Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşıq Qərib (erm. Աշուղ Ղարիբ; gürc. აშიკ ქერიბი; krımtat. Yolcu Ğarip; türk. Aşık Garip; türkm. Şasenem-Garyp) — Cənubi Qafqaz, Orta Asiya və Yaxın Şərqdə geniş yayılan xalq nağılı. Həmçinin bu əsər aşıqlar tərəfindən ifa olunan lirikdastanı sayılır, bundan başqa o, əsasında məşhur folklor süjeti ("ər arvadının toyunda iştirak edir") olan epos janrına aid olunur.
| Aşıq Qərib | |
|---|---|
 "Aşıq Qəribin qayıdışı" illüstrasiyası. Tuş. 1939 | |
| Janr | nağıl, dastan, epos |
| Müəllif | xalq |
| Yazılma ili | XII əsr |
| Nəşr ili | 1846 ((Lermontovun versiyası)) 1880 ((Türk versiyası)) 1892 ((azərbaycan versiyası)) 1896 ((digər versiyalar)) 1945 ((türkmən versiyası)) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dastan oğuz-türk mənşəlidir. 1837-ci ildə Mixail Lermontov nağılın Azərbaycan versiyasını ilk dəfə yazdıqdan və yazı 1846-cı ildə dərc olunduqdan sonra, əsər rusdilli mühitdə geniş şöhrət qazandı. Bundan başqa erməni, gürcü, türk, türkmən və s. versiyalar da mövcuddur. Gürcülər və ermənilərin arasında Aşiq Qərib barədə rəvayət azərbaycan xalqı ilə ünsiyyət nəticəsində yayılmışdır. Əsərdə pul, sərvət, nəcibliyə qarşı poeziya və musiqidən ibarət incəsənət qüvvəsi müqavimət göstərir. Dastanın süjeti əsasında üç opera və balet yazılıb, film çəkilib.
"Aşıq Qərib" dastanının tarixçəsi
"Aşıq Qərib" dastanı aşıqlar tərəfindən zaman-zaman yeni-yeni variantlarda söylənən məhəbbət dastanlarından biridir. Dastan barədə yazılı məlumatlar XIX əsrin 20-ci illərinə təsadüf edir. Mənbələrdə göstərilir ki, 1813-cü ildə Qarabağın Gülüstan kəndində İran-Rusiya müharibəsinin yekunlarına dair "Gülüstan" müqaviləsinin bağlandığı vaxt bir ziyafət təşkil edilir. Azərbaycanın ikiyə bölünməsinə yol açan hadisəyə həsr edilmiş həmin məclisdə "Qəriblə Şahsənəmin hekayəti" dastanı səslənib. Bundan 12 il sonra dastan rus mətbuatına yol tapıb. "Gülüstan" müqaviləsinin imzalanma mərasimində iştirak edən A. Lazarev adlı hərbi müşavir 1825-ci ildə rus ədəbi məcmuələrinin birində yazı ilə çıxış edir. Həmin məqalədə o, Gülüstanda imzalanan sazişə həsr olunan və İran diplomatları tərəfindən təşkil edilən məclisdə Nüsrəddin adlı bir sənətkarın sazda "Qəriblə Şahsənəmin hekayəti" adlı bir rəvayət oxuduğunu və bütün məclisdəkiləri heyran etdiyini yazır. Sonra əlavə edir ki, "kaş çarizmin Qafqaza islaha göndərdiyi rus yaradıcılarından biri imperiyanı sarsıtmağa çağıran ideyalardan əl çəkib, belə təsirli rəvayətləri qələmə alıb bizlərin ruhunu oxşayaydı".
Bu məqalə Qafqazda sürgün həyatı yaşayan rus şairi Mixail Lermontovun diqqətini cəlb edir. O, "Aşıq Qərib" dastanını söyləyən aşıqlardan biri ilə tanış olur. Hekayəni dinləyir və dastanın süjeti əsasında eyniadlı məşhur poemasını qələmə alır. Bu faktı poema ilə aşıq söyləmələri arasındakı süjet yaxınlığı, mövzu və məzmun oxşarlığı da təsdiqləyir. Beləliklə, "Qəriblə Şahsənəmin hekayəti" rus şairi Mixail Lermontov tərəfindən yazıya köçürülür.
Dastanın süjetinin başqa bir versiyası sonrakı illərdə Azərbaycan aşıqlarından M. Mahmudbəyov tərəfindən yazıya alınır və o, 1882-ci ildə "Qafqaz əraziləri və xalqlarının təsviri üçün materiallar toplusu"nda dərc edilir. Daha sonra 1916-cı ildən etibarən "Orucov qardaşları mətbəəsi"ndə dastan Azərbaycan və türk dillərində bir neçə dəfə nəşr edilir. Həmin nəşrlərdən öz məzmun dolğunluğu və sənətkarlıq baxımından Gəncə versiyası daha çox dinlənilib qəbul edilir. Dastan Azərbaycanda və Anadoluda geniş şöhrət tapır və yayılır. Təsadüfi deyil ki, həmin versiya əsasında Anadolu aşıqları da öz "Aşıq Qərib"lərini yaradırlar.
Dastanın Azərbaycanda on, Anadoluda yeddi versiyası mövcuddur. Dastan haqqında akademik H. Araslı, professorlardan M. Təhmasib, P. Əfəndiyev, A. Nəbiyev və başqalarının tədqiqatları var. Akademik H. Araslı və filologiya üzrə fəlsəfə doktoru S. Yaqubovanın qeydlərinə görə, Aşıq Qərib tarixi şəxsiyyət olub. XVI əsrdə yaşayıb-yaradıb və Təbriz aşıq məktəbinin görkəmli sənətçilərindən biri imiş.
