Kayseri

Kayseri — Türkiyənin Mərkəzi Anadolu regionunda yerləşən böyük sənayeləşdirilmiş şəhər. Kayseri ilinin inzibati mərkəzidir. fəaliyyət göstərdiyi şəhər, struktur olaraq beş böyük ilçə, Qocasinan, Məlikqazi və 2004-cü ildən bu yana Hacılar, İncəsu və Talas, bunlarla yanaşı 11 kiçik ilçə, Ağqışla, Bünyan, Dəvəli, Fəlahiyyə, Özvətən, Pınarbaşı, Sarıoğlan, Sarız, Tomarza, Yəhyalı olmaqla ümumilikdə 16 ilçədən ibarətdir.

Kayseri
türk. Kayseri
Gerb
Ölkə	Türkiyə
Daxildir	Mərkəzi Anadolu
İcra başçısı	Məmduh Böyükqılınc
Qubernator	Şəhmus Günaydın
Tarixi və coğrafiyası
Hündürlük	1.050 ± 1 m
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi	1.389.680 nəf. (2018)
Rəsmi dili	Türkcə
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	TR-38
Telefon kodu	+90 352
Poçt indeksi	38000–38999
Avtomobil nömrəsi	38
Rəsmi sayt
Türkiyə miqyasında Kayseri xəritəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kayseri, hündürlüyü 3916 metr olan Ərciyəs dağının ətəyində yerləşir. Şimal və şimal-qərbdə Yozqat, şimal-şərqdə Sivas, şərqdə Qəhrəmanmaraş, cənubda Adana, cənub-qərbdə Niğdə, qərbdə Nevşəhər ilə əhatə olunmuşdur. Dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan Kayseri antik dövrlərdə Kappadokiya adlanan tarixi bölgənin bir hissəsi olmuşdur. İpək yolu üzərində yerləşən şəhər, coğrafi mövqeyinə görə daim düşmən işğallarına məruz qalmışdır. Həmçinin, bölgə bir çox sivilizasiyaların beşiyi olmuşdur.

Türkiyə iqtisadiyyatında diqqətçəkici ölçüdə inkişafa malik şəhərlərin yer aldığı Anadolu Pələngləri qruplaşmasında ilk sırada yer alan Kayseri, regionda yüksək sənayeləşməsi ilə digər şəhərlərdən kəskin fərqlənir. Şəhərdə işsizlik digər şəhərlərə nisbətən olduqca aşağıda səviyyədə olmuş, oxuma-yazma qabiliyyətinə görə isə İstanbul və Ankara kimi böyük şəhərlərlə daim rəqabətdə olmuşdur. Savadlılıq səviyyəsi isə 93,82% olaraq təyin olunmuşdur. Kayseri torpaqlarının 54,3%-i kənd təsərrüfatı üçün olduqca əlverişlidir.

Şəhər bir sıra tarixi abidələri, o cümlədən Səlcuqlu dövrünə aid bir çox tarixi abidəyə ev sahibliyi edir. Adətən Kappadokiya ziyarətlərində xeyli miqdarda turist qəbul edən Kayserinin özünə məxsus bir çox görməli məkanları var. Səlcuqlu və Osmanlı dövrünə aid tarixi abidələr və muzeylər yer alan Pınarbaşı, Ağqışla, Talas və Dəvəli ilçələri, şəhər ətrafında alpinizm və trekinq üçün Ərciyəs dağı, raftinq üçün olduqca məşhurdur. Şəhərdə xidmət göstərir. Bununla yanaşı, şəhər 2 dövlət Ərciyəs Universiteti, , 1 özəl Nuh Naci Yazqan Universitetinə ev sahibliyi edir.

Türkiyə Statistika Qurumunun 2011-ci il siyahıyaalmasına əsasən, şəhər əhalisi 1,389,000 nəfər olmuşdur.

Etimologiya

Kayseri şəhərinin adı latıncada "Saezera" (lat. Caesarea), yunancada isə "Keysəriyyə" (yun. Кαισαρία) sözlərindən yaranmışdır. Bu adlarla yanaşı "Mazaka" və "Kaisareia" (fr. Césarée) sözlərindən də şəhərin adlandırılmasında istifadə olunmuşdur."Kaysar" və ya "Keysər" (ərəb. قيصر‎) isə Roma və Şərqi Roma imperatorlarına verilən sezar ünvanının İslam ölkələrində istifadə olunan qarşılığıdır. Osmanlı sultanları isə II Mehmeddən başlayaraq rəsmi ünvanları arasında "Kayser-i Rum" ifadəsindən istifadə etməyə başlamışdır.

Sezar ünvanı əsasən Roma dövlət xadimi Qay Yuli Sezarın ləqəbi olaraq istifadə olunmuşdur. İlk Roma imperatoru, Qay Yuli Sezarın ruhani oğlu Oktavian Avqust, sezar ləqəbini fəxri ünvan olaraq qəbul etmişdir. Sonralar Roma imperatorları Sezar və Avqustun ünvanlarını istifadə etmişdirlər. Rus hökmdarları 1453-cü il Konstantinopolun fəthindən qısa müddət sonra Sezar adının rus forması olan "Çar" (rus. Цар) sözünü qəbul etmişlər. Bu adlandırılmada məqsəd Osmanlı sultanlarının Yunan sivilizasiyasının varisi olmaq iddialarına qarşı çıxmaq və Bizans taxtının varisliyini tələb etmək olmuşdur.

Yunanlar tərəfindən "Mazaka" şəhəri işğal edildikdən sonra bu bölgəyə "İmperatorlar şəhəri" mənasını verən "Kaysarea" adı verilmişdir. Daha sonralar, xalq arasında bu ad geniş yayılaraq, türkləşdirilərək hal-hazırkı formaya çatmışdır.

Tarix

Eramızdan əvvəlki dövrlərdə

Əsas məqalələr: Mesopotamiya , Çatalhöyük, və Mesopotamiya

Kanişdə tapılan xetlərin dövründən qalma bəzədilmiş keramika qab.

Kayseri şəhərinin eramızdan əvvəlki məskunlaşma tarixi haqqında ən vacib məlumat Kaniş ərazisində aparılan qazıntılar nəticəsində əldə edilmişdir. Bu ərazidə Mərkəzi Anadolunun ən böyük kurqanlarından birinə rast gəlinmiş və mövcud məlumata görə, bu tapıntılar Kayserinin Kiçik Asiya tarixi boyu əhəmiyyətli bir yaşayış məskəni olmasını sübut etmişdir.

Paleolit dövrünün izləri Kappadokiyada nadir görülsə də, bu günə qədər aparılan araşdırmalar nəticəsində üst paleolit dövrünə aid bir çox tarixi abidələrə rast gəlinmişdir. Paleolit dövründən sonrakı vulkanizm prosesinin davam etməsi, neolit dövrünədək burada məskunlaşma şəraitinə mane olmuşdur. Bölgədə aparılan arxeoloji tədqiqatlarda neolit dövrünə aid bir çox yaşayış məntəqələri müəyyən edilmişdir. yaxınlığında neolit dövrünə aid daş alətlər neolit dövrünə aid ən böyük məskunlaşma mərkəzlərindən biri olmuşdur.Kappadokiyadakı ilk yaşayış izləri isə olduqca qədim tarixə malikdir. ərazisində aparılan arxeoloji tədqiqatlar isə bölgədə xetlərdən Bizans dövrünə qədər müxtəlif mədəniyyətlərin yaşadığını sübut edir. Bu dövrün izlərini yerli sakinlərin istifadə etdiyi alətlərin qalıqlarının köməyilə görmək mümkündür.

