Azərbaycan dastanları az əbcəd آذربایجان داستان لاری Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının tərkib hissəsi Kitabi Dədə Qor

Azərbaycan dastanları (az-əbcəd. آذربایجان داستان‌لاری‎) — Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının tərkib hissəsi.

"Kitabi Dədə Qorqud" dastanının mənşəyi Mərkəzi Asiya olsa da, oğuzların sıx məskunlaşdığı Azərbaycan ərazisində formalaşıb. Buradakı hekayə və mahnılar XIII əsrin başlanğıcından gec olmamaqla formalaşmış, XV əsrdən gec olmamaqla yazıya alınmış olmalı idi. Dastanın günümüzə azərbaycan dilindəki Drezden əlyazması və XVI əsr türkcəsinə yaxın Vatikan əlyazması gəlib çatıb. Dastan oğuzların işğal edilmiş Qafqaz torpaqlarında "kafirlərlə" mübarizəsində bəhs edir.Oğuz xanla bağlı "Tarix-i Oğuz" dastanının isə Nizami Gəncəvinin "İsgəndərnamə"si ilə bənzər süjet xətlərinə malik olması bu dastanın da Azərbaycanda yaradılmasını sübut edir. Həm "Kitabi-Dədə Qorqud", həm də "Oğuznamə" dastanı müxtəlif Azərbaycan miflərinin mənşəyidir.

Səfəvi dövründə Azərbaycan xalq dastanları — "Şah İsmayıl", "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib", "Koroğlu" dastanları yaradılmışdır. Yerli dialektlər və klassik dil arasında körpü rolunu oynayan bu dastanlar zamanla Osmanlı, özbək və fars ədəbiyyatlarına nüfuz edir, hətta azərbaycan xalqı ilə əlaqələr nəticəsində "Aşıq Qərib" dastanı erməni və gürcülərə keçir. Bu lirik və epik romansların türk ədəbiyyatının Osmanlı və Çağatay qolları ilə müqayisədə Azərbaycan ədəbiyyatının xarakterik bir xüsusiyyəti hesab edilə bilər. XVIII əsr ədəbiyyatının ən önəmli ədəbi abidəsi anonim müəllifin "Şəhriyar və Sənubər" xalq dastanı əsasında yazdığı "Şəhriyar" dastanıdır. Digər məşhur Azərbaycan dastanları "Abbas və Gülgəz", "Abdulla və Cahan", "Şikari", Firdovsinin "Şahnamə"sinə əsaslanan "Rüstəm və Söhrab"dır.

Siyahı

Abbas və Gülgəz
Abbas-Dahadürüs
Abdulla və Cahan
Adıgözəl
Ayğır Həsən
Alıxan-Pəri
Aslan-İbrahim (Zülal şah)
Aşıq Alının Türkiyə səfəri
Aşıq Qərib
Aşıq Hüseyn Bozalqanlının Tiflis səfəri
Aşıq Saleh
Becan oğlu Məhəmməd
Bəhram şah
Bikəs
Valeh-Zərniyar
Valeh-Taleh
Vanlı Kuçek
Bilici Əmirxan
Qandal Nağı
Qara Məlik
Qasım
Qasım bəy
Qaçaq Kərəm
Qaçaq Tanrıverdi
Qul Mahmud
Mahmud-Nigar
Quluxan
Qurbani-Pəri
Qurbani-Gülsənəm
Dilaram xanım
Dilsuz-Xəzəngül
Dilqəm
Əli Rafi
Əmrah
Əsli və Kərəm
Əsmər Diləfrüz
Yetim Aydın
Yetim Hüseyn
Yetim Seydi
Kamal
Kamandar Məmməd
Keşişoğlu
Kürdoğlu Alı
Kürdoğlu-Sənubər
Kəlbi
Kərkərli Məmməd
Gül-Sənubər
Gürcü qızı

Leyli-Məcnun
Lətif şah
Maral
Mars-Ulduz
Mahmud Səadət
Mahmud Əsmər
Məsim-Diləfrüz
Məhəmməd bəzirgan
Məhəmməd-Güləndam
Məhəmməd-Səlminaz
Muğum şah
Nakam Məhəmməd
Nəcəf-Pərzad
Nizami-Afaq
Novruz
Ordubadlı Kərim
Pəri xanım Gürcüstani
Rövşən-Gülşən
Saili
Saleh
Səlim şah
Sam Şahzadəsi
Səyyad-Sədət
Seyid-Pəri
Seyfəlmülük
Tahir-Zöhrə
Teyhur
Təhmiraz
Fərhad-Şirin
Xəstə Qasım
Heydər bəy
Həsən-Ayna
Hicran-İnsan
Həsən-Səlvi
Həsən Tarlaçı
Cəlali Kürdoğlu
Şah Abbas-Zöhrə
Şah İsmayıl-Gülzar
Şah Səməd-Şəmsi
Şair Kazım
Şəmkirli Hüseyn-Reyhan xanım
Şahzadə Bəhrəm
Şahzadə Əbülfəz
Şahzadə İbrahim
Şəhri-Mehri