Dastan tarix yönündən də vacibliyini qoruyur. "Aşıq Qərib" milli dastan yaradıcılığının ən erkən süjetlərini əhatə etdiyi kimi, Azərbaycan xalqının erkən orta əsr məişət həyatını, adət-ənənələrini və cəmiyyətdaxili ziddiyyətlərini geniş şəkildə özündə ehtiva edir. Onun hər hansı başqa bir xalqa məxsus olduğunu iddia etmək, saxtalaşdırıb özünküləşdirmək heç cür mümkün deyil. "Aşıq Qərib" dastanının süjeti Azərbaycan aşıq yaradıcılığında yeni məhəbbət dastanı kimi "buta" arxasınca getmə ənənəsi üzərində qurulub. Bu ənənə daha çox İslam görüşləri ilə bağlıdır. Yəni aşiq və məşuqun yuxuda bir-birinə buta edilməsi, biri-birindən xəbərsiz olaraq ilahi varlıq tərəfindən bəxş edilən nikah bağlantısı, ilahi vergisi ilə bağlıdır. Azərbaycan dastan yaradıcılığında bu tipli süjetlərdə aşiq və məşuqlar bir çox çətinliklərlə üzləşsələr də, sonda bir-birinə qovuşa bilirlər. Eyni zamanda bu tipli süjetlərdə butalanan qəhrəmanlara dara düşərkən kömək edən Xızır, Həzrət, Cəbrayıl və s. İslam anlamı ilə bağlı fövqəlbəşər qüvvələr olub. Məlumdur ki, "Aşıq Qərib" dastanında tacir Məhəmmədin oğlu Rəsul yuxuda ikən tiflisli Xoca Sənanın qızı Şahsənəm ona buta verilir. Rəsul öz butasının arxasınca getməli olur. Gəlib Tiflisə çatanda bir qarıya rast olur. Qarı vəziyyətdən hali olur və deyir ki, sən qal burada, mən gedim Şahsənəmi muştuluqlayım. Elə buradaca qarı Rəsulu "Qərib" deyə çağırır və Rəsula bu ad xoş gəlir. O, bu adı özünə götürür. Hadisələr açılır, Şahsənəm Aşıq Qəribin gəlişindən xəbər tutur və onunla görüşür. Ancaq Qərib Şahsənəmin əmisi oğlu Şahvələdə nişanlı olduğunu bilir. Bu xəbər onu sarsıdır. Şahsənəm əmisi oğluna xəbər göndərir ki, məni yeddi il gözləsin. Aşıq Qərib Şahsənəmə qovuşmaq üçün bütün əzablara dözür. Dastanda Qəribin kəşməkəşli həyatının çox gərgin bir mərhələsi təsvir olunur. Bu, çətinlik və ağır güzərandan çıxma, buta arxasınca getmə, böyük çətinliklərə qalib gəlib toy gününə qovuşma, yeni həyata qədəm qoyma ilə əlamətdardır. Dastanın əvvəlində butasına qovuşacağına nagüman olan Rəsul (Qərib) dastanın sonunda artıq muradına yetişən haqq aşığı kimi diqqəti çəkir.
"Aşıq Qərib" Azərbaycan opera sənətində də özünə yer tapıb. Dastanın motivləri əsasında Zülfüqar Hacıbəyov "Aşıq Qərib", C. Cabbarlının yazdığı libretto əsasında görkəmli rus bəstəkarı Reynqold Qliyer "Şahsənəm" operasını yazıb.
Nağılın versiyaları
"Aşıq Qərib" Şərqdə kifayət qədər yayılmış dastandır. O, poetik ifadənin yüksək səviyyədə ustalıqla açıqlanması ilə, qəhrəmanların nəcib simaları ilə, güclü və ilahi sevgini əks etdirməklə dinləyicinin diqqətini xüsusilə özünə cəlb edir. Cəlbedici süjetlərlə və nəsr mətninə əlavə edilmiş incə lirizm ilə dolu olan şeir-mahnıların sayəsində bu dastan aşıqların ifaçılıq repertuarında sevimli əsərlər kimi özünə məxsus yer tutur. Məhz elə bu xalq özanları-aşıqları vasitəsilə o, yayılaraq populyar folklor abidələrindən birinə çevrilmişdir. Bu dastanın versiyalarına Orta Asiya folklorunda: türkmən, özbək, qaraqalpaq, eləcə də Qafqaz şifahi xalq ədəbiyyatında: Azərbaycan, gürcü, erməni dili, kalmık və kabarda arasında rast gəlinir. Dastan eləcə də Türkiyə və Bolqarıstanın türk əhalisi arasında da yayılmışdır. Tədqiqatçıların diqqəti hər şeydən öncə, Azərbaycan versiyası üzərində dayanmışdır. Lakin bu dastanın türk versiyaları mürəkkəb süjetli geniş əsərlərdir, hər bir epizodun müstəqil hadisə kimi inkişaf etdiyi fərqli mətni əhatə edir.
Geniş süjet gərgahı bütün Orta Asiya versiyasını xarakterizə edir. Baş qəhrəmanların roman sərgüzəştlərinə paralel olaraq digər roman epizodları da tapılır ki, bu da əksər hallarda əsas süjet xəttinin yüklənməsinə səbəb olur. Bütün versiyalarda dini elementlərə bolluca rast gəlinir.
M. Y. Lermontovun versiyası
 |  | |||||||||
"Aşıq Qərib" nağılına çəkilmiş illüstrasiyalar | ||||||||||
Lermontov "Aşıq Qərib"i 1837-ci ildə Tiflis yaxınlığında hərbi hissədə olarkən yazmışdır. Əsər Lermontovun ölümündən sonra, 1846-cı ildə "Dünən və bu gün" (rus. "Вчера и сегодня") ədəbi almanaxında dərc olunmuşdur. Nağılda mənbə barəsində nə məlumat var, nə də Lermontovu bu folklor abidəsi ilə tanış edən şəxsin kimliyi açıqlanır. "Aşıq Qərib"in başlığından sonra "türk nağılı" (rus. "Турецкая сказка") şərhi verilmişdir. Bu məqam, açıqca süjetin türk mənşəli olmasını göstərirdi və uzun müddət tədqiqatçılar arasında şübhə doğurmurdu. Lakin Lermontovun arxivi ilə tanışlıqdan sonra "Aşıq Qərib"in əlyazmasında onun türk mənşəli olması barəsində nə bir başlığın, nə də bir qeydin olması aşkar olunmadı. Müəyyən edildi ki, başlığı, eləcə də qeydi mətndə mövcud Şərq gerçəkliklərinə və türk ifadələrinə uyğun olaraq mətnin tərtibi və türk kimi hesab edilməsi jurnalın redaktoru Soloquba məxsusudur. Belə bir məqam müəyyən maraq döğurmuş və tədqiqatçıların diqqətini bu əsərin yaranma mənbəyinin axtarılmasına yönəltmişdir.
Oxşarlıqların müəyyən edilməsi nəticəsində 1864-cü ildə Lermontov nağılının Atajukin tərəfindən kabarda dilinə tərcümə olunandan sonra, şübhəsiz, yaradılması mümkün olan, kabarda şifahi xalq ədəbiyyatına təsir göstərən və eyni süjetlər ilə bənzəri olan variantlarının əmələ gəldiyi kabarda versiyası da istisna olundu.
Azərbaycan versiyası
Azərbaycan anonim romantik dastan-ı "Aşıq-Qərib" 16–17-ci əsrdə yaranıb. Bu dastan 17-ci əsrdə tamamlanmışdır. Son zamanlar tədqiqatçılar Aşıq Qərib dastanına çox diqqət ayırırdılar. Lermontovun "Aşıq Qərib" dastanında mötərizələrdə mənasını izah edən Azərbaycan sözləri: Господин (ağa/ага), Мать (Ana/Ана), Юноша (oğlan/оглан) балалайка (saz/саз) və sair sözlər Azərbaycan tədqiqatçısı Mikayıl Rəfili diqqət yetirdi. Həmçinin İrakli Andronikov qeyd edir ki, azərbaycanca "Aşıq" "aşiq", məcazi mənada: "müğənni", "şair", "Qərib", "səyyah", "kasıb" tərcümə olunur. Türkoloq M. S. Mixaylov "Mixail Yuryeviç lermontovun "Tatar dili" ilə məşğuliyyəti haqqında" məqaləsində belə nəticəyə gəlir ki, "Aşıq-Qərib" nağılında rast gəlinən bütün şərq sözləri "Yalnız Azərbaycan dilinə yönləndirilə bilər". Həmçinin "гёрурсюз" sözünün forması yalnız Azərbaycan dilinin dialektlərində müşahidə olunur. Nağılda Qərb gerçəklikləri və Azərbaycan sözləri ("ana", "Rəşid", "salamməleykim", "görərsiniz") feil forması yalnız Azərbaycan dialektini xarakterizə edir. Bu günə kimi Azərbaycan dilində mövcud variantdan heç biri süjet olaraq Lermontovun nağılına uyğun gəlmir. Lermontovun "Aşıq Qərib"inin mətni yalnız gürcü variantları ilə olan oxşarlıqları əks etdirir. Vaxtilə İ. Andronikov, və S. Yaqubova bu halı qeyd etmişdir. Doğrudan da, Ş. Rustaveli adına Gürcü Ədəbiyyatı İnstitutunun folklor arxivində və Batumi Elmi-Təhqiqat Folklor Fondunda mühafizə olunan bir neçə gürcü variantı məhz elə dastanın Lermontovun nağılında verilən hissəsini əhatə edir və onda Şahsənəmə vurulana kimi aşığın həyatı əks olunduğundan bütün Azərbaycan mətni üçün xarakterik və vacib olan geniş giriş buraxılmışdır.
