Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan milli-mənəvi dəyərləri və ya Azərbaycan mentaliteti — Azərbaycan mühitində və mədəniyyətində vacib hesab edilən davranış normaları (ədəb), ailə dəyərləri, inanclar, ənənələr və s.-ni əhatə edən anlayış.
Tarixi
XIII əsr monqol işğalı və ondan sonrakı dövrlərdə Elxanilərin həm İran Azərbaycanı, həm müasir Azərbaycanın üzərində hakimiyyət qurması burada yayılmış şamançılıq adətlərinin güclənməsinə gətirib çıxarmışdır. Şamanizm adətləri İslamın təsiri ilə dəyişikliklərə məruz qalmış, zərərsiz və vacib olmayan yerlərdə özünü qorumuşdur. Qədim adət-ənənə qaydaları Azərbaycan mədəni sahəsində uşaq folklor və oyunlarında, geniş xalq təbəqələrinin mərasim və inanclarında yaşamağa davam etmişdir. Məsələn, azərbaycanlıların cümə axşamı ölülərin ruhuna hörmətən yediyi aşın qədim şamanizm qalıntısı olduğuna şübhə yoxdur. Bir Azərbaycan nağılında şahzadələr nişanlılarını seçmək üçün qızlara alma atması adəti XVII əsrdə Azərbaycanda yaşayan monqollarda mövcud olmuşdur.
Elxani hökmdarı Hülakü xanın vəziri Nəsirəddin Tusi monqol və şərq türklərinin adət, mədəniyyət və ənənələrinə tamamilə vaqif olmuş, onun oğlu da tamamilə türkləşmişdir. Əslən yəhudi olan, vəzir Fəzlullah Rəşidəddin də türk adət və ənənələrini mənimsəmişdir. Fəzlullah Rəşidəddinin oğulları Qiyasəddin və Cəlaləddin türklər tərəfindən fəzilət və əxlaqları, Elxani qanun və nizamlarını bildiklərini görə mədh edilib sevilmişdir.
İslam incəsənəti üzrə türkiyəli mütəxəssis Birgül Açıkyıldız hesab edir ki, erməni qəbiristanlıqlarında (məsələn, Culfada) tapılan erməni yazıları və tipik erməni ornamentləri olan qoç formalı qəbir daşları ətraf mədəniyyətlərin — kürd və Azərbaycan adət-ənənələrinin təsiri altında yaranıb. Açıkyıldızın fikrincə, zoomorf qəbir daşları daha çox düzbucaqlı xaçkarları ilə tanınan erməni qəbiristanlıqları üçün xarakterik deyil.
Tarixən, Cənubi Dağıstanın əhalisi Azərbaycanın mədəni və davranış normalarına yönlənib, Azərbaycan linqvistik və mədəni mühiti ilə əhatələnib. Tatların mədəniyyəti əsrlər boyunca Azərbaycan və digər mədəniyyətlərin qarışması nəticəsində İran və türk elementləri və adət-ənənələrinə malik qarışıq mədəniyyət olmuşdur.
Qacar dövləti şahzadələri Təbrizdə azərbaycanlıların əhatəsində türk dili, mədəniyyəti və adətlərinə daha çox bağlanır, taxta çıxdıqdan sonra özlərini Azərbaycan türkləri ilə əhatə edirdilər.
Bakıxanovun "Əxlaqın tərbiyələnməsi" və "Nəsihətlər kitabı" əsərləri
 |  | |||||||||
Abbasqulu ağa Bakıxanovun "Əxlaqın tərbiyələnməsi" (solda) və "Nəsihətlər kitabı" əsərləri | ||||||||||
Azərbaycan alimi Abbasqulu ağa Bakıxanov "Əxlaqın tərbiyələnməsi" əsərində İslam təlimlərindən bəhs edir və onları Yunan fəlsəfəsi və Qərb dəyərləri ilə müqayisə edirdi. Bu əsərin "Mülayimliyə riayət", "Yaxşı işlərin mükəmməlliyi haqqında", "İctimai ünsiyyət qaydaları haqqında", "Təvazökarlıq prinsipləri haqqında, "Vicdanı tərifləmək haqqında" və "Azla kifayətlənməyin üstünlükləri haqqında" adlı fəsilləri vardır. Bakıxanov bu əsərdə danışmaqdan çox dinləməyi, azla kifayətlənməyi, özünü idarə etməyi və sınamağı, vicdan və əxlaqi prinsipləri tətbiq etməklə özünü təkmilləşdirməyin zərurətini tərənnüm edir.
Bakıxanovun həm Azərbaycan dilində, həm də fars dilində nüsxəsi olan "Nəsihətlər kitabı" əsəri gənc insanlar üçün məsləhətlər şəklində yazılmışdır. Bakıxanov bu əsərində ictimai münasibətlərdə intellekt və rasional düşüncədən istifadəni, biliyə yiyələnməyi, dürüstlük, ədalət və mülayimliyi vurğulayırdı. Kitab nə dil, nə tarix, nə də mədəni ənənələri paylaşmayan "bir gücün fəthi" (Rusiyanın Azərbaycanı nəzarətə götürməsi) qarşısında ictimai dəyərlərin yenidən təsdiqini təşkil edir. "Nəsihətlər kitabı"nda dini vəzifələri və əxlaqi davranışın müxtəlif baxışları verilmişdir (tənbəllikdən uzaq qalmaq, vəzifələrin icra edilməsi, başqalarının və ya özünün səhvlərinin ortaya çıxarılmaması, ədalətli davranış, dostlarla yaxşı davranış, özünəinam, var-dövlətin düzgün xərclənməsi, qanun, hakimiyyət və böyüklərə tabe olmaq və s.)
"Nəsihətlər kitabı"nın mesajının türk fikrindəki kökləri dövr baxımından rusların siyasi güc olaraq hakimiyyətindən əvvələ, hətta türklərin İslamı qəbul etməsindən əvvələ gedib çıxır. Bakıxanovun əsərdəki mesajı erkən türk ənənəsini (həm türk-İslam ənənəsi, həm də İslamdan əvvəlki türk ənənəsi) bilərək və ya bilməyərək daşıyır, həm də sufizmdən qaynaqlanır. Əsər mesaj baxımından Qaraxanlılar dövrünə aid "Qutadqu-bilik" əsəri ilə bir çox oxşarlıq daşıyır. "Nəsihətlər kitabı"ndakı mövzular "Qutadqu-bilik"də ən vacib rolu oynayır. Bu iki əsər arasında oxşarlıqlar "şahzadələr üçün güzgü" tipində yazılmış digər əsərlərdə ("Qabusnamə", "Siyasətnamə", "Nəsihət əl-Müluk") tapılmamışdır.
Etnopsixologiya
Azərbaycanlılar təbiətcə hər şey ilə maraqlanan, hazırcavab, cəsur, azadlıq sevən, sözlərini tutan insanlardır. Bir qayda olaraq, onlar təvazökar, abırlı olurlar, mühakimələrinin və çıxardıqları nəticələrin sürəti ilə fərqlənirlər. Azərbaycanlılar kifayət qədər emosional davranırlar. Onlara və ya qohumlarına qarşı hörmətsizlik demək olar ki, həmişə onların şərəf və ləyaqətinə qəsd kimi qəbul edilir, bu, onlarda narazılıq hissi və ya kəskin reaksiyaya səbəb ola bilər. Münaqişə zamanı azərbaycanlılar emosional cəhətdən təmkinsiz və tez əsəbləşən olsalar da, məsələn, çeçenlər və ya osetinlərlə kimi ehtiyatsız davranmırlar.
Hüseynqulu Sarabski azərbaycanlıların özünəməxsus xarakterik xüsusiyyətlərindən bunları qeyd edir: səxavətlilik, qonaqpərvərlik, şən olmaq, operativlik, cəsarət, musiqi və rəqsə sevgi, qonşuların dərdinə şəfqətlə yanaşmaq, qəriblərə göstərilən hörmət, dərdli şəxslərə kömək, bayramlarda və çətinlikdə bir-birlərinə kömək olmaq, qarşılıqlı sevgi.
Keçmiş dövrdə ailə
Tarixən Azərbaycanda böyük ailələrin bir yerdə yaşadığı təsərrüfatlar möcvud olmuşdur. Belə ailələrdə ailə başçısının ölümündən sonra varidatın bölünməsi baş vermir, ailə bir yerdə yaşamağa davam edirdi. Ailə başçısı "ağsaqqal" və ya "böyük ata" adlanırdı. Ata ölümündən sonra onun əvəz edəcək oğulu bacarıqlarına görə seçirdi. Ailə başçısı ailə daxili məsələləri yaşlı nəsillə, çox vaxt yaşlı qadınlar ilə məsləhətləşərək həll edirdi. Azərbaycanda kiçik ailələr isə sadə (2 nəsil) və mürəkkəb olmaqla iki hissəyə bölünürdü.
XX əsrin əvvəllərinə qədər azərbaycanlılar arasında patriarxal ailə quruluşu xarakterik idi. Ailənin başçısı arvadın cehizi istisna olmaqla, ailənin bütün daşınar və daşınmaz əmlakının sahibi idi. Ailə başçısının imkanı olmayanda mülk şəriətə uyğun bölünürdü. Məsələn, oğlan övladı qız övladına çatan mülkün iki qatını alırdı. Ailə başçısının dul arvadı bütün mülkün səkkizdə birini və şəxsi əşyalarını alırdı.
İnqilabdan əvvəl Azərbaycanda ağsaqqallar kənd həyatında və ayrı-ayrı ailələrin həyatında məsləhətçi və vasitəçi kimi önəmli rol oynayırdı. Gənclərin və uşaqların, həmçinin qadınların (ağbirçəklər istisna olmaqla) bu və ya digər məsələnin müzakirəsində iştirak etmək hüququ yox idi. Ailə münasibətlərində kiçik həmişə böyüyə tabe olurdu. Hal-hazırda da yaşlılara hörmət azərbaycanlıların ailəvi və ictimai həyatının bir elementidir.
