəm mən, türək mən. - Mirzə Ələkbər Sabir. "Satirik parçalar". (#cite_web_url)Orijinal mətn (az.)
Babam sünni, nənəm şiə, dürək mən,
Nə farsam mən, nə hindəm mən, turkəm mən! - Фурман Д. Е. Несостоявшаяся революция. Политическая борьба в Азербайджане (1988–1993 годы) // Дружба народов. — 1994. — № 4. — С. 150.
- Балаев А. Азербайджанское национальное движение в 1917–1918 гг. — "Элм", 1998. — С. 31. — ISBN 5-8066-0891-93 (ошибоч.).
- Марр Н. Я. Племенной состав населения Кавказа. Классификация народов Кавказа (Рабочий проспект) // Труды комиссии по изучению племенного состава населения России. — Петроград: Изд-во Московского университета, 1920. — С. 38–39, прим. 2.
- Благова, 1972. səh. 125
- Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 34–35. — 592 с. — 2000 экз. — .
- Благова, 1972. səh. 128-130
- "Всесоюзная перепись населения 1926 года. Национальный состав населения по республикам СССР". Демоскоп Weekly. 2011-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-13.
- R. Tapper. AZERBAIJAN vi. Population and its Occupations and Cultur // ENCYCLOPÆDIA IRANICA. — 1988. — С. 234–238
- Dowsett, 1997, с. 434.
- Dowsett, 1997, с. 75.
- "БАКИХА́НОВ". Краткая литературная энциклопедия. 2012-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-25.
- Karamustafa, 2021. səh. 88
- Hasan Javadi. "BAKIKHANOV, ABBAS-KULI-AGA" (ingilis). Encyclopaedia Iranica. 2024-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-05.
- Агамалиева, Худиев, 1994, с. 6.
- Azərbaycan və İslam bu gün Arxivləşdirilib 2021-11-27 at the Wayback Machine. ahlibeyt.az (az.)
- Azərbaycanın regional müttəfiqlik təklifi — Cənubi Qafqaz Evi — ŞƏRH Arxiv surəti 11 may 2024 tarixindən (Wayback Machine) saytında. report.az. 30 oktyabr 2023.
- Tohidi, 2000. səh. 268
- Mustafayev, 2021. səh. 87
- Mustafayev, 2021. səh. 89
- Mustafayev, 2021. səh. 88
- Yükselen Peler, 2016. səh. 99
- Әфәндијев, 1992. səh. 151
- İsmayıl, 2008. səh. 121-122
- Abbasova, 2023. səh. 156
- Beydili, 2003. səh. 110
- Оразаев Г. М.-Р. Исторические сочинения Дагестана: на тюркских языках: тексты, комментарии. — Махачкала: Эпоха, 2003. — С. 87. — 332 с.
- "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti - Bayraq". Preslib (az.). 2017-04-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 iyul 2016.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurası 1918-ci il noyabrın 9-da Azərbaycanın yeni üçrəngli - mavi, qırmızı, yaşıl zolaqlardan ibarət və üzərində ağ rəngli aypara və səkkizguşəli ulduz təsviri olan milli bayrağının təsdiq edilməsi haqqında qərar qəbul etmişdir.
- Bayraq. preslib.az. http://files.preslib.az/projects/remz/pdf/remz_bayraq.pdf. (#accessdate_missing_url)
- "ÜÇRƏNGLİ BAYRAĞIMIZIN MƏNASI". musavat.com. 5 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 November 2015.
- Encyclopædia Britannica Online, s. v. "flag of Azerbaijan", accessed April 23, 2016, http://www.britannica.com/topic/flag-of-Azerbaijan Arxivləşdirilib 2016-10-11 at the Wayback Machine. Orijinal mətn (ing.)
The star points were said to stand for eight traditional Turkic peoples—the Azerbaijanis (Azeris), Ottomans, Jagatais, Tatars, Kazakhs, Kipchaks, Seljuqs (Seljuks), and Turkmen.
- "Архивированная копия" (PDF). 2018-02-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-02-08.
- "Архивированная копия" (PDF). 2017-12-15 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-02-08.
- Üzeyir bəy Hacıbəyov ensiklopediyası [The Encyclopedia of Uzeyir Hajibeyov] (az.). Baku. 1996. səh. 21.
- "History of creation of the National Anthem of the Republic of Azerbaijan". azerbaijans.com. 25 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 August 2014.
- Gilson, 2016. səh. 35
- "Səsin gəlir, XARI BÜLBÜL ! — «Ordumuzun zəfər simvoludur»". 2021-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-04-12.
- Алиева С. Об азербайджанском мугаме всему миру // Зеркало. — 2010. — 26 января. — С. 8.
- "Craftsmanship and performance art of the Tar, a long-necked string musical instrument" (ingilis). Официальный сайт . 2012. 2013-01-17 tarixində arxivləşdirilib.
- "Выдающиеся музыкальные деятели". Официальный сайт . 2013-01-17 tarixində arxivləşdirilib.
- Капустина Е. Л., Солоненко М. Шахсей-вахсей в Дербенте: традиция Ашуры в начале XXI в. // Лавровский сборник: Материалы Среднеазиатско-Кавказских исследований. Этнология, история, археология, культурология, 2006–2007. — СПб.: МАЭ РАН, 2007. — С. 108–109.
- Erol, 2021. səh. 81
- "12th session of the Intergovernmental Committee for the 12 Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage" (PDF). 2021-05-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-12-06.
- "1188". 2017-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-06.
- "Culture of Çay (tea), a symbol of identity, hospitality and social interaction" (ingilis). Официальный сайт . 2022. 2022-12-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-03-24.
- "Трудовой Кодекс Азербайджанской Республики. Статья 105. Праздничные дни". Официальный интернет сайт Президента Азербайджанской Республики. 2014-08-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-07-31.
- "The Labor Code of the Republic of Azerbaijan". president.az. president.az. 28 December 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 January 2016.
- "Respublika Gününün adının dəyişdirilməsi haqda qanun qəbul edildi". 2023-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-18.
- Том де Ваал. "Глава 6. 1988-1990 гг. Азербайджанская трагедия" (rus). Русская служба Би-би-си. 2005-07-08. 2021-11-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-30.
- "Пространство и время в мировой политике и международных отношениях" (PDF) (rus). МГИМО-Университет. 2005-07-08. 2011-08-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2010-12-30.
- Тенгиз Гудава. "Азербайджанцы и мир" (rus). Радио Свободы. 2010-12-29. 2013-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-30.
- "On October 9, 1992, there was the first military parade in the history of independent Azerbaijan". September 22, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 21, 2017.
- "В Баку состоялся военный парад по случаю 90-летия Вооруженных сил - ОБНОВЛЕНО". 26 June 2008. 2 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 October 2023.
- "The second parade was held on June 26, 2008 on the occasion of the 90th anniversary of the national army on Azadlig Square. "It was attended by 4,510 troops, dozens of different types of military equipment". September 22, 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 21, 2017.
- "Azerbaijan Threatens War at Military Parade, Signals Arms Buildup | Asbarez.com". asbarez.com (ingilis). 2017-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-21.
- Shaffer, Brenda; Ziyadov, Taleh. Beyond the Resource Curse. 2011-12-30. ISBN .
- "Azerbaijan Shows off Military Might | Voice of America - English". 2022-08-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-17.
- "Official web-site of President of Azerbaijan Republic - NEWS » Events Ilham Aliyev attended the grand military parade on the occasion of the 93rd anniversary of the Armed Forces". en.president.az. 2017-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-21.
- "Azerbaijan holds big military parade to celebrate Armed Forces Day - World News - SINA English". english.sina.com. 2017-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-21.
- "Ilham Aliyev attended the grand military parade on the occasion of the 93rd anniversary of the Armed Forces". Official web-site of President of Azerbaijan Republic (ingilis). 2018-04-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-16.
- "Military parade dedicated to Armed Forces Day of Azerbaijan held in Baku" (ingilis). 2013-06-29. 2017-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-21.
- "Weaponry involved in Baku military parade announced". AzerNews.az (ingilis). 2013-06-25. 2018-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-16.
- "В Баку для участия в параде прибыла рота турецких военных" (rus). 2018-06-20. 2018-06-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-21.
- "News.Az - Column of Turkish soldiers take part in military parade in Baku". 2018-06-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-06-26.
- AnydayGuide. "State Flag Day in Azerbaijan / November 9, 2017". AnydayGuide (ingilis). 2019-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-24.
- Н. Г. Волкова. Азербайджанцы Грузии (По материалам полевых исследований 1973–1976 гг.) // Полевые исследования Института этнографии, 1976. — М.: Наука, 1978. — С. 119.
- Garibova, 2022. səh. 781-782
Ədəbiyyat
- Алекперов А. К. Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 1960. 71.
- Ahmadi, Hamid. The Clash of Nationalisms: Iranian Response to Baku's Irredentism // Kamrava, Mehran (redaktor). The Great Game in West Asia: Iran, Turkey and the South Caucasus. Oxford University Press. 2016. 102–140. ISBN .
- Ahmadoghlu, Ramin. "Secular nationalist revolution and the construction of the Azerbaijani identity, nation and state". Nations and Nationalism. . 27. 2020: 548–565. doi:10.1111/nana.12682.
- Благова Г. Ф. Вариантные заимствования турок ~ тюрк и их лексическое обособление в русском языке (К становлению обобщающего имени тюркоязычных народов) // Тюркологический сборник 1972. — М.: Наука, 1973.
- . Iran at War: Interactions with the Modern World and the Struggle with Imperial Russia. I.B. Tauris. 2023. ISBN . 2023-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-14.
- Bournoutian, George. Armenia and Imperial Decline: The Yerevan Province, 1900–1914. Milton Park, Abingdon, Oxon: Routledge. 2018. ISBN . OCLC 1037283914.
- Brenda Shaffer. Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. — Cambridge: Belfer Center for Science and International Affairs. Studies in International Security, 2002. — P. 255. — ISBN 978–0262692779.
- Дадашзаде А. Певец жизни (Раздумья о Вагифе). Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР. 1968.
- Ergun, A. (2022). Citizenship, National Identity, and Nation-Building in Azerbaijan: Between the Legacy of the Past and the Spirit of Independence. Nationalities Papers, 50(4), 813–830. doi:10.1017/nps.2020.81
- Ergun, Ayça; Mahmudlu, Ceyhun; Samadov, Bahruz; Panahova, Lamiya. "Nation-Building in 21st Century Azerbaijan: Discourse and Narratives". Caucasus Analytical Digest. May, 2023. (#accessdate_missing_url)
- Fowkes, B. Ethnicity and Ethnic Conflict in the Post-Communist World. Springer. 2002. ISBN . 2023-06-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-14.
- Garibova J. The Azerbaijani Diaspora in Turkey: Integration, Reintegration, and the Production of Identity. Nationalities Papers. 2022;50(4):770–793. doi:10.1017/nps.2021.49
- Gilson, Brian. Ethno-symbolism and Government Discourse in Azerbaijan. 2016. səh. 105.[ölü keçid]
- Introduction // Hunter, Shireen T. (redaktor). The New Geopolitics of the South Caucasus: Prospects for Regional Cooperation and Conflict Resolution. . 2017. ix–xxvii. ISBN . 2023-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-14.