Eyni zamanda gürcü variantları qismən Mahmudbəyov tərəfindən 1892-ci illə yazılmış Azərbaycan mətninə uyğun gəlir. Gürcü variantlarının qeyri-gürcülüyünün əmələ gəlməsi aydındır. Bütün hər şey bu əsərləri aşıqlardan eşidən müsəlman gürcüləri tərəfindən yazılmışdır. Bu gürcü nağılçıları əsərin nəsr hissəsini gürcü dilində oxucuya çatdırıblar, aralarında olan şeir parçalarını-mahnıları isə tərcümə etməmişlər. Ərazi fərqlərinə baxmayaraq, Mesxetidə yazıldığı kimi, Acarıstanda aşkar olunmuş mətnlər süjet olaraq bir-birlərindən az fərqlənir və göründüyü kimi, bir ümumi mənbədən təşəkkül tapmışdır.
Lermontovun nağılına uyğun olaraq, eləcə də gürcü variantlarında olduğu kimi əhvalat Tiflisdə baş verir. Hər iki qəhrəman Aşıq Qərib də qəhrəman qadın Şahsənəm (Lermontovda Mahul-Mehri) Tiflis sakinləridir. Lermontovun mətni dastan variantlarının oxşar süjet ardıcıllığına riayət edir.
- Sevgililər tərəfindən əhdi-peyman bağlanması. Belə ki, yeddi il ayrılıqdan sonra Qərib geri qayıdır. Əks təqdirdə Şahsənəmə (Mahul-Mehriyə) başqasına ərə getmək hüququ verilir.
- Qəribin anasının narahatlığı və ağlamaqdan gözlərinin kor olması.
- Şahsənəm (Maqul- Mehri) tərəfindən vaxt ötdükdən sorpa Qəribi axtarması.
- Uzaq ölkədən Qəribin möcüzə yaradan atlının yardımı ilə qayıtması.
- Qəribin Şahsənəmin (Mahul-Mehrinin) toy günü gəlməsi və onun toyuna aşıq kimi getməsi.
- Oğlunun qayıtmasından sonra Qəribin anasının müalicə olunması.
- Sevgililərin bir-birinə qovuşmasıi və xoşbəxt sonluq.
Kabarda variantı
Bu variantı kabarda variantı kimi, Lermontovun nağılının təsiri ilə işlənməsini düşünməyimiz olmazdımı, bu halda süjet və epizotik oxşarlıqlar qanuna uyğun olardı və odur ki, Lermontovun nağılının mənbəyini aramaq məsələsi də həll olunardı. Lakin bu heç də belə deyildir. Süjet eyniliyinə və epizod oxşarlığına baxmayaraq gürcü variantında qəhrəmanların adları fərqlidir. Gürcü mətnində qadının adı Şahsənəmdirsə, Lermontovda Mahul-Mehridir. Bu baxımdan S. Yaqubovanın fikirləri də maraqlıdır ki, Mahul–Mehri Mahu –Mehridən yaranmış ola bilər ki, bu da ən gözəl, ən yaraşıqlı mənasını verir və elə bu təşbehlə də o adlandırılmışdır. Bu halda Şahsənəmin Mahu-Mehri təşbehi olmalı idi. Süjetin şifahi nəqli prosesində, güman edildiyinə görə, Mahu-Mehri təşbehi itmiş və yalnız qəhrəman qadının həqiqi adı Şahsənəm qalmışdır. Göründüyü kimi, Lermontov bu təşbehə diqqət yetirmiş və qəhrəman qadının adı kimi istifadə etmişdir.
Aşıq Qəribin bizim əlimizdə Lermontovun mətni ilə daha çox oxşarlıqların aşkarlandığı digər variantlar da vardır. Bu, Şuaxevi rayonunun Papoşvilebi kəndində 90 yaşlı Esma Putkaradzedən yazıya alınan, Batumi Elmi Təhqiqat İnstitutunun Folklor Arxivində mühafizə olunan mətndir.
Axalsixe (Aslan Bliadzenin) mətnindən fərqli olaraq acar variantında türk şeir-mahnılarına rast gəlinmir ki, bununla da dastanın janr xüsusiyyəti pozulmuşdur. Bu mətn öz kompoziyiası ilə Lermontovun əsəri kimi nağılı təşkil edir. Şübhəsiz, acar mətni lap başdan dastan formasında ola bilərdi, lakin türk şeir-mahnılar nağılçı tərəfindən vaxt keçdikcə unudulmuş və dastan nağıl şəklinə düşmüşdür. Acar variantında Lermontovun nağılının bənzəri olan çox epizodlara rast gəlinir.
Mətnə uyğun olaraq Tiflisə gələn: "Aşıq Qərib ata mindi, yalmanına yataraq atı bərk çapdı "düzə" (düzənliyə) çıxdı, At çatladı. Nə edə bilərdi, orda oturub ağladı. Ona bir atlı yaxınlaşıb dedi:
Ey yolçu, niyə ağlayırsan?
— Atım öldü və ona görə də ağlayıram (Şahsənəm ərə gedir və at da öldü, ağlamazmı?!) Atlı ona dedi ki, mən gedəcəyəm, sən də arxamca gəl. Heybəsini götürdü və yəhərin qaşından asdı. Necə gedirsən, Nə etsin, çata bilmirdi. Geridə qaldı. Atlı onu gözləyib dedi:
— Hara gedirsən?
— Qarsa gedirəm, dedi. (Hara getdiyini demədi, xətir etdi) Otur mənim tərkimə, dedi. O da oturdu və atlı dedi ki, gözlərini yum, yumdu, açanda gördü ki, artıq Qarsdadır. Atdan düşmək istəyəndə atlı dedi ki, hara gedirsən?
Çəkindi, lakin dedi ki, Ərzuruma gedirəm dedi. Ata mindi, gözlərini yumdu, bir "soluxa" (göz qırpımında) atdan düşdü, çonqurunu və heybəsini götürdü. Atlı ona dedi ki, hara kimi gedirsən?
— Tiflisə getməliyəm,- dedi. Yenə ata mindi. Gözlərini yümdü, asan kimi gördü ki, Tiflisdədir".
