Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Atomistika və ya atomizm (qədim yunan sözü olub a-tomos, bölünməz deməkdir) - materiyanın diskret, arası kəsilmədən (atomlardan və mikrozərrəciklərdən ibarət) quruluşu haqqında təlim. Atomistikanınn ilk tərifi nyaya, vayşeşika qədim hind fəlsəfəsi təlimlərindən daha dolğun isə Levkip, Demokrit, Epikür və Lükretsi fəlsəfəsində verilmişdir.
Antik fəlsəfənin sonrakı mərhələləri 1) eklektizm; 2) skeptisizm və sofizm üçün zəmin rolu oynayan qnoseoloji problemlərin meydana gəlməsi, bilik qaydalarını izah edən Sokratın fəlsəfəsi; 3) atomistlər tərəfindən təqdim edilmiş varlıqla olmuşun sintezi. Atomizm, yaxud mexanisizm müxtəlif formalarda ifadə olunmuşdur. Ya bir neçə keyfiyyətinə görə müxtəlif maddələr dünyanın başlanğıcı götürülür, yaxud da keyfiyyətinə görə vahid (atom) başlanğıcı kimi qəbul edilirdi. Birinci halda maddələr ilkin şeylər (Anaksaqor) sayılır, yaxud da maddə (cism) və ruh bir– birinə qarşı qoyulurdu (materializm). Hərəkətin mənbəyi də müxtəlif cür başa düşülürdü. Ya maddədən (cismin) özü ilə əlaqələndirilirdi. Atomizm Empedokl və Anaksaqorun mexanizmindən inkişaf etmişdir. Empedokl (b. er. əv. 490– 430) özündən əvvəlki nəzəriyyələrin sintezini yaratmağa çalışmışdır. Elə bil ki, Falesi, Anaksimeni, Herakliti və Ksenofonu barışdıraraq 4 ünsürü (torpaq, su, hava və odu) dünyanın əsası hesab etmişdir. O, dörd ünsürü «bütün şeylərin kökü» sayırdı. Hər şeyin dəyişkənliyini, keçiciliyini izah edərək dəyişikliyin– əksliklərin mübarizəsini məhəbbət və düşmənçiliyin münasibətilə əlaqələndirmişdir. Onun «Təmizlənmə» poemasında elə fikirlər vardır ki, burada ruhun bədəndən bədənə keçməsindən söhbət açılır.
Mexanisizmin ikinci nümayəndəsi Anaksaqor (b. er. əv. 500– 428) dahi sərkərdə və dövlət xadimi Periklin dostu olmuşdur. Anaksaqora görə, kainat sonsuz dərəcədə kiçik və əbədi hissəciklərdən təşkil olunmuşdur. O, bu hissəcikləri şeylərin toxumu hesab edib «homeomerlər» adlandırmışdır. Anaksaqora görə, ağıl («nur») ən incə və yüngül materiya kimi kimi zərrəcikləri birləşdirir, ayırır və hərəkətə gətirir. Bu fikrinə görə onun özünə «nus» ləqəbini vermişlər. O, Afinadan qaçmağa məcbur olmuş, Kiçik Asiyanın Lampsak şəhərində fəlsəfi məktəbini yaratmışdı. «Təbiət haqqında» əsərində səma hadisələrinin (ayın tutulması) təbii– elmi izahını vermişdir. Bu isə onu allahsızlıqda təqsirləndirmək üçün kifayət etmişdir.
Ümumiyyətlə, antik fəlsəfədə atomizm əsas etibarilə Demokrit (b.e.ə. 460– 370) tərəfindən təmsil olunmuşdur. Bu böyük qədim yunan materialisti atomist fəlsəfəni işləyib hazırlamışdır. Demokrit mağların və eləcə də xaldeylərin tələbəsi olmuşdur. Misirdə, İranda və Hindistanda biliyini artırmışdır. Demokrit varlıq, qeyri– varlıq və boşluq anlayışlarını ayırmışdır. Varlıq boşluq vasitəsilə hissəciklərə bölünmüşdür. Onlar bütövdür, yəni atomdur (bölünməzdir), öz aralarında onlar forma, hərəkət, böyüklük, çəki və s. ilə fərqlənirlər. Hisslə qavranılan keyfiyyətləri (rəngi, qoxusu və s.) subyektiv məhiyyətdədir. Dünya atomlar və onların hərəkətindən ibarətdir. Hərəkət atomların təbiətidir. Hərəkətin xarakteri təkanın sayəsində dəyişir.
Demokritə görə, ruh özü də atomlardan ibarətdir. Onlar dəyirmi, hamar, xırda və hərəkətdə olan oddan ibarətdir. Onlar cisimdə yerləşirlər. İlk dəfə Demokrit ruhu materialist kimi şərh etmişdir.
Dünya haqqında iki versiya Demokritə məxsusdur. Birincisi, atomlar xaotik olaraq mümkün olan bütün istiqamətlərdə hərəkət edirlər, toqquşaraq qasırğalar yaradır. Onlardan torpaq, günəş, ay torpağın qasırğasına cəlb olunmuşlar; ikincisi, atomlar əvvəlcə yuxarıdan aşağıya düşürdülər, ağırları tez düşür, yüngülləri də aşağı salırdılar. Zərbələrdən qasırğalar yaranırdı. Həm birinci, həm də ikinci versiyada qaçılmaz zərurət fəaliyyət göstərmişdir. Atomizm bir növ varlıq və qeyri– varlığın sintezi baxımından mexanisizmin tamamlanmasıdır.