- Mamedov, Eldar. Azerbaijan Twenty-Five Years after Independence: Accomplishments and Shortcomings // (redaktor). The New Geopolitics of the South Caucasus: Prospects for Regional Cooperation and Conflict Resolution. . 2017. 27–64. ISBN . 2023-08-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-10-14.
- Morozova, Irina. "Contemporary Azerbaijani Historiography on the Problem of "Southern Azerbaijan" after World War II". Iran and the Caucasus. 9 (1). 2005: 85–120. doi:10.1163/1573384054068114.
- Mostashari, Firouzeh, On the religious frontier: Tsarist Russia and Islam in the Caucasus, New York, 2006
- Mustafayev, S. (2018). Outlines of the Mongolian supremacy in Azerbaijan and the South Caucasus. Khazar Journal Of Humanities and Social Sciences, Special Issue. https://doi.org/10.5782/.kjhss.2018.145.168
- Shaffer B. The Formation of Azerbaijani Collective Identity in Iran. Nationalities Papers. 2000;28(3):449–477. doi:10.1080/713687484
- Suvari, Çakir Ceyhan. "Turkey and Azerbaijan: On the Myth of Sharing the same Origin and Culture". Iran and the Caucasus. 16 (2). 2012: 247–256. doi:10.1163/1573384X-20120011.
- Togan, Zeki Velidi. Ümumi türk tarihine giriş (cilt I). İstanbul: Enderun Kitabevi. 1981. səh. 538.
- Yilmaz, Harun. "The Soviet Union and the Construction of Azerbaijani National Identity in the 1930s". Iranian Studies. 46 (4). 2013: 511–533. doi:10.1080/00210862.2013.784521.
- Әфәндијев П.[азерб.]. Азәрбајҹан шифаһи халг әдәбијјаты (азерб.) / Научный редактор А. Набиев[азерб.]. — Б.: Маариф, 1992. — 477 с.
- Məhsəti Rüstəm qızı Ismayıl. Naxçıvan əfsanələri. Bakı: Elm, 2008, 208 s.
- Beydili, Celal. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (türk). Yurt Yayınevi. 2003.
- Kyzylgul Abbasova. "The Worldview Foundations of Azerbaijani Cosmogonic and Ethnogonic Myths". ALFRED NOBEL UNIVERSITY JOURNAL OF PHILOLOGY. 2023. 2024-05-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-23.
- Mustafayev, Shahin. GENEALOGICAL LEGENDS AS A REFLECTION OF THE HISTORICAL MEMORY OF THE ANCIENT OGHUZES. НАРОДЫ И РЕЛИГИИ ЕВРАЗИИ. Том 26, №1. 2021. səh. 82-96. 2024-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-03-25.
- YÜKSELEN PELER, G. (2016). Bakü’de Bulunan Üç Derbendnâme Nüshası Üzerine. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30(41), 97–108.
- Gasimova, Aida. "If All the Trees on Earth Were Pens: A Survey of the Qur’anic Symbolism of the Pen in Medieval Azeri Turkic Sufi Poetry" (Əgər bütün ağaclar qələm olsaydı: Orta əsrlər azəri türk sufi poeziyasında qələmin Quran simvolizminə bir baxış). Journal of Turkish Literature, Bilkənt Universiteti, Türkiyə, (say11, 2014), səh. 7–33.
- Агамалиева Н., Худиев Р. Азербайджанская Республика. Страницы политической истории 1918–1920 гг. / Под ред. Е. А. Токаржевского. — Б.: Сабах, 1994. — 112 с. — .
- Karamustafa, Ali. (2021). Reading Nineteenth-Century Persian Histories from the Caucasus. 10.30687/978-88-6969-550-6/005.
- Dowsett Ch. J. F. Sayat'-Nova: An 18th-century troubadour. A biographical and literary study. — Leuven: Peeters Publishers, 1997. — 505 p. — .
- Erol, İbrahim. "Hâlidî Tasavvuf Tefekkürünün Azerbaycan Sosyokültürü Üzerindeki Etkisi". Usul İslam Araştırmaları 36/36 (Kasım 2021), 71–95.
- Nayereh Tohidi. "Gender and National Identity in Post-Soviet Azerbaijan: A Regional Perspective in Gender and Identity Construction" (ingilis). Brill. 01 Jan 2000. (#accessdate_missing_url)
Əlavə oxu
- Ahmadoghlu, R. (2019). Azerbaijani National Identity in Iran, 1921–1946: Roots, Development, and Limits. The Journal of the Middle East and Africa, 10(3), 253–278. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1080/21520844.2019.1656455
- Mowlaei Aghblagh, M., & Alempour Rajabi, S. (2023). Alienated in my hometown: pro-official family language policies and identity conflict in the city of Tabriz. Journal of Multilingual and Multicultural Development, 44(7), 547–557. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1080/01434632.2020.1842427
- Prof. Dr. Namiq Musalı. Kaçarlar döneminde türk kimliği ve türkçenin konumu meseleleri üzerine (тур.) // Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. — 2018. — C. 2. — S. 131–171. — ISSN 2602–2567.
- Riaux, G. (2008). The formative years of Azerbaijani nationalism in post-revolutionary Iran. Central Asian Survey, 27(1), 45–58. https://doi-org.wikipedialibrary.idm.oclc.org/10.1080/02634930802214039
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan etnik ve milli kimliyi azerbaycanlilarin ortaq ve xarakterik medeniyyetinde dilinde ve adet enenelerinde tecessum tapmis etnik ve milli mensubiyyet hissini ve vetendasligi ifade eden termin Azerbaycan gencleri milli geyimde Elince qalasi Naxcivan Muxtar Respublikasi Teqriben 1840 ci ilde Mirze Kazim bey Azerbaycan dilini Azerbaycan turkcesi adlandirmisdir Tiflisde yasayan muselman ziyalilari 1880 ci illerde Azerbaycan turkcesi dil adini qebul etmis bu dilde danisanlari azerbaycanli adlandirmisdir Azerbaycan muhitinde azerbaycanlilar ve ya Azerbaycan turkleri termini ilk defe 1891 ci ilde liberal Baki qezeti Keskul terefinden teklif edilmis XIX esrin sonundan bu termin Yelizavetpol quberniyasinda ozunuadlandirma kimi yayilmaga baslamisdir XIX esrin sonlarindan etibaren azerbaycanli etnonimi elmi edebiyyatda muxtelif formalarda istifade edilmeye baslamisdir Ancaq terminin resmi istifadesi sovet dovrunde 1936 ci ilden dovlet ve mehkeme senedleri ile baslamisdir 1995 ci ilde qebul edilmis Azerbaycan Konstitusiyasina esasen Azerbaycan xalqina olke qanununa tabe olmaq serti ile burada yasan her kes respublika erazisinde yasayan azerbaycanlilar Ermenistan azerbaycanlilari olkenin etnik azliqlari ve hemcinin diaspora daxildir Mundericat 1 Tarixi medeni arxa plan 1 1 Cenubi Qafqaz ve Iran Azerbaycaninda turk kimliyinin inkisafi 1 1 1 Selcuq monqol ve turkmen dovru 1 1 2 Sefevi dovru ve sonrasi 2 Muasir kimliyin tarixi 2 1 Formalasmasi 2 2 Simalda respublika dovru 2 3 Iran azerbaycanlilarinin kimliyi 3 Kimliyin adlandirilmasi 3 1 Tayfa ve regiona esaslanan kimlik 3 2 Muselman kimliyi 3 3 Turk kimliyi 3 4 Qafqazli kimliyi 4 Medeniyyet 4 1 Qurulus mifleri ve tarixi yaddas 4 2 Remzler 4 3 Bayramlar 5 Kimlik arasdirmalari 5 1 Tarixi meskunlasma erazileri 5 2 Diaspor 6 Hemcinin bax 7 Istinadlar 8 Edebiyyat 9 Elave oxuTarixi medeni arxa planredakteHemcinin bax Turkmen etnonim Azerbaycanlilarin etnogenezi ve Azerbaycanlilasma Cenubi Qafqaz ve Iran Azerbaycaninda turk kimliyinin inkisafiredakte Selcuq monqol ve turkmen dovruredakte nbsp Selcuq dovru Maraga hakimi Oguz turku menseli Agsunquriler XI XIII esrlerde Selcuqlar ve Elxaniler dovrunde turk oguz tayfalarinin Serqi Zaqafqaziya ve Iran Azerbaycanina gelisi ile Azerbaycan xalqi formalasmaga baslamis ve bu proses XV esrin sonlarina qeder davam etmisdir 1 2 Azerbaycan edebi dili XIII esrde formalasmaga baslamis XIV XV esrlerde ise yazili Azerbaycan edebiyyati ortaya cixmisdir 3 XII esrde Gurcustan kralligi hokumetine yaxin erazilerde qipcaqlar idarecilikde rol oynamis Eldenizler dovletini idare eden sulalenin ilk uzvu Atabey Semseddin Eldeniz de qipcaq menseli olmusdur Inzibati aparatin yuksek pillelerine qalxmagi bacaran qipcaq esilli sexslere xarakterik bir sekilde onlar hec vaxt qipcaqlarin maraqlarini desteklemir sadece qipcaq etnik kokune malik yerli siyasetciler ve ya idareciler gurculer Azerbaycan turkleri ve s olurdular 4 Turk milli kimliyi ve medeniyyeti Elxaniler dovrunde 1256 1335 ci iller ve Elxanileri evez edib enenelerini yasadan dovletlerin dovrunde ciceklenmisdir 5 Besinci monqol ulusu Elxanilerin ordusunun boyuk bir hissesini turkler teskil edirdi 6 Hulaku ve onun oglu Abaqa xanin dovrunun siyaseti ucun turk ve monqol kutlelerinin daginiq sekilde yaylaqlarda yerlesdirilmesi yerine Azerbaycan Iraqin simali ve Anadoluda planli sekilde mueyyen menteqelere kocurulmesi Azerbaycan turkluyunun saglam milli unsur olaraq tesekkulunun temin edilmesi yerli muselman oguz kocerilerine xan ve hokmdar olaraq teqdim edilmeleri xarakterikdir 7 Selcuqlar dovrunde bolgeye yerlesmis oguz turklerinin monqollar dovrunde gelen oguz turkleri ile birlesmesi neticesinde etnik suur canlanmis ve Azerbaycan turk edebiyyatinin inkisafina tekan verilmisdir 8 Celairiler dovrunde Sultan Ehmedin Azerbaycan dilinde eser yaratmasi Eylemez qezeli kimlik quruculugunda simvol mena ve deyerleri teyin ederek menevi xerite ortaya qoyur Celairi turk kimlik qaynasmasinda ustun olan turklerin ve turk dilinin davamliligini temin edirdi Monqol menseden gelen Iraqda yasayib turklesen Celairilerin numayendesi olan Sultan Ehmedin turk dilinde yazmasi monqol ve turk kimliyinin qaynasmasi baximindan yaxsi numunedir 9 Agqoyunlu hakimi Qara Yuluq Osman bey oz koceri koklerine Merkezi Asiyadaki turk koklerine guclu bagliliq numayis etdirirdi Bunun subutu Osman beyin oz ardicillarini oguz irsinin gucune hormetle yanasmaga cagirmasi bu zaman yasaqdan yazilmamis qanunlarin enenevi mecmuesi sitat getirmesidir Osman bey ardicillarina oturaq heyata kecmemeyi tenbehleyirdi Cunki onun fikrince oturaq heyata kecmek suverenlik turkluk ve azadlig in itirilmesi demekdir 10 Sefevi dovru ve sonrasiredakte nbsp nbsp Solda Azerbaycan turklerinin