Kappadokiyanın tarixi Çatalhöyükdən başlayır. E.ə 5000–4000-cü illər arasında burada müxtəlif xalqlar yaşamışdır. Lakin Kappadokiyanın ilk tanınmış sakinləri luvilər və hettlər olmuşdur. Kaniş, şimal-şərqində yerləşən kəndinin cənubunda yerləşir. Bu bölgələrdə əsasən Assuriya tacirləri məskunlaşmışdır.

Assuriya tacirləri yazı ilə yanaşı Anadoluya silindr möhürləri, mədən, məbədlər və tanrı ideyaları da gətirmişlər. Beləliklə, Anadolunun yerli mədəniyyəti Mesopotamiya mədəniyyətinin təsiri altında inkişaf etmiş və burada bənzərsiz mədəniyyət meydana çıxmışdır. Assuriya tacirlərinin burada məskunlaşma dövrü, e.ə. 1850–1800 illəri arasında başa çatmışdır. E.ə 1900–1750 illər arasında burada tacirlərin sayı artmış, ticarət inkişaf etmişdir. bölgəsində xetlərə və frigiyalılara aid bir çox tarixi qalıqlara rast gəlinmişdir. "Gözəl atların böyüdüldüyü məkan" mənasını verən Kappadokiyanın tarixi adı da Assuriyalıların mirasıdır. Assuriyalıların Katpatuta adlandırdığı bölgə fars dövründə Kapadokiya adlandırılmışdır.

Bizans İmperiyası dövründə

Əsas məqalələr: Bizans İmperiyası və Roma İmperiyası

Şəhərin mühüm coğrafi mövqeyi ilə bağlı hücumların qarşısını almaq məqsədilə tikilən Kayseri qalası 2006-cı ildə.

395-ci ildə Roma İmperiyası ikiyə bölünmüş, Kappadokiya Şərqi Roma dövlətinin tərkibinə daxil olmuşdur. Bizans dövründə Anadolunun iki yeparxiyasından biri olmuşdur. Şərqi Roma dövlətinin ilk illərində bölgədə sakit bir dövr yaşandı. İmperiyanın sərhədlərinin Qafqaza qədər uzanmasına baxmayaraq, Kappadokiya bu bölgənin mərkəzi olaraq qalmağı bacardı. Kappadokiya sakinləri bu dövrdə roman ellinizm ideyalarından daha çox İrandan təsir aldı. Şərqdən güclü Ərəb və Sasani basqınların başlaması, I İraklinin Anadolunun əhəmiyyətli bir hissəsini hərbi əyalətlərə çevirməsinə səbəb oldu.

yer alan e.ə 150–160-cı illərə aid Heraklın on iki zəhmətini təsvir edən heykəl

Yerli sakinlər Dərinquyu və Qaymaqlı kimi düzənliklərdə yaşayan insanlar yeraltı şəhərlərə sığınmış, İmperiyanın Şərq bölgələrinin işğal edildiyi bu qarışıqlıq dövründə müharibələr fasiləsiz olaraq davam etmişdir. 574-cü ildən bəri ara-sıra bu vilayətlərə fars işğalları baş tutmuşdur. Konstantinopolun fəthindən sonra bu ərazilərin hakimiyyəti yenidən müsəlmanların əlinə keçmiş, lakin sonradan yenidən Bizansın işğalı altında düşmüşdür.

Bu dövr həmçinin, rahiblər və Bizans imperatorları arasında mülk və gücün mübarizə apardığı bir dövr olaraq yadda qalmışdır. Bu mübarizənin səbəbi monastır rahiblərinin ianələr toplamasının imperiya xəzinəsinə mənfi təsir etməsi, ordu təmənnasız şəkildə xidmət göstərməyə məcbur olmuş və nəzarətsiz qalmasına səbəb olmuşdur. Beləliklə, bu hadisələr, imperatorların monastır sahibliyini məhdudlaşdırmasına gətirib çıxarmışdır. Bütün bu daxili qarşıdurmalar Bizansın Mərkəzi və Şərqi Anadolunu sürətlə itirməsinə yol açdı. Sonrakı illərdə Bizans İmperiyasında taxt döyüşləri türk qüvvələrinin hökmranlığını artırdı. Lakin Oğuz türklərinin sıravi ordusunun, nizamlı Bizans ordusuna qarşı çıxması elə də asan olmadı. Əvvəlcə 1064-cü ildə Kayseri və Nevşəhər vilayətlərinə hücum etsələr də, məğlub oldular və geri çəkilməli oldular. Bu tarixdən sonra Alp Arslanın komandirlərindən biri olan Afşin bəy Bizans ordusunu məğlub edərək bölgədə hakimiyyəti ələ keçirdi, lakin bu vəziyyət də uzun davam etmədi. Anadolunun qapıları 1071-ci ildə Malazgird döyüşü ilə türklərə açıldı.

Səlcuq İmperiyası dövründə

Əsas məqalə: Böyük Səlcuq İmperiyası

1238-ci ildə sultanə Hunat Hatun tərəfindən tikilən Səlcuqlu dövrünə aid Hunat Hatun Məscidinin giriş qapısının tarixi bəzəkləri.

Səlcuqlular, Anadolu torpaqlarının bütövlüyünün qorunmasına nail olmaq üçün səy göstərən güclü rəhbərliyi, əzəməti və ədaləti ilə tanınır.II Qılınc Arslan, 1164-cü il avqustun 4-də, ən böyük rəqiblərindən olan ölümündən sonra 1169-cu ildə Darenda-Deluk, Kayseri və Zamantı bölgələrini ələ keçirərək Səlcuqlu sülaləsinin hakimiyyətini bərpa etdi. Lakin siyasi səhvə yol verərək ölkəni iki oğlu arasında bölüşdürmək bu torpaqların müstəqilliyini yenidən təhlükə altına atdı. Şəhərin görkəmli sakinlərindən olan və Məlik Nurəddin şahın əmirlərindən biri olan Həsən adlı nüfuzlu, xeyirxah bir insanın öldürülməsi Kayseri sakinlərinin Qütbəddinə qarşıdurmalarına səbəb olmuş və sonradan Qütbəddin sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür. 1196-cı ildə Rüknəddin Süleyman Şah qardaşlarına vacib vəzifələr vermiş və Anadolunun topraq bütövlüyünü yenidən qurmağı vəd etmişdir. Rüknəddin Süleyman Şah ordusu ilə Sivas, Kayseri, Aksaray və 4 aylıq mühasirədən sonra Konyanı torpaqlarına qatmağı bacarmışdır. Lakin bu qalibiyyətlərdən sonra bir həftə içində 1204-cü ildə ağır bir xəstəlikdən vəfat etmişdir. Süleyman Şahdan sonra I Qiyasəddin Keyxosrov 1205-ci ildə doqquz illik ayrılıqdan sonra yenidən taxta çıxmışdır. Sultan Keyxosrov 1205-ci ildə Kayseridə bacısı adına mədrəsə tikdirmişdir. Keyxosrov, 1211-ci ildə Bizanslılarla müharibədə şəhid olmuş, Malatyadan böyük oğlu I İzzəddin Keykavus taxt-tac üçün Kayseriyə dəvət olunmuşdur.