Acar variantı
Acar variantına uyğun olaraq "Aşıq Qərib atdan düşəndə atlı dedi ki, atın ayağı altından bir ovuc torpaq götür cibinə tök. Sənin "anan" kordur. Bunu onun gözünə çəkən kimi sağalacaqdır. O, torpağı götürüb qalxanda atlı və at yox oldular. Anladı ki, ona kömək edən Həzrət Əli imiş".
Acar mətninə uyğun olaraq "Şahsənəmi zorla Xurşid bəyə verirlər. Qırx gündür ki, "düyün" edilir. Şahsənəm ona getmir. Bir əlində "ağı" tutmuş, o biri əlində isə xəncər. Belə ki, onu çox narahat etsələr ya ağını içəcək, ya da xəncərlə özünü öldürəcəkdir".
Aşıq Qərib tərəfindən anasının müalicə olunması epizodunda da dəqiq oxşarlıq vardır. Acar mətnində: "Sən Aşıq Qərib deyilsən,- dedilər,- o, belə tez gəlməzdi.
O da dedi ki, Həzrət Əli mənə kömək etdi, onun atı ilə gəldim. Uçdum da gəldim. Səhər Qarsa gəldim, günorta Ərzuruma, axşamüstü isə Tiflisə. İnanmadılar. Əgər inanmırsınızsa, torpaq gətirmişəm. Bir kimsə "koru" gətirin, baxaq, görək. Onun anasını gətirdilər. Torpağı onun gözlərinə çəkdi. Qoca arvadın gözünə işıq gəldi".
Eyni epizodlardan başqa, acar variantı onunla da maraqlıdır ki, Lermontovun nağılındakı kimi, aşıq Qəribin rəqibini yayılmış Şahvələd əvəzinə Qurşum bəy (Lermontovda Xurşid bəy) kimi göstərir. Lakin, göründüyü kimi, Lermontov bu dastanın başa variantını da dinləyibmiş. Andronikovun göstərdiyi kimi, Lermontovun arxivində saxlanılan "Aşıq Qərib"in əlyazmasında şair Xurşid bəyin yanında Şahvələdi də yazmışdır, lakin silib yenidən Xurşid bəyi saxlamışdır.
Konkret olaraq Lermontova nəql edənin, onu Qafqaz folklorunun zəngin xəzinəsi ilə tanış edənin kimliyi haqqında mühakimə yürütmək çətindir. Bu barədə nə yazılı məlumat var, nə də onun müasirlərinin xatirələri. Göründüyü kimi, Lermontov bu dastanı sonra yenidən işləmək, bu mövzuda yeni əsəri yaratmaq niyyətində imiş. Onun arxivində saxlanılan bu nağılın sonradan işləməsinin izi görünmür. Göründüyü kimi, o, yalnız düzgün dəqiqliyi ilə yazılan dastanın mətnini təşkil edir, halbuki dastanı xarakterizə edən kompozisiya quruluşundan – nəsr təhkiyyəsinə paralel olaraq qəhrəmanların dialoq və hisslərinin şeir-mahnıları ilə verilməsindən məhrumdur. Lakin nağılın elə öz mətnindən müəyyən olunur ki, Lermontov Şərq folklorunun özünəməxsus xüsusiyyətlərinə malik olan bu mürəkkəb janra yaxşı bələd idi. Nağıla uyğun olaraq Aşıq Qərib üzüm bağında yuxuya getmişdi. Bu zaman Mahul-Mehri öz rəfiqələri ilə oradan keçirdi.
Məlumdur ki, burada dastanı xarakterizə edən, tərcüməsi də Lermontova çatdırılan şeir və mahnılardı.
Odur ki, nağıl mətninin bütün mövcud versiya ilə müqayisə edilməsi onun dastanın gürcü variantları ilə şübhə doğurmayan yaxınlığını təsdiq edir. Şübhə yoxdur ki, o, dastanın Gürcüstanda yayılmış və bu gün də müsəlman gürcüləri arasında təsdiq olunmuş versiyasından əmələ gəlmişdir.
Mənbə
- Azərbaycan məhəbbət dastanları. Bakı: 1979
- feb-web.ru saytı
- Azərbaycan dastanları. Beş cilddə. III cild. Bakı, "Lider nəşriyyat", 2005.
- Lermontovun "Aşıq Qərib" nağılının gürcü variantları ilə müqayisəsi
Ədəbiyyat
- S. K. Daronyan. «Ашик-Кериб» Лермонтова и армянские записи сказания (PDF). № 4. Ermənistan SSR EA-nın ictimai elmlər carçısı. 1974. 79—92.
Həmçinin bax
- Aşıq Qərib
- Aşıq Qərib (opera)
- Aşıq Qərib (film, 1988)
- Aşıq Qərib. Azərbaycan məhəbbət dastanı (film, 2014)
İstinadlar
- Azərbaycan SSR// Böyük Sovet Ensiklopediyası : [30 cildli] / baş redaktor Aleksandr Proxorov — 3-cü nəşr— M. : Sovet Ensiklopediyası, 1969–1978.
- Aşıq Qərib // Böyük Sovet Ensiklopediyası: [30 cildli] / baş redaktor Aleksandr Proxorov. — 3-cü nəşr — M. : Sovet Ensiklopediyası , 1969–1978.
- Giampiero Bellingeri. Turco-Russica: contributi turchi e orientali alla letteratura russa. Edizioni Isis. 1959. 154.
"Aşiq Qərib" azərbaycan xalq dastanının yazılması Lermontovun Azərbaycan xalqının folkloruna böyük maraq göstərməsinin nümunələrindən biridir.
Orijinal mətn (ital.)La registrazione del dastan popolare azerbaigiano Asik Kerib è uno degli esempi dell'enorme interesse di Lermontov per il folclore del popolo azerbaigiano
- . Тюркский героический эпос. Lenninqrad: Nauka. Nauka. 1974. 308.
- . М. Ю. Лермонтов и Кабардино-Балкария. Elbrus. 1979. 93–116.
- V. A. Manuylov Ашик-Кериб 2021-09-17 at the Wayback Machine // / SSRİ EA. Rus Ədəbiyyatı İnstitutu (Puşkinski Dom) ; науч.-ред. совет изд-ва "Советская энциклопедия" ; baş redaktor V. A. Manuylov ; редкол.: И. Л. Андроников … [и др.]. — M. : Sovet Ensiklopediyası, 1981. — s. 42.
- A. A. Şərif. Введение//Литературы Закавказья (раздел седьмой). . 4. redaktəsi altında. История всемирной литературы в девяти томах: Nauka. 1987. 416.
- Daronyan, 1974. səh. 82
- K. A. Qasımov. Народы Азербайджанской Советской Социалистической Республики. Азербайджанцы. Народное творчество. 2. : SSRİ Elmlər Akademiyasının Nəşriyyatı. B. A. Qardanov, A. N. Quliyev, S. T. Eremyan, L. İ. Lavrov, Q. A. Nersesov və Q. S. Çitayevin redaktəsi altında. 1962. 154.
Сюжеты, заимствованные из азербайджанского устного и музыкального фольклора, встречаются и в русском искусстве. Так, азербайджанская сказка об ашуге Гарибе нашла отражение в творчестве М. Ю. Лермонтова ("Ашик-Кериб"), а народная песня "Галанын дибиндэ бир даш олайдым" обработана Глинкой в "Персидском марше".
