Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Titus Lukretius Karus (lat. Titus Lucretius Carus, m. ö. 99 – 55) — Roma epikürçülüyünün ən tanınmış təmsilçisi isə olmuşdur. "Şeylərin təbiəti haqqında" (lat. De rerum natura) adlı məşhur əsərində o bir çox fəlsəfi problemlərə toxunmuşdur, bunu edərkən Epikürün fəlsəfəsindən yararlanmışdır. Bu kitabda Lukretius ilk növbədə xalqın arasında yayılmış müxtəlif mövhumat və inanclara qarşı çıxış etmişdir. Onun fikrincə onlar insanlarda qorxu hissi yaradır. Azadlığı əldə etmək üçün isə bu qorxudan qurtarmaq gərəkdir. Bunun üçün təbiət olduğu kimi öyrənilib qavranılmalıdır. Mövhumatların əsasını isə din təşkil edir, insanları bədbəxtliklərə sürükləyir. Ona görə də, Lukretius dini tamamilə inkar edirdi.
| Lukresi | |
|---|---|
| Titus Lucretius Carus | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | e.ə. 55 |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | qanitirmə[d] |
| Vətəndaşlığı | |
| İstiqaməti | Atomistika |
| Əsas maraqları | fəlsəfə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Fəlsəfi baxışları
Lukretiusdan da öncə bəzi filosoflar (örnək üçün Kritius) hesab edirdilər ki, əslində tanrılar yoxdur. İnsanlar onları uydurmuşdurlar. Ancaq, tanrılara inanc və onlardan qorxu hissi olmasaydı, insanlar ağlasığmaz dərəcədə qətllər və digər başqa cinayətlər törədərdilər. Ona görə tanrıları uyduranlar cəmiyyətdə düzənin saxlanması üçün müsbət iş görmüşdülər.
Ancaq, Lukretius bu fikirlə razılaşmırdı. Onun fikrincə, dini inkar etməklə insanlar arasında cinayətkarlıq artmayacaq, əksinə bəzi hallarda müxtəlif dini mövhumatlar adamları cinayətin törədilməsinə sürükləyəcəkdir.
Təbiətdə hər şey özü-özlüyündən, yəni onun əzəli qanunauyğunluğundan irəli gələrək baş verir. Bütün bunların yaranmasında heç bir tanrı iradəsi yoxdur. Dünyanı da heç bir tanrı yaratmayıb və idarə etmir, çünki heç nədən nə isə yarana bilməz. Eyni zamanda, dünya yalnız insanlar üçün deyil, özü üçün mövcuddur. İnsan isə dünyanın məqsədi deyil, yalnız onun bir hissəciyidir. O da təbiətin qanunlarına tabedir və onu üstələyə bilmir.
Lukretius tanrıların var olmasını inkar etməsə də, onları yaradıcı və idarəçi funksiyalardan məhrum etmişdir. O hesab edirdi ki, tanrılar ölməzdir, ancaq təbiətin və insanların işlərinə qarışmırlar. Onlar özlərinə məxsus bir məkanda yaşayır və həzzlərlə dolu həyat sürürlər. O məkan insanlardan sonsuz qədər uzaqdadır. Bu səbəbdən tanrılara nə insanlar, nə də edilən ibadət və dualar gərək deyildir. Onlar insanlara qarşı biganədirlər. Bu səbəbdən də, Lukretiusa görə dinlərə, kahinlərə, falçılara, peyğəmbərlərə heç bir ehtiyac yoxdur.
Lukretius tanrılar və dinlərin rolunu heçə endirərək əsas dəyəri insanların düşüncəsində görürdü. Düşüncəsiz insanın ömrü qaranlıq və qorxu içində keçir. Ağıl və sağlam düşüncə isə mövhumatın qarşısını alır; insanı ölüm, xəstəlik və həyatın problemləri qarşısında qorxudan qurtarır. Yalnız sağlam düşüncənin vasitəsi ilə təbiətdə hər şeyi olduğu kimi anlamaq olar. İnsan sağlam düşüncədən başqa mühakimə etmə xüsusiyyətinə də malikdir. Çünki, dünyada bir çox şeyləri yalnız mühakimə yolu ilə izah etmək mümkündür.
Lukretiusa görə təbiətdə fövqəladəlik yoxdur. Dünyalar gözə görünməyən və duyulmayan hissəciklərin qasırğalarından yaranır. Bu hissəciklər hər şeyin "toxumlarıdır" (atomlardır). Cisimlər, ruhlar və dünyalar onlardan ibarətdir. Onlar təbii zərurətdən yaranır. Hissəciklərin hərəkətdə olması üçün boşluqlar vardır. Hissəciklər əbədidir, onlardan ibarət olan hər şey məhvə məhkumdur və keçicidir.