Hökmranlığı ərəfəsində I Əlaəddin Keyqubad ilə taxt-tac mübarizəsinə girən İzzəddin Keykavus, Keyqubadın sığındığı Ankara qalasını mühasirəyə almış, sonradan Malatyada bir qalaya həbs etdirmişdir. Beləliklə, hökmranlığını gücləndirən və daxili qarışıqlıqlara son qoyan İzzəddin Keykavus, erməni kralı II Levon ilə mübarizəyə girərək Uluqışla və Ereğli ilçələrini geri almışdır. Sonradan II Levonu məğlub edən İzzəddin Keykavus, onun canını 20.000 dinar qızıla bağışlayır. İzzəddin Keykavus yeni bir ekspedisiya üçün 1219-cu ildə Malatyaya gəlmiş və burada da 1220-ci ildə vəfat etmişdir. Səltənəti dövründə sərhədlər genişlənmiş, əhəmiyyətli limanlar fəth edilmiş, çox sayda karvansara, məscid, mədrəsə və qala divarları inşa edilmişdir. Kayseridəki Gülük, Yoğunbürc, Hunat məscidləri də onun hakimiyyəti dövründə inşa edilmişdir.

vəziri Sahibata Fəxrəddin Əli tərəfindən 1267-ci ildə inşa edilən Səhabiyyə mədrəsəsi.

Böyük qardaşı İzzəddin Keykavusun ölümündən sonra şəhər ağsaqqalları I Əlaəddin Keyqubadın sultan olması qərarına gəlmişdir. Səlcuq dövründə Sivas və Kayseri hökumət mərkəzi olaraq qəbul edildiyi üçün Sultan Əlaəddin Keyqubad böyük bir dəbdəbə və əzəmətlə Kayseriyə daxil olmuş, burada taxt-tac mərasimlərindən sonra Aksaray yolu ilə Konyaya getmişdir.İzzəddin Keykavusun sərhəd genişləndirməsi siyasətini davam etdirən və dövləti daha da genişləndirən Əlaəddin Keyqubad ələ keçirmiş və Alanya şəhərinin əsasını qoymuşdur.Əlaəddin Keyqubad bu şəhərdə gəmiqayırma və silah zavodu tikdirmiş və şəhər qalasını yenidən bərpa etdirmişdir. Tacirlərin quruda ermənilərin, dənizdə isə avropalı dəniz quldurlarının hücumuna məruz qalması, dövlət torpaqlarının sərhədinin Mersindən Antalyaya qədər olan bütün sahil xətti vilayətlərinin ələ keçirilməsi ilə nəticələnmişdir.Trabzon, Bizans İmperiyasının gücünü zəiflətmək məqsədilə Sinopda bir donanma qurmuş və Hüsaməddin Çobanın komandirliyi altında Qara dəniz donanmasını Krıma göndərmişdir.Hüsaməddin Çoban əhəmiyyətli ticarət şəhəri olan Sudakı ələ keçirmişdir. Bundan sonra ruslar Səlcuq hakimiyyəti altında Sudakı tanımalı olmuşdur. 1265-ci ildən Anadoluda idarəetmə Monqol bəylərinin əlinə keçdi.I Baybarsın Anadolu ekspedisiyasından sonra qardaşını əmiri təyin etdi. Vergilərə daha rahat nəzarət etmək məqsədilə monqol möhürləmə təşkilatı fəaliyyətə başladı. Kayseri şəhərində illik vergi 140 min qızıl olaraq təyin olundu. Təhlükəsizliyi təmin etmək üçün yeddi monqol qəbiləsindən olan qoşunlar ölkənin müxtəlif bölgələrinə yerləşdirildi. Bu qoşunlar Əmir Teymurun işğalına qədər qalmış və sonradan Teymur tərəfindən ölkədən qovulmuşdur. Monqol yürüşləri Anadolunun qaranlıq və qorxulu günlər keçirməsinə, Anadolu Səlcuqlu dövlətinin süqutuna səbəb olmuşdur.

Səlcuqlu dövrünə aid Kayseridə bir çox tarixi abidə yer almaqdadır. Qiyasiyyə və Şifaiyyə mədrəsələri, Hacı Qılınc və Xan məscidi, Sahibiyyə mədrəsəsi, Hunat Hatun külliyəsi və Avqunlu mədrəsəsi kimi bir çox tarixi abidə Səlcuqlulardan Kayseriyə miras olaraq qalmışdır.

Osmanlı İmperiyası dövründə

Əsas məqalə: Osmanlı İmperiyası

Malazgird döyüşündən sonra Kayseriyə köçən Devali tərəfindən tikilmiş türbə.

Kayserinin Osmanlı hakimiyyəti altına keçməsi İldırım Bəyazidin dövrünə təsadüf edir. 1394–1395-ci illərdə Sultan İldırım Bəyazid Kayserini Anadoluya ekspedisiyası zamanı Osmanlı torpaqlarına qatmışdır. Ancaq İldırım Bəyazid geri döndükdən sonra Qazi Bürhanəddin yenidən şəhəri idarə etmişdir. 28 iyul 1402-ci ildə Ankara döyüşündə Teymurun zəfəri ilə Anadoluda Osmanlılar hakimiyyəti gəlmiş və Kayseri bölgəsinin idarəetməsi Qaramanoğullarından alınaraq Dursun Bəyə tapşırılmışdır. Bundan sonra Osmanlı torpaqlarına hücum edən Qaramanoğullarına qarşı bir çox ekspedisiya təşkil edilir. Nəhayət, II İbrahim bəy Qaramanoğlu, ağır şərtlər altında Sultan II Muradla razılaşmalı və tabe olmalı olur. Daha sonra İbrahim bəy Qaramanoğlu Kayserinin idarəsini əmisi Əmir Musaya tapşırmalı olur.

Əmir Musanın övladlarından olan , Osmanlı sultanı II Mehmedin dəstəyi ilə hakimiyyətini elan etdi. Bundan sonra, Pir Əhməd II Mehmedə sədaqətini göstərmək üçün onun şərəfinə Kayseri qalasını təmir etdirərək, yazılı kitabələr miras qoyur. Ancaq bu sədaqət uzun sürmür, Pir Əhməd və qardaşı Kazım bəy bir çox vilayətlərdə qarətçiliklə məşğul olmağa başlayır. Bunun üzərinə Fateh Sultan Mehmed xan, Qaramanoğulları məsələsinə son qoymaq üçün Gədik Əhməd Paşanı Qaramanoğullarının üzərinə göndərir. Gədik Əhməd Paşa, Şahzadə Mustafa ilə birlikdə Pir Əhməd bəyin ətrafını çevrələyərək, xəzinəsini, ailəsini və sığındığı qalanı ələ keçirir. Bundan sonra, Pir Əhməd qaçaraq Uzun Həsənin yanına sığınır.

Osmanlı dövrünün memarlığına əsasən tikilmiş bulaq.

1474-cü ildə Qaramanoğulları məsələsi həll olunduqdan sonra Şahzadə Mustafa Qaramanoğullarının idarəçisi təyin olunur.Qaramanoğulları komandiri olan Atmaca bəy Osmanlılara qarşı müqavimət göstərməyə davam edir, lakin bir nəticə olmayacağını başa düşdükdən sonra qalanı Şahzadə Mustafaya təhvil verərək uzaqlaşır. Bu hadisələrdən sonra Qaramanoğulları məsələsi sona çatmış və Kayseri Osmanlı torpaqlarına tamamilə qatılmış olur. Şahzadə Mustafanın ölümündən sonra Cem Sultan Qaraman şəhər idarəçisi təyin edilir.