İnqiliabdan əvvəl Azərbaycan ailəsində kişinin rolu qadınınkından daha üstün idi. Qız ata evində öz anasına və ya nənəsinə tabe idi. Gəlin isə evdəki yaşca daha böyük ev sahibəsinə (qayınana və ya böyük qayının arvadı) tabe idi. Təzə evlənəndə ərin ailəsinin evində yaşayanda gəlin ailədəki kişilərdən çəkinməli, ailənin yaşlı üzvlərinin oturduğu otağa daxil olmamalı idi. Ucadan danışmaq və ya gülmək ədəbsizlik sayılırdı. Kənd ailələrindəki qadınlar təsərrüfat işlərində iştirak etdikləri üçün vacib məsələlərin həllində onlarla məsləhətləşilir, kişilərlə təsərrüfatda bir yerdə işlədikləri üçün şəhər qadınlarına nisbətən daha çox sərbəstlik verilirdi.
Uşaqlara baxmaq tamamilə ananın məsuliyyətində idi. Ailədə oğlan uşağının yeri qızınkından fərqli idi. 6–7 yaşına çatan oğlan uşağının tərbiyəsi ilə baba, ata və böyük qardaş məşğul olurdu. Uşaqların dini tərbiyəsi də eyni yaşdan başlayırdı.
Sovet dövründə Azərbaycan ailəsində böyük dəyişikliklər baş verdi. Yeni həyat şəraiti ailə həyatında dəyişikliklərə səbəb oldu. Patriarxal qalıqlar demək olar ki, tamamilə yox edildi. Qadınlar kənd təsərrüfatında, sənayedə, inşaatda, mədəniyyət idarələrində və başqa yerlərdə kişilərlər bərəbər işləyirdilər. Uşaqların tərbiyəsi də bu dövrdə dəyişdi. Oğlan və qız uşaqları eyni şərtlərlə yetişdirilirdi. Uşaqların tərbiyəsində ailə ilə bərabər, uşaq bağçaları, məktəblər və internatlar vasitəsilə cəmiyyət də iştirak edirdi.
Poliqamiya və siğə
Orta əsrlər Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında sevgiyə əsaslanan monoqam (təkarvadlı) nikahlar təbliğ edilirdi. Koroğlunun övladı olmayanda ikinci arvad almaq yerinə Eyvazı övladlığa götürməsi bunun bir nümunəsidir. Azərbaycan məhəbbət dastanları arasında yalnız dördündə poliqamiyaya (çoxarvadlılıq) rast gəlinir. Bu dastanlar "Şah İsmayıl", "Əmrah", "Lətif şah" və "Valeh-Zərnigar"dır. Bu əsərlərdə qəhrəmanlar öz sevgililərinə qovuşmazdan əvvəl başqa qızlara söz verirlər.
Azərbaycanda tarixən çoxarvadlılığın yayılması İslam dinində dörd arvada icazə verilməsi ilə bağlıdır. Ancaq əsasən Azərbaycanda ikiarvadlılıq yayılmışdır. Dindar və imkanlı şəxslərdən başqa orta səviyyəli və yoxsul ailələr arasında ikiarvadlılığın yayılması birinci evlilikdə övladın olmaması və ya qız övladının olması ilə bağlı idi. İkinci arvad gəlin gələndən sonra evdə iki qadın arasında davalar baş verir, bəzi hallarda birinci qadın boşandığı üçün evlilik yenidən təkarvadlılığa çevrilirdi.
Keçmişdə çoxarvadlılıq həmçinin levirat adəti ilə bağlı idi. Kişi qardaşı vəfat etdikdən sonra onun arvadı ilə evlənir və uşaqlarına sahib çıxırdı. Adət buna yol verdiyi üçün insanlar bu hallara pis baxmırdı. Etnoqraf Qiyasəddin Qeybullayev bu məsələnin həm də varlı ailələrdə varidatın bölünməsinin qarşısını almaq məqsədi güddüyünü qeyd etmişdir.
Siğə nikahları isə kişinin bir qadınla müəyyən bir vaxt üçün birlikdə yaşaması üçün bağlanırdı. Kişi siğədən doğulmuş uşağı kənar yerdə saxlayır, belə uşaq təhqiredici adlarla adlandırılırdı. Azərbaycanın mütərəqqi şair və yazıçıları belə nikaha qarşı çıxmışdır.
-
![image]()
İnnabı rəng bizə məxsusdur. Ə. Əzimzadə -
![image]()
Qız dünyaya gəlib. Ə. Əzimzadə -
![image]()
Köhnə arvad və təzə arvad. Ə. Əzimzadə
Ədəb
Saray ədəbi
Osmanlı vəziri Çandarlı Əli Paşa klassik İslam saray yaşayış ədəbini azərbaycanlı-iranlı bürokratlarının köməyi ilə tətbiq edərək Osmanlının dövlət idarəsində və saray həyatında islahatlar etmişdi.
Səfəvi imperiyasında saray mərasimi (səlahiyyətlilərin və rütbəlilərin münasibətlərinin açıq şəkildə nümayiş olunduğu bütün növ rəsmi, normativləşdirilmiş qarşılıqlı əlaqələr) Azərbaycan türk dilində aparılırdı. Qızılbaşların müharibə şüarı türk dilində "Qurbanı olduğum, ey mənim mənəvi rəhbərim və sahibim" idi. Şah I Abbas italya səyyahı Pietro della Valleni Azərbaycan dilində "xoş gəldi, səfa gəldi" sözləri ilə qarşılamışdır. Bu ifadə qonaqları qarşılamaq üçün Azərbaycan türkləri tərəfindən hələ də geniş istifadə edilir. Səfəvi dövlət kitabçasının müəllifi Mirzə Nəqi Nasiri münşi əl-məmalikin xarakteristikalarını təsvir edərkən türk dili bilgisini vurğulayır.
Süfrə ədəbi
Süfrədə qadınlar və uşaqların kişilərdən ayrı oturması adəti mövcuddur. Süfrədə oturma sırası iyerarxiyanı təyin edən xüsusiyyətdir. Qocalar və hörmət sahibi şəxslərə ortaya, ən yaxşı yerə oturar. Daha çox yayılmış adətə görə, kişilər yemək yedikdən sonra qadınlar üçün ayrıca süfrə açılar. Bu süfrəyə cavan qız və gəlinlər xidmət edər. Kişi süfrəsinə xidmət edən oğlanlar üçün ayrıca süfrə açılar.
Normal bir süfrədə riayət edilməsi vacib olan qaydalar vardır. Bunlardan ən vacibi insanların süfrədə oturacağı yerin bəlli olmasıdır. Bütün ailə bir yerdə oturanda isə ailənin böyüyü başda oturar. Ailə böyüyü süfrəyə oturmadan balacalar oturmaz. O, yeməyə başlamadan da yeməzlər. "Su kiçiyin, süfrə böyüyün" atalar sözü Azərbaycan süfrəsində tam olaraq icra edilir.
Süfrədə yemək yeyərkən danışılmaz. Yemək sakitcə yeyilər, böyüklər masadan qalxmadan qalxmazlar və masadan qalxarkən şükür edilər. Süfrəyə bismillahsız oturub, şükürsüz qalxanlar uğursuz hesab edilər. Çox süfrələrdə azərbaycanlılar adam sayına görə qab qoyarlar. Ancaq Anadoluya yerləşmiş bir qisim azərbaycanlılar rahat olsun deyə və ya iqtisadi çətinliklərə görə, bu qaydanı poza bilərlər. Azərbaycanlıların yeməkləri eyni qabdan bir neçə şəxsin yeməsi üçün uyğun deyildir.
Ziyafət süfrələrində yeməklərin bir qismi əvvəlcədən süfrəyə qoyular. İsti yeməklər sıra ilə gələr. Belə süfrələr yeməkdən çox söhbət məqsədilə açılır. Buna görə də yeməyin təqdimatı və süfrə ədəbi fərqlidir. Süfrəyə eyni səviyyədə insanlar oturar, yaşı çox böyük və kiçik olanlar oturmaz. İnsanlar daha rahat hərəkət edərlər. Ancaq süfrə qonaqları ev sahibindən sonra ayağa qalxıb nitq deyərlər. Nitq həyat şərtləri mövzusunda ümumi bir qiymətləndirmə və ya süfrədə oturanların yaxşı xüsusiyyətləri, dostluqları ilə bağlı ola bilər. Nitqin ünvanlandığı şəxs də nitqə cavab verər. İnsanlar ziyafət süfrələrindəki hal və hərəkətləri ilə qiymətləndirilir və cəmiyyətdə hörmət görür.
Etiket qaydaları
Azərbaycanlıların salamlaşması regiondakı digər ölkələr kimi istiqanlı və dostcasınadır. Kişilər əllə, yanaqdan öpərək salamlaşır. Qadınlar qucaqlaşaraq və sol yanaqdan öpərək salamlaşır. Azərbaycan qadınları öz aralarında əllə salamlaşmır, ancaq tanımadıqları adamlarla belə salamlaşa bilərlər. Kişilər qadınlarla salamlaşarkən qadınların əvvəl əl uzatmasını gözləməlidirlər, əllə salamlaşanda isə zərif olmalıdırlar. Salamlaşandan sonra şəxsin ailəsi, sağlamlığı və işləri barəsində soruşulur. Əgər şəxslər eyni yaşdadırsa, yalnız adları ilə bir-birinə müraciət edə bilərlər. Əgər yaxınlıq yoxdursa, müraciət edərkən adı ilə birlikdə "bəy" və ya "xanım" sözləri istifadə edilir. Gənclər qocalara yaxınlaşıb salamlaşmalıdır.