Ətrafımızın dərki prosesində duyğulara böyük əhəmiyyət verən Lukretius, eyni zamanda onların çərçivəli olmasını etiraf edirdi. Buna görə də o, idrakda düşüncəyə də böyük əhəmiyyət verirdi. Məsələn, kainat duyğu vasitəsi ilə deyil, düşüncənin fəaliyyəti nəticəsində anlaşıla bilər.
Ümumiyyətlə, heç nədən nə isə yaranmır. Hər şeyin əsasında toxumlar (atomlar) durur. Şeylərin məhv olması materiyanın məhv olması demək deyildir. Bu yalnız daha mürəkkəb şeyin ən sadə elementlərə bölünməsidir.
Lukretiusun fikrincə ruh da bədən kimi kiçik hissəciklərdən (atomlardan) ibarətdir və o bədəndən asılıdır. Bədənin ölümü hissəciklərin əlaqələrinin pozulması və dağılmasıdır. Bu baş verən kimi bədənlə bir yerdə ruhun hissəcikləri də dağılır və o məhv olur. Beləliklə, Epikür kimi Lukrtetsius da ruhun ölməzliyini qəbul etmirdi.
Daha sonra o, ölümlə həyatın bir-biri ilə qarşılaşmamasını iddia etmişdir. Onlar qarşılaşmır deyə ölüm həyatda olan insan üçün qorxulu deyil, çünki həyatda olan insanın ölüm haqqında təsəvvürü yoxdur. Ölümün gəlişindən sonra isə insanlar artıq bu dünyada olmur və heç nəyi duymur. Ona görə də ölümün qarşısında qorxu hissi .
Ruhun bir bədəndən başqasına köçməsi ideyasını (metempsixozu) və onun insanın doğulmasından öncə var olması inancını rədd edən Lukretius hesab edirdi ki, belə bir şey olsaydı, onda insanlar öz keçmiş həyatlarını yada salardılar. Metempsixoz ya da ruhların öncə var olmasını iddia edənlərin fikrincə ruh bədənə girərkən öz keçmiş həyatını yaddan çıxarır. Bu belədirsə, onda Lukretiusa görə bu hal ölümdən fərqlənmir. İnsanın keçmişdə həyatda olmasının mənası yoxdur. Ona görə ölən adamların ruhları ölü, dirilərin isə diri hesab edilməlidir.
Bundan başqa əgər metempsixoz real bir şey olsaydı, onda heyvanların davranışı bir-biri ilə qarışardı. Məsələn, şahin göyərçindən qorxardı. Düşüncə isə təkcə insanlarda deyil, həm də heyvanlarda olardı.
Lukretius əxlaqi fikirləri irəli sürərkən Epikür təliminin müddəalarını təkrar edir və deyirdi ki, iztirabların aradan qaldırılması, ruhi sakitlik və ataraksiya xoşbəxtliyin əsas şərtləridir.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi (PDF). 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC. 2016. s. 139-142. ISBN . 2016 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2016-08-16.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 60–61.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 29–30.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 31.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 28.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 34–35.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 35–37.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 39–43.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 97–98.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 415–420.