Kayseri, Osmanlı torpaqlarının tərkibinə keçdiyi tarixdən etibarən müharibə şahidi olmamışdır. Lakin şərq torpaqlarına səyahət edən sultanlar — Yavuz Sultan Səlim, Qanuni Sultan Süleyman və IV Murad həm əsgər toplamaq, həm də xalqa mənəvi dəstək vermək üçün Kayseriyə dəfələrlə gəlmişdir.Yavuz Sultan Səlim, Çaldıran və Misir səfərlərində Kayseridə 4 gün müddətinə qalmışdır. Çaldıran döyüşünə gedərkən Kayseridə qalan Yavuz Sultanın qoşununa xeyli sayda yerli sakin qoşulmuşdur. Yenə Sultan Süleyman Qanuni İraq səfərində dörd gün müddətinə Kayseridə qalmışdır. Sultan IV Murad isə İrəvan səfəri zamanı Kayseridə 5 gün müddətinə iqamət etmişdir.

Osmanlı dövründə inşa olunmuş Kayseri Bedestanı.

Kayseridə ilk siyahıyaalma 1520-ci ildə edilmişdir. O dövrdə 10 nahiyyə, 86 kənd, 276 məzra ilə Yaşılhisar qəzasına bağlı olan şəhərin əhalisi 38,798 nəfər olmuşdur. Osmanlı hakimiyyətinin ilk dövrlərində şərqdə sərhəd şəhəri olduğu üçün Kayseri elə də təhlükəsiz deyildi. Buna görə də əhali artımı olduqca yavaş idi. Yavuzun ekspedisiyalarından sonra və xüsusən də məmlük təhlükəsi bitdikdən sonra şəhər əhalisi sürətlə artmağa başladı. Sərhəddə yerləşdiyi üçün burada ticarət daim fəal olmuşdur. XVI əsrdə Kayseri, əhalisi 20.000-dən çox olan Anadolunun böyük şəhərlərindən biri olmuşdur. Reyestrlərdə yer alan müxtəlif vergi qeydlərindən əhali sayını müəyyən etmək mümkündür. XVII əsrdə Kayseri şəhər qalaları daxilində nizamlı bir urbanizm quruluşuna sahib olmuşdur. Meydan darvazasının kənarında böyük bir bazar, qalanın qarşısında isə bir çörəkçi, bir qəhvə mağazası, 11 dükan və 4 arabacı dükanı yer almışdır.XIX əsrin bəzi dövrlərində şəhər əhalisi haqqında bir çox məlumatlar mövcuddur. 1831-ci il siyahıyaalmasına görə, şəhərdə 13.466 kişi yaşayırdı. 1892-ci il siyahıyaalmasına görə isə şəhərdə 49.498 nəfərlik bir əhalinin olduğu bildirilmişdir. Bu əhali artımı, bu bölgənin şəhər kimi böyüdüyünün sübutudur. Əhalinin bu artımında və müvafiq olaraq şəhərin sahəvi inkişafında rol oynayan bir sıra amillər mövcud olmuşdur. Bu amillər arasında ilk növbədə şəhərin ticarət funksiyası gəlir. Şəhərdə ilk bələdiyyə təşkilatı 1871-ci ildə qurulmuşdur. Bundan əlavə, əvvəllər Kayseri sakinləri üçün ən vacib dolanışıq mənbəyi olan kənd təsərrüfatını nəzərə alaraq, bütün bu amillərin birləşməsi şəhərin əhalisinin və müvafiq olaraq ərazisinin böyüməsinə geniş imkan yaratdı.

Respublika dövrü

Atatürk meydanında yerləşən Saat qülləsi.

Kayseridə şəhərin inzibati quruluşunda dəyişiklik respublikanın qurulmasından sonra müşahidə olunmuşdur. Respublikanın qurulması ilə şəhər sürətlə inkişaf etməyə başladı. Kayseridə ilk böyük sənaye obyekti, 1926-cı ildə Türkiyənin ilk təyyarə zavodunun qurulması ilə şəhərdə sənayenin yüksək inkişafı müşahidə edildi. Anqarlardan və uçuş-enmə zolaqlarından ibarət olan zavod Kayserinin cənub hissəsində qurulmuş və olduqca böyük bir ərazini əhatə etmişdir. 1928-ci ildə yerli sahibkarlar tərəfindən qurulan "Türk Elektrik Səhmdar Cəmiyyəti", Kayseri şəhəri, Bünyan və Talas ilçələrini kəsintisiz elektrik ilə təmin etmişdir. Bu inkişaflardan sonra 1927-ci ildə nəqliyyat üçün nəhəng bir addım atılaraq Ankara-Kayseri qatar yolu salındı. 1930-cu ildə arxeologiya və muzeyşünaslığın əhəmiyyət qazandığı dövrdə Kanişdə bir çox mühüm tarixi araşdırmalar aparılmışdır. 1930-cu illərin əvvəllərində dəmir yolu xəttləri salınmağa davam etmiş və Kayseri-Sivas və Uluqışla-Kayseri qatar yolları istifadəyə açılmışdır. 1935-ci ildə Sümerbank Kayseri zavodu açılmışdır.

Ərciyəs dağının ətəklərində yerləşən Kayseri Bürüngüz Məscidi.

1950-ci illərə qədər şəhər dayanmadan inkişaf etmiş, lakin İkinci Dünya müharibəsi dövründə iqtisadi böhran yaşanmış və ölkə iqtisadiyyatında inkişaf kəsilmişdir. 1940-cı illərdə şəhərin ilk abadlıq planı hazırlanmış və dövlət xəstəxanası açılmışdır. 1950-ci ildən sonra Kayseridə şəhərləşmə və əhali baxımından demoqrafik partlayış müşahidə olunmuşdur. 1950-ci ildə 65.488 nəfər olan əhali 1960-cı ildə 102.596, 1970-ci ildə 160.985 nəfərə çatmışdır. Şəhərdəki sürətli sənayeləşmə intensiv miqrasiyaya səbəb olmuşdur. 1950-ci ildən bu yana Kayseridə köhnə məhəllələrdə təmirsiz, təhlükəli vəziyyətdə olan binalar sökülür və planlı iş bölgələri inşa edilir. Sənayeləşmə və əhalinin artması ilə şəhərin şimalında yerləşən köhnə tikililər tədricən yerlərini bina evlərinə buraxmışdır. Səlcuqlu mədəniyyətinin əsas əsərlərini özündə cəmləşdirən Kayseridə köhnə və yeni bir-birinə qarışan hündür binalar arasında bir çox monumental tarixi əsərlər yoxa çıxmışdır. 1950-ci illərdə yeni yaşayış yerləri və sənaye mərkəzləri yaradılmışdır. Daimi sənaye mərkəzlərinin yaradılması ilə şəhər mərkəzində yerləşən kiçik emalatxanalar və ortaboylu sənaye müəssisələri tamamilə buraya köçürüldü. Həmçinin, Türkiyədə ilk sənaye mərkəzi məhz Kayseridə qurulmuşdur. 1970-ci ildə aparılan siyahıyaalmaya əsasən Kayseri əhalisi 160.985 nəfər olmuşdur. Bu gün şəhər mərkəzi 800.000 nəfərə çatan əhalisi ilə ümumi ölkəyə nisbətən iki qat daha sürətlə böyümüşdür. Buna baxmayaraq, Kayseri, ölkədəki ən uğurlu urbanizasiyaya malik şəhərlərdən biri olaraq qalır.

Coğrafiya

Kayseri şəhəri yaxınlığında yerləşən Ərciyəs dağı.