- . Тюркский героический эпос. Lenninqrad: Nauka. 1974. 308.
С этой "западной" версией "возвращения мужа" непосредственно связана известная азербайджанская повесть "Ашик-Кериб" (точнее, Гариб — "странник", "чужеземец"), впервые ещё в 1837 году записанная и переведённая на русский язык М. Ю. Лермонтовым от одного "учёного татарина" (вероятно, азербайджанца) в Тбилиси, с подзаголовком "Турецкая сказка".
- . Сказка «Ашик-Кериб» и её источники. 23. Известия: Серия литературы и языка. Академия наук СССР.: Наука. 1964. 423.
Почти все исследователи "Ашик-Кериба" Лермонтова после долгих и тщательных разысканий пришли к выводу, что "в основу произведения лег шемахинский вариант азербайджанской народной сказки".
- Aşıq Qərib. . 1. C. Quliyevin redaktəsi altında. Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyası. 1976. 512.
- A. Dadaşzadə. Азербайджанская литература (глава первая)//Литературы Закавказья (раздел седьмой). . 4. redaktəsi altında. Doqquz cildlik dünya ədəbiyyatı tarixi: Nauka. 1987. 418.
В XVII в. были окончательно отшлифованы такие известные дастаны, как "Шах-Исмаил", "Ашуг-Гариб", "Аббас и Гюльгаз", "Асли и Керем", "Новруз" и др.
Деньгам, богатству, знатности противостоит сила искусства — поэзия и музыка. Дастан заинтересовал М. Ю. Лермонтова, который, услышав его во время пребывания на Кавказе, создал на его основе повесть-сказку "Ашик-Кериб".
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Asiq Qerib deqiqlesdirme Asiq Qerib erm Աշուղ Ղարիբ gurc აშიკ ქერიბი krimtat Yolcu Garip turk Asik Garip turkm Sasenem Garyp Cenubi Qafqaz Orta Asiya ve Yaxin Serqde genis yayilan xalq nagili Hemcinin bu eser asiqlar terefinden ifa olunan lirikdastani sayilir bundan basqa o esasinda meshur folklor sujeti er arvadinin toyunda istirak edir olan epos janrina aid olunur Asiq Qerib Asiq Qeribin qayidisi illustrasiyasi Tus 1939Janr nagil dastan eposMuellif xalqYazilma ili XII esrNesr ili 1846 Lermontovun versiyasi 1880 Turk versiyasi 1892 azerbaycan versiyasi 1896 diger versiyalar 1945 turkmen versiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Dastan oguz turk menselidir 1837 ci ilde Mixail Lermontov nagilin Azerbaycan versiyasini ilk defe yazdiqdan ve yazi 1846 ci ilde derc olunduqdan sonra eser rusdilli muhitde genis sohret qazandi Bundan basqa ermeni gurcu turk turkmen ve s versiyalar da movcuddur Gurculer ve ermenilerin arasinda Asiq Qerib barede revayet azerbaycan xalqi ile unsiyyet neticesinde yayilmisdir Eserde pul servet necibliye qarsi poeziya ve musiqiden ibaret incesenet quvvesi muqavimet gosterir Dastanin sujeti esasinda uc opera ve balet yazilib film cekilib Asiq Qerib dastaninin tarixcesi Asiq Qerib dastani asiqlar terefinden zaman zaman yeni yeni variantlarda soylenen mehebbet dastanlarindan biridir Dastan barede yazili melumatlar XIX esrin 20 ci illerine tesaduf edir Menbelerde gosterilir ki 1813 cu ilde Qarabagin Gulustan kendinde Iran Rusiya muharibesinin yekunlarina dair Gulustan muqavilesinin baglandigi vaxt bir ziyafet teskil edilir Azerbaycanin ikiye bolunmesine yol acan hadiseye hesr edilmis hemin meclisde Qerible Sahsenemin hekayeti dastani seslenib Bundan 12 il sonra dastan rus metbuatina yol tapib Gulustan muqavilesinin imzalanma merasiminde istirak eden A Lazarev adli herbi musavir 1825 ci ilde rus edebi mecmuelerinin birinde yazi ile cixis edir Hemin meqalede o Gulustanda imzalanan sazise hesr olunan ve Iran diplomatlari terefinden teskil edilen meclisde Nusreddin adli bir senetkarin sazda Qerible Sahsenemin hekayeti adli bir revayet oxudugunu ve butun meclisdekileri heyran etdiyini yazir Sonra elave edir ki kas carizmin Qafqaza islaha gonderdiyi rus yaradicilarindan biri imperiyani sarsitmaga cagiran ideyalardan el cekib bele tesirli revayetleri qeleme alib bizlerin ruhunu oxsayaydi Bu meqale Qafqazda surgun heyati yasayan rus sairi Mixail Lermontovun diqqetini celb edir O Asiq Qerib dastanini soyleyen asiqlardan biri ile tanis olur Hekayeni dinleyir ve dastanin sujeti esasinda eyniadli meshur poemasini qeleme alir Bu fakti poema ile asiq soylemeleri arasindaki sujet yaxinligi movzu ve mezmun oxsarligi da tesdiqleyir Belelikle Qerible Sahsenemin hekayeti rus sairi Mixail Lermontov terefinden yaziya kocurulur Dastanin sujetinin basqa bir versiyasi sonraki illerde Azerbaycan asiqlarindan M Mahmudbeyov terefinden yaziya alinir ve o 1882 ci ilde Qafqaz erazileri ve xalqlarinin tesviri ucun materiallar toplusu nda derc edilir Daha sonra 1916 ci ilden etibaren Orucov qardaslari metbeesi nde dastan Azerbaycan ve turk dillerinde bir nece defe nesr edilir Hemin nesrlerden oz mezmun dolgunlugu ve senetkarliq baximindan Gence versiyasi daha cox dinlenilib qebul edilir Dastan Azerbaycanda ve Anadoluda genis sohret tapir ve yayilir Tesadufi deyil ki hemin versiya esasinda Anadolu asiqlari da oz Asiq Qerib lerini yaradirlar Dastanin Azerbaycanda on Anadoluda yeddi versiyasi movcuddur Dastan haqqinda akademik H Arasli professorlardan M Tehmasib P Efendiyev A Nebiyev ve basqalarinin tedqiqatlari var Akademik H Arasli ve filologiya uzre felsefe doktoru S Yaqubovanin qeydlerine gore Asiq Qerib tarixi sexsiyyet olub XVI esrde yasayib yaradib ve Tebriz asiq mektebinin gorkemli senetcilerinden biri imis Dastan tarix yonunden de vacibliyini qoruyur Asiq Qerib milli dastan yaradiciliginin en erken sujetlerini ehate etdiyi kimi Azerbaycan xalqinin erken orta esr meiset heyatini adet enenelerini ve cemiyyetdaxili ziddiyyetlerini genis sekilde ozunde ehtiva edir Onun her hansi basqa bir xalqa mexsus oldugunu iddia etmek saxtalasdirib