- Лукреций. О природе вещей 2022-07-09 at the Wayback Machine / Перевод Ф.Петровского. М.: Художественная литература, 1983, s. 410–413.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Titus Lukretius Karus lat Titus Lucretius Carus m o 99 55 Roma epikurculuyunun en taninmis temsilcisi ise olmusdur Seylerin tebieti haqqinda lat De rerum natura adli meshur eserinde o bir cox felsefi problemlere toxunmusdur bunu ederken Epikurun felsefesinden yararlanmisdir Bu kitabda Lukretius ilk novbede xalqin arasinda yayilmis muxtelif movhumat ve inanclara qarsi cixis etmisdir Onun fikrince onlar insanlarda qorxu hissi yaradir Azadligi elde etmek ucun ise bu qorxudan qurtarmaq gerekdir Bunun ucun tebiet oldugu kimi oyrenilib qavranilmalidir Movhumatlarin esasini ise din teskil edir insanlari bedbextliklere surukleyir Ona gore de Lukretius dini tamamile inkar edirdi LukresiTitus Lucretius CarusDogum tarixiDogum yeri Pompey Neapol eyaleti d Kampaniya ItaliyaVefat tarixi e e 55Vefat yeri Roma Roma respublikasiVefat sebebi qanitirme d Vetendasligi Qedim RomaIstiqameti AtomistikaEsas maraqlari felsefe Vikianbarda elaqeli mediafayllarAntik felsefeYunan felsefeoncesi dovru e e VII yuzilliye qeder Orfizm Homer Hesiod Ferekid Yeddi yunan mudriki EpixarmQedim yunan felsefesi e e VII IV yuzillikler Milet mektebi Fales Anaksimandr Anaksimen Elea mektebi Ksenofan Parmenid Eleyali Zenon Melissus Musteqil filosoflar Heraklit Anaksaqor Empedokl Pifaqorcular Pifaqor Filolaus Hippas Arxitas Alkmeon Qedim yunan atomculari Levkipp Demokrit Sofistler Boyuk sofistler Protaqor Prodikus Qorqias Hippias Kicik sofistler Trasimaxus Likofron Kritius Alkidamas Klassik yunan felsefesi 1 Sokrat ve sokratcilar Kinikler Antisfen Diogen Bion Boristenes Kerkidas Kratet ve Hipparxia Kirenacilar Aristipp Hegesias Annikeris Teodorus Evhemerus Meqaracilar Evklides Stilpon Evbulides Diodorus Kronus Eretriyacilar Elidali Fedon Eretriyali Menedem 2 Platon ve erken platoncular Spevsippus Ksenokrates Polemon Krates Heraklides Eudoksus Arkesilaus 3 Aristotel ve erken peripatetikler Teofrastus Evdemus Straton Dikearxus Aristarxus Demetri AristoksenusEllinizm dovrunun felsefesi e e IV I yuzillikler Skeptisizm Pirron Enesidemus Aqrippa Epikurculuk Epikur Lukretius Peripatetizm Rodoslu Andronikus Platonizm Karneades Kliptomaxus Filon Larissali Stoaciliq Erken dovr Kitiyali Zenon Xrisippus Kleantes Orta dovr Panetius PosidoniusQedim Roma dovrunun felsefesi I V yuzillikler Skeptisizm Sekst Empirik Stoaciliq Seneka Epiktet Mark Avreli Siseron Peripatetizm Afrodisiali Aleksandr Orta platonizm Alkinous Apuleyus Qalen Plutarx Maksim Filon Selsus Teon Neoplatonizm Roma mektebi Ammonius Sakkas Plotin Porfirius Amelius Apameya mektebi Yamblix Sopater Perqama mektebi Sallustius Yulian Avqust Afina mektebi Afinali Plutarx Proklus Marinus Simplikius Damaskius Iskenderiyye mektebi Hierokles Hipatiya Ioann Filoponus Antik dini telimler Qnostisizm Hermetizm Mitraizm Neopifaqorculuq Apollonius Nikomaxus Numenius Moderatus Erken Xristian felsefesi Klement Origen Avqustin Avrelius Boesius Saxta Dionisius AreopagitFelsefi baxislariLukretiusdan da once bezi filosoflar ornek ucun Kritius hesab edirdiler ki eslinde tanrilar yoxdur Insanlar onlari uydurmusdurlar Ancaq tanrilara inanc ve onlardan qorxu hissi olmasaydi insanlar aglasigmaz derecede qetller ve diger basqa cinayetler torederdiler Ona gore tanrilari uyduranlar cemiyyetde duzenin saxlanmasi ucun musbet is gormusduler Ancaq Lukretius bu fikirle razilasmirdi Onun fikrince dini inkar etmekle insanlar arasinda cinayetkarliq artmayacaq eksine bezi hallarda muxtelif dini movhumatlar adamlari cinayetin toredilmesine surukleyecekdir Tebietde her sey ozu ozluyunden yeni onun ezeli qanunauygunlugundan ireli gelerek bas verir Butun bunlarin yaranmasinda hec bir tanri iradesi yoxdur Dunyani da hec bir tanri yaratmayib ve idare etmir cunki hec neden ne ise yarana bilmez Eyni zamanda dunya yalniz insanlar ucun deyil ozu ucun movcuddur Insan ise dunyanin meqsedi deyil yalniz onun bir hisseciyidir O da tebietin qanunlarina tabedir ve onu usteleye bilmir Lukretius tanrilarin var olmasini inkar etmese de onlari yaradici ve idareci funksiyalardan mehrum etmisdir O hesab edirdi ki tanrilar olmezdir ancaq tebietin ve insanlarin