Mərkəzi Anadolunun Yuxarı Qızılırmaq bölgəsində, 34°56' və 36°59' şərq uzunluğu, 37°45' və 38°8' şimal enliklərində yerləşən Kayseri, 16.917 km² sahəsi ilə Türkiyə ərazisinin 2,2%-ni təşkil edir. Şəhər mərkəzinin dənizdən hündürlüyü 1.054 metrdir. Şimal və şimal-qərbdən Yozqata bağlı və , şimal-şərqdə Sivasa bağlı Gəmərək, Sarqışla, Kanqal və Gürün, şərqdən Qəhrəmanmaraşa bağlı Göksun və Afşin, cənubdan Adanaya bağlı Tufanbəyli, Feke və Aladağ, cənub-qərbdən Niğdəyə bağlı Çamardı, qərbdən isə Nevşəhərə bağlı , ilçələri ilə həmsərhəddir.

Şəhər cənub və şərqdən Tavr dağları, şimal və qərbdən isə lava platforması ilə əhatə olunmuşdur. Kayseri ərazisinin 36,1%-i dağlarla, 14,8%-i düzənliklərlə, 49,1%-i isə geniş yaylalarla əhatə olunmuşdur. Torpaqlarının 53,4%-i kənd təsərrüfatı üçün məhsuldardır. Şəhərin səth sahəsinin təxminən 40%-i kənd təsərrüfatı üçün istifadə olunur. Ən aşağı torpaq nisbəti meşə və kolluqdur. Kayseri meşə baxımından olduqca kasıbdır. Şəhərdəki düzənliklər pliosen dövründə baş verən qırılma və parçalanma hərəkətləri nəticəsində yaranan tektonik çöküntü çuxurlarının dolması nəticəsində yaranmışdır.

İqlim

Tavr dağlarının ətəklərində yerləşən bölgələrdə kəskin hava şəraiti müşahidə olunur.

Kayseri, Mərkəzi Anadolu regionunun ən soyuq şəhərlərindən biridir. Kayseridə, soyuq və qarlı qış ayları, isti və bürkü yay ayları ilə xarakterizə edilən Mərkəzi Anadolu iqlimi hökm sürür. Lakin, şəhərin iqlimi yüksəkliklərə görə kəskin şəkildə fərqlənir. Bu səbəbdən şəhərin çökəklik ərazilərində hökm sürən yumşaq iqlim, dağlıq ərazilərə qalxdıqca sərtləşir. Dəniz səviyyəsindən 1.050–1.100 m hündürlükdə olan ovalıq və çökəklik ərazilərlə, hündürlüyü 2.000–3.900 m olan dağlıq ərazilər arasında iqlim xüsusiyyətləri arasında əhəmiyyətli fərqlər mövcuddur. Kayseri düzənliyində havanın temperaturu 30 °C olduğu halda, 3000 m hündürlüyü olan Ərciyəs dağının ətəklərindəki bölgələrində istilik yalnız 18–20 °C-ə çata bilir. Bu səbəbdən şəhərdə həm yumşaq, həm də kəskin iqlim tipləri hökm sürür. Yay mövsümü qısa müddətlidir. hökm sürdüyü Kayseri şəhərində yağışlar adətən yaz və qış aylarına təsadüf edir. Son 20 ildə ortalama 416 mm yağışın 22%-i payızda, 36%-i yazda, 32%-i qışda və 10%-i yayda müşahidə edilmişdir.

Qış ayları nisbətən yumşaq keçir. Şəhər mərkəzindən daha yüksək yerlərdə yerləşən Sarız və Pınarbaşı ilçələrində ortalama istilik daha aşağıdır. Yağıntının miqdarı şəhərin yüksək hissələrində yerləşən bölgələrdə daha çoxdur. Şəhərin bir çox yerində çöl iqlim xüsusiyyətləri özünü göstərir. Yazları isti və quru, qışları isə soyuq və qarlıdır. metrologiya stansiyasının məlumatlarına görə, orta illik temperatur 10,4 °C-dir. Ən soyuq ay −2.1 °C ilə yanvar, ən isti ay isə 22,5 °C ilə avqust ayı olmuşdur. Qış və yay fəsilləri, gecə və gündüz arasındakı istilik fərqləri də olduqca böyükdür. Yayda 39,8 °C-yə qalxan temperaturun qış aylarında −32,5 °C-yə qədər endiyini görmək mümkündür. Temperaturda görülən bu fərqlər yağıntılarda da özünü eyni şəkildə göstərir. Kayseri şəhərində illik yağıntının miqdarı 375 mm-dir. Şəhər, ən çox yağıntını yaz ayında qəbul edir.

Kayseri üçün iqlim tarixçəsi
Aylar	Yan	Fev	Mar	Apr	May	İyun	İyul	Avq	Sen	Okt	Noy	Dek	İllik
Mütləq maksimum °C (°F)	18.0 (64.4)	22.6 (72.7)	28.6 (83.5)	31.2 (88.2)	33.6 (92.5)	37.6 (99.7)	40.7 (105.3)	40.6 (105.1)	36.0 (96.8)	33.6 (92.5)	26.0 (78.8)	21.0 (69.8)	40.7 (105.3)
Günlük ortalama °C (°F)	−1.7 (28.9)	0.2 (32.4)	4.8 (40.6)	10.6 (51.1)	15.0 (59.0)	19.0 (66.2)	22.3 (72.1)	22.0 (71.6)	17.4 (63.3)	11.8 (53.2)	5.5 (41.9)	0.6 (33.1)	10.6 (51.1)
Mütləq minimum °C (°F)	−32.5 (−26.5)	−31.2 (−24.2)	−28.1 (−18.6)	−11.6 (11.1)	−6.9 (19.6)	−0.6 (30.9)	2.9 (37.2)	1.4 (34.5)	−3.8 (25.2)	−12.2 (10.0)	−20.7 (−5.3)	−28.4 (−19.1)	−32.5 (−26.5)
Ortalama yağıntı mm (inç)	35.3 (1.39)	36.1 (1.42)	41.9 (1.65)	51.8 (2.04)	51.9 (2.04)	39.6 (1.56)	9.4 (0.37)	6.8 (0.27)	13.7 (0.54)	27.9 (1.10)	32.5 (1.28)	37.4 (1.47)	384.3 (15.13)
Ortalama qarlı günlər	9	9	6	1	0	0	0	0	0	0	3	8	36
Ortalama aylıq günəşli saatlar	93.0	113.0	148.8	186.0	254.2	309.0	368.9	350.3	273.0	207.7	144.0	92.0	12
Ortalama rütubətlilik (%)	76	72	62	58	56	50	44	44	47	58	69	77	59
Mənbə: Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi

Dağlar

Kayseri şəhəri yaxınlığında yerləşən və yüksəkliyi 3916 metr olan Ərciyəs dağı.

Kayseri şəhərinin sərhədləri daxilində yerləşən dağlar 3 sıra halındadır. Bunlardan ikisi yer qabığının hərəkətləri nəticəsində yaranmış yüksəkliklərdir. Digəri isə, Tavr dağlarının Mərkəzi Anadoluya qədər uzanan bir qoludur.

Bu dağlar bir-birindən geniş düzənlik və yaylalarla ayrılmışdır. Türkiyənin ən əhəmiyyətli vulkanlarından olan Ərciyəs dağı da vilayət sərhədlərində yerləşir. Dağ, Kayseri şəhərinin cənub-qərbində yerləşir və qış aylarında kurort məqsədləri üçün olduqca məşhurdur. Ərciyəs dağının şimal ətəklərində, hündürlüyü 2500−2700 metr olan vulkan zirvəsi mövcuddur. Şəhəri əhatə edən üç dağdan ibarət olan bu dağ silsiləsi şimaldan Ərciyəs dağından başlayaraq ilə davam edir, vilayət sərhədlərinin şimalındakı Xınzır dağı ilə başa çatır. Koramaz və Xınzır dağları bir çox qırılmalara, sərtləşmələrə və kristallaşmalara məruz qalaraq yüksəlmiş dağ silsilələridir. Şimalda Ağdağ, cənub-şərqdə Dibek və Minbuğa dağları, cənubda Aladağlar vilayət ərazisinə daxil olmuşdur.