Azərbaycanlılar ad günləri, toy və yubileylər zamanı bir-birinə hədiyyə verir. Azərbaycan mədəniyyətində hədiyyənin qiymətindən daha çox onu fikirləşmək daha vacib hesab edilir. Hədiyyəni qəbul etməzdən əvvəl ən azı iki dəfə imtina etmək adəti var. Hədiyyə alınarkən hədiyyənin çox böyük olduğu və hədiyyə verənin çox əziyyət çəkdiyi qeyd edilir. Azərbaycanlının evinə qonaq gələrkən ev sahibəsinə gül və ya tort gətirmək lazımdır. Qonaqpərvərliyə balaca hədiyyə ilə cavab vermək nəzakət qaydası hesab edilir. Tək sayda güllər alınmalı, yasda isə cüt rəqəm istifadə olunmalıdır. Hədiyyə alınanda açılmamalıdır.
Azərbaycan yemək etikası kifayət qədər rəsmidir. Yer göstərilənə qədər ayaq üstə dayanılır. Yemək zamanı dirsəklər stola qoyulmur, əllər stolun üzərində saxlanılır. Ev sahibəsi yeməyi gətirir, əvvəl qocalara, sonra qonaqlara və uşaqlara yemək verilir. Yemək zamanı bir şey uzatmaq üçün sağ əl istifadə edilir. Qonaq gələrkən ayaqqabıları çıxartmaq təklif edilərsə, şəpik geyinmək lazımdır. Vaxtında gəlmək çox vacib deyil. Müəyyən olunmuş vaxtdan 30 dəqiqə ərzində gəlmək məqbul hesab edilir.
Adət-ənənə
- Mərasimlər. Müxtəlif mərasimlər lirik nəğmələr, inam və sınamalar və s. bu kimi janr və ədəbi formalar vasitəsilə icra edilir. Mərasimlər mövsüm (Günəşi çağırma ayini, saya, sucəddim və s.) və məişət (adqoyma, duz ayini, yuğ və s.) mərasimləri olmaq üzərə iki hissəyə bölünür.
- Köçərilik. Azərbaycanlılar arasında tarixən və qismən müasir dövrdə köçəri (tərəkəmə) və ya yarımköçəri (elat) həyat tərzi keçirən icmaların mədəniyyəti və adət-ənənələridir. Azərbaycanda elatların istifadə etdiyi müvəqqəti yaşayış məskənlərinə oba, şenlik, sığırxana, yataq, binə, yurd, düşərgə, qışlaq, dəkkə, dəngə, yaylaq və s. daxil idi. Yaylaq vaxtı istifadə edilən evlər alaçıq, coma, dəyə, muxuru, qarakeçə, dünnüklü ev, kolux, mağardəyə və s.-dir. Köçərilər dəvəçilik, qoyunçuluq, toxuculuq kimi peşələrlə məşğul olublar.
- Türkəçarə. Azərbaycanlıların inanclarına və adət-ənənələrinə görə xəstəliklərin müalicəsidir. Vergili türkəçarəçilərin sənəti vergi kimi aldıqlarına inanılır, onların peşələri ustad-şagird yolu ilə öyrədilmir. Bunlara hanıxçılıq, əbəçilik (mamaçalıq), sınıqçılıq, çöpçülük və s. aiddir.
- Ziyarətgahlar. Azərbaycanlılar tərəfindən ziyarət edilən pir, ocaq və s. müqəddəs yerlər daxildir. Bu yerlər əsasən ayrı-ayrı müqəddəs şəxslərin adları, daş, ağac, su-bulaq, qəbir və s. ilə əlaqələndirilir. Belə yerlərlə bağlı adətlərə misal olaraq dağlara qanlı qurban verilməsi, ölülərin yüksək yerdə dəfn edilməsi, sudan üç daş götürmə adəti misal göstərilə bilər.
İnanclar
- Yaradılış inancları. Azərbaycanlıların mifik inanclarına görə dünyanın yaradılması və ilk insanların (əcdadların) məskunlaşmalarını təsvir edir (aləmin yatdığı vaxt, Günəşin övladları, uğuzlar və s.). Qədim bir Azərbaycan əfsanəsinə görə, göylə birlikdə yoxdan var edilən yerin ardınca heyvanlar, bitkilər və insanlar yaradılmışdır. İnsanlar qısa müddət ərzində çoxalıb yerə sığmadıqları üçün bir-birləri ilə mübarizə etməyə başlamışdılar. Bundan sonra başlanğıcda bir olan göy və yer bir-birindən ayrılmışdır.
- Təqvim inancları. Azərbaycanlılarda ilin müxtəlif vaxtlarının adlandırılması ilə bağlı yayılmış inanclardır (qarayaz, quyruqdoğdu, Kiçik Çillə və s.). Xalq arasında yayılmış inama görə, təzə ilin necəliyi, yaxşımı, pismi olacağı, məhz adlandırıldığı heyvanın xasiyyəti, əlaməti ilə bağlıdır. Məsələn, il ilan üstündə təhvil olanda deyirlər ki, havalar isti, quraqlıq keçəcək, münasibətlər normal olmayacaq. Dovşan ilində məhsul bol olur, əjdaha (timsah) ilində çoxlu yağış yağır, donuz ilində havalar sərt keçir və s.
- Ovçuluq inancları. Azərbaycanlıların mifik inanclarına və adət-ənənələrinə görə ovçuluqla bağlı inanclar, ov zamanı icra edilən rituallardır. Azərbaycan ovçuluq inanclarına görə, ovçular həm fiziki, həm əxlaqi baxımdan təmiz olmalı, ova çıxan adam haram yeməməli, yalan danışmamalı və pislik etməməlidir. Azərbaycan inanclarına görə ovçu ovun qəlbini özü yeməlidir. Buna səbəb ovun sürətini və gücünü əldə etmək ola bilər. Ovlanan heyvanın başı və dərisi onu ovlayan ovçuya verilər. Zəngəzur folkloruna aid bir şeirdə ov ətinin satılmaması qaydası qeyd edilir. Digər qaydalar ov ətinin içki ilə içilməməsi, ovdan qayıdarkən rastlaşılan hamıya ovdan pay verilməsi, ovçu sayılan ov quşlarına güllə atılmamasıdır.
- Sehr. Fövqəltəbii qüvvələrin gücü ilə dünyaya (təbiət hadisələrinə, ruhlara, adamların əhval-ruhiyyəsinə, sağlamlığına) təsir etməyin yolunun tapılması əfsun, cadu, sehr, tilsim, fal və duaların toplusu şəklindədir. Köhnə dövrün azərbaycanlıları qorxunu götürməkdən ötrü (bəzi kəndlərdə indi də icra olunur) cəftə suyu içirdirdilər. Keçi piyini bədəninə sürtməklə xəstənin sağalacağına ümid bəsləyirdilər. Şər işlərin baş tutması üçün isə qurd yağından və ilan qabığından istifadə edirdilər. Kolu, tikanlı ağacların budaqlarını və üzərlik bitkisini evlərin astanasından asırdılar ki, pis nəzərləri içəri buraxmasın.
Simvolizm
Rənglər
- Ağ. Azərbaycan nağıllarında yaxşı heyvanlar həmişə ağ rəngdə olur. Buna misal nağıllardakı ağ quşlar və ilanlardır. Ağın xoşbəxtlik rəmzi olması bir nağılın "ağ günlər" ifadəsi ilə bitməsindən bəlli olur. Ağın şər qüvvələri təmsil etməsi sadəcə ağ divlərdə müşahidə edilir. Ağ rəngin yas paltarı rəngi olaraq istifadə edilməsi adəti tarixən Azərbaycanda (məsələn, Naxçıvanda) olmuşdur. Yasdan çıxdıqdan sonra ağ paltar geyilməzmiş. Ağ rəng matəm rəngi hesab edildiyinə görə bəzi Azərbaycan rayonlarında yatan uşağın üstünə ağ örtük örtməzlər. Qafqazda yaşayan qumuq və qaraçaylı kimi türk xalqlarında da ağın yas rəngi kimi roluna rast gəlinir. Azərbaycan dilində "ağ yalan", "ağ böhtan", "üzümü ağ elədin" ifadələri vardır.
- Göy. Türk xalqlarında, o cümlədən Azərbaycan türklərində göy rəng şənlik, sevinc, şad xəbərin rəmzidir. Buna səbəb göy rəngin adını Tanrı məkanı Göydən alması ilə bağlıdır.
- Qara. Azərbaycan nağıllarında şahların yasında şəhər sakinlərinin geydiyi rəngdir. Bəzi nağıllarda yas olduğunu bildirmək üçün şəhərin yuxarısından qara bayraq asılır. Azərbaycan məsəllərində də uğursuzluq qara rənglə əlaqələndirilir ("Qara xəbər tez yayılar"). Qara rəngli heyvanlar da şər qüvvələri təmsil edir. İstisna qara atdır. Çünki köçəri türklərdə at vacib heyvan olub. Qara at ya qəhrəmanı xilas edir, ya da ona çətin tapşırıqda kömək edir.
- Qırmızı. Qırmızı rəng sağlamlıqla əlaqələndirilir. Rəngin tanınma, tanıtma xüsusiyyəti vardır. Nişanlılar tanınmaq üçün qırmızı paltar geyinərdi. Oğlan evindən qıza qırmızı don gələrdi, qız da oğlan üçün qırmızı köynək tikərdi. Qız evlənəndə qırmızı duvaq örtərdi.