İstinadlar

Мелетинский Е. М. Огузский эпос "Китаб-и дэдэм Коркут" // История всемирной литературы: В 8 томах / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1985. — Т. III. — С. 588–590.
Michael E. Meeker. The Dede Korkut Ethic (англ.) // International Journal of Middle East Studies. — 1992. — August (vol. 24, no. 3). — P. 395–417.
Китаби Деде Горгуд = Китаби-Дəдə Горгуд / Составители, транскрипция, упрощённый вариант и предисловие Фархада Зейналова и Самета Ализаде. — Б.: Язычы, 1988. — 265 с. — . (азерб.)
Короглы Х. Китаби деде Коркуд // Большая советская энциклопедия. — М., 1973. — Т. XII. — С. 203.
Китаби-Дәдә Горгуд (азерб.) // Азербайджанская советская энциклопедия / Под ред. Дж. Кулиева. — Б.: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1981. — C. V. — S. 408.
İlker Evrım Bınbaş. "OḠUZ KHAN NARRATIVES". Encyclopædia Iranica. April 15, 2010. 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-09.
Qafarlı, Ramazan, AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN MİFOLOGİYASI, ADPU, 2010
Даронян С. К. "Ашик-Кериб" Лермонтова и армянские записи сказания. — "Вестник общественных наук АН Армянской ССР", 1974. — № 4. — С. 79–92.
Sakina Berengian. Azeri and Persian literary works in twentieth century Iranian Azerbaijan. — Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1988. — С. 20. — 238 с. — .

Orijinal mətn (ing.)

It was also during the Safavid period that the famous Azeri folk romances — Shah Esmail, Asli-Karam, Ashiq Gharib, Koroghli, which are all considered bridges between local dialects and the classical language — were created and in time penetrated into Ottoman, Uzbek, and Persian literatures. The fact that some of these lyrical and epic romances are in prose may be regarded as another distinctive feature of Azeri compared to Ottoman and Chaghatay literatures.
АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА, ФЭБ 2006-10-09 at the Wayback Machine "Русская литература и фольклор".

Əlavə oxu

Reichl, Karl, "Oral Epics, Azeri", in: Encyclopedia of Turkic Languages and Linguistics Online, General Editor: Lars Johanson. Consulted online on 19 October 2023
Turmuş, M. (2010). Battal Gazi Ve Azerbaycan Kahramanlık Destanları . Motif Akademi Halkbilimi Dergisi , 3 (6) , 65–73 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/36318/410685

Həmçinin bax

[1] Мелетинский Е. М. Огузский эпос "Китаб-и дэдэм Коркут" // История всемирной литературы: В 8 томах / АН СССР; Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1985. — Т. III. — С. 588–590.

[2] Michael E. Meeker. The Dede Korkut Ethic (англ.) // International Journal of Middle East Studies. — 1992. — August (vol. 24, no. 3). — P. 395–417.

[3] Китаби Деде Горгуд = Китаби-Дəдə Горгуд / Составители, транскрипция, упрощённый вариант и предисловие Фархада Зейналова и Самета Ализаде. — Б.: Язычы, 1988. — 265 с. — . (азерб.)

[4] Короглы Х. Китаби деде Коркуд // Большая советская энциклопедия. — М., 1973. — Т. XII. — С. 203.

[5] Китаби-Дәдә Горгуд (азерб.) // Азербайджанская советская энциклопедия / Под ред. Дж. Кулиева. — Б.: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1981. — C. V. — S. 408.

[6] İlker Evrım Bınbaş. "OḠUZ KHAN NARRATIVES". Encyclopædia Iranica. April 15, 2010. 2022-07-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-12-09.

[mif1-7] Qafarlı, Ramazan, AZƏRBAYCAN TÜRKLƏRİNİN MİFOLOGİYASI, ADPU, 2010

[8] Даронян С. К. "Ашик-Кериб" Лермонтова и армянские записи сказания. — "Вестник общественных наук АН Армянской ССР", 1974. — № 4. — С. 79–92.

[9] Sakina Berengian. Azeri and Persian literary works in twentieth century Iranian Azerbaijan. — Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1988. — С. 20. — 238 с. — .

Orijinal mətn (ing.)

It was also during the Safavid period that the famous Azeri folk romances — Shah Esmail, Asli-Karam, Ashiq Gharib, Koroghli, which are all considered bridges between local dialects and the classical language — were created and in time penetrated into Ottoman, Uzbek, and Persian literatures. The fact that some of these lyrical and epic romances are in prose may be regarded as another distinctive feature of Azeri compared to Ottoman and Chaghatay literatures.

[xy-10] АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ ЛИТЕРАТУРА, ФЭБ 2006-10-09 at the Wayback Machine "Русская литература и фольклор".