Su mənbələri

Sivas vilayətindən başlayaraq, Qara dənizə doğru axan Qızılirmaq

Kayseri şəhəri Qızılirmaq və Seyhan çaylarının hövzəsində yerləşir. Qızılırmaq çayının Sarımsaqlısu qolu, Seyhan çayının isə Zamantı qolu vilayət sərhədləri daxilində axır. Mənbəyini Kayseri şəhərindən götürən ən vacib su mənbələrindən biri də elə Zamantı qoludur. Seyhan çayının iki böyük qolundan biridir və mənbəyini şəhər ərazisindəki Pınarbaşı ilçəsindən götürür. Su sahəsi 8.700 km² olan Zamantı qolunun orta illik axını 65.603 m³ təşkil edir. Çayın ən yüksək axını saniyədə 970 m³, bu sıradakı suyun dərinliyi isə 410 santimetrdir. Şəhərin digər vacib su mənbələrindən biri də Sarımsaqlısu qoludur. Mənbəyini Bünyanın şərqindən götürür və doğru axır. Daha sonra Kayseri düzənliyinin qərb ucundakı Boğazköy yaxınlığındakı Qızılirmağa tökülür. Bu iki dərədən başqa Kayseridə çox sayda kiçik və böyük dərələr var.

Şəhər sərhədləri daxilində Yay gölü, Tuzla gölü və Sarıgöl kimi təbii göllərlə yanaşı Yamula, Ağcaşar, Akköy və Kovalı kimi anbar gölləri də var. Anbar göllərindən adətən suvarma əkinçiliyində geniş istifadə olunur.

Biomüxtəliflilik

Ərciyəs dağı və meyvə ağacları.

Şəhərin cənub hissəsində Tavr dağlarının yerləşdiyi meşəlik ərazilərdə Avstriya şamı, , küknar və palıd ağacları geniş yayılmışdır. Mərkəzi ərazilərdə isə meşəlik ərazilərə və ağaclara rast gəlinmir. Kayseri ərazisindəki dağ və dağlıq ərazilərdə də düzənliklərdə olduğu kimi, çöl bitkiləri üstünlük təşkil edir. Şəhərin yüksək hündürlüyə malik hissələrində sıx meşə örtüyü olsa da, ərazi əsasən qeyri-məhsuldar meşə və kolluqlarla əhatə olunmuşdur.

Şəhərin cənub hissəsində, Toros dağlarının yerləşdiyi hissədə Avstriya şamı, qızıl şamı, küknar, ladin və palıd növlərinə rast gəlinir. Məhsuldar hesab edilə bilən meşələr Tomarza, Yəhyalı və Dəvəli ilçələrinin sərhədləri daxilində yerləşmişdir. Şəhərin demək olar ki, hər yerində palıd və ardıc ağaclarına rast gəlmək mümkündür. Digər tərəfdən, şəhərin cənub ərazilərində, Tavr dağları və ətraf ərazilərdə Avstriya şamı və qızıl şam, Sarız ilçəsinin sərhədləri daxilində qalan bölgədə isə Livan sidrləri geniş yayılmışdır. Mərkəzi hissələrdə meşə sahəsi olmasa da, seyrək kollar və çəmənliklər böyük yer tutur. Dağ ətəkləri adətən daşlı və kolludur. Dağların yüksək hissələrində dağ çəmənliklərinə də rast gəlmək mümkündür. Vilayət torpaqlarının 40,84%-i çəmən və otlaq sahələrindən, 39,64%-i kənd təsərrüfatı torpaqlarından, 6,34%-i meşə və kolluq ərazilərindən, 13,18%-i qeyri-məhsuldar torpaqlardan ibarətdir.

Kayseri florasının daimi nümayəndələri (soldan sağa): Avstriya şamı, adi şam, , Livan sidri, , ağ şam, İtaliya şamı

İnzibati bölgü

Əsas məqalə: Kayseri ilçələrinin siyahısı

Qocasinan

1

2

Sarıoğlan

3

Pınarbaşı

Sarız

Bünyan

4

Talas

5

İncəsu

1: Fəlahiyyə

2: Özvətən

3: Ağqışla

4: Məlikqazi

5: Hacılar

Tomarza

Dəvəli

Yəhyalı

Yaşılhisar

Kayseridə ilk bələdiyyə təşkilatı 1869-cu ildə qurulmuşdur. İlk bələdiyyə başçısı şəhərin nüfuzlu sakinlərindən biri olan Mollaoğlu Mustafa Ağa olmuşdur. 14 dekabr 1988-ci il tarixli Rəsmi Qəzetdə dərc edilən və 3508 sayılı qanunla Kayseri Bələdiyyəsi Böyükşəhər Bələdiyyəsi statusunu əldə etdi və eyni qanunla Məlikqazi və Qocasinan adlı iki bələdiyyənin yaradılması qərara alındı. Bu qanun 1 yanvar 1989-cu qüvvəyə minmiş və şəhər böyükşəhər statusunu qazanmışdır. 26 mart 1989 tarixində keçirilmiş seçki ilə Niyazi Bağçacıoğlu Böyükşəhər Bələdiyyə Başçısı seçildi.

Kayseri Mərkəzi Anadolunun 3-cü, Türkiyənin ən böyük 14-cü şəhəri olma xüsusiyyətini daşıyır. Şəhərin təxminən 1,5 milyon əhalisi və cəmi 16 ən böyük məskunlaşma mərkəzi mövcuddur. Türkiyə Böyük Millət Məclisinin 30 mart 2013-cü Yerli Seçkilərdən sonra qəbul edilən və 15 aprel 2013-ci ildə Rəsmi Qəzetdə yayımlanan 6360 sayılı qanun ilə şəhərin 16 ilçəsi olduğu təsdiq edilmişdir. Kayserinin ən böyük ilçələri Qocasinan, Məlikqazi, Dəvəli və Talasdır.

1924-cü ildə Kayserinin qurulması ilə İncəsu, Dəvəli, 1926-cı ildə Pınarbaşı, 1946-cı ildə Sarız, 11 iyun 1946-cı il 5071 qanun ilə Yaşılhisar, 19 iyun 1953-ci il 7033 saylı qanun ilə Fəlahiyyə və Tomarza, 1954-cü ildə Yəhyalı, 1960-cı ildə Sarıoğlan, 19 iyun 1987-ci il 19507 saylı qanun ilə Ağqışla, 21 avqust 1987-ci il 3992 saylı qanun ilə Talas, 9 sentyabr 1988-ci il 6360 saylı qanun ilə Bünyan, 7 dekabr 1988-ci il 3508 saylı qanun ilə Qocasinan, 14 dekabr 1988-ci il 3508 saylı qanun ilə Kayserinin ən böyük ilçələrindən olan Məlikqazi, 9 may 1990-cı il 20523 saylı qanun ilə Özvətən, 16 may 1990-cu il 3647 saylı qanun ilə Hacılar ilçə statusu qazanmışdır.