- Qızılı və gümüşü. Bu rənglər həm birlikdə, həm ayrı-ayrı istifadə edilir. Qızılı və ya gümüşü saç qəhrəmanın gözəlliyini bildirir. Buna nümunə olaraq, Üç bacı nağılında saçları yarı qızılı, yarı gümüşü olan qız-oğlan əkizinin doğulmasıdır. Bu rəng kombinasiyası sarayın, pilləkənlərin və fəvvarənin gözəlliyini bildirmək üçün də istifadə edilir.
- Sarı. Rəng xəstəlik, quraqlıq, qıtlıq, xəbislik, bədlik ilə əlaqələndirilir.
- Yaşıl. Bu rəng təbiətin və həyatın simvoludur. Azərbaycan nağılında yaşıl muncuq yeməklə hamilə qalınması yaşıl rənginin məhsuldarlıq (balavermə) ilə əlaqəsini göstərir. Azərbaycan folklorunda yaşıl rəngin mənasını başa düşmək üçün türk köçərilərinin yaşadığı ərazilərin təbiətində yaşıl və sarı təzadını başa düşmək lazımdır.
Saylar
- Üç. Çətin doğum zamanı qadının başı üstündə daş və ya başqa əşyalar 3 dəfə bir-birinə vurulur. Uşağın qırxı çıxanda çimizdiriləndə (Azərbaycan duz ayini) xüsusi ayin mahnısı oxunulur və uşağın başından 3 dəfə su axıdılır. Azərbaycan nağıl və dastanlarında evləcək qız və oğlanlar bir-birinə 3 sual verir və bir-birini 3 dəfə sınayırlar. Gəlin ata evindən yola salınarkən başına 3 dəfə duz dolandırılır və gəlin ocağın başına 3 dəfə fırlanır. Dəfndən sonra 3 gün boyunca mərhumun yaxınlarının evi ziyarət edilir və onun üçü (ölümün 3-cü günündə qeyd edilən hüzr mərasimi) verilir.
- Yeddi. Məişət mərasimlərində 7 sayına müraciət özünü evlənən qız üçün 7 oğul istənilməsində göstərir. Övladı olmayan qadın 7 qəbirdən torpaq götürüb, su qatır və bu suda çimir. Xəstələnən uşağa 7 qapının cəftə suyu dadızdırılır və 7 həyətdən 7 çöpün tüstüsü uşağın burnuna tutulur. Ölənin yeddisi (ölümün 7-ci günündə qeyd edilən hüzr mərasimi) keçirilir.
- On üç. "On üç nəhsdir, düşər-düşməzi olar" deyilməsi onu göstərir ki, bu say bəzən insanlara uğur, bəzən uğursuzluq gətirir.
İstinadlar
- Caferoğlu, 1956. səh. 66-67
- Царевич и лягушка // Фольклор Азербайджана и прилегающих стран. 1. Баку: Изд-во АзГНИИ. Азербайджанский государственный научно-исследовательский ин-т, Отд-ние языка, литературы и искусства (под ред. А. В. Багрия). 1930. 30–33. 2022-07-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-17.
- Челеби Э. Описание крепости Шеки/О жизни племени ит-тиль // Книга путешествия. (Извлечения из сочинения турецкого путешественника ХVII века). Вып. 3. Земли Закавказья и сопредельных областей Малой Азии и Ирана. Москва: Наука. 1983. 159. 2023-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-06-17.
- Togan, 1981. səh. 282
- Birgül Açıkyıldız. The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion. — New-York: I. B. Tauris & Co Ltd, 2014. — С. 191. — .
- Magomedkhan Magomedkhanov. Building of the Tower of Babel: Ethnolinguistic Processes in Dagestan. Russian Academy of Sciences, Dagestan Science Centre.
- Магомедханов, 2008. səh. 37
- Minahan, James B. Tat // Ethnic Groups of North, East, and Central Asia: An Encyclopedia. — ABC-CLIO, 2014. — P. 261. — .
- Prof. Dr. Namiq Musalı. Kaçarlar döneminde türk kimliği ve türkçenin konumu meseleleri üzerine (тур.) // Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. — 2018. — C. 2. — S. 131–171. — ISSN 2602–2567.
- Javadi, Hasan, "BAKIKHANOV, ABBAS-KULI-AGA", in: Encyclopaedia Iranica Online, © Trustees of Columbia University in the City of New York. Consulted online on 18 March 2023.
- "NASIHATLAR OF ABBAS KULU AGHA BAKIKHANLI. Audrey L. ALTSTADT | Central Asian Monuments | Edited by H. B. Paksoy | CARRIE Books". Vlib.iue.it. 2019-05-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-12-02.
- Этнопсихологический словарь. — М.: МПСИ. В.Г. Крысько. 1999 (англ.).
- История Азербайджана. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1960. — Т. 2. — С. 274.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 354-355
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 360
- И. М. Джафарзаде, Р. И. Бабаева, М. И. Атакишиева. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Семья и семейный быт / Под редакцией Б.А.Гарданова, А.Н.Гулиева, С.Т.Еремяна, Л.И.Лаврова, Г.А.Нерсесова, Г.С.Читая. — Народы Кавказа: Этнографические очерки: Издательство Академии наук СССР, 1962. — Т. 2. — С. 131–142.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 364
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 367-369
- Qiyasəddin Qeybullayev. Azərbaycanlılarda ailə və nikah. Bakı. 1995. səh. 429.
- İnalcık, 2011. səh. 121
- Stollberg-Rilinger, Barbara, "Court ceremonial", in: Encyclopedia of Early Modern History Online, Editors of the English edition: Graeme Dunphy, Andrew Gow. Original German Edition: Enzyklopädie der Neuzeit. Im Auftrag des Kulturwissenschaftlichen Instituts (Essen) und in Verbindung mit den Fachherausgebern herausgegeben von Friedrich Jaeger. Copyright © J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung und Carl Ernst Poeschel Verlag GmbH 2005–2012. Consulted online on 30 June 2023 <https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopedia-of-early-modern-history-online/court-ceremonial-COM_020904 2023-06-30 at the Wayback Machine>
- Floor, Javadi, 2013. səh. 5
- Floor, Javadi, 2013. səh. 7
- ‘Language and Translation at the Safavid Court 2024-04-23 at the Wayback Machine’. Hilâl, 8 April 2022. https://doi.org/10.30687/978-88-6969-592-6/001. (page 10)
- Floor, Javadi, 2013. səh. 10
- Kartari, 1986. səh. 339-340
- Kartari, 1986. səh. 341
- "Exploring The Cultural Tapestry Of Azerbaijan". globalvisacorp.com. June 30, 2017. 2024-02-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-02-01.
- Qalib Sayılov. "MƏRASİM FOLKLORUNUN JANR SPESİFİKASI". AMEA Folklor İnstitutu (Azərbaycan).
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 23-26
- Azərbaycan etnoqrafiyası, II cild, 2007. səh. 76-78
- Azərbaycan etnoqrafiyası, I cild, 2007. səh. 277-278
- Azərbaycan etnoqrafiyası, I cild, 2007. səh. 228-229
- Azərbaycan etnoqrafiyası, I cild, 2007. səh. 446
- NÜBAR HƏKİMOVA. "AZƏRBAYCAN FOLKLORUNDA XALQ TƏBABƏTİ İLƏ BAĞLI İNANCLAR SİSTEMİ" (az.). AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASI FOLKLOR İNSTİTUTU. 2017.
- TÜRK-İSLAM MƏDƏNİYYƏTİ İLƏ BAĞLI İNAM YERLƏRİ: PİRLƏR (Naxçıvan şəhəri materialları əsasında). Asəf ORUCOV
- Türklerde Dağ Kültü Inancı Ve Altay, Tıva Ve Şor Destanlarında Dağ (Seniha Sönmez). Balıkesir, 2008.
- İRAN TÜRKLÜĞÜNDE GELENEKSEL TÜRK İNANÇLARININ ETKİ VE İZLERİ. Impact and Traces of Traditional Turkish Beliefs Among Iranian Turks. Yrd. Doç. Dr. Mousa RAHIMI.
- TÜRK KÜLTÜRLÜ HALKLARDA AHIR ÇERŞEMBE’NİN MİTOLOJİK MUHTEVASI. Yaşar Kalafat
- Türk Mitolojisinin Ana Hatlari. Yaşar Çoruhlu, 2002. 237 səhifə
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 421
- Celilova, 2019. səh. 62
- Ləman Vaqif qızı Süleymanova. Şəki folklor mühiti, Bakı, 2012. – 248 səh. səh 97–98.
- Celilova, 2019. səh. 77
- Celilova, 2019. səh. 65
- Qafarlı, Ramazan, AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN MİFOLOGİYASI, ADPU, 2010
- Agirel, 2009. səh. 95
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 354
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 361
- Agirel, 2009. səh. 92-93
- Agirel, 2009. səh. 96-97
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 356-357
- Agirel, 2009. səh. 99
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 359
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 365-367
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 370-371
- Azərbaycan etnoqrafiyası, III cild, 2007. səh. 375
Ədəbiyyat
- Avcılık İnanç Ve Ritüellerine Bakış. Aynur Celilova. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 2019, Cilt 5, Sayı 8, s. 62–86
- Agirel, S. (2009). Colour Symbolism in Turkish and Azeri Folk Literature. Folklore, 120(1), 92–101. http://www.jstor.org/stable/40646493 2022-11-04 at the Wayback Machine
- Azərbaycan etnoqrafiyası. Üç cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, 544 səh.
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə II cild., Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb, 2007, ISBN .
- Azərbaycan etnoqrafiyası, Üç cilddə III cild. (2007), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu, Bakı: Şərq-Qərb.