piri 11 I Ismayil Sagda Qarabag turklerinin azerbaycanlilarin menevi rehberi 12 Molla Penah Vaqif XVI esrde Azerbaycan turkleri terefinden Sefeviler imperiyasi qurulmusdur 3 13 Sah I Ismayil seirlerinin birinde qeyd edirdi Xetai da natiq oldu Turkistanin piri oldu Vladimir Minorskiye gore bunun mentiqi cehetden menasi odur ki Tanri I Ismayilin sexsinde danismis I Ismayil Azerbaycan turklerinin piri rehberi olmusdur 11 Cenubi Qafqazda Sefevilerden baslayaraq sieliyinin genis yayilmasi buranin turk ehalisinin ozunu turk olaraq derk etmesi suurunu zeifletmisdir 14 Azerbaycanlilarin Turk dunyasinda esas sie turk qrupuna cevrilmesi neticesinde Araz cayinin simal ve cenubunun turkleri bir birine baglanmis diger turk xalqlarindan ayri bir Azerbaycan kimliyi yaranmisdir 15 XIV XV esrlerde Qarabagin duzluk hissesi demek olar ki tamamile turklesmisdi 16 Yekun olaraq Qarabag azerbaycanlilarinin kimliyi Qarabagdaki turkluk esasinda formalasmisdir 17 Aga Mehemmed sahin saray xadimi olan Abraham Beknazaryants Qarabag xanliginin veziri Molla Penah Vaqifi Qarabag turklerinin azerbaycanlilarin menevi rehberi adlandirir 12 Esrler boyunca azerbaycanlilardan ayri yasayan Dagistan azerbaycanlilari neinki oz etnolinqvistik kimliklerini saxlayiblar hemcinin oz qeyri turk qonsularini erebler muselman tatlar tabasaranlilar assimilyasiya edibler 18 Hemcinin Derbendde ve Dagistanin diger seherlerinde yasayan farslarin Azerbaycan dilini menimsemesi ve sonradan onlarin kimlik suurunun deyismesi neticesinde azerbaycanlilarin sayi artmisdir 19 XVIII esrde Efsar imperiyasinin parcalanmasindan sonra Azerbaycan xanliqlari dovru yarimesrlik Azerbaycan musteqilliyi dovru Efsar Zend ve Qacarlardan asililigin olmamasi ve ya qismi asililigin olmasi olmusdur 20 Bu xanliqlari turk menseli sulaleler idare edirdi 21 22 Molla Penah Vaqifin serefine adlandirilmis Vaqif meclisi Azerbaycan dilinde seir yazilmasi ve oxunmasi ile meshur idi Dunya edebiyyati professoru Anna Oldfild hesab edir ki bu yukselen Azerbaycan milli suurunun gostericisi idi ve Vaqif meclisinde istirak eden Asiq Peri de oz ana dilini ve poetik enenelerini mudafie edenler sirasinda idi 23 Muasir kimliyin tarixiredakteFormalasmasiredakte nbsp Esas meqaleler Azerbaycan milli oyanisi ve Qafqaz tatarlari nbsp Cavan azerbaycanli zadegan Vasili Veresagin XX esrden evvel azerbaycanlilar millet olaraq inkisaf etmemisdi etnik qrup olaraq inkisaf de zeif idi Simal azerbaycanlilari ozunu Islam ummetinin bir hissesi olaraq muselman Merkezi Asiya boyunca yayilmis turkdilli xalqlarin bir hissesi olaraq turk ve ya iranli hesab edirdi 24 Elifba olaraq ereb yazisi istifade edilirdi 25 Teqriben 1840 ci ilde Mirze Kazim bey Azerbaycan dilini Azerbaycan turkcesi adlandirmisdir Tiflisde yasayan muselman ziyalilari 1880 ci illerde Azerbaycan turkcesi dil adini qebul etmis bu dilde danisanlari azerbaycanli adlandirmisdir Azerbaycanli adinin qebul edilmesinde birinci sebeb istifade edilen muselman kimliyinin duzgun hesab edilmemesi idi Ikinci sebeb bu idi ki ziyalilarin fikrine gore azerbaycanlilar Volqa ve Krim tatarlarindan Osmanli turklerinden ferqli bir medeniyyet adet enene ve dile malikdir 26 Azerbaycan muhitinde azerbaycanlilar ve ya Azerbaycan turkleri termini ilk defe 1891 ci ilde liberal Baki qezeti Keskul terefinden Iran Rusiya serhedinin her iki terefinde yasayan xalqi teyin etmek ucun teklif edilmisdir 27 XIX esrin sonlarindan bu termin Yelizavetpol quberniyasinda ozunuadlandirma kimi yayilmaga baslamisdi 28 Hemin vaxt gorkemli Azerbaycan ictimai xadimi jurnalist Mehemmed aga Sahtaxtinski de Kaspi qezetinin sehifelerinde eyni noqteyi nezerden cixis etmisdi Zaqafqaziya muselmanlarini nece adlandirmali meqalesi 29 XIX esrin sonlarindan etibaren azerbaycanli etnonimi elmi edebiyyatda muxtelif formalarda istifade edilmeye baslamisdir 30 31 32 XIX esrin sonlarinda sabit deyisiklikler dovrunde regionda milli kimlikler genis qebul edilmis anlayislar deyildi Hem Iran Azerbaycani hem de simaldaki Baki ve Yelizavetpol quberniyalarinda yasayan azerbaycanlilarin eks ideologiyalari var idi Rusiya imperiyasi azerbaycanlilari fars adlandirmagin sehv oldugunu qeyd edir onlarin dini cehetden sie dil baximindan turkdilli oldugunu bir cox cehetlere gore ise farslara yaxin oldugunu bildirirdiler Rusiya imperiyasi azerbaycanlilari olkenin diger yerlerinde yasayan tatarlardan ayirmaq ucun Qafqaz tatari Azerbaycan tatari fars tatari adlandirirdi 33 Azerbaycanlilar ucun dini ve ya regional kimliyin bir nomreli kimlik oldugu dovrde milletin formalasmasi ucun cox sey edilmeli idi Bu dovr Azerbaycan kimliyi ile bagli qeyri mueyyenlik ve muzakire dovru idi 33 Azerbaycanin tarixen ereblerden baslayaraq muxtelif menseli imperiyalar terefinden isgal edilmesi muasir dovrde kimlik problemine sebeb olurdu Ona gore de bu dovrun ziyalilari Osmanli Iran Islam ve turkcu istiqametler arasinda qalmisdi Cox az bir qism ayrica mustesna Azerbaycan kimliyine ustunluk verirdi Bu fikrin en boyuk destekcisi Firudin bey Kocerli idi Hummet herekati ise Bakinin neft medenlerinin etnik cehetden muxtelif olan fehle sinfini ehate edirdi Hummetin fikrince Azerbaycanin geleceyi etnik milletcilikde deyil butun Rusiya imperiyasini buruyecek demokratik inqilab bayragi altinda fealiyyet gosteren bolgeni veten adlandiran butun muxtelif milli qruplarin birlesmesinde idi 34 1900 cu illerde bir birinin ardinca bas veren uc hadise neticesinde Azerbaycanda turk milli hissleri artdi 1905 ci ilde Rusiya Inqilabi ve ondan sonra bas veren azerbaycanli ermeni qirginlari 1905 ci ilde Iran Konstitusiya Inqilabi ve onun ugursuzlugu ve 1908 ci ilde turkculeri Osmanli Imperiyasinda hakimiyyete getiren Genc turkler inqilabi Simali Azerbaycanda turkculer turk menselerini vurgulamaga basladilar Yeni ortaya cixan bu turkluyu Osmanli turklerine istinad ederek izah etmeye cehdler edilmisdir Eli bey Huseynzade terefinden Fuyuzat 1906 jurnalinda Osmanli Imperiyasinin ve indiki Azerbaycan erazisindeki turk ehalisinin mensesinin oguz turklerinden geldiyi qeyd edilmis ve iki xalq arasindaki ferqlerin az ehemiyyet kesb etdiyi bildirilmisdir Huseynzade azerbaycanlilarin yasadigi erazilerin Osmanli Imperiyasi ile her hansi bir yolla birlesmesinin terefdari idi 35 Turk herekati Memmed Emin Resulzadenin redaktoru oldugu Aciq soz un 1915 1918 daxil oldugu bir sira nesrler terefinden de desteklenirdi Bununla bele azericiler azerbaycanciliq terefdarlari ve Celil Memmedquluzade kimi diger mutefekkirler iddia edirdiler ki Azerbaycan kimliyinin Iran dominantligindan xilas olduqdan sonra ciceklenmesi ucun bu kimlik Osmanli imperiyasindan musteqil sekilde inkisaf etmelidir Turk etnolinqvistik kimliyi o zaman Bakida da bezilerinin etirazina sebeb olurdu Etiraz edenler Bakida Iran erazine esaslanan kimliyin inkisafina komek etmesi ucun Azarbayjan Joz e la yanfakk e Iran adli nesr buraxdilar Fars dilinde danismayanlar bu umumiran kimliyine bu meqamda asanliqla uygunlasmagi bacara bilerdi cunki Iran kimliyi hele de sulale hakimiyyeti Qacar sulalesi ile mueyyen edilirdi 35 Iran Azerbaycan milli kimliyinin formalasmasi zamani tenezzul ve inqilab dovru kecirdi ve buna gore de Azerbaycan kimliyi ucun ideal bir numune ve ya ilham menbeyi temin etmirdi Iran uzun muddet Bakidaki bezi ziyalilar terefinden serq despotizmi ve sie ruhaniliyi kecmisi olan geri qalmis cemiyyet kimi qebul edilirdi Son qerara Iranin o zaman elverissiz veziyyetde olmasi da tesir etdi Simali Azerbaycandaki milletciler 1918 ci ilde Iran xarici quvvelerin nezareti altinda oldugundan ondan istifade ede bilmediler Iranin Qafqazda qudret qazanmasina icaze verile bilmezdi xususen de bolseviklere qarsi cixanlara komek eden Ingiltere buna icaze vermezdi Ingiltere Iranin Rusiyaya uduzdugu Qafqaz bolgelerini geri almaq telebi ireli sureceyinden narahat idi 1919 cu ilde Iran Paris Sulh Konfransinda istirak ederek itirdiyi Qafqaz bolgeleri meselesini acmaq isteyirdi lakin Ingiltere Irana hetta konfransa getmeyi qadagan etdi 36 Iranla dil ferqleri de azerbaycanlilarin milli kimlik qerarinda helledici unsur oldu ve belelikle azerbaycanlilar iranperestlikdense turkculuyu secdiler 36 Simalda respublika dovruredakte 1918 ci il mayin 28 de Memmed Emin Resulzade ve bir qrup azerbaycanli elitasi Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin yarandigini elan ederek Rusiyanin bir esr davam eden mustemlekeciliyine son qoydular Bununla da Azerbaycanin hem dovlet hem de millet kimi baslangici qoyuldu azerbaycanlilarin XV esrin sonlarinda etnik qrup olaraq formalasmasi ile qarisdirilmamalidir 1 2 37 Azerbaycanin o dovrku rehberleri tatar adindan ruslarin mustemleke konsepti kimi gorunduyu ucun imtina etdiler Bunun evezinde cenub serqi Qafqazin turkdilli muselman sakinlerini turk adlandirdilar Ehalinin ekseriyyetinin ozunu dine esasen adlandirmaqda davam etmesine gore Azerbaycan resmileri bu qrupa istinad etmek ucun mutemadi olaraq muselman ifadesinden de istifade edirdiler 35 Azerbaycanlilar etnonimi yalniz 1936 ci ilden etibaren genis sekilde istifade edilmekdedir 38 39 40 Sovet hakimiyyetinin erken dovrlerinde azerbaycanlilar ucun turk ifadesi islense de 1936 1937 ci illerde veziyyet deyismis dovlet ve mehkeme senedlerinde