Əhali

Əhali siyahıyaalınması
İl	Əh.	±%
1970	598.693	—
1975	676.809	+13.0%
1980	778.383	+15.0%
1985	864.060	+11.0%
1990	943.484	+9.2%
2000	1.060.432	+12.4%
2007	1.165.088	+9.9%
2008	1.184.386	+1.7%
2009	1.205.872	+1.8%
2010	1.234.651	+2.4%
2011	1.255.349	+1.7%
2012	1.274.968	+1.6%
2013	1.295.355	+1.6%
2014	1.322.376	+2.1%
2015	1.341.056	+1.4%
Mənbə: Türkiyə Statistika Qurumu

Urbanizasiyanın əsas göstəricisi kənd əhalisinin şəhərlərə köçməsi, kiçik şəhərlərin böyüməsi və ətraf kənd yaşayış yerlərini öz tərkibinə qatmasıdır. Kayseridə vilayət və ilçə mərkəzlərində əhalinin yerləşməsində sənaye mərkəzləri mühüm rol oynayır. Digər ilçələrə nisbətən Dəvəli, Talas və Hacılar ilçələrinin əhalisi olduqca yüksəkdir. Buna səbəb isə, şəhər tabeliyində olan bir çox sənaye müəssisələrinin ətraf ərazilərdə inşa edilməsidir.

İlçələr üzrə əhalinin paylanması:

  400.000—500.000 nəfər

  300.000—400.000 nəfər

  100.000—300.000 nəfər

  50.000—100.000 nəfər

  20.000—50.000 nəfər

  5.000—2.000 nəfər

Digər tərəfdən, kənd təsərrüfatı sektorundakı iqtisadi dəyişikliklər, əhalinin Pınarbaşı və Sarız kimi ilçələrindən köçməsinə ciddi təsir göstərmişdir. Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın azalması, gəlirlərin düşməsi, əlverişli torpaqların münbitliyini itirməsi və əlverişsiz hava şəraiti kimi amillər bu bölgədən əhalinin şəhər mərkəzlərinə köçməsinə səbəb olmuşdur.

2000-ci il əhali siyahıyaalmasına görə Kayserinin ümumi əhalisi 1.376.522 nəfər olmuşdur. Ümumi əhalinin 69%-i, 732,410 nəfəri şəhərlərdə, 31%-i, yəni 328.284 nəfəri isə kəndlərdə yaşamışdır. Məlikqazi 555.671 nəfər əhalisi ilə ən sıx, Özvətən isə 5.413 nəfər əhalisi ilə ən seyrək ilçədir. Kayseri ümumi əhalisinin yarısı kişi, yarısı qadındır. 2000-ci ildə 1.060.694 nəfər olan vilayət əhalisinin 529.767 nəfəri, 49.95 %-i kişi, 530.927 nəfəri, yəni 50,05 %-i qadın olmuşdur. Əhali siyahıyaalmasına əsasən, 6 yaşdan yuxarı əhalinin 92%-i oxuya və yaza bilir. Kişi əhalisi savadlı insanların 53,4%-ni təşkil edir. Oxuma-yazma bilməyən 8%-lik hissənin 85%-ni isə qadınlar təşkil edir. 2000-ci il əhali siyahıyaalmasına əsasən 0-9 yaş qrupunda 211.098, 10-14 yaş qrupunda 111.903, 15-19 yaş qrupunda 117.642, 20-64 yaş qrupunda isə 560.292 nəfər olmuşdur. 524,818 nəfər əhalisi olan Kayseri şəhəri əhali sayı baxımından Türkiyədə ən böyük 11-ci şəhərdir. Şəhər mərkəzində əhalinin illik artım tempi hər 1000 nəfərə 20,91 nəfər təşkil edir. Buna görə Kayseri şəhər mərkəzində əhalinin artım tempi digər ilçələrdən olduqca yüksəkdir. Kayserinin mərkəzində urbanizasiya daim davam edir.

Urbanizasiya səviyyəsinin ən yüksək olduğu yerlər Kayseri şəhər mərkəzi, Qocasinan, Məlikqazi, Talas və Dəvəli ilçələridir. 1960–2000 illəri arasındakı 40 illik dövrdə şəhər əhalisi 161.340 nəfərdən 732.410 nəfərə qədər artmışdır. Ümumi əhalidə şəhər əhalisinin nisbəti eyni dövrdə 33%-dən 69%-ə yüksəlmişdir. Bəzi ilçələrdə əhali artımı mənfilərdə olsa da, ümumi vilayətdə artım olduqca yüksəkdir. Kayseri əhali nisbətində azalma yaşanan ilçələr arasında -19,47% ilə Sarız, -9,6% ilə Fəlahiyyə, -8,29% ilə Özvətən, -7,89% ilə Bünyan və -3,59% ilə Tomarza yer alır. Müsbət əhali artımı olan bölgələrə isə 81,09% ilə Məlikqazi, 27,21% ilə Talas, 17,89% ilə Hacılar, 13,45% ilə Yaşılhisar, 12,38% ilə Qocasinan, 11,00% ilə Yəhyalı, 7,96% ilə İncəsu, 7,19% ilə Dəvəli və 7,00% ilə Sarıoğlan aiddir. Bu sürətli əhali artımına baxmayaraq, Kayseri ölkədəki ən uğurlu urbanizasiya mərkəzi olaraq qalmağa davam edir.

İqtisadiyyat

Ərciyəs dağı və məscidi.

Kayseri, zəngin yeraltı sərvətləri, əlverişli coğrafi mövqeyi və enerji qurğuları ilə əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmiş sənayesi ilə lider vilayətlər sırasındadır. Kayseri şəhərinin inkişafında əsas amillərdən biri vilayətin keçmişdən ticarət və sənətkarlıqda əhəmiyyətli bir tarixçəyə sahib olmasıdır. 2004-cü ildə Kayserinin ÜMM-sinin cari qiymətlərlə 3.836.364.000 ABŞ Dolları olduğu hesablanmışdır. 2004-cü il ÜDM-sinə görə Kayseridə adambaşına 3.462 ABŞ Dolları düşür.

Kayseri, ÜMM baxımından digər vilayətlərdən olduqca geri qalmışdır. 2001-ci il hesabatında vilayət 31-ci yerdə qərarlaşmışdır. 2004-cü ildən bu yana şəhərdə ÜMM miqdarı müsbət istiqamətdə dəyişməkdə davam edir.ÜDM-nin kənd təsərrüfatında 12%, sənayedə 25%, tikintidə 4%, ticarətdə 20%, nəqliyyatda 15% payı var. Vilayətlərin sosial-iqtisadi inkişafının izlənildiyi siyahıya əsasən, Kayseri 1996-cı ildə bu siyahıda 15-ci, 2003-cü ildə nəşr olunan və 2004-cü ilin mayında yayımlanan siyahıda isə 4 pillə geriliyərək 19-cu sırada yer almışdır. Hər iki hesabatda Kayseri, 2-ci dərəcəli inkişaf etmiş vilayətlər sırasında yer almışdır.

Ticarət

Şəhərin ən böyük ticarət mərkəzi olan .