- Halil İnalcık (2011). Has-Bağçede ʿAyş u Tarab: Nedimler, Şairler, Mutribler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Kartari, A. (1986). Azeri ve Fırat Havzası Mutfak Kültürlerinin Karşılaştırmalı İncelemesi. Belleten, Türk Folkloru Yayınları, İstanbul.
- Caferoğlu, Ahmet. Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Saklanan İki Şaman Tanrısı (türk). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 5, Sayı 1–4. 1956.
- Магомедханов М.М. Дагестанцы: Этноязыковые и социокультурные аспекты самосознания. Москва: ООО "ДИНЭМ", 2008. – 272 с.
- Togan, Zeki Velidi. Ümumi türk tarihine giriş (cilt I). İstanbul: Enderun Kitabevi. 1981. səh. 538.
- Willem Floor, Hasan Javadi. The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran // Iranian Studies. Vol. 46. Issue 4. — 2013.
Əlavə oxu
- Alan, S. (2023). AZERBAYCAN TÜRKÇESİ DEYİMLERİNDE SAYGI VE SAYGINLIK ELDE ETME (ESKİ TÜRKÇE PARALELİNDE) . Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi , 13 (1) , 24–54 . DOI: 10.55179/dusbed.1104042
- Büyükokutan Töret, A. (2017). AZERBAYCAN TÜRKLERİ ATASÖZLERİNİN SOSYAL KONTROL MEKANİZMASINI SAĞLAMA İŞLEVİ . Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 10 (1) , 197–208 . DOI: 10.17218/hititsosbil.293023
- Ganiyeva, F. (2021). AZERBAYCAN’IN GELENEKSEL KÜLTÜRÜNDE ETNİK BİR İŞARET OLARAK MİSAFIRPERVERLİK. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(35), 956-967. https://doi.org/10.12981/mahder.933966
- Yakar, Ü. (2018). 1920–1930 Yıllarında Azerbaycan’ın Milli ve Manevi Değerlerine Karşı Sovyet Rusya Tarafından Yürütülen Asimilasyon Siyaseti . Vakanüvis — Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi , 3 (1) , 306–325 . DOI: 10.24186/vakanuvis.415885
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan milli menevi deyerleri ve ya Azerbaycan mentaliteti Azerbaycan muhitinde ve medeniyyetinde vacib hesab edilen davranis normalari edeb aile deyerleri inanclar eneneler ve s ni ehate eden anlayis Kohne Baki kucesiTarixiXIII esr monqol isgali ve ondan sonraki dovrlerde Elxanilerin hem Iran Azerbaycani hem muasir Azerbaycanin uzerinde hakimiyyet qurmasi burada yayilmis samanciliq adetlerinin guclenmesine getirib cixarmisdir Samanizm adetleri Islamin tesiri ile deyisikliklere meruz qalmis zerersiz ve vacib olmayan yerlerde ozunu qorumusdur Qedim adet enene qaydalari Azerbaycan medeni sahesinde usaq folklor ve oyunlarinda genis xalq tebeqelerinin merasim ve inanclarinda yasamaga davam etmisdir Meselen azerbaycanlilarin cume axsami olulerin ruhuna hormeten yediyi asin qedim samanizm qalintisi olduguna subhe yoxdur Bir Azerbaycan nagilinda sahzadeler nisanlilarini secmek ucun qizlara alma atmasi adeti XVII esrde Azerbaycanda yasayan monqollarda movcud olmusdur Elxani hokmdari Hulaku xanin veziri Nesireddin Tusi monqol ve serq turklerinin adet medeniyyet ve enenelerine tamamile vaqif olmus onun oglu da tamamile turklesmisdir Eslen yehudi olan vezir Fezlullah Resideddin de turk adet ve enenelerini menimsemisdir Fezlullah Resideddinin ogullari Qiyaseddin ve Celaleddin turkler terefinden fezilet ve exlaqlari Elxani qanun ve nizamlarini bildiklerini gore medh edilib sevilmisdir Islam inceseneti uzre turkiyeli mutexessis Birgul Acikyildiz hesab edir ki ermeni qebiristanliqlarinda meselen Culfada tapilan ermeni yazilari ve tipik ermeni ornamentleri olan qoc formali qebir daslari etraf medeniyyetlerin kurd ve Azerbaycan adet enenelerinin tesiri altinda yaranib Acikyildizin fikrince zoomorf qebir daslari daha cox duzbucaqli xackarlari ile taninan ermeni qebiristanliqlari ucun xarakterik deyil Tarixen Cenubi Dagistanin ehalisi Azerbaycanin medeni ve davranis normalarina yonlenib Azerbaycan linqvistik ve medeni muhiti ile ehatelenib Tatlarin medeniyyeti esrler boyunca Azerbaycan ve diger medeniyyetlerin qarismasi neticesinde Iran ve turk elementleri ve adet enenelerine malik qarisiq medeniyyet olmusdur Qacar dovleti sahzadeleri Tebrizde azerbaycanlilarin ehatesinde turk dili medeniyyeti ve adetlerine daha cox baglanir taxta cixdiqdan sonra ozlerini Azerbaycan turkleri ile ehate edirdiler Bakixanovun Exlaqin terbiyelenmesi ve Nesihetler kitabi eserleri Abbasqulu aga Bakixanovun Exlaqin terbiyelenmesi solda ve Nesihetler kitabi eserleri Azerbaycan alimi Abbasqulu aga Bakixanov Exlaqin terbiyelenmesi eserinde Islam telimlerinden behs edir ve onlari Yunan felsefesi ve Qerb deyerleri ile muqayise edirdi Bu eserin Mulayimliye riayet Yaxsi islerin mukemmelliyi haqqinda Ictimai unsiyyet qaydalari haqqinda Tevazokarliq prinsipleri haqqinda Vicdani teriflemek haqqinda ve Azla kifayetlenmeyin ustunlukleri haqqinda adli fesilleri vardir Bakixanov bu eserde danismaqdan cox dinlemeyi azla kifayetlenmeyi ozunu idare etmeyi ve sinamagi vicdan ve exlaqi prinsipleri tetbiq etmekle ozunu tekmillesdirmeyin zeruretini terennum edir Bakixanovun hem Azerbaycan dilinde hem de fars dilinde nusxesi olan Nesihetler kitabi eseri genc insanlar ucun meslehetler seklinde yazilmisdir Bakixanov bu eserinde ictimai munasibetlerde intellekt ve rasional dusunceden istifadeni biliye yiyelenmeyi durustluk edalet ve mulayimliyi vurgulayirdi Kitab ne dil ne tarix ne de medeni eneneleri paylasmayan bir gucun fethi Rusiyanin Azerbaycani nezarete goturmesi qarsisinda ictimai deyerlerin yeniden tesdiqini teskil edir Nesihetler kitabi nda dini vezifeleri ve exlaqi davranisin muxtelif baxislari verilmisdir tenbellikden uzaq qalmaq vezifelerin icra edilmesi basqalarinin ve ya ozunun sehvlerinin ortaya cixarilmamasi edaletli davranis dostlarla yaxsi davranis ozuneinam var dovletin duzgun xerclenmesi qanun hakimiyyet ve boyuklere tabe olmaq ve s Nesihetler kitabi nin mesajinin turk fikrindeki kokleri dovr baximindan ruslarin siyasi guc olaraq hakimiyyetinden evvele hetta turklerin Islami qebul etmesinden evvele gedib cixir Bakixanovun eserdeki mesaji erken turk enenesini hem turk Islam enenesi hem de Islamdan evvelki turk enenesi bilerek ve ya bilmeyerek dasiyir hem de sufizmden qaynaqlanir Eser mesaj baximindan Qaraxanlilar dovrune aid Qutadqu bilik eseri ile bir cox oxsarliq dasiyir Nesihetler kitabi ndaki movzular Qutadqu bilik de en vacib rolu oynayir Bu iki eser arasinda oxsarliqlar sahzadeler ucun guzgu tipinde yazilmis diger eserlerde Qabusname Siyasetname Nesihet el Muluk tapilmamisdir EtnopsixologiyaAzerbaycanlilar tebietce her sey ile maraqlanan hazircavab cesur azadliq seven sozlerini tutan insanlardir Bir qayda olaraq onlar tevazokar abirli olurlar muhakimelerinin ve cixardiqlari neticelerin sureti ile ferqlenirler Azerbaycanlilar kifayet qeder emosional davranirlar Onlara ve ya qohumlarina qarsi hormetsizlik demek olar ki hemise onlarin seref ve leyaqetine qesd kimi qebul edilir bu onlarda naraziliq hissi ve ya keskin reaksiyaya sebeb ola biler Munaqise zamani azerbaycanlilar emosional cehetden temkinsiz ve tez eseblesen olsalar da meselen cecenler ve ya osetinlerle kimi ehtiyatsiz davranmirlar Huseynqulu Sarabski azerbaycanlilarin ozunemexsus xarakterik xususiyyetlerinden bunlari qeyd edir sexavetlilik qonaqperverlik sen olmaq operativlik cesaret musiqi ve reqse sevgi qonsularin derdine sefqetle yanasmaq qeriblere gosterilen hormet derdli sexslere komek bayramlarda ve cetinlikde bir birlerine komek olmaq qarsiliqli sevgi Kecmis dovrde aileCarliq dovru Azerbaycan ailesi Cemenzeminliler Carliq dovru Azerbaycan seher ailesi Asurbeyovlar Tarixen Azerbaycanda boyuk ailelerin bir yerde yasadigi teserrufatlar mocvud olmusdur Bele ailelerde aile bascisinin olumunden sonra varidatin bolunmesi bas vermir aile bir yerde yasamaga davam edirdi Aile bascisi agsaqqal ve ya boyuk ata adlanirdi Ata olumunden sonra onun evez edecek ogulu bacariqlarina gore secirdi Aile bascisi aile daxili meseleleri yasli nesille cox