ozunkulesdirmek hec cur mumkun deyil Asiq Qerib dastaninin sujeti Azerbaycan asiq yaradiciliginda yeni mehebbet dastani kimi buta arxasinca getme enenesi uzerinde qurulub Bu enene daha cox Islam gorusleri ile baglidir Yeni asiq ve mesuqun yuxuda bir birine buta edilmesi biri birinden xebersiz olaraq ilahi varliq terefinden bexs edilen nikah baglantisi ilahi vergisi ile baglidir Azerbaycan dastan yaradiciliginda bu tipli sujetlerde asiq ve mesuqlar bir cox cetinliklerle uzlesseler de sonda bir birine qovusa bilirler Eyni zamanda bu tipli sujetlerde butalanan qehremanlara dara duserken komek eden Xizir Hezret Cebrayil ve s Islam anlami ile bagli fovqelbeser quvveler olub Melumdur ki Asiq Qerib dastaninda tacir Mehemmedin oglu Resul yuxuda iken tiflisli Xoca Senanin qizi Sahsenem ona buta verilir Resul oz butasinin arxasinca getmeli olur Gelib Tiflise catanda bir qariya rast olur Qari veziyyetden hali olur ve deyir ki sen qal burada men gedim Sahsenemi mustuluqlayim Ele buradaca qari Resulu Qerib deye cagirir ve Resula bu ad xos gelir O bu adi ozune goturur Hadiseler acilir Sahsenem Asiq Qeribin gelisinden xeber tutur ve onunla gorusur Ancaq Qerib Sahsenemin emisi oglu Sahvelede nisanli oldugunu bilir Bu xeber onu sarsidir Sahsenem emisi ogluna xeber gonderir ki meni yeddi il gozlesin Asiq Qerib Sahseneme qovusmaq ucun butun ezablara dozur Dastanda Qeribin kesmekesli heyatinin cox gergin bir merhelesi tesvir olunur Bu cetinlik ve agir guzerandan cixma buta arxasinca getme boyuk cetinliklere qalib gelib toy gunune qovusma yeni heyata qedem qoyma ile elametdardir Dastanin evvelinde butasina qovusacagina naguman olan Resul Qerib dastanin sonunda artiq muradina yetisen haqq asigi kimi diqqeti cekir Asiq Qerib Azerbaycan opera senetinde de ozune yer tapib Dastanin motivleri esasinda Zulfuqar Hacibeyov Asiq Qerib C Cabbarlinin yazdigi libretto esasinda gorkemli rus bestekari Reynqold Qliyer Sahsenem operasini yazib Nagilin versiyalari Asiq Qerib Serqde kifayet qeder yayilmis dastandir O poetik ifadenin yuksek seviyyede ustaliqla aciqlanmasi ile qehremanlarin necib simalari ile guclu ve ilahi sevgini eks etdirmekle dinleyicinin diqqetini xususile ozune celb edir Celbedici sujetlerle ve nesr metnine elave edilmis ince lirizm ile dolu olan seir mahnilarin sayesinde bu dastan asiqlarin ifaciliq repertuarinda sevimli eserler kimi ozune mexsus yer tutur Mehz ele bu xalq ozanlari asiqlari vasitesile o yayilaraq populyar folklor abidelerinden birine cevrilmisdir Bu dastanin versiyalarina Orta Asiya folklorunda turkmen ozbek qaraqalpaq elece de Qafqaz sifahi xalq edebiyyatinda Azerbaycan gurcu ermeni dili kalmik ve kabarda arasinda rast gelinir Dastan elece de Turkiye ve Bolqaristanin turk ehalisi arasinda da yayilmisdir Tedqiqatcilarin diqqeti her seyden once Azerbaycan versiyasi uzerinde dayanmisdir Lakin bu dastanin turk versiyalari murekkeb sujetli genis eserlerdir her bir epizodun musteqil hadise kimi inkisaf etdiyi ferqli metni ehate edir Genis sujet gergahi butun Orta Asiya versiyasini xarakterize edir Bas qehremanlarin roman serguzestlerine paralel olaraq diger roman epizodlari da tapilir ki bu da ekser hallarda esas sujet xettinin yuklenmesine sebeb olur Butun versiyalarda dini elementlere bolluca rast gelinir M Y Lermontovun versiyasi Asiq Qerib nagilina cekilmis illustrasiyalar Lermontov Asiq Qerib i 1837 ci ilde Tiflis yaxinliginda herbi hissede olarken yazmisdir Eser Lermontovun olumunden sonra 1846 ci ilde Dunen ve bu gun rus Vchera i segodnya edebi almanaxinda derc olunmusdur Nagilda menbe baresinde ne melumat var ne de Lermontovu bu folklor abidesi ile tanis eden sexsin kimliyi aciqlanir Asiq Qerib in basligindan sonra turk nagili rus Tureckaya skazka serhi verilmisdir Bu meqam aciqca sujetin turk menseli olmasini gosterirdi ve uzun muddet tedqiqatcilar arasinda subhe dogurmurdu Lakin Lermontovun arxivi ile tanisliqdan sonra Asiq Qerib in elyazmasinda onun turk menseli olmasi baresinde ne bir basligin ne de bir qeydin olmasi askar olunmadi Mueyyen edildi ki basligi elece de qeydi metnde movcud Serq gercekliklerine ve turk ifadelerine uygun olaraq metnin tertibi ve turk kimi hesab edilmesi jurnalin redaktoru Soloquba mexsusudur Bele bir meqam mueyyen maraq dogurmus ve tedqiqatcilarin diqqetini bu eserin yaranma menbeyinin axtarilmasina yoneltmisdir Oxsarliqlarin mueyyen edilmesi neticesinde 1864 cu ilde Lermontov nagilinin Atajukin terefinden kabarda diline tercume olunandan sonra subhesiz yaradilmasi mumkun olan kabarda sifahi xalq edebiyyatina tesir gosteren ve eyni sujetler ile benzeri olan variantlarinin emele geldiyi kabarda versiyasi da istisna olundu Azerbaycan versiyasi Azerbaycan anonim romantik dastan i Asiq Qerib 16 17 ci esrde yaranib Bu dastan 17 ci esrde tamamlanmisdir Son zamanlar tedqiqatcilar Asiq Qerib dastanina cox diqqet ayirirdilar Lermontovun Asiq Qerib dastaninda moterizelerde menasini izah eden Azerbaycan sozleri Gospodin aga aga Mat Ana Ana Yunosha oglan oglan balalajka saz saz ve sair sozler Azerbaycan tedqiqatcisi Mikayil Refili diqqet yetirdi Hemcinin Irakli Andronikov qeyd edir ki azerbaycanca Asiq asiq mecazi menada mugenni sair Qerib seyyah kasib tercume olunur Turkoloq M S Mixaylov Mixail Yuryevic lermontovun Tatar dili ile mesguliyyeti haqqinda meqalesinde bele neticeye gelir ki Asiq Qerib nagilinda rast gelinen butun serq sozleri Yalniz Azerbaycan diline yonlendirile biler Hemcinin gyorursyuz sozunun formasi yalniz Azerbaycan dilinin dialektlerinde musahide olunur Nagilda Qerb gerceklikleri ve Azerbaycan sozleri ana Resid