Eklektizm– bir– birinə zidd olan fikir və nəzəriyyələrin mexaniki olaraq birləşdirilməsi. Sofizm– formal olaraq düzgün görünən, bilə– bilə yanlış çıxarılmış əqli nəticə. Sofizm anlayışların iki mənalılığına əsaslanır. Hadisələrin ayrı– ayrı tərəflərinə üstünlük verilir.
İstinadlar
- "Arxivlənmiş surət". 2018-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-04-16.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Atomistika ve ya atomizm qedim yunan sozu olub a tomos bolunmez demekdir materiyanin diskret arasi kesilmeden atomlardan ve mikrozerreciklerden ibaret qurulusu haqqinda telim Atomistikaninn ilk terifi nyaya vaysesika qedim hind felsefesi telimlerinden daha dolgun ise Levkip Demokrit Epikur ve Lukretsi felsefesinde verilmisdir Antik felsefenin sonraki merheleleri 1 eklektizm 2 skeptisizm ve sofizm ucun zemin rolu oynayan qnoseoloji problemlerin meydana gelmesi bilik qaydalarini izah eden Sokratin felsefesi 3 atomistler terefinden teqdim edilmis varliqla olmusun sintezi Atomizm yaxud mexanisizm muxtelif formalarda ifade olunmusdur Ya bir nece keyfiyyetine gore muxtelif maddeler dunyanin baslan gici goturulur yaxud da keyfiyyetine gore vahid atom baslangici kimi qebul edilirdi Birinci halda maddeler ilkin seyler Anak saqor sayilir yaxud da madde cism ve ruh bir birine qarsi qoyulurdu materializm Hereketin menbeyi de muxtelif cur basa dusulurdu Ya maddeden cismin ozu ile elaqelendirilirdi Atomizm Empedokl ve Anaksaqorun mexanizminden inkisaf etmisdir Empedokl b er ev 490 430 ozunden evvelki nezeriyyelerin sintezini yaratmaga calismisdir Ele bil ki Falesi Anaksimeni Herakliti ve Ksenofonu barisdiraraq 4 unsuru torpaq su hava ve odu dunyanin esasi hesab etmisdir O dord unsuru butun seylerin koku sayirdi Her seyin deyiskenliyini keciciliyini izah ederek deyisikliyin eksliklerin mubarizesini mehebbet ve dusmenciliyin munasibetile elaqelendirmisdir Onun Temizlenme poemasinda ele fikirler vardir ki burada ruhun bedenden bedene kecmesinden sohbet acilir Mexanisizmin ikinci numayendesi Anaksaqor b er ev 500 428 dahi serkerde ve dovlet xadimi Periklin dostu olmusdur Anaksaqora gore kainat sonsuz derecede kicik ve ebedi hisseciklerden teskil olunmusdur O bu hissecikleri seylerin toxumu hesab edib homeomerler adlandirmisdir Anaksaqora gore agil nur en ince ve yungul materiya kimi kimi zerrecikleri birlesdirir ayirir ve herekete getirir Bu fikrine gore onun ozune nus leqebini vermisler O Afinadan qacmaga mecbur olmus Kicik Asiyanin Lampsak seherinde felsefi mektebini yaratmisdi Tebiet haqqinda eserinde sema hadiselerinin ayin tutulmasi tebii elmi izahini vermisdir Bu ise onu allahsizliqda teqsirlendirmek ucun kifayet etmisdir Umumiyyetle antik felsefede atomizm esas etibarile Demokrit b e e 460 370 terefinden temsil olunmusdur Bu boyuk qedim yunan materialisti atomist felsefeni isleyib hazirlamisdir Demokrit maglarin ve elece de xaldeylerin telebesi olmusdur Misirde Iranda ve Hindistanda biliyini artirmisdir Demokrit varliq qeyri varliq ve bosluq anlayislarini ayirmisdir Varliq bosluq vasitesile hisseciklere bolunmusdur Onlar butovdur yeni atomdur bolunmezdir oz aralarinda onlar forma hereket boyukluk ceki ve s ile ferqlenirler Hissle qavranilan keyfiyyetleri rengi qoxusu ve s subyektiv mehiyyetdedir Dunya atomlar ve onlarin hereketinden ibaretdir Hereket atomlarin tebietidir Hereketin xarakteri tekanin sayesinde deyisir Demokrite gore ruh ozu de atomlardan ibaretdir Onlar deyirmi hamar xirda ve hereketde olan oddan ibaretdir Onlar cisimde yerlesirler Ilk defe Demokrit ruhu materialist kimi serh etmisdir Dunya haqqinda iki versiya Demokrite mexsusdur Birincisi atomlar xaotik olaraq mumkun olan butun istiqametlerde hereket edirler toqqusaraq qasirgalar yaradir Onlardan torpaq gunes ay torpagin qasirgasina celb olunmuslar ikincisi atomlar evvelce yuxaridan asagiya dusurduler agirlari tez dusur yungulleri de asagi salirdilar Zerbelerden qasirgalar yaranirdi Hem birinci hem de ikinci versiyada qacilmaz zeruret fealiyyet gostermisdir Atomizm bir nov varliq ve qeyri varligin sintezi baximindan mexanisizmin tamamlanmasidir Eklektizm bir birine zidd olan fikir ve nezeriyyelerin mexaniki olaraq birlesdirilmesi Sofizm formal olaraq duzgun gorunen bile bile yanlis cixarilmis eqli netice Sofizm anlayislarin iki menaliligina esaslanir Hadiselerin ayri ayri tereflerine ustunluk verilir Istinadlar Arxivlenmis suret 2018 04 24 tarixinde Istifade tarixi 2019 04 16