vaxt yasli qadinlar ile meslehetleserek hell edirdi Azerbaycanda kicik aileler ise sade 2 nesil ve murekkeb olmaqla iki hisseye bolunurdu XX esrin evvellerine qeder azerbaycanlilar arasinda patriarxal aile qurulusu xarakterik idi Ailenin bascisi arvadin cehizi istisna olmaqla ailenin butun dasinar ve dasinmaz emlakinin sahibi idi Aile bascisinin imkani olmayanda mulk seriete uygun bolunurdu Meselen oglan ovladi qiz ovladina catan mulkun iki qatini alirdi Aile bascisinin dul arvadi butun mulkun sekkizde birini ve sexsi esyalarini alirdi Inqilabdan evvel Azerbaycanda agsaqqallar kend heyatinda ve ayri ayri ailelerin heyatinda meslehetci ve vasiteci kimi onemli rol oynayirdi Genclerin ve usaqlarin hemcinin qadinlarin agbircekler istisna olmaqla bu ve ya diger meselenin muzakiresinde istirak etmek huququ yox idi Aile munasibetlerinde kicik hemise boyuye tabe olurdu Hal hazirda da yaslilara hormet azerbaycanlilarin ailevi ve ictimai heyatinin bir elementidir Inqiliabdan evvel Azerbaycan ailesinde kisinin rolu qadininkindan daha ustun idi Qiz ata evinde oz anasina ve ya nenesine tabe idi Gelin ise evdeki yasca daha boyuk ev sahibesine qayinana ve ya boyuk qayinin arvadi tabe idi Teze evlenende erin ailesinin evinde yasayanda gelin ailedeki kisilerden cekinmeli ailenin yasli uzvlerinin oturdugu otaga daxil olmamali idi Ucadan danismaq ve ya gulmek edebsizlik sayilirdi Kend ailelerindeki qadinlar teserrufat islerinde istirak etdikleri ucun vacib meselelerin hellinde onlarla meslehetlesilir kisilerle teserrufatda bir yerde isledikleri ucun seher qadinlarina nisbeten daha cox serbestlik verilirdi Usaqlara baxmaq tamamile ananin mesuliyyetinde idi Ailede oglan usaginin yeri qizinkindan ferqli idi 6 7 yasina catan oglan usaginin terbiyesi ile baba ata ve boyuk qardas mesgul olurdu Usaqlarin dini terbiyesi de eyni yasdan baslayirdi Sovet dovrunde Azerbaycan ailesinde boyuk deyisiklikler bas verdi Yeni heyat seraiti aile heyatinda deyisikliklere sebeb oldu Patriarxal qaliqlar demek olar ki tamamile yox edildi Qadinlar kend teserrufatinda senayede insaatda medeniyyet idarelerinde ve basqa yerlerde kisilerler bereber isleyirdiler Usaqlarin terbiyesi de bu dovrde deyisdi Oglan ve qiz usaqlari eyni sertlerle yetisdirilirdi Usaqlarin terbiyesinde aile ile beraber usaq bagcalari mektebler ve internatlar vasitesile cemiyyet de istirak edirdi Poliqamiya ve sige Orta esrler Azerbaycan sifahi xalq edebiyyatinda sevgiye esaslanan monoqam tekarvadli nikahlar teblig edilirdi Koroglunun ovladi olmayanda ikinci arvad almaq yerine Eyvazi ovladliga goturmesi bunun bir numunesidir Azerbaycan mehebbet dastanlari arasinda yalniz dordunde poliqamiyaya coxarvadliliq rast gelinir Bu dastanlar Sah Ismayil Emrah Letif sah ve Valeh Zernigar dir Bu eserlerde qehremanlar oz sevgililerine qovusmazdan evvel basqa qizlara soz verirler Azerbaycanda tarixen coxarvadliligin yayilmasi Islam dininde dord arvada icaze verilmesi ile baglidir Ancaq esasen Azerbaycanda ikiarvadliliq yayilmisdir Dindar ve imkanli sexslerden basqa orta seviyyeli ve yoxsul aileler arasinda ikiarvadliligin yayilmasi birinci evlilikde ovladin olmamasi ve ya qiz ovladinin olmasi ile bagli idi Ikinci arvad gelin gelenden sonra evde iki qadin arasinda davalar bas verir bezi hallarda birinci qadin bosandigi ucun evlilik yeniden tekarvadliliga cevrilirdi Kecmisde coxarvadliliq hemcinin levirat adeti ile bagli idi Kisi qardasi vefat etdikden sonra onun arvadi ile evlenir ve usaqlarina sahib cixirdi Adet buna yol verdiyi ucun insanlar bu hallara pis baxmirdi Etnoqraf Qiyaseddin Qeybullayev bu meselenin hem de varli ailelerde varidatin bolunmesinin qarsisini almaq meqsedi gudduyunu qeyd etmisdir Sige nikahlari ise kisinin bir qadinla mueyyen bir vaxt ucun birlikde yasamasi ucun baglanirdi Kisi sigeden dogulmus usagi kenar yerde saxlayir bele usaq tehqiredici adlarla adlandirilirdi Azerbaycanin mutereqqi sair ve yazicilari bele nikaha qarsi cixmisdir Innabi reng bize mexsusdur E Ezimzade Qiz dunyaya gelib E Ezimzade Kohne arvad ve teze arvad E EzimzadeEdebSaray edebi Osmanli veziri Candarli Eli Pasa klassik Islam saray yasayis edebini azerbaycanli iranli burokratlarinin komeyi ile tetbiq ederek Osmanlinin dovlet idaresinde ve saray heyatinda islahatlar etmisdi Sefevi imperiyasinda saray merasimi selahiyyetlilerin ve rutbelilerin munasibetlerinin aciq sekilde numayis olundugu butun nov resmi normativlesdirilmis qarsiliqli elaqeler Azerbaycan turk dilinde aparilirdi Qizilbaslarin muharibe suari turk dilinde Qurbani oldugum ey menim menevi rehberim ve sahibim idi Sah I Abbas italya seyyahi Pietro della Valleni Azerbaycan dilinde xos geldi sefa geldi sozleri ile qarsilamisdir Bu ifade qonaqlari qarsilamaq ucun Azerbaycan turkleri terefinden hele de genis istifade edilir Sefevi dovlet kitabcasinin muellifi Mirze Neqi Nasiri munsi el memalikin xarakteristikalarini tesvir ederken turk dili bilgisini vurgulayir Sufre edebi Azerbaycan ailesi Abbas Huseyn Sufrede qadinlar ve usaqlarin kisilerden ayri oturmasi adeti movcuddur Sufrede oturma sirasi iyerarxiyani teyin eden xususiyyetdir Qocalar ve hormet sahibi sexslere ortaya en yaxsi yere oturar Daha cox yayilmis adete gore kisiler yemek yedikden sonra qadinlar ucun ayrica sufre acilar Bu sufreye cavan qiz ve gelinler xidmet eder Kisi sufresine xidmet eden oglanlar ucun ayrica sufre acilar Normal bir sufrede riayet edilmesi vacib olan qaydalar vardir Bunlardan en vacibi insanlarin sufrede oturacagi yerin belli olmasidir Butun aile bir yerde oturanda ise ailenin boyuyu basda oturar Aile boyuyu sufreye oturmadan balacalar oturmaz O yemeye baslamadan da yemezler Su kiciyin sufre boyuyun atalar sozu Azerbaycan sufresinde tam olaraq icra edilir Sufrede yemek yeyerken danisilmaz Yemek sakitce yeyiler boyukler masadan qalxmadan qalxmazlar ve masadan qalxarken sukur ediler Sufreye bismillahsiz oturub sukursuz qalxanlar ugursuz hesab ediler Cox sufrelerde azerbaycanlilar adam sayina gore qab qoyarlar Ancaq Anadoluya yerlesmis bir qisim azerbaycanlilar rahat olsun deye ve ya iqtisadi cetinliklere gore bu qaydani poza bilerler Azerbaycanlilarin yemekleri eyni qabdan bir nece sexsin yemesi ucun uygun deyildir Ziyafet sufrelerinde yemeklerin bir qismi evvelceden sufreye qoyular Isti yemekler sira ile geler Bele sufreler yemekden cox sohbet meqsedile acilir Buna gore de yemeyin teqdimati ve sufre edebi ferqlidir Sufreye eyni seviyyede insanlar oturar yasi cox boyuk ve kicik olanlar oturmaz Insanlar daha rahat hereket ederler Ancaq sufre qonaqlari ev sahibinden sonra ayaga qalxib nitq deyerler Nitq heyat sertleri movzusunda umumi bir qiymetlendirme ve ya sufrede oturanlarin yaxsi xususiyyetleri dostluqlari ile bagli ola biler Nitqin unvanlandigi sexs de nitqe cavab verer Insanlar ziyafet sufrelerindeki hal ve hereketleri ile qiymetlendirilir ve cemiyyetde hormet gorur Etiket qaydalari Azerbaycanlilarin salamlasmasi regiondaki diger olkeler kimi istiqanli ve dostcasinadir Kisiler elle yanaqdan operek salamlasir Qadinlar qucaqlasaraq ve sol yanaqdan operek salamlasir Azerbaycan qadinlari oz aralarinda elle salamlasmir ancaq tanimadiqlari adamlarla bele salamlasa bilerler Kisiler qadinlarla salamlasarken qadinlarin evvel el uzatmasini gozlemelidirler elle salamlasanda ise zerif olmalidirlar Salamlasandan sonra sexsin ailesi saglamligi ve isleri baresinde sorusulur Eger sexsler eyni yasdadirsa yalniz adlari ile bir birine muraciet ede bilerler Eger yaxinliq yoxdursa muraciet ederken adi ile birlikde bey ve ya xanim sozleri istifade edilir Gencler qocalara yaxinlasib salamlasmalidir Azerbaycanlilar ad gunleri toy ve yubileyler zamani bir birine hediyye verir Azerbaycan medeniyyetinde hediyyenin qiymetinden daha cox onu fikirlesmek daha vacib hesab