islerine qarismirlar Onlar ozlerine mexsus bir mekanda yasayir ve hezzlerle dolu heyat sururler O mekan insanlardan sonsuz qeder uzaqdadir Bu sebebden tanrilara ne insanlar ne de edilen ibadet ve dualar gerek deyildir Onlar insanlara qarsi biganedirler Bu sebebden de Lukretiusa gore dinlere kahinlere falcilara peygemberlere hec bir ehtiyac yoxdur Lukretius tanrilar ve dinlerin rolunu hece endirerek esas deyeri insanlarin dusuncesinde gorurdu Dusuncesiz insanin omru qaranliq ve qorxu icinde kecir Agil ve saglam dusunce ise movhumatin qarsisini alir insani olum xestelik ve heyatin problemleri qarsisinda qorxudan qurtarir Yalniz saglam dusuncenin vasitesi ile tebietde her seyi oldugu kimi anlamaq olar Insan saglam dusunceden basqa muhakime etme xususiyyetine de malikdir Cunki dunyada bir cox seyleri yalniz muhakime yolu ile izah etmek mumkundur Her seyin tebieti haqqinda kitabinin elyazmasi 1483 il Lukretiusa gore tebietde fovqeladelik yoxdur Dunyalar goze gorunmeyen ve duyulmayan hisseciklerin qasirgalarindan yaranir Bu hissecikler her seyin toxumlaridir atomlardir Cisimler ruhlar ve dunyalar onlardan ibaretdir Onlar tebii zeruretden yaranir Hisseciklerin hereketde olmasi ucun bosluqlar vardir Hissecikler ebedidir onlardan ibaret olan her sey mehve mehkumdur ve kecicidir Etrafimizin derki prosesinde duygulara boyuk ehemiyyet veren Lukretius eyni zamanda onlarin cerciveli olmasini etiraf edirdi Buna gore de o idrakda dusunceye de boyuk ehemiyyet verirdi Meselen kainat duygu vasitesi ile deyil dusuncenin fealiyyeti neticesinde anlasila biler Umumiyyetle hec neden ne ise yaranmir Her seyin esasinda toxumlar atomlar durur Seylerin mehv olmasi materiyanin mehv olmasi demek deyildir Bu yalniz daha murekkeb seyin en sade elementlere bolunmesidir Lukretiusun fikrince ruh da beden kimi kicik hisseciklerden atomlardan ibaretdir ve o bedenden asilidir Bedenin olumu hisseciklerin elaqelerinin pozulmasi ve dagilmasidir Bu bas veren kimi bedenle bir yerde ruhun hissecikleri de dagilir ve o mehv olur Belelikle Epikur kimi Lukrtetsius da ruhun olmezliyini qebul etmirdi Daha sonra o olumle heyatin bir biri ile qarsilasmamasini iddia etmisdir Onlar qarsilasmir deye olum heyatda olan insan ucun qorxulu deyil cunki heyatda olan insanin olum haqqinda tesevvuru yoxdur Olumun gelisinden sonra ise insanlar artiq bu dunyada olmur ve hec neyi duymur Ona gore de olumun qarsisinda qorxu hissi Ruhun bir bedenden basqasina kocmesi ideyasini metempsixozu ve onun insanin dogulmasindan once var olmasi inancini redd eden Lukretius hesab edirdi ki bele bir sey olsaydi onda insanlar oz kecmis heyatlarini yada salardilar Metempsixoz ya da ruhlarin once var olmasini iddia edenlerin fikrince ruh bedene girerken oz kecmis heyatini yaddan cixarir Bu beledirse onda Lukretiusa gore bu hal olumden ferqlenmir Insanin kecmisde heyatda olmasinin menasi yoxdur Ona gore olen adamlarin ruhlari olu dirilerin ise diri hesab edilmelidir Bundan basqa eger metempsixoz real bir sey olsaydi onda heyvanlarin davranisi bir biri ile qarisardi Meselen sahin goyercinden qorxardi Dusunce ise tekce insanlarda deyil hem de heyvanlarda olardi Lukretius exlaqi fikirleri ireli surerken Epikur teliminin muddealarini tekrar edir ve deyirdi ki iztirablarin aradan qaldirilmasi ruhi sakitlik ve ataraksiya xosbextliyin esas sertleridir MenbeAydin Elizade Antik felsefe tarixi PDF 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 139 142 ISBN 5 89968 061 X 2016 tarixinde PDF Istifade tarixi 2016 08 16 Hemcinin baxEpikur Epikurculuk Karpe diemIstinadlarLukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 60 61 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 29 30 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 31 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 28 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 34 35 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 35 37 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 39 43 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 97 98 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 415 420 Lukrecij O prirode veshej 2022 07 09 at the Wayback Machine Perevod F Petrovskogo M Hudozhestvennaya literatura 1983 s 410 413 Vikianbarda Lukresi ile elaqeli mediafayllar var