turk ifadesi azerbaycanli ifadesi ile evez edilmisdir 41 1939 cu il siyahiyaalinmasinda Azerbaycan turkleri azerbaycanli adi ile qeyde alinmisdir 42 Sovet dovrunde cap edilmis Dunya xalqlari Etnoqrafik ocerkler seriyasinin Qafqaz xalqlari kitabinda Zaqafqaziyanin etnik xeritesinde talislar Iran qrupu ve xinaliqlilar Dagistan qrupu Azerbaycan xalqinin etnoqrafik qruplari kimi gosterilmisdir 43 Sovet dovrunde Azerbaycan turklerinin farslar terefinden mustemlekecilik siyasetine meruz qalmasi ve onlara tabe edilmesi ile bagli nezeriyye ireli surulmusdur Eldar Memmedovun sozlerine gore bu tarixi realliga uygun gelmir Cunki eksine mehz muxtelif turk monqol qruplari Irani bir nece defe isgal etmis esrler boyu farslara hokmranliq etmisdir Eger her hansi mustemlekecilik o cumleden linqvistik deyisiklik bas veribse bu turkler terefinden edilib 44 Azerbaycan xalqi Azerbaycan Respublikasi erazisinde ve ondan kenarda yasayan Azerbaycan dovletine ve onun qanunlarina tabe sayilan Azerbaycan Respublikasi vetendaslarindan ibaretdir bu ise beynelxalq huquqla mueyyenlesdirilmis normalari istisna etmir Azerbaycan Konstitusiyasi 1995 ci ilde qebul edilmis Azerbaycan Konstitusiyasi olkenin butun ehalisini azerbaycanli danisilan turk dilini ise Azerbaycan dili adlandirir Belelikle Azerbaycan anlayisi milli kimlik vetendasliq ve dil ucun resmi ad olaraq istifade edilir Bu adin secilmeyinde esas sebeb butun ehalini ehate etmesi ve etnik ayri seckilik yaratmamasi idi Cox ugurlu bir sekilde milleti dovlet erazisine gore teyin eden azerbaycanciliq erazi milliyyetciliyi siyaseti hazirlandi Bu etnik konflik risklerine qarsi reaksiya idi Heyder Eliyevin hakimiyyetinin son illerinde milli kimlik remzi kimi dilin qorunmasi ve inkisafinda muhum nailiyyetler elde edilmisdir 45 Qarabag munaqisesi Azerbaycanda hem dovlet hem de millet quruculugunu cetinlesdiren en boyuk amil idi Eyni zamanda bu munaqise guclu millet ve dovletcilik meqsedile birlik ve hemreylik hissini guclendirmek ucun milli ve vetendasliq kimliklerinin yeniden mueyyen edilmesinde boyuk rol sahibi olmusdur 46 Iran azerbaycanlilarinin kimliyiredakte nbsp Esas meqaleler Azerbaycan Milli Hokumeti ve Ayetullah Serietmedari herekati nbsp Iran azerbaycanlilari xalq qehremani Settar xan Iran tarixinde xususile Azerbaycan tarixinde en boyuk felaket hesab edilecek bu facievi hadise Turkmencay muqavilesi ortaq sekilde vahid dili dini medeniyyeti tarixi ve milliyyeti daha yaxsisi her seyi olan bu regionun azerilerinin ureyinde ayrisma yarada bilmedi Cavad Heyet 47 Iran Konstitusiya Inqilabi zamani Cenubi Azerbaycan eyaletinin alimi Iranin butun boyuk seherlerine teleqram vuraraq Milleti Azerbaycan yeni Azerbaycan milleti nin Mehemmedeli sah Qacarin hakimiyyetini tanimaqdan imtina etdiyini bildirmisdir Bu simalda ve cenubda ilk defe azerbaycanlilarin ozunu millet adlandirmasi faktidir 48 Iran azerbaycanlilari arasinda milli mensubiyyet hissinin yaranmasi ve guclenmesi bu dovre tesaduf edir ana dilinin ve medeniyyetinin inkisafi ugrunda milli herekatla ifade olunur 49 1918 ci ilde turk ordusunun Tebrize girmesi Iran azerbaycanlilarinin milli hislerini cosdurdu ve Cenubi Qafqaz ve Iranda yasayan azerbaycanlilarin birlesmesi isteyini artirdi 1945 ci ilde sovet mudaxilesi ile Iranda Azerbaycan Milli Hokumeti yaradildi Hokumetin suqutundan sonra Pehlevi hokumeti terefinden Azerbaycan dilinin istifadesinin qarsisi alindi 50 Islam inqilabindan sonra Iranda Azerbaycan muxtariyyetinin terefdarlari bele hem Azerbaycan hem Iran kimliyini qebul edirdiler Onlar Iranda demokratiyani yaymaq vasitesile Azerbaycan muxtariyyetine sahib ola bileceklerini dusunurduler Islam respublikasinin ilkin hakim qrupu arasinda azerbaycanlilarin olmasi turklerin hem Islam hem de Iran kimliyini qebul etmesini gosterir Bu hakim qrupa daxil olan azerbaycanlilar ictimai yerlerde cixis ederken Azerbaycan dilini istifade etmis ve bu da dilin qadagan edildiyi Pehlevi dovrunden ferqli olaraq azerbaycanlilarin oz dillerini aciq bir sekilde istifade etmeklerine tesir etmisdir 51 Bu dovrde cixmis ilk azerbaycandilli qezet olan Ulduz da etnik haqlarin teleb edilmesi onun gosterir ki azerbaycanlilar sah rejiminin bitmesi ile daha cox medeni azadliq elde edeceklerini dusunurduler 51 Azerbaycandilli Varliq jurnalinin redaktorlari ise aciq sekilde oz milli medeniyyetlerinin kimliklerinin ve dillerinin Azerbaycan oldugunu dovlet kimliyinin ise Iran oldugunu qeyd edirdiler Iranda azerbaycanlilar terefinden qurulmus Muselman Xalq Respublikasi Partiyasi butun etnik azliqlara muxtariyyet huququnun verilmesi terefdari idi 52 Encumen i Azerbaycan teskilati ise oz manifestosunda Azerbaycan dili ve medeniyyetinin dovlet terefinden taninmasi azerbaycan dilinde mekteblere ve metbuata icaze verilmesini teleb edirdi 53 Ancaq Mehemmed Kazim Serietmedarinin basciliq etdiyi herekatin yatirilmasindan sonra azerbaycanlilar yeni rejimin dil ve medeniyyet baximindan Pehlevilerden ferqli davranacagi barede optimistik fikirlesdiklerini basa dusduler 54 1991 ci ilde musteqil Azerbaycan Respublikasinin yaradilmasi Iran azerbaycanlilarinin yeni respublika ile ozlerini elaqelendirmeseler de oz etnik kimliklerine yaxinlasmaqlarina sebeb oldu 1990 ci illerden beri Azerbaycan etnik kimliyinin siyasi cehetden ifade edilmesi Iranda artmisdir Esas teleb ise Iranda medeni haqlarin artmasi olmusdur Diger bir trend ise Iran azerbaycanlilarinin turk adi yerine azerbaycanli ve ya azeri adlarindan istifadesinin artmasidir 55 Kimliyin adlandirilmasiredakteTayfa ve regiona esaslanan kimlikredakte nbsp Azerbaycanli qadinlar 1870 ci iller Yarimkoceri heyat terzi keciren ve patriarxal qebile munasibetlerinin qaliqlarini saxlayan ehali ozlerini tayfalarinin yaxud irsi mensubiyyetlerinin adi ile adlandirirdilar efsar tekeli kengerli ayrim ve s Meskunlasmis kend ve seher ehalisinin iqtisadi sahede fealiyyeti Azerbaycanin ayri ayri kicik regionlari seviyyesinde dar cercivede mehdudlasirdi cox vaxt iqtisadi islerde bir birinden ferqlenmek ucun ozlerini erazi esasinda da adlandirirdilar sirvanli qarabagli sekili qubali ve bakili Elesger Elekberov sonuncunu buna qederki kicik Azerbaycan xanliqlari dovrundeki parcalanmalarin qaligi hesab edir 56 Molla Penah Vaqif Azerbaycani yalnizca koceri tayfa strukturu olan ellere bolurdu 56 Muasir dovrde Azerbaycanda yasayan eslen Ermenistandan olan azerbaycanlilar ucun yeraz Yerevanli azerbaycanli adlandirilmasindan istifade edilir Bu adlandirmanin oz menasina baxmayaraq tekce Yerevan Irevan seherinden yox butun Ermenistandan olan azerbaycanlilar ucun istifade edilir 57 Gurcustan azerbaycanlilari ise qraz Qruziyali azerbaycanli adlandirilir 58 Amerikali antropoloq Ricard Uiks de qeyd edir ki muasir dovrde Iran azerbaycanlilari yasadiqlari yerden asili olaraq turk kimliyinden basqa sahseven efsar ve qacar adlandirmalarindan da istifade edirler 59 Muselman kimliyiredakte Sair Mirze Elekber Sabir usaq yasinda yazdigi ilk seirinde oz milliyetini turek 60 61 yaxud turk 62 kimi gosterse de boyuyende oz hemvetenlerine muselman deye muraciet etmisdi 56 Sovet rus tarixcisi ve filosofu D E Furman da qeyd etmisdir ki XIX esr azerbaycanlisi ozunu muselman sie ve ya sunni kimi turk tatar dilinde danisan filan yerden ve tayfadan olan bir sexs kimi teyin edirdi 63 Mirze Feteli Axundov azerbaycanlilari qafqazlilar muselmanlar ve tatarlar adlandirirdi 56 Azerbaycanlilarda dini ozunuderkin bezen etnik mensubiyyeti qabaqlamasi bestekar Uzeyir Hacibeyovun meqalelerinin birinde millet dil ve dinini muselman adlandirmasi seklinde qarsiya cixir 64 Onun muasiri Memmed Emin Resulzade de oz novbesinde turk pasasi ile Azerbaycan esgerinin dialoqunu misal getirir Sen hansi milletdensen Memmed Allaha sukur muselman 63 Nikolay Marr 1920 ci ilde yazirdi ki qafqaz aderbaycanlilarinin medeni ozunuderki hele de ancaq dini xarakter ustelik umumi muselman xarakteri dasiyir boyuk mulkedarlarin hakim sinfi terefinden desteklenir 65 Turk kimliyiredakte nbsp Gurcu ermeni turk azerbaycanli Sovet poct markasi 1933 cu il Rusiyanin Cenubi Qafqazi idare etdiyi dovrde azerbaycanlilar arasinda milli ozunuderk inkisaf etdi ve ruslarin azerbaycanlilari adlandirmaq ucun istifade etdiyi tatar adindan imtina etdiyi bir sira hallar bas verdi Buna qarsi azerbaycanlilar ozlerini adlandirma yolunu secdiler ve umumi turk adindan istifade etdiler L M Lazarev 1866 ci ilde azerbaycanlilarin ozunu tatar yox turk adlandirdigini qeyd edir 66 Neriman Nerimanov omrunun axirina qeder ozunu turk adlandirmisdir 67 Sovet hakimiyyeti qurulandan sonra azerbaycanlilar adi ile bir yerde turkler adi da istifade olunmus tatarlar ve ozbekler de bu addan istifade etmisdir Turk sozunden qadin cinsinde turcanka rus tyurchanka adi emele gelmisdir 68 1926 ci il ehali siyahiyaalinmasinda azerbaycanlilar turk adlandirilmisdir 69 Muasir dovrde Iran azerbaycanlilari en cox temasda olduqlari esas etnik qruplar olan kurd kurddilli ve fars farsdilli kimliklerinden ferqli olaraq ozlerini turk adlandirirlar 70 Qafqazli kimliyiredakte XVIII esr asigi Sayat Nova Qafqaz birliyi ideyasi haqqinda fikirlesir azerbaycanlilar gurculer ve ermenilerin bir yerde harmoniya ile yasayacagi II Irakli kimi mudrik hokmdarin idare etdiyi