edilir Hediyyeni qebul etmezden evvel en azi iki defe imtina etmek adeti var Hediyye alinarken hediyyenin cox boyuk oldugu ve hediyye verenin cox eziyyet cekdiyi qeyd edilir Azerbaycanlinin evine qonaq gelerken ev sahibesine gul ve ya tort getirmek lazimdir Qonaqperverliye balaca hediyye ile cavab vermek nezaket qaydasi hesab edilir Tek sayda guller alinmali yasda ise cut reqem istifade olunmalidir Hediyye alinanda acilmamalidir Azerbaycan yemek etikasi kifayet qeder resmidir Yer gosterilene qeder ayaq uste dayanilir Yemek zamani dirsekler stola qoyulmur eller stolun uzerinde saxlanilir Ev sahibesi yemeyi getirir evvel qocalara sonra qonaqlara ve usaqlara yemek verilir Yemek zamani bir sey uzatmaq ucun sag el istifade edilir Qonaq gelerken ayaqqabilari cixartmaq teklif edilerse sepik geyinmek lazimdir Vaxtinda gelmek cox vacib deyil Mueyyen olunmus vaxtdan 30 deqiqe erzinde gelmek meqbul hesab edilir Adet eneneEnenevi Azerbaycan yurdu cadiri Merasimler Muxtelif merasimler lirik negmeler inam ve sinamalar ve s bu kimi janr ve edebi formalar vasitesile icra edilir Merasimler movsum Gunesi cagirma ayini saya suceddim ve s ve meiset adqoyma duz ayini yug ve s merasimleri olmaq uzere iki hisseye bolunur Kocerilik Azerbaycanlilar arasinda tarixen ve qismen muasir dovrde koceri terekeme ve ya yarimkoceri elat heyat terzi keciren icmalarin medeniyyeti ve adet eneneleridir Azerbaycanda elatlarin istifade etdiyi muveqqeti yasayis meskenlerine oba senlik sigirxana yataq bine yurd duserge qislaq dekke denge yaylaq ve s daxil idi Yaylaq vaxti istifade edilen evler alaciq coma deye muxuru qarakece dunnuklu ev kolux magardeye ve s dir Koceriler devecilik qoyunculuq toxuculuq kimi peselerle mesgul olublar Turkecare Azerbaycanlilarin inanclarina ve adet enenelerine gore xesteliklerin mualicesidir Vergili turkecarecilerin seneti vergi kimi aldiqlarina inanilir onlarin peseleri ustad sagird yolu ile oyredilmir Bunlara hanixciliq ebecilik mamacaliq siniqciliq copculuk ve s aiddir Ziyaretgahlar Azerbaycanlilar terefinden ziyaret edilen pir ocaq ve s muqeddes yerler daxildir Bu yerler esasen ayri ayri muqeddes sexslerin adlari das agac su bulaq qebir ve s ile elaqelendirilir Bele yerlerle bagli adetlere misal olaraq daglara qanli qurban verilmesi olulerin yuksek yerde defn edilmesi sudan uc das goturme adeti misal gosterile biler InanclarEsas meqale Azerbaycan mifologiyasiNovruz bayramina hesr edilmis poct markasiYaradilis inanclari Azerbaycanlilarin mifik inanclarina gore dunyanin yaradilmasi ve ilk insanlarin ecdadlarin meskunlasmalarini tesvir edir alemin yatdigi vaxt Gunesin ovladlari uguzlar ve s Qedim bir Azerbaycan efsanesine gore goyle birlikde yoxdan var edilen yerin ardinca heyvanlar bitkiler ve insanlar yaradilmisdir Insanlar qisa muddet erzinde coxalib yere sigmadiqlari ucun bir birleri ile mubarize etmeye baslamisdilar Bundan sonra baslangicda bir olan goy ve yer bir birinden ayrilmisdir Teqvim inanclari Azerbaycanlilarda ilin muxtelif vaxtlarinin adlandirilmasi ile bagli yayilmis inanclardir qarayaz quyruqdogdu Kicik Cille ve s Xalq arasinda yayilmis inama gore teze ilin neceliyi yaxsimi pismi olacagi mehz adlandirildigi heyvanin xasiyyeti elameti ile baglidir Meselen il ilan ustunde tehvil olanda deyirler ki havalar isti quraqliq kececek munasibetler normal olmayacaq Dovsan ilinde mehsul bol olur ejdaha timsah ilinde coxlu yagis yagir donuz ilinde havalar sert kecir ve s Ovculuq inanclari Azerbaycanlilarin mifik inanclarina ve adet enenelerine gore ovculuqla bagli inanclar ov zamani icra edilen rituallardir Azerbaycan ovculuq inanclarina gore ovcular hem fiziki hem exlaqi baximdan temiz olmali ova cixan adam haram yememeli yalan danismamali ve pislik etmemelidir Azerbaycan inanclarina gore ovcu ovun qelbini ozu yemelidir Buna sebeb ovun suretini ve gucunu elde etmek ola biler Ovlanan heyvanin basi ve derisi onu ovlayan ovcuya veriler Zengezur folkloruna aid bir seirde ov etinin satilmamasi qaydasi qeyd edilir Diger qaydalar ov etinin icki ile icilmemesi ovdan qayidarken rastlasilan hamiya ovdan pay verilmesi ovcu sayilan ov quslarina gulle atilmamasidir Sehr Fovqeltebii quvvelerin gucu ile dunyaya tebiet hadiselerine ruhlara adamlarin ehval ruhiyyesine saglamligina tesir etmeyin yolunun tapilmasi efsun cadu sehr tilsim fal ve dualarin toplusu seklindedir Kohne dovrun azerbaycanlilari qorxunu goturmekden otru bezi kendlerde indi de icra olunur cefte suyu icirdirdiler Keci piyini bedenine surtmekle xestenin sagalacagina umid besleyirdiler Ser islerin bas tutmasi ucun ise qurd yagindan ve ilan qabigindan istifade edirdiler Kolu tikanli agaclarin budaqlarini ve uzerlik bitkisini evlerin astanasindan asirdilar ki pis nezerleri iceri buraxmasin SimvolizmRengler Nisanli qizin qirmizi saliAg Azerbaycan nagillarinda yaxsi heyvanlar hemise ag rengde olur Buna misal nagillardaki ag quslar ve ilanlardir Agin xosbextlik remzi olmasi bir nagilin ag gunler ifadesi ile bitmesinden belli olur Agin ser quvveleri temsil etmesi sadece ag divlerde musahide edilir Ag rengin yas paltari rengi olaraq istifade edilmesi adeti tarixen Azerbaycanda meselen Naxcivanda olmusdur Yasdan cixdiqdan sonra ag paltar geyilmezmis Ag reng matem rengi hesab edildiyine gore bezi Azerbaycan rayonlarinda yatan usagin ustune ag ortuk ortmezler Qafqazda yasayan qumuq ve qaracayli kimi turk xalqlarinda da agin yas rengi kimi roluna rast gelinir Azerbaycan dilinde ag yalan ag bohtan uzumu ag eledin ifadeleri vardir Goy Turk xalqlarinda o cumleden Azerbaycan turklerinde goy reng senlik sevinc sad xeberin remzidir Buna sebeb goy rengin adini Tanri mekani Goyden almasi ile baglidir Qara Azerbaycan nagillarinda sahlarin yasinda seher sakinlerinin geydiyi rengdir Bezi nagillarda yas oldugunu bildirmek ucun seherin yuxarisindan qara bayraq asilir Azerbaycan mesellerinde de ugursuzluq qara rengle elaqelendirilir Qara xeber tez yayilar Qara rengli heyvanlar da ser quvveleri temsil edir Istisna qara atdir Cunki koceri turklerde at vacib heyvan olub Qara at ya qehremani xilas edir ya da ona cetin tapsiriqda komek edir Qirmizi Qirmizi reng saglamliqla elaqelendirilir Rengin taninma tanitma xususiyyeti vardir Nisanlilar taninmaq ucun qirmizi paltar geyinerdi Oglan evinden qiza qirmizi don gelerdi qiz da oglan ucun qirmizi koynek tikerdi Qiz evlenende qirmizi duvaq orterdi Qizili ve gumusu Bu rengler hem birlikde hem ayri ayri istifade edilir Qizili ve ya gumusu sac qehremanin gozelliyini bildirir Buna numune olaraq Uc baci nagilinda saclari yari qizili yari gumusu olan qiz oglan ekizinin dogulmasidir Bu reng kombinasiyasi sarayin pillekenlerin ve fevvarenin gozelliyini bildirmek ucun de istifade edilir Sari Reng xestelik quraqliq qitliq xebislik bedlik ile elaqelendirilir Yasil Bu reng tebietin ve heyatin simvoludur Azerbaycan nagilinda yasil muncuq yemekle hamile qalinmasi yasil renginin mehsuldarliq balaverme ile elaqesini gosterir Azerbaycan folklorunda yasil rengin menasini basa dusmek ucun turk kocerilerinin yasadigi erazilerin tebietinde yasil ve sari tezadini basa dusmek lazimdir Saylar Uc Cetin dogum zamani qadinin basi ustunde das ve ya basqa esyalar 3 defe bir birine vurulur Usagin qirxi cixanda cimizdirilende Azerbaycan duz ayini xususi ayin mahnisi oxunulur ve usagin basindan 3 defe su axidilir Azerbaycan nagil ve dastanlarinda evlecek qiz ve oglanlar bir birine 3 sual verir ve bir birini 3 defe sinayirlar Gelin ata evinden yola salinarken basina 3 defe duz dolandirilir ve gelin ocagin basina 3 defe firlanir Defnden sonra 3 gun boyunca merhumun yaxinlarinin evi ziyaret edilir ve onun ucu olumun 3 cu gununde qeyd edilen huzr merasimi verilir Yeddi Meiset merasimlerinde 7 sayina muraciet ozunu evlenen qiz ucun 7 ogul istenilmesinde gosterir