salammeleykim gorersiniz feil formasi yalniz Azerbaycan dialektini xarakterize edir Bu gune kimi Azerbaycan dilinde movcud variantdan hec biri sujet olaraq Lermontovun nagilina uygun gelmir Lermontovun Asiq Qerib inin metni yalniz gurcu variantlari ile olan oxsarliqlari eks etdirir Vaxtile I Andronikov ve S Yaqubova bu hali qeyd etmisdir Dogrudan da S Rustaveli adina Gurcu Edebiyyati Institutunun folklor arxivinde ve Batumi Elmi Tehqiqat Folklor Fondunda muhafize olunan bir nece gurcu varianti mehz ele dastanin Lermontovun nagilinda verilen hissesini ehate edir ve onda Sahseneme vurulana kimi asigin heyati eks olundugundan butun Azerbaycan metni ucun xarakterik ve vacib olan genis giris buraxilmisdir Eyni zamanda gurcu variantlari qismen Mahmudbeyov terefinden 1892 ci ille yazilmis Azerbaycan metnine uygun gelir Gurcu variantlarinin qeyri gurculuyunun emele gelmesi aydindir Butun her sey bu eserleri asiqlardan esiden muselman gurculeri terefinden yazilmisdir Bu gurcu nagilcilari eserin nesr hissesini gurcu dilinde oxucuya catdiriblar aralarinda olan seir parcalarini mahnilari ise tercume etmemisler Erazi ferqlerine baxmayaraq Mesxetide yazildigi kimi Acaristanda askar olunmus metnler sujet olaraq bir birlerinden az ferqlenir ve gorunduyu kimi bir umumi menbeden tesekkul tapmisdir Lermontovun nagilina uygun olaraq elece de gurcu variantlarinda oldugu kimi ehvalat Tiflisde bas verir Her iki qehreman Asiq Qerib de qehreman qadin Sahsenem Lermontovda Mahul Mehri Tiflis sakinleridir Lermontovun metni dastan variantlarinin oxsar sujet ardicilligina riayet edir Sevgililer terefinden ehdi peyman baglanmasi Bele ki yeddi il ayriliqdan sonra Qerib geri qayidir Eks teqdirde Sahseneme Mahul Mehriye basqasina ere getmek huququ verilir Qeribin anasinin narahatligi ve aglamaqdan gozlerinin kor olmasi Sahsenem Maqul Mehri terefinden vaxt otdukden sorpa Qeribi axtarmasi Uzaq olkeden Qeribin mocuze yaradan atlinin yardimi ile qayitmasi Qeribin Sahsenemin Mahul Mehrinin toy gunu gelmesi ve onun toyuna asiq kimi getmesi Oglunun qayitmasindan sonra Qeribin anasinin mualice olunmasi Sevgililerin bir birine qovusmasii ve xosbext sonluq Kabarda varianti Bu varianti kabarda varianti kimi Lermontovun nagilinin tesiri ile islenmesini dusunmeyimiz olmazdimi bu halda sujet ve epizotik oxsarliqlar qanuna uygun olardi ve odur ki Lermontovun nagilinin menbeyini aramaq meselesi de hell olunardi Lakin bu hec de bele deyildir Sujet eyniliyine ve epizod oxsarligina baxmayaraq gurcu variantinda qehremanlarin adlari ferqlidir Gurcu metninde qadinin adi Sahsenemdirse Lermontovda Mahul Mehridir Bu baximdan S Yaqubovanin fikirleri de maraqlidir ki Mahul Mehri Mahu Mehriden yaranmis ola biler ki bu da en gozel en yarasiqli menasini verir ve ele bu tesbehle de o adlandirilmisdir Bu halda Sahsenemin Mahu Mehri tesbehi olmali idi Sujetin sifahi neqli prosesinde guman edildiyine gore Mahu Mehri tesbehi itmis ve yalniz qehreman qadinin heqiqi adi Sahsenem qalmisdir Gorunduyu kimi Lermontov bu tesbehe diqqet yetirmis ve qehreman qadinin adi kimi istifade etmisdir Asiq Qeribin bizim elimizde Lermontovun metni ile daha cox oxsarliqlarin askarlandigi diger variantlar da vardir Bu Suaxevi rayonunun Paposvilebi kendinde 90 yasli Esma Putkaradzeden yaziya alinan Batumi Elmi Tehqiqat Institutunun Folklor Arxivinde muhafize olunan metndir Axalsixe Aslan Bliadzenin metninden ferqli olaraq acar variantinda turk seir mahnilarina rast gelinmir ki bununla da dastanin janr xususiyyeti pozulmusdur Bu metn oz kompoziyiasi ile Lermontovun eseri kimi nagili teskil edir Subhesiz acar metni lap basdan dastan formasinda ola bilerdi lakin turk seir mahnilar nagilci terefinden vaxt kecdikce unudulmus ve dastan nagil sekline dusmusdur Acar variantinda Lermontovun nagilinin benzeri olan cox epizodlara rast gelinir Metne uygun olaraq Tiflise gelen Asiq Qerib ata mindi yalmanina yataraq ati berk capdi duze duzenliye cixdi At catladi Ne ede bilerdi orda oturub agladi Ona bir atli yaxinlasib dedi Ey yolcu niye aglayirsan Atim oldu ve ona gore de aglayiram Sahsenem ere gedir ve at da oldu aglamazmi Atli ona dedi ki men gedeceyem sen de arxamca gel Heybesini goturdu ve yeherin qasindan asdi Nece gedirsen Ne etsin cata bilmirdi Geride qaldi Atli onu gozleyib dedi Hara gedirsen Qarsa gedirem dedi Hara getdiyini demedi xetir etdi Otur menim terkime dedi O da oturdu ve atli dedi ki gozlerini yum yumdu acanda gordu ki artiq Qarsdadir Atdan dusmek isteyende atli dedi ki hara gedirsen Cekindi lakin dedi ki Erzuruma gedirem dedi Ata mindi gozlerini yumdu bir soluxa goz qirpiminda atdan dusdu conqurunu ve heybesini goturdu Atli ona dedi ki hara kimi gedirsen Tiflise getmeliyem dedi Yene ata mindi Gozlerini yumdu asan kimi gordu ki Tiflisdedir Acar varianti Acar variantina uygun olaraq Asiq Qerib atdan dusende atli dedi ki atin ayagi altindan bir ovuc torpaq gotur cibine tok Senin anan kordur Bunu onun gozune ceken kimi sagalacaqdir O torpagi goturub qalxanda atli ve at yox oldular Anladi ki ona komek eden Hezret Eli imis Acar metnine uygun olaraq Sahsenemi zorla Xursid beye verirler Qirx gundur ki duyun edilir Sahsenem ona getmir Bir elinde agi tutmus o biri elinde ise xencer Bele ki onu cox narahat etseler ya agini icecek ya da xencerle ozunu oldurecekdir Asiq Qerib terefinden anasinin mualice olunmasi epizodunda da deqiq oxsarliq vardir Acar metninde Sen Asiq Qerib deyilsen dediler o bele tez gelmezdi O da dedi ki Hezret Eli mene komek etdi onun ati ile geldim Ucdum da geldim Seher Qarsa geldim gunorta Erzuruma axsamustu ise Tiflise