bir dovlet xeyal edirdi O eserlerinin coxunu Azerbaycan dilinde yazmisdir cunki Qafqaz birliyi mesaji ucun bu dil en yaxsi vasite idi 71 Sayat Nova yazdigi bir seirde Araz cayi uzerinde korpu tikdiyini qeyd edirdi Burada nezerde tutulan azerbaycanlilar gurculer ve ermeniler arasinda Sayat Novanin insa etdiyi medeni elaqe ola biler 72 Abbasqulu aga Bakixanov Sirvan ve Dagistan tarixi haqqinda Gulustani Irem eserini yazmisdir 73 74 Bu eser butun qafqazlilarin muxtelifliklerine baxmayaraq dini ve tarixi baglari oldugu Osmanli turkleri ve farslar kimi qonsu xalqlardan ferqli bir ortaq tarixe ve bir dereceye qeder ortaq kimliye malik oldugunu gosterir 75 Azerbaycan erazisi Zaqafqaziya Komissarligi 15 noyabr 1917 ci il 10 fevral 1918 ci iller Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasi 22 aprel 28 may 1918 Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasi 1922 1936 kimi dovletlerin terkibinde olmusdur Zaqafqaziya Seyminin muselman fraksiyasinin lideri Mehemmed Emin Resulzade Qafqazin musteqilliyi haqqinda bele yazirdi Seymde muselmanlarin butun seyleri cebhe meselesinin dinc yolla helli ve Qafqazin musteqilliyinin derhal heyata kecirilmesine yonelmisdi Musteqil Qafqazin movcudlugu tekce Qafqaz muselmanlarinin deyil hem de Rusiyanin daimi tehlukesi qarsisinda qalan diger muselman olkelerinin de menafeyine uygun idi 76 Bakida hal hazirda Qafqaz Muselmanlari Idaresi fealiyyet gosterir 77 Azerbaycan Ermenistanla sulh prosesinin baslanmasindan sonra Qafqaz evi nin yaradilmasini teklif etmisdir 78 MedeniyyetredakteHemcinin bax Azerbaycan medeniyyeti Qurulus mifleri ve tarixi yaddasredakte nbsp Esas meqaleler Azerbaycan mifologiyasi Boyuk Dasqin ve Nuhun soyundan gelen Turk ve Azerbaycan tarixsunasligi Miflere esaslanan tarix nbsp Kitabi Dede Qorqud dastanina hesr edilmis Azerbaycan poct markasi Dastanlar tez tez musiqi ile musayiet edilen epik nesr ve poeziya Azerbaycan kimliyinin kollektiv yaddasinin qehremanliq ve meneviyyat numunelerinin gender normalari ve cinsi munasibetlerin esasini teskil eden seref ve davranis kodeksinin terkib hissesidir Bele dastanlarda aile klan ve tayfaya sadiqlik cesaret ve semimilik baslica xususiyyetlerdir Tayfanin ve vetenin qorunmasi xarici isgalcilardan azad edilmesi dastanlarin esas movzularidir Qadinlar ve kisiler bele dastanlarda birlikde mubarize aparirlar 79 XIII XIV esr Elxani tarixcisi Fezlullah Resideddin terefinden Cemi et Tevarix eseri yazilarken turk xalqlarinin ve tayfalarinin tarixini yazmaq ucun istifade edilen esas menbeler hem Azerbaycanin yerli turk muhitinde movcud olmusdur hem de Orta Asiyadan ve Serqi Turkustandan coxsayli muhacirlerin getirdikleri secere efsaneleri istifade olunmusdur Oguz revayetlerinin genis yayilmasinin daha bariz subutu ise bezi hekayeleri Oguzname adlandirilan Kitabi Dede Qorqud dastaninin Agqoyunlularin turkman muhitinde Azerbaycanda yazili sekilde qeyde alinmasidir 80 Oguz sifahi geneoloji eneneleri ya Anadolu ya da Azerbaycanda yaziya alinmisdir 81 XV esrde Azerbaycan turk muhitinde Oguz secere efsanelerinin yayilmasi haqqinda subutlardan biri de oguz bayat tayfasindan olan Hesen ibn Mahmudun eseridir O Mekkeye gederken Osmanli sahzadesi Cem Sultan ile gorusmus ve ona uygur yazisi ile yazilmis Oguznamenin elyazmasini gostermisdir Hesen ibn Mahmud Sahzade Cemin isteyi ile bir hefte erzinde Oguzname nin melumatlarina esaslanaraq Cam i Cem ayin adli yeni bir eser yazmisdir Bu eserin elyazmasini ilk defe kesf eden Eli Emiri Efendinin fikrince muqeddes yerlere uzun bir sefer etmis bir Azerbaycan turkunun yaninda oguz geneoloji enenesine aid elyazma nusxesinin olmasi faktinin ozu bele edebiyyatin boyuk nufuzundan xeber verir 82 Mirze Kazim bey Derbendnamenin Derbend ehalisi terefinden toplu sekilde oxundugunu oz gozleri ile gorduyunu demisdir Bu adet vetenin tarixini oyrenme hevesi ve Azerbaycan tarixsunasliginin yaranmasinin sebebi olaraq deyerlendirilmisdir Diger bir fikre gore bu sadece olaraq Anadoluda Battalname Danismendname Hz Elinin muharibeleri eserlerinin oxunmasi enenesinin Qafqazdaki bir oxsaridir Cunki eserde iranlilar ve erebler eserin subyektidir ve xezer turkleri kafir ve qarsi teref olaraq gosterilir Eserde xezerler turk adlandirilmasa da onlarin Xaqan Tarxan Barsiq Besengi kimi adlara ve titullara malik olmasi adi insanlarin nezerine catmasa da tarixini oyrenecek qeder savadli zumre bunu basa dusmeli idi 83 Azerbaycan mifologiyasina aid Qurdun oglu mifinde disi qurd terefinden emizdirilen oglan boyuk guc elde edir ve oz xalqinin xilaskarina cevrilir 84 Diger bir Azerbaycan mifine gore boyuk dasqin bitdikden sonra Nuhun sag qalan ogullarindan biri olan Turk bir qoyun ve qoc goturub adaya dusur 85 O qismen suya qerq olmus erazide qoyun surulerini otarir 86 Turk burada 450 il vaxt kecirir ve onun surusu heddinden cox artir 85 Zaman kecdikce mal qaranin yemi azalmaga baslayir ve acliq tehlukesi yaranir Bir gun bir qurd suruye hucum edir ve sonra dagin yariginda gozden itir Canavarin ardinca geden Turk suruleri ucun qida ile zengin gozel vadiler kesf edir Neticede bozqurd turk xalqlarini ve onlarin totemini temsil eden simvola cevrilir 86 Turk nesli artarken qeyd edirdi Bozqurd bizim xilaskarimizdir Eger o yol gostemese idi ne men olardim ne de siz ona gore de Bozqurda hemise inanmalisiniz 87 XIX esr Azerbaycan tarixcisi Abbasqulu aga Bakixanov Gulustani Irem eserinde Turk adli padsahin Nuhun oglu Yafetin boyuk oglu ve veliehdi olmasini qeyd edir 88 Remzlerredakte nbsp Esas meqale Azerbaycan remzleri nbsp Azerbaycan Silahli Quvveleri 9 may 2010 cu ilde Moskva seherinde kecirilen herbi numayis zamani Azerbaycanin ucrengli bayragi 9 noyabr 1918 ci ilde ve 5 fevral 1991 ci ilde qebul edilmisdir 89 90 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Reyaset Heyetinin sedri Mehemmed Emin Resulzade 1918 ci ilde Azerbaycan parlamentinin yigincaginda demisdi Bizim qaldirdigimiz bayragin uc rengi turk milli medeniyyetinin muselman sivilizasiyasinin ve muasir Avropa demokratik esaslarinin simvoludur 91 Bezi iddialara gore 8 oguz tayfasinin birlesmesi azerbaycanlilar osmanlilar cagataylar tatarlar qazaxlar qipcaqlar selcuqiler ve turkmenler bayraqdaki ulduzun 8 gusesinde eks edilib 92 Uzeyir Hacibeyov milli bayragin ifade etdiyi mena ve funksiyadan danisaraq yazirdi Azerbaycan Respublikasi o zaman butun Serqde ve Avropada en demokratik parlament modeline malik idi ve saglam bir milliyyet fikri ve turkluk suuru uzerinde qurulmusdu 90 Azerbaycan gerbi 19 yanvar 1993 cu ilde qebul edilmisdir Qebul edilen model AXC dovrunde abxaz knyazi Aleksandr Servasidze terefinden hazirlanmis gerbin bir az deyisiklik edilmis formasidir Dovlet gerbinin qalxan uzerinde gosterilmesi Azerbaycanin Serq dovleti oldugunu milletin Serq sivilizasiyasina mensublugunu xalqin serqliliyini bildirir Qalxanin ortasinda yerlesen sekkizguseli ulduz gunesin remzidir Gunesin merkezindeki alov tesviri Odlar Yurdu nu Azerbaycan dovletinin leqebi ifade edir Bu simvolda Azerbaycanda tarixen movcud olmus zerdustculuk atesperestlik elece de oda sitayisle bagli milli Novruz bayraminda od inanci eneneler de nezere alinmisdir 93 94 Azerbaycan himni 1920 ci il ve 1992 ci ilde qebul edilmisdir Sozleri Ehmed Cavadin musiqisi Uzeyir Hacibeyovundur Himnin AXC dovrunde herbi mekteblerde derslerden evvel oxundugu haqqinda melumat vardir 95 Perestroyka dovrunun getirdiyi deyisiklikler neticesinde Aydin Ezimov simfoniya ve xorla birlikde mahninin yeniden ifasini qeyde almis mars yaradildiqdan 70 il sonra Azerbaycan radio ve televiziyalarinda efire verilmisdir 96 Qarabag azerbaycanlilarin tarixi suverenliyinin milli suurunun ve dircelisinin simvoludur 97 Sefevi Imperiyasi 1501 1736 Azerbaycan kimliyinin ve gucunun vacib simvoludur 15 Xaribulbul Ikinci Qarabag muharibesinde sehid olan Azerbaycan esgerlerin xatiresinin ve Azerbaycan ordusunun qelebesinin remzidir 98 Azerbaycanlilar mugami milli kimliyin esasinda duran muhum medeni deyerlerden biri kimi qebul edirler 99 Tar ifaciligi ve hazirlanmasi enenesi ile bagli bacariqlar azerbaycanlilarin medeni kimliyinin formalasmasinda muhum rol oynamisdir Tar Azerbaycanin musiqi simvolu hesab olunur 100 101 Asura merasimi Derbend seherinin azerbaycanli sie ehalisinin kimliyinin gostericisi hesab edilir 102 Azerbaycanin simal qerbinde ise Movlid merasimleri get gede dini xarakterden daha cox milli ve medeni sexsiyyete burunmusdur 103 Azerbaycanda UNESCO nun qeyri maddi medeni irs siyahisina 2017 ci ilde Dolma hazirlanmasi ve paylasilmasi enenesi medeni kimliyin gostericisi 104 105 2022 ci ilde ise Cay medeniyyeti kimliyin qonaqperverliyin ve sosial elaqenin simvolu daxil edilmisdir 106 Bayramlarredakte nbsp Esas meqale Azerbaycanin dovlet bayramlari ve xususi gunleri nbsp 28 may 1920 ci ilde Paris seherinde Cumhuriyyet telebeleri Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin Musteqillik gununu qeyd edirler Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin suqutundan sonra Azerbaycanin musteqilliyinin elan edilmesi gunu 28 may 1918 azerbaycanli muhacirler terefinden Azerbaycandan kenarda qeyd edilmisdir Bu baximdan Elimerdan bey Topcubasovun Qafqazlilar arasinda meqalesinde Parisde 1926 ci ilde Azerbaycan