Ovladi olmayan qadin 7 qebirden torpaq goturub su qatir ve bu suda cimir Xestelenen usaga 7 qapinin cefte suyu dadizdirilir ve 7 heyetden 7 copun tustusu usagin burnuna tutulur Olenin yeddisi olumun 7 ci gununde qeyd edilen huzr merasimi kecirilir On uc On uc nehsdir duser dusmezi olar deyilmesi onu gosterir ki bu say bezen insanlara ugur bezen ugursuzluq getirir IstinadlarCaferoglu 1956 seh 66 67 Carevich i lyagushka Folklor Azerbajdzhana i prilegayushih stran 1 Baku Izd vo AzGNII Azerbajdzhanskij gosudarstvennyj nauchno issledovatelskij in t Otd nie yazyka literatury i iskusstva pod red A V Bagriya 1930 30 33 2022 07 31 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 17 Chelebi E Opisanie kreposti Sheki O zhizni plemeni it til Kniga puteshestviya Izvlecheniya iz sochineniya tureckogo puteshestvennika HVII veka Vyp 3 Zemli Zakavkazya i sopredelnyh oblastej Maloj Azii i Irana Moskva Nauka 1983 159 2023 04 18 tarixinde Istifade tarixi 2023 06 17 Togan 1981 seh 282 Birgul Acikyildiz The Yezidis The History of a Community Culture and Religion New York I B Tauris amp Co Ltd 2014 S 191 ISBN 9781784532161 Magomedkhan Magomedkhanov Building of the Tower of Babel Ethnolinguistic Processes in Dagestan Russian Academy of Sciences Dagestan Science Centre Magomedhanov 2008 seh 37 Minahan James B Tat Ethnic Groups of North East and Central Asia An Encyclopedia ABC CLIO 2014 P 261 ISBN 9781610690188 Prof Dr Namiq Musali Kacarlar doneminde turk kimligi ve turkcenin konumu meseleleri uzerine tur Amasya Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2018 C 2 S 131 171 ISSN 2602 2567 Javadi Hasan BAKIKHANOV ABBAS KULI AGA in Encyclopaedia Iranica Online c Trustees of Columbia University in the City of New York Consulted online on 18 March 2023 NASIHATLAR OF ABBAS KULU AGHA BAKIKHANLI Audrey L ALTSTADT Central Asian Monuments Edited by H B Paksoy CARRIE Books Vlib iue it 2019 05 04 tarixinde Istifade tarixi 2018 12 02 Etnopsihologicheskij slovar M MPSI V G Krysko 1999 angl Istoriya Azerbajdzhana Baku Izd vo AN Azerbajdzhanskoj SSR 1960 T 2 S 274 Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 354 355 Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 360 I M Dzhafarzade R I Babaeva M I Atakishieva Narody Azerbajdzhanskoj Sovetskoj Socialisticheskoj Respubliki Azerbajdzhancy Semya i semejnyj byt Pod redakciej B A Gardanova A N Gulieva S T Eremyana L I Lavrova G A Nersesova G S Chitaya Narody Kavkaza Etnograficheskie ocherki Izdatelstvo Akademii nauk SSSR 1962 T 2 S 131 142 Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 364 Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 367 369 Qiyaseddin Qeybullayev Azerbaycanlilarda aile ve nikah Baki 1995 seh 429 Inalcik 2011 seh 121 Stollberg Rilinger Barbara Court ceremonial in Encyclopedia of Early Modern History Online Editors of the English edition Graeme Dunphy Andrew Gow Original German Edition Enzyklopadie der Neuzeit Im Auftrag des Kulturwissenschaftlichen Instituts Essen und in Verbindung mit den Fachherausgebern herausgegeben von Friedrich Jaeger Copyright c J B Metzlersche Verlagsbuchhandlung und Carl Ernst Poeschel Verlag GmbH 2005 2012 Consulted online on 30 June 2023 lt https referenceworks brillonline com entries encyclopedia of early modern history online court ceremonial COM 020904 2023 06 30 at the Wayback Machine gt Floor Javadi 2013 seh 5 Floor Javadi 2013 seh 7 Language and Translation at the Safavid Court 2024 04 23 at the Wayback Machine Hilal 8 April 2022 https doi org 10 30687 978 88 6969 592 6 001 page 10 Floor Javadi 2013 seh 10 Kartari 1986 seh 339 340 Kartari 1986 seh 341 Exploring The Cultural Tapestry Of Azerbaijan globalvisacorp com June 30 2017 2024 02 03 tarixinde Istifade tarixi 2024 02 01 Qalib Sayilov MERASIM FOLKLORUNUN JANR SPESIFIKASI AMEA Folklor Institutu Azerbaycan Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 23 26 Azerbaycan etnoqrafiyasi II cild 2007 seh 76 78 Azerbaycan etnoqrafiyasi I cild 2007 seh 277 278 Azerbaycan etnoqrafiyasi I cild 2007 seh 228 229 Azerbaycan etnoqrafiyasi I cild 2007 seh 446 NUBAR HEKIMOVA AZERBAYCAN FOLKLORUNDA XALQ TEBABETI ILE BAGLI INANCLAR SISTEMI az AZERBAYCAN MILLI ELMLER AKADEMIYASI FOLKLOR INSTITUTU 2017 TURK ISLAM MEDENIYYETI ILE BAGLI INAM YERLERI PIRLER Naxcivan seheri materiallari esasinda Asef ORUCOV Turklerde Dag Kultu Inanci Ve Altay Tiva Ve Sor Destanlarinda Dag Seniha Sonmez Balikesir 2008 IRAN TURKLUGUNDE GELENEKSEL TURK INANCLARININ ETKI VE IZLERI Impact and Traces of Traditional Turkish Beliefs Among Iranian Turks Yrd Doc Dr Mousa RAHIMI TURK KULTURLU HALKLARDA AHIR CERSEMBE NIN MITOLOJIK MUHTEVASI Yasar Kalafat Turk Mitolojisinin Ana Hatlari Yasar Coruhlu 2002 237 sehife Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 421 Celilova 2019 seh 62 Leman Vaqif qizi Suleymanova Seki folklor muhiti Baki 2012 248 seh seh 97 98 Celilova 2019 seh 77 Celilova 2019 seh 65 Qafarli Ramazan AZERBAYCAN TURKLERININ MIFOLOGIYASI ADPU 2010 Agirel 2009 seh 95 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 354 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 361 Agirel 2009 seh 92 93 Agirel 2009 seh 96 97 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 356 357 Agirel 2009 seh 99 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 359 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 365 367 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 370 371 Azerbaycan etnoqrafiyasi III cild 2007 seh 375EdebiyyatAvcilik Inanc Ve Rituellerine Bakis Aynur Celilova Sosyal Arastirmalar ve Davranis Bilimleri Dergisi 2019 Cilt 5 Sayi 8 s 62 86 Agirel S 2009 Colour Symbolism in Turkish and Azeri Folk Literature Folklore 120 1 92 101 http www jstor org stable 40646493 2022 11 04 at the Wayback Machine Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde I cild Baki Serq Qerb 2007 544 seh Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde II cild Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Baki Serq Qerb 2007 ISBN ISBN 5 17 033764 7 Azerbaycan etnoqrafiyasi Uc cildde III cild 2007 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Arxeologiya ve Etnoqrafiya Institutu Baki Serq Qerb Halil Inalcik 2011 Has Bagcede ʿAys u Tarab Nedimler Sairler Mutribler Istanbul Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Kartari A 1986 Azeri ve Firat Havzasi Mutfak Kulturlerinin Karsilastirmali Incelemesi Belleten Turk Folkloru Yayinlari Istanbul Caferoglu Ahmet Azerbaycan ve Anadolu Folklorunda Saklanan Iki Saman Tanrisi turk Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi Cilt 5 Sayi 1 4 1956 Magomedhanov M M Dagestancy Etnoyazykovye i sociokulturnye aspekty samosoznaniya Moskva OOO DINEM 2008 272 s Togan Zeki Velidi Umumi turk tarihine giris cilt I Istanbul Enderun Kitabevi 1981 seh 538 Willem Floor Hasan Javadi The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran Iranian Studies Vol 46 Issue 4 2013 Elave oxuAlan S 2023 AZERBAYCAN TURKCESI DEYIMLERINDE SAYGI VE SAYGINLIK ELDE ETME ESKI TURKCE PARALELINDE Duzce Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13 1 24 54 DOI 10 55179 dusbed 1104042 Buyukokutan Toret A 2017 AZERBAYCAN TURKLERI ATASOZLERININ SOSYAL KONTROL MEKANIZMASINI SAGLAMA ISLEVI Hitit Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi 10 1 197 208 DOI 10 17218 hititsosbil 293023 Ganiyeva F 2021 AZERBAYCAN IN GELENEKSEL KULTURUNDE ETNIK BIR ISARET OLARAK MISAFIRPERVERLIK Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 14 35 956 967 https doi org 10 12981 mahder 933966 Yakar U 2018 1920 1930 Yillarinda Azerbaycan in Milli ve Manevi Degerlerine Karsi Sovyet Rusya Tarafindan Yurutulen Asimilasyon Siyaseti Vakanuvis Uluslararasi Tarih Arastirmalari Dergisi 3 1 306 325 DOI 10 24186 vakanuvis 415885