Kayseri vilayətində ticarətin başlanğıcı xett sivilizasiyalarının mühüm yaşayış mərkəzlərindən biri olan Kanişdə qoyulmuşdur. Yazılı mənbələrdən aydın olur ki, Kanişdə yaşayan yerli sakinlər assuriyalılarla daim ticarət əlaqələrində olmuşlar. Kanişdəki ticarətin əsası e.ə. 2000-ci illərdə Assuriya tacirlərinin Mərkəzi Asiyaya yayılaraq, burada ticarət koloniyaları qurması ilə qoyuldu. Kanişdəki yazılı mənbələrə görə, bu ticarət koloniyalarına xüsusi təşkilatlar tərəfindən nəzarət olunmuşdur. Səlcuqlu dövründə ticarət yollarının Kayseridə kəsişməsi şəhərdəki ticarətin inkişafına təkan verdi.Osmanlı İmperiyasının hökmranlığı dövründə də Kayseri ticari və iqtisadi əhəmiyyətini davam etdirmişdir. Bu dövrdə həftənin müəyyən günlərində şəhərin bütün ilçələrində böyük yarmarkalar qurulurdu. Respublikanın ilk illərində dəmiryolu salınan və əhəmiyyətli sənaye obyektlərinin qurulmasının şahidi olan Kayseri, bu gün də Mərkəzi Asiyanın əhəmiyyətli sənaye və ticarət mərkəzlərindən biri olmaq xüsusiyyətini qoruyub saxlayır. Köklü ticarət və istehsalat tarixçəsinə sahib olan Kayseri, respublikanın qədim tarixi boyunca , , kimi bir çox məşhur iş adamlarının müxtəlif layihələrinə ev sahibliyi etmişdir. Sənayenin inkişaf etməsi səbəbindən xammal və hazır məhsulların giriş və çıxışı ticarət həcmini daha da artırmışdır. Kayseri bir çox yerli və xarici ticarət palatalarında üzvlüyünü qoruyub saxlamaqdadır.

Sənaye

Kayseri qatar stansiyası

Toxuculuqdan qablaşdırılmış ərzaqlara, yeməkdən xalçaya, metaldan mebelə, heyvandarlıqdan mədənçıxarma məhsullarına, kimyəvi məhsullardan elektronikaya qədər minlərlə məhsul Kayseri şəhərində mindən çox fabrikdə və səkkiz kiçik sənaye şəhərində hazırlanır. Kayseri istehsal sənayesinin inkişafında ən vacib amil Respublikanın ilk illərindən bəri şəhərə qoyulan dövlət sərmayeləri olmuşdur. 1920-ci illərdə dəmir yolu və elektrik stansiyasına malik şəhərdə, tank və təyyarə kimi hərbi nəqliyyat vasitələrinin yığılması və təmirini həyata keçirən ilk fabrik açıldı. 1930-cu illərin ilk illərində şimal və cənub vilayətlərə nəqliyyat təmin edildi. 1926-cı ildə Bünyan xalça zavodu, təyyarə və tank təmiri zavodu, 1927-ci ildə Ankara-Kayseri dəmiryolu, 1929-cu ildə bölgəni kifayət qədər elektrik enerjisi ilə təmin edə bilən Bünyan SES, 1933-cü ildə Kayseri-Sivas-Samsun yolu, 1935-ci ildə isə Sümerbank Kayseri parça fabrikinin tikilməsi kimi şəhərdə sənayenin inkişafına töhfə verən yüzlərlə əhəmiyyətli dövlət sərmayeləri olmuşdur. Bu dövlət sərmayeləri 1950-ci illərdən sonra müxtəlif cəhətlərdən sürətlənən sənaye nailiyyətlərinə təkan verdi. Dövlət sektorundan ixtisaslı işçi qüvvəsi ilə yanaşı, özəl sektor da istehsal üçün lazımi xammal ilə təmin edildi. Bu dövrdə özəl sektora qoyulan investisiyalar intensiv şəkildə artmağa başladı və buna görə şəhər iqtisadiyyatında özəl sektorun səmərəliliyi artmağa başladı. Özəl sərmayelərin artması ilə dövlət sərmayeləri azaldı və 1950-ci illərdə sadəcə Kayseri şəkər fabriki tikildi. 1960-cı illərdə Kayseri iqtisadiyyatında ən vacib istehsal sahələri qida, toxuculuq və maşınqayırma olmuşdur. Yeyinti sənayesindəki müəssisələrin böyük əksəriyyəti şəhərin qədim mətbəx nümunələrindən olan kolbasa və basdırmalardır. Son illərdə qoyulan sərmayələrlə bu gün Kayseridə təxminən 1000-ə yaxın böyük və kiçik fabrik fəaliyyət göstərir.İstanbul Sənaye Palatasının sənaye müəssisələri siyahısında Kayseri, 17 şirkət ilə beşinci sıradadır.

Nəqliyyat

daxili uçuşlar qapısı.

Şəhərdə Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyası tərəfindən idarə olunan fəaliyyət göstərir. Hava limanı Kayseri mərkəzindən 15 dəqiqəlik məsafədədir. Türk Hava Yolları tərəfindən İstanbula hər gün 3 uçuş həyata keçirilir. Türkiyədə hava nəqliyyatı sənayesi sürətlə böyüdüyündən, yaxın zamanda Kayseridən Türkiyənin daxilində və xaricində daha çox bölgələrə yeni reyslərin olacağı gözlənilir. Kayseridən ölkənin digər şəhərlərinə nəqliyyat qatar yolu vasitəsilə həyata keçirilir. Paytaxt Ankaraya hər gün 4 qatar reysi təşkil edilir. Şərq istiqamətində isə qatar yolu 2 qola ayrılır: biri Qars, digəri isə Van gölünün qərb sahilində yerləşən kəndinə qədərdir. Şəhər Türkiyənin mərkəzində yerləşdiyi üçün avtomobil və avtobus nəqliyyatı olduqca səmərəlidir. Şəhər, Ankaraya təxminən 3 saat, Aralıq dənizi sahillərinə təxminən 2 saat, Kappadokiyaya isə 45 dəqiqəlik məsafədə yerləşir. Şəhərin simvolu, qışda görkəmli xizək mərkəzi olan Ərciyəs dağı şəhər mərkəzindən cəmi 30 dəqiqəlik məsafədədir. Şəhər daxilində nəqliyyat əsasən ictimai avtobus və şəxsi nəqliyyat vasitələri ilə həyata keçirilir. Bununla yanaşı, 2009-cu ilin sonunda adlı yüngül dəmir yolu tranzit sistemi istifadəyə verilmişdir.

Səhiyyə

Kayseridə sağlamlıq xidmətləri tabeliyində olan müəssisələrdə, Ərciyəs Universitetində, özəl tibb müəssisələrində və hərbi xəstəxanalarda həyata keçirilir. 2004-cü ildə şəhərdəki səhiyyə xidmətləri, Səhiyyə Nazirliyinə bağlı 12 dövlət xəstəxanası, 3 dövlət müəssisə təşkilatı, 5 özəl xəstəxana, 102 sağlamlıq mərkəzi, 3 vərəm dispanseri və 2 klinikada həyata keçirilmişdir. Şəhərdəki çarpayıların sayı dövlət xəstəxanalarında 1380, regional xəstəxanalarda 310, Ərciyəs Universiteti Tibb Fakültəsi xəstəxanalarında 1313, özəl xəstəxanalarda isə 143-dür.

Şəhərdə 373 çarpayıya 1 nəfər düşür. Səhiyyə Nazirliyinin hesabatlarına görə 1999-cu ildə hər həkimə 2155, hər tibb bacısına isə 1934 xəstə düşmüşdür. Hər həkimə düşən xəstələrin sayına görə bir çox Türkiyə və Mərkəzi Anadolu şəhərlərindən öndədir.Türkiyədə olduğu kimi Kayseridə də qan dövranı sistemi, tənəffüs sistemi və xərçəng xəstəlikləri ən çox can alan xəstəliklər arasındadır. Şəhərdə məsul tibb işçilərinin sayı artdıqca, tibb işçilərinə düşən nəfər sayı da azalır. Qurumlara bağlı 19 xəstəxana fəaliyyət göstərir. Şəhərdə 518 mütəxəssis həkim, 407 praktikalı həkim, 354 köməkçi həkim və 161