Respublikasinin musteqilliyinin elan olunmasinin 8 ci ildonumunun qeydi tesvir olunur 107 1990 ci ilden Azerbaycanda Respublika gunu dovlet bayrami kimi qeyd edilir 108 15 oktyabr 2021 ci il tarixinden bu gun Musteqillik gunu adlandirilmaga baslandi 109 Dunya Azerbaycanlilarinin Hemreylik Gunu 31 dekabr tarixinde qeyd edilir dunya azerbaycanlilarinin birliyini qeyd edilmesi bayramidir 1989 cu ilin bu tarixinde Naxcivan MR azerbaycanlilari Sovet Iran serhed direklerini dagidib Araz cayini kecerek Iran azerbaycanlilari ile gorusubler 110 111 Hemcinin bu gunde Istanbulda Dunya Azerbaycanlilari Konqresi yaradilib Bu iki tarixle elaqeli olaraq Hemreylik gunu kecirilir 112 Azerbaycan Respublikasi Silahli Quvveleri gunu Azerbaycan Silahli Quvvelerinin yaranma tarixi 26 iyun 1918 kimi qeyd edilen resmi bayramdir Azerbaycanda ordunun serefine ilk parad 9 oktyabr 1992 ci ilde kecirilmisdir 113 114 Azerbaycan ordusunun yaranma tarixi parad seklinde ilk defe 90 illiyi munasibetile qeyd edilmisdir 115 116 117 118 Ordunun 93 illiyi munasibile 2011 ci ilde 95 illiyi munasibetile 2013 cu ilde 100 iliyi munasibetile 2018 ci ilde parad kecirilmisdir 2018 ci il paradinda turk ordusu da istirak etmisdir 119 120 121 122 123 124 125 Qeyd edilen diger bayramlar Fasizm uzerine qelebe gunu 9 may Ikinci Qarabag muharibesinin bitisi ve Susanin alinmasi 8 noyabr 2020 ile elaqedar Zefer Gunu AXC in Azerbaycan bayragini qebul etmesi 9 noyabr 1918 ile bagli Dovlet Bayragi Gunudur 126 Kimlik arasdirmalariredakteTarixi meskunlasma erazileriredakte Hemcinin bax Azerbaycanlilarin tarixi meskunlasma erazileri 1970 ci illerde N G Volkovanin Gurcustan azerbaycanlilari arasinda apardigi sahe tedqiqatlari gosterirdi ki yasli nesil arasinda etnik kimlik biz muselmaniq seklindedir 127 Gurcustan azerbaycanlilari arasinda kecirilen sorguya gore insanlarin coxu vetendasligini gurcustanli milliyetini azerbaycanli ve ya azeri olaraq gostermis sadece az bir qism milliyyet olaraq da gurcustanli oldugunu bildirmisdir Sorguda verilen diger cavablar Gurcustan azerisi ve ya azerbaycanlisi Azerbaycan ve ya azeri turku Borcali turku borcalili qafqazli muselman ve ya sadece turk olmusdur Sorguda istirak edenlerin coxu dilini Azerbaycan ve ya azeri dili olaraq qeyd etmisdir Sorgu istirakcilari Vetenin haradir sualina Gurcustan olaraq cavab veribler Gurcustan azerbaycanlilari ile Azerbaycan Respublikasinda yasayan azerbaycanlilar arasinda ferqler meselesinde en cox verilen cavablar heyat terzi davranis sexsiyyet xususiyyetleri mentalitet dunyagorusu dil adetler eneneler geyinme terzi ve tehsil seviyyesi olmusdur 58 Diasporredakte Hemcinin bax Azerbaycan diasporu Turkiye azerbaycanlilari arasinda kecirilen sorguya gore kimlik olaraq daha cox Azerbaycan turku adlandirmasi qebul edilir Bu sovet dovrunde yaxsi kok salmis azerbaycanciliga baxmayaraq azerbaycanlilarin turkluk suurunun turkdilli olkede Turkiyede ortaya cixmasidir Azerbaycan turku adlandirmasinda hem turkluk hem de mense Azerbaycan movcuddur Ancaq buna baxmayaraq ozunu sirf azerbaycanli adlandiranlarin da sayi kifayet qederdir Xususile genclerde ozunu Azerbaycan turku yox azerbaycanli adlandirmaq qoca nesile gore daha cox musahide edilir Bunun sebebleri genclerin Turkiyede hele cox vaxt kecirmemesi onlarin Azerbaycanda sirf Azerbaycan vetendasligini teblig eden muxtelif kanallara o cumleden ictimai muzakirelere fealliga o cumleden medeniyyetin tebligine ve maariflendirmeye meruz qalmasi Qarabag munaqisesinin azerbaycanciliga tohfesi ola biler 128 Hemcinin baxredakteAzerbaycanlilar Azerbaycanlilasdirma Azerbaycanin Qarabag ermenilerinin reinteqrasiyasi planiIstinadlarredakte 1 2 Istoriya Vostoka V 6 t T 2 Vostok v srednie veka 2013 03 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 12 14 Orijinal metn rus Govorya o vozniknovenii azerbajdzhanskoj kultury imenno v XIV XV vv sleduet imet v vidu prezhde vsego literaturu i drugie chasti kultury organicheski svyazannye s yazykom Chto kasaetsya materialnoj kultury to ona ostavalas tradicionnoj i posle tyurkizacii mestnogo naseleniya Vprochem nalichie moshnogo plasta irancev prinyavshih uchastie v formirovanii azerbajdzhanskogo etnosa nalozhilo svoj otpechatok prezhde vsego na leksiku azerbajdzhanskogo yazyka v kotorom ogromnoe chislo iranskih i arabskih slov Poslednie voshli i v azerbajdzhanskij i v tureckij yazyk glavnym obrazom cherez iranskoe posredstvo Stav samostoyatelnoj azerbajdzhanskaya kultura sohranila tesnye svyazi s iranskoj i arabskoj Oni skreplyalis i obshej religiej i obshimi kulturno istoricheskimi tradiciyami 1 2 Field Listing Ethnic groups Arxivlesdirilib 2019 01 06 at the Wayback Machine angl The World Factbook CRU Provereno 23 maya 2012 1 2 Encyclopaedia Iranica Iran V Peoples Of Iran A General Survey Arxivlesdirilib 2011 08 10 at the Wayback MachineThe Azeri Turks are Shiʿites and were founders of the Safavid dynasty Pubblici Lorenzo 2022 Mongol Caucasia Invasions Conquest and Government of a Frontier Region in Thirteenth Century Eurasia 1204 1295 Brill page 71 Mustafayev 2018 seh 156 Yarshater E 18 August 2011 The Iranian Language of Azerbaijan Encyclopaedia Iranica Retrieved 25 January 2012 Togan 1981 seh 225 227 Gasimova 2014 seh 7 Ayse ATICI A Sultan Ahmed Celayir Turkce ye Verdigi Onem ve Kimlik Uzerine Disiplinler Arasi Dil ve Edebiyat Calismalari 2 Aybil yayinlari 2021 2 9 vancouver Dale Stephen Frederic Turks Turks and turk Turks Anatolia Iran and India in Comparative Perspective Peacock A C S McClary Richard Piran redaktorlar Turkish History and Culture in India Identity Art and Transregional Connections Brill 2020 seh 72 73 1 2 Vladimir Minorsky The Poetry of Shah Ismail Bulletin of the School of Oriental and African Studies University of London Vol 10 No 4 1942 p 1006a 1 2 Dadashzade 1968 seh 36 Mazzaoui Michel B Canfield Robert 2002 Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period Turko Persia in Historical Perspective Cambridge University Press pp 86 7 ISBN 978 0 521 52291 5 Orijinal metn ing Safavid power with its distinctive Persian Shi i culture however remained a middle ground between its two mighty Turkish neighbors The Safavid state which lasted at least until 1722 was essentially a Turkish dynasty with Azeri Turkish Azerbaijan being the family s home base as the language of the rulers and the court as well as the Qizilbash military establishment Shah Ismail wrote poetry in Turkish The administration nevertheless was Persian and the Persian language was the vehicle of diplomatic correspondence insha of belles lettres adab and of history tarikh Imranli Lowe K 2020 The polities of the Caucasus and the regional powers in the medieval and early modern period Caucasus Survey 8 3 258 277 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1080 23761199 2020 1775388 page 271 1 2 Shaffer 2002 seh 20 Zakavkaze v XI XV vv Istoriya Vostoka Pod red R B Rybakova M Vostochnaya literatura RAN 1997 Laurence Broers Armenia and Azerbaijan Anatomy of Rivalry Edinburgh University Press 2019 S 86 ISBN 978 1 4744 5054 6 Magomedkhan Magomedkhanov Building of the Tower of Babel Ethnolinguistic Processes in Dagestan Russian Academy of Sciences Dagestan Science Centre page 290 291 293 Ibragimov M R A Azerbajdzhancy Narody Dagestana Otv red S A Arutyunov A I Osmanov G A Sergeeva M Nauka 2002 ISBN 5 02 008808 0 seh 510 Swietochowski Tadeusz 2004 Azerbaijani khanates and the conquest by Russia Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of National Identity in a Muslim Community Cambridge UK Cambridge University Press ISBN 0521522455 Tadeusz Swietochowski Russia and Azerbaijan A Borderland in Transition New York Columbia University Press 1995 page 27 28 Mostashari 2006 seh 13 Oldfield Anna C Don t Get in my Face Like Ashiq Peri Jussawalla Feroza Omran Doaa redaktorlar Memory Voice and Identity Muslim Women s Writing from across the Middle East New York Routledge 2021 ISBN 9781003100164 page 49 Fowkes 2002 seh 14 Bournoutian 2018 seh 35 note 25 SHIONOZAKI Shinya 2015 The Transition from Tatar to Azerbaijani Bulletin of the Society for Near Eastern Studies in Japan 57 41 62 10 5356 jorient 57 2 41 page 41 Tadeush SVENTOHOVSKIJ Russkoe pravlenie modernizatorskie elity i stanovlenie nacionalnoj identichnosti v Azerbajdzhane sakharov center ru 2012 03 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 10 11 Shnirelman V A rus Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze 2000 nus M Akademkniga izdatelstvo Recenzent Alaev Leonid Borisovich 2003 ISBN 5 94628 118 6 Orijinal metn rus Sam termin azerbajdzhanskie tyurki byl vpervye vveden v 1891 g liberalnoj bakinskoj gazetoj Kashkyul v borbe za novuyu identichnost kotoraya mogla by uspeshno sopernichat s prostonarodnoj musulmanskoj Swietochowski 1995 R 34 i s konca XIX v etot termin stal rasprostranyatsya v Elisavetpolskoj gubernii v kachestve samonazvaniya Swietochowski 1991 R 59 Altstadt 1992 R 78 79 Sumbatzade A S Azerbajdzhancy etnogenez i formirovanie naroda Elm 1990 281 ISBN 5 8066 0177 3 Persy Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Tyurki Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Tyurko tatary Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona v 86 t 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 1 2 Yilmaz 2013 seh 513 Fowkes 2002 seh 68 1 2 3 Yilmaz 2013 seh 514 1 2 Mamedov 2017 seh 29 30 Ahmadoghlu 2020 seh 549 Alekperov 1960 seh 71 Farid Alekberli Kto my ot kogo proizoshli i kuda idem Zerkalo 8 Avgust 2009 BakuOrijinal metn rus Do 1936 goda zhiteli demokraticheskoj Azerbajdzhanskoj Respubliki 1918 1920 i Azerbajdzhanskoj Sovetskoj Respubliki byli oficialno izvestny kak turki poteryav nashu nacionalnuyu samoidentifikaciyu my zastryali v debatah na temu kto my to est proishodim li my ot shumerov talyshskih plemen albancev midijcev ili kakoj libo inoj etnicheskoj gruppy I ne budet konca etim utomitelnym i glupym debatam esli my ne priznaem chto nashe istinnoe etnicheskoe proishozhdenie skryto za nevyrazitelnym terminom Azerbajdzhancy My proishodim v osnovnom ot tyurkov a takzhe kurdov tatov lezginov i t d Shnirelman V A rus Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze 2000 nus M Akademkniga izdatelstvo Recenzent Alaev Leonid Borisovich 2003 ISBN 5 94628 118 6 Orijinal metn rus Nazvanie azerbajdzhancy vhodilo v obihod postepenno dazhe v 1920 e gody primenyalis terminy azerbajdzhanskie tyurki ili azerbajdzhanskie tatary i eto bylo oficialno zafiksirovano na Vsesoyuznom tyurkologicheskom sezde v 1926 g Naprimer pervyj predsedatel Sovnarkoma Azerbajdzhanskoj Respubliki N Narimanov 1870 1925 do konca svoihdnej nazyval sebya tyurkom Tolko posle 1936 g termin azerbajdzhancy polnostyu obrel pravo na sushestvovanie Altay Goyushov The Language of Azerbaijan Turkish or Azerbaijani Baku Research Institute 06 September 2021 2023 04 21 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 14 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda 2011 07 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 11 29 Etnicheskaya karta Zakavkazya Narody Kavkaza S P Tolstov pod red B A Gardanova A N Gulieva S T Eremyana L I Lavrova G A Nersesova G S Chitaya M Institut etnografii AN SSSR im Mikluho Maklaya 1962 T 2 S 16 17 Mamedov 2017 seh 30 Ergun 2022 seh 9 10 Nation Building in 21st Century Azerbaijan Discourse and Narratives 2023 seh 4 Shaffer 2002 seh 106 107 Reza Gods M Iran v XX veke politicheskaya istoriya M Nauka 1994 S 58 ISBN 5 02 017697 4 Aliev S M K nacionalnomu voprosu v sovremennom Irane Kratkie soobsheniya Instituta narodov Azii Vyp 77 M Nauka 1964 S 49 C E Bosworth Azerbaijan Islamic history to 1941 Iranica 1 2 Shaffer 2000 seh 451 452 Shaffer 2000 seh 453 454 Shaffer 2000 seh 455 Shaffer 2000 seh 458 Shaffer 2000 seh 460 1 2 3 4 Alekperov 1960 seh 72 73 Political glossary Arxivlesdirilib 2012 02 07 at the Wayback Machine Conciliation Resources Accessed January 14 2011 1 2 Storm K J T 2020 A People In Between Examining Indicators of Collective Identity among Georgian Azeri Turks Ethnopolitics 19 5 501 523 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1080 17449057 2019 1608075 Richard V Weekes Muslim peoples a world ethnographic survey AZERI Greenwood Press 1978 p 56 ISBN 978 0 8371 9880 4 Mirze Elekber Sabir Hop hopname PDF Serq Qerb 2004 seh 37 PDF de Orijinal metn az Babam sunni nenem sie durek men Ne farsam men ne hindem men turek men Alxan BAYRAMOGLU MIRZE ELEKBER SABIR AYB nin Azerbaycan jurnali 1 2008 Orijinal metn az Babam sunni nenem sie durek men Ne farsam men ne hindem men turek men Mirze Elekber Sabir Satirik parcalar cite web url Orijinal metn az Babam sunni nenem sie durek men Ne farsam men ne hindem men turkem men 1 2 Furman D E Nesostoyavshayasya revolyuciya Politicheskaya borba v Azerbajdzhane 1988 1993 gody Druzhba narodov 1994 4 S 150 Balaev A Azerbajdzhanskoe nacionalnoe dvizhenie v 1917 1918 gg Elm 1998 S 31 ISBN 5 8066 0891 93 oshiboch Marr N Ya Plemennoj sostav naseleniya Kavkaza Klassifikaciya narodov Kavkaza Rabochij prospekt Trudy komissii po izucheniyu plemennogo sostava naseleniya Rossii Petrograd Izd vo Moskovskogo universiteta 1920 S 38 39 prim 2 Blagova 1972 seh 125 Shnirelman V A Vojny pamyati mify identichnost i politika v Zakavkaze Recenzent L B Alaev M Akademkniga 2003 S 34 35 592 s 2000 ekz ISBN 5 94628 118 6 Blagova 1972 seh 128 130 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR Demoskop Weekly 2011 05 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 13 R Tapper AZERBAIJAN vi Population and its Occupations and Cultur ENCYCLOPAEDIA IRANICA 1988 S 234 238 Dowsett 1997 s 434 Dowsett 1997 s 75 BAKIHA NOV Kratkaya literaturnaya enciklopediya 2012 12 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 25 Karamustafa 2021 seh 88 Hasan Javadi BAKIKHANOV ABBAS KULI AGA ingilis Encyclopaedia Iranica 2024 04 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 04 05 Agamalieva Hudiev 1994 s 6 Azerbaycan ve Islam bu gun Arxivlesdirilib 2021 11 27 at the Wayback Machine ahlibeyt az az Azerbaycanin regional muttefiqlik teklifi Cenubi Qafqaz Evi SERH Arxiv sureti 11 may 2024 tarixinden Wayback Machine saytinda report az 30 oktyabr 2023 Tohidi 2000 seh 268 Mustafayev 2021 seh 87 Mustafayev 2021 seh 89 Mustafayev 2021 seh 88 Yukselen Peler 2016 seh 99 Әfәndiјev 1992 seh 151 1 2 Ismayil 2008 seh 121 122 1 2 Abbasova 2023 seh 156 Beydili 2003 seh 110 Orazaev G M R Istoricheskie sochineniya Dagestana na tyurkskih yazykah teksty kommentarii Mahachkala Epoha 2003 S 87 332 s Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Bayraq Preslib az 2017 04 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 10 iyul 2016 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Nazirler Surasi 1918 ci il noyabrin 9 da Azerbaycanin yeni ucrengli mavi qirmizi yasil zolaqlardan ibaret ve uzerinde ag rengli aypara ve sekkizguseli ulduz tesviri olan milli bayraginin tesdiq edilmesi haqqinda qerar qebul etmisdir 1 2 Bayraq preslib az http files preslib az projects remz pdf remz bayraq pdf accessdate missing url UCRENGLI BAYRAGIMIZIN MENASI musavat com 5 May 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 13 November 2015 Encyclopaedia Britannica Online s v flag of Azerbaijan accessed April 23 2016 http www britannica com topic flag of Azerbaijan Arxivlesdirilib 2016 10 11 at the Wayback Machine Orijinal metn ing The star points were said to stand for eight traditional Turkic peoples the Azerbaijanis Azeris Ottomans Jagatais Tatars Kazakhs Kipchaks Seljuqs Seljuks and Turkmen Arhivirovannaya kopiya PDF 2018 02 09 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 02 08 Arhivirovannaya kopiya PDF 2017 12 15 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2018 02 08 Uzeyir bey Hacibeyov ensiklopediyasi The Encyclopedia of Uzeyir Hajibeyov az Baku 1996 seh 21 History of creation of the National Anthem of the Republic of Azerbaijan azerbaijans com 25 October 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 14 August 2014 Gilson 2016 seh 35 Sesin gelir XARI BULBUL Ordumuzun zefer simvoludur 2021 01 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2022 04 12 Alieva S Ob azerbajdzhanskom mugame vsemu miru Zerkalo 2010 26 yanvarya S 8 Craftsmanship and performance art of the Tar a long necked string musical instrument ingilis Oficialnyj sajt YuNESKO 2012 2013 01 17 tarixinde arxivlesdirilib Vydayushiesya muzykalnye deyateli Oficialnyj sajt Ministerstva kultury i turizma Azerbajdzhana 2013 01 17 tarixinde arxivlesdirilib Kapustina E L Solonenko M Shahsej vahsej v Derbente tradiciya Ashury v nachale XXI v Lavrovskij sbornik Materialy Sredneaziatsko Kavkazskih issledovanij Etnologiya istoriya arheologiya kulturologiya 2006 2007 SPb MAE RAN 2007 S 108 109 Erol 2021 seh 81 12th session of the Intergovernmental Committee for the 12 Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage PDF 2021 05 20 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2017 12 06 1188 2017 12 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 06 Culture of Cay tea a symbol of identity hospitality and social interaction ingilis Oficialnyj sajt YuNESKO 2022 2022 12 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 03 24 Trudovoj Kodeks Azerbajdzhanskoj Respubliki Statya 105 Prazdnichnye dni Oficialnyj internet sajt Prezidenta Azerbajdzhanskoj Respubliki 2014 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 07 31 The Labor Code of the Republic of Azerbaijan president az president az 28 December 2015 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 January 2016 Respublika Gununun adinin deyisdirilmesi haqda qanun qebul edildi 2023 05 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 05 18 Tom de Vaal Glava 6 1988 1990 gg Azerbajdzhanskaya tragediya rus Russkaya sluzhba Bi bi si 2005 07 08 2021 11 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 30 Prostranstvo i vremya v mirovoj politike i mezhdunarodnyh otnosheniyah PDF rus MGIMO Universitet 2005 07 08 2011 08 08 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2010 12 30 Tengiz Gudava Azerbajdzhancy i mir rus Radio Svobody 2010 12 29 2013 06 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 30 On October 9 1992 there was the first military parade in the history of independent Azerbaijan September 22 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi September 21 2017 V Baku sostoyalsya voennyj parad