Inanmadilar Eger inanmirsinizsa torpaq getirmisem Bir kimse koru getirin baxaq gorek Onun anasini getirdiler Torpagi onun gozlerine cekdi Qoca arvadin gozune isiq geldi Eyni epizodlardan basqa acar varianti onunla da maraqlidir ki Lermontovun nagilindaki kimi asiq Qeribin reqibini yayilmis Sahveled evezine Qursum bey Lermontovda Xursid bey kimi gosterir Lakin gorunduyu kimi Lermontov bu dastanin basa variantini da dinleyibmis Andronikovun gosterdiyi kimi Lermontovun arxivinde saxlanilan Asiq Qerib in elyazmasinda sair Xursid beyin yaninda Sahveledi de yazmisdir lakin silib yeniden Xursid beyi saxlamisdir Konkret olaraq Lermontova neql edenin onu Qafqaz folklorunun zengin xezinesi ile tanis edenin kimliyi haqqinda muhakime yurutmek cetindir Bu barede ne yazili melumat var ne de onun muasirlerinin xatireleri Gorunduyu kimi Lermontov bu dastani sonra yeniden islemek bu movzuda yeni eseri yaratmaq niyyetinde imis Onun arxivinde saxlanilan bu nagilin sonradan islemesinin izi gorunmur Gorunduyu kimi o yalniz duzgun deqiqliyi ile yazilan dastanin metnini teskil edir halbuki dastani xarakterize eden kompozisiya qurulusundan nesr tehkiyyesine paralel olaraq qehremanlarin dialoq ve hisslerinin seir mahnilari ile verilmesinden mehrumdur Lakin nagilin ele oz metninden mueyyen olunur ki Lermontov Serq folklorunun ozunemexsus xususiyyetlerine malik olan bu murekkeb janra yaxsi beled idi Nagila uygun olaraq Asiq Qerib uzum baginda yuxuya getmisdi Bu zaman Mahul Mehri oz refiqeleri ile oradan kecirdi Melumdur ki burada dastani xarakterize eden tercumesi de Lermontova catdirilan seir ve mahnilardi Odur ki nagil metninin butun movcud versiya ile muqayise edilmesi onun dastanin gurcu variantlari ile subhe dogurmayan yaxinligini tesdiq edir Subhe yoxdur ki o dastanin Gurcustanda yayilmis ve bu gun de muselman gurculeri arasinda tesdiq olunmus versiyasindan emele gelmisdir MenbeAzerbaycan mehebbet dastanlari Baki 1979 feb web ru sayti Azerbaycan dastanlari Bes cildde III cild Baki Lider nesriyyat 2005 Lermontovun Asiq Qerib nagilinin gurcu variantlari ile muqayisesiEdebiyyatS K Daronyan Ashik Kerib Lermontova i armyanskie zapisi skazaniya PDF 4 Ermenistan SSR EA nin ictimai elmler carcisi 1974 79 92 Hemcinin baxVikimenbede Asiq Qerib ile elaqeli melumatlar var Vikianbarda Asiq Qerib dastani ile elaqeli mediafayllar var Asiq Qerib Asiq Qerib opera Asiq Qerib film 1988 Asiq Qerib Azerbaycan mehebbet dastani film 2014 IstinadlarAzerbaycan SSR Boyuk Sovet Ensiklopediyasi 30 cildli bas redaktor Aleksandr Proxorov 3 cu nesr M Sovet Ensiklopediyasi 1969 1978 Asiq Qerib Boyuk Sovet Ensiklopediyasi 30 cildli bas redaktor Aleksandr Proxorov 3 cu nesr M Sovet Ensiklopediyasi 1969 1978 Giampiero Bellingeri Turco Russica contributi turchi e orientali alla letteratura russa Edizioni Isis 1959 154 Asiq Qerib azerbaycan xalq dastaninin yazilmasi Lermontovun Azerbaycan xalqinin folkloruna boyuk maraq gostermesinin numunelerinden biridir Orijinal metn ital La registrazione del dastan popolare azerbaigiano Asik Kerib e uno degli esempi dell enorme interesse di Lermontov per il folclore del popolo azerbaigiano Tyurkskij geroicheskij epos Lenninqrad Nauka Nauka 1974 308 M Yu Lermontov i Kabardino Balkariya Elbrus 1979 93 116 V A Manuylov Ashik Kerib 2021 09 17 at the Wayback Machine SSRI EA Rus Edebiyyati Institutu Puskinski Dom nauch red sovet izd va Sovetskaya enciklopediya bas redaktor V A Manuylov redkol I L Andronikov i dr M Sovet Ensiklopediyasi 1981 s 42 A A Serif Vvedenie Literatury Zakavkazya razdel sedmoj 4 redaktesi altinda Istoriya vsemirnoj literatury v devyati tomah Nauka 1987 416 Daronyan 1974 seh 82 K A Qasimov Narody Azerbajdzhanskoj Sovetskoj Socialisticheskoj Respubliki Azerbajdzhancy Narodnoe tvorchestvo 2 SSRI Elmler Akademiyasinin Nesriyyati B A Qardanov A N Quliyev S T Eremyan L I Lavrov Q A Nersesov ve Q S Citayevin redaktesi altinda 1962 154 Syuzhety zaimstvovannye iz azerbajdzhanskogo ustnogo i muzykalnogo folklora vstrechayutsya i v russkom iskusstve Tak azerbajdzhanskaya skazka ob ashuge Garibe nashla otrazhenie v tvorchestve M Yu Lermontova Ashik Kerib a narodnaya pesnya Galanyn dibinde bir dash olajdym obrabotana Glinkoj v Persidskom marshe Tyurkskij geroicheskij epos Lenninqrad Nauka 1974 308 S etoj zapadnoj versiej vozvrasheniya muzha neposredstvenno svyazana izvestnaya azerbajdzhanskaya povest Ashik Kerib tochnee Garib strannik chuzhezemec vpervye eshyo v 1837 godu zapisannaya i perevedyonnaya na russkij yazyk M Yu Lermontovym ot odnogo uchyonogo tatarina veroyatno azerbajdzhanca v Tbilisi s podzagolovkom Tureckaya skazka Skazka Ashik Kerib i eyo istochniki 23 Izvestiya Seriya literatury i yazyka Akademiya nauk SSSR Nauka 1964 423 Pochti vse issledovateli Ashik Keriba Lermontova posle dolgih i tshatelnyh razyskanij prishli k vyvodu chto v osnovu proizvedeniya leg shemahinskij variant azerbajdzhanskoj narodnoj skazki Asiq Qerib 1 C Quliyevin redaktesi altinda Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasinin bas redaksiyasi 1976 512 A Dadaszade Azerbajdzhanskaya literatura glava pervaya Literatury Zakavkazya razdel sedmoj 4 redaktesi altinda Doqquz cildlik dunya edebiyyati tarixi Nauka 1987 418 V XVII v byli okonchatelno otshlifovany takie izvestnye dastany kak Shah Ismail Ashug Garib Abbas i Gyulgaz Asli i Kerem Novruz i dr Dengam bogatstvu znatnosti protivostoit sila iskusstva poeziya i muzyka Dastan zainteresoval M Yu Lermontova kotoryj uslyshav ego vo vremya prebyvaniya na Kavkaze sozdal na ego osnove povest skazku Ashik Kerib Xarici kecidler