po sluchayu 90 letiya Vooruzhennyh sil OBNOVLENO 26 June 2008 2 January 2018 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 October 2023 The second parade was held on June 26 2008 on the occasion of the 90th anniversary of the national army on Azadlig Square It was attended by 4 510 troops dozens of different types of military equipment September 22 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi September 21 2017 Azerbaijan Threatens War at Military Parade Signals Arms Buildup Asbarez com asbarez com ingilis 2017 09 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 21 Shaffer Brenda Ziyadov Taleh Beyond the Resource Curse 2011 12 30 ISBN 978 0812206173 Azerbaijan Shows off Military Might Voice of America English 2022 08 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 17 Official web site of President of Azerbaijan Republic NEWS Events Ilham Aliyev attended the grand military parade on the occasion of the 93rd anniversary of the Armed Forces en president az 2017 09 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 21 Azerbaijan holds big military parade to celebrate Armed Forces Day World News SINA English english sina com 2017 09 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 21 Ilham Aliyev attended the grand military parade on the occasion of the 93rd anniversary of the Armed Forces Official web site of President of Azerbaijan Republic ingilis 2018 04 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 16 Military parade dedicated to Armed Forces Day of Azerbaijan held in Baku ingilis 2013 06 29 2017 09 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 21 Weaponry involved in Baku military parade announced AzerNews az ingilis 2013 06 25 2018 05 16 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 05 16 V Baku dlya uchastiya v parade pribyla rota tureckih voennyh rus 2018 06 20 2018 06 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 21 News Az Column of Turkish soldiers take part in military parade in Baku 2018 06 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 06 26 AnydayGuide State Flag Day in Azerbaijan November 9 2017 AnydayGuide ingilis 2019 08 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 09 24 N G Volkova Azerbajdzhancy Gruzii Po materialam polevyh issledovanij 1973 1976 gg Polevye issledovaniya Instituta etnografii 1976 M Nauka 1978 S 119 Garibova 2022 seh 781 782EdebiyyatredakteAlekperov A K Issledovaniya po arheologii i etnografii Azerbajdzhana Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1960 71 Ahmadi Hamid The Clash of Nationalisms Iranian Response to Baku s Irredentism Kamrava Mehran redaktor The Great Game in West Asia Iran Turkey and the South Caucasus Oxford University Press 2016 102 140 ISBN 978 0190673604 Ahmadoghlu Ramin Secular nationalist revolution and the construction of the Azerbaijani identity nation and state Nations and Nationalism Wiley 27 2020 548 565 doi 10 1111 nana 12682 Blagova G F Variantnye zaimstvovaniya turok tyurk i ih leksicheskoe obosoblenie v russkom yazyke K stanovleniyu obobshayushego imeni tyurkoyazychnyh narodov Tyurkologicheskij sbornik 1972 M Nauka 1973 Behrooz Maziar Iran at War Interactions with the Modern World and the Struggle with Imperial Russia I B Tauris 2023 ISBN 978 0 7556 3737 9 2023 07 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 14 Bournoutian George Armenia and Imperial Decline The Yerevan Province 1900 1914 Milton Park Abingdon Oxon Routledge 2018 ISBN 978 1 351 06260 2 OCLC 1037283914 Brenda Shaffer Borders and Brethren Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity Cambridge Belfer Center for Science and International Affairs Studies in International Security 2002 P 255 ISBN 978 0262692779 Dadashzade A Pevec zhizni Razdumya o Vagife Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1968 Ergun A 2022 Citizenship National Identity and Nation Building in Azerbaijan Between the Legacy of the Past and the Spirit of Independence Nationalities Papers 50 4 813 830 doi 10 1017 nps 2020 81 Ergun Ayca Mahmudlu Ceyhun Samadov Bahruz Panahova Lamiya Nation Building in 21st Century Azerbaijan Discourse and Narratives Caucasus Analytical Digest May 2023 accessdate missing url Fowkes B Ethnicity and Ethnic Conflict in the Post Communist World Springer 2002 ISBN 978 0 333 79256 8 2023 06 17 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 14 Garibova J The Azerbaijani Diaspora in Turkey Integration Reintegration and the Production of Identity Nationalities Papers 2022 50 4 770 793 doi 10 1017 nps 2021 49 Gilson Brian Ethno symbolism and Government Discourse in Azerbaijan 2016 seh 105 olu kecid Hunter Shireen T Introduction Hunter Shireen T redaktor The New Geopolitics of the South Caucasus Prospects for Regional Cooperation and Conflict Resolution Lexington Books 2017 ix xxvii ISBN 978 1498564960 2023 08 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 14 Mamedov Eldar Azerbaijan Twenty Five Years after Independence Accomplishments and Shortcomings Hunter Shireen T redaktor The New Geopolitics of the South Caucasus Prospects for Regional Cooperation and Conflict Resolution Lexington Books 2017 27 64 ISBN 978 1498564960 2023 08 30 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2023 10 14 Morozova Irina Contemporary Azerbaijani Historiography on the Problem of Southern Azerbaijan after World War II Iran and the Caucasus 9 1 2005 85 120 doi 10 1163 1573384054068114 Mostashari Firouzeh On the religious frontier Tsarist Russia and Islam in the Caucasus New York 2006 Mustafayev S 2018 Outlines of the Mongolian supremacy in Azerbaijan and the South Caucasus Khazar Journal Of Humanities and Social Sciences Special Issue https doi org 10 5782 kjhss 2018 145 168 Shaffer B The Formation of Azerbaijani Collective Identity in Iran Nationalities Papers 2000 28 3 449 477 doi 10 1080 713687484 Suvari Cakir Ceyhan Turkey and Azerbaijan On the Myth of Sharing the same Origin and Culture Iran and the Caucasus 16 2 2012 247 256 doi 10 1163 1573384X 20120011 Togan Zeki Velidi Umumi turk tarihine giris cilt I Istanbul Enderun Kitabevi 1981 seh 538 Yilmaz Harun The Soviet Union and the Construction of Azerbaijani National Identity in the 1930s Iranian Studies 46 4 2013 511 533 doi 10 1080 00210862 2013 784521 Әfәndiјev P azerb Azәrbaјҹan shifaһi halg әdәbiјјaty azerb Nauchnyj redaktor A Nabiev azerb B Maarif 1992 477 s Mehseti Rustem qizi Ismayil Naxcivan efsaneleri Baki Elm 2008 208 s Beydili Celal Turk Mitolojisi Ansiklopedik Sozluk turk Yurt Yayinevi 2003 Kyzylgul Abbasova The Worldview Foundations of Azerbaijani Cosmogonic and Ethnogonic Myths ALFRED NOBEL UNIVERSITY JOURNAL OF PHILOLOGY 2023 2024 05 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 05 23 Mustafayev Shahin GENEALOGICAL LEGENDS AS A REFLECTION OF THE HISTORICAL MEMORY OF THE ANCIENT OGHUZES NARODY I RELIGII EVRAZII Tom 26 1 2021 seh 82 96 2024 03 25 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 03 25 YUKSELEN PELER G 2016 Baku de Bulunan Uc Derbendname Nushasi Uzerine Erciyes Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 30 41 97 108 Gasimova Aida If All the Trees on Earth Were Pens A Survey of the Qur anic Symbolism of the Pen in Medieval Azeri Turkic Sufi Poetry Eger butun agaclar qelem olsaydi Orta esrler azeri turk sufi poeziyasinda qelemin Quran simvolizmine bir baxis Journal of Turkish Literature Bilkent Universiteti Turkiye say11 2014 seh 7 33 Agamalieva N Hudiev R Azerbajdzhanskaya Respublika Stranicy politicheskoj istorii 1918 1920 gg Pod red E A Tokarzhevskogo B Sabah 1994 112 s ISBN 5 86106 037 1 Karamustafa Ali 2021 Reading Nineteenth Century Persian Histories from the Caucasus 10 30687 978 88 6969 550 6 005 Dowsett Ch J F Sayat Nova An 18th century troubadour A biographical and literary study Leuven Peeters Publishers 1997 505 p ISBN 978 9 068 31795 4 Erol Ibrahim Halidi Tasavvuf Tefekkurunun Azerbaycan Sosyokulturu Uzerindeki Etkisi Usul Islam Arastirmalari 36 36 Kasim 2021 71 95 Nayereh Tohidi Gender and National Identity in Post Soviet Azerbaijan A Regional Perspective in Gender and Identity Construction ingilis Brill 01 Jan 2000 accessdate missing url Elave oxuredakteAhmadoghlu R 2019 Azerbaijani National Identity in Iran 1921 1946 Roots Development and Limits The Journal of the Middle East and Africa 10 3 253 278 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1080 21520844 2019 1656455 Mowlaei Aghblagh M amp Alempour Rajabi S 2023 Alienated in my hometown pro official family language policies and identity conflict in the city of Tabriz Journal of Multilingual and Multicultural Development 44 7 547 557 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1080 01434632 2020 1842427 Prof Dr Namiq Musali Kacarlar doneminde turk kimligi ve turkcenin konumu meseleleri uzerine tur Amasya Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2018 C 2 S 131 171 ISSN 2602 2567 Riaux G 2008 The formative years of Azerbaijani nationalism in post revolutionary Iran Central Asian Survey 27 1 45 58 https doi org wikipedialibrary idm oclc org 10 1080 02634930802214039 Menbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan etnik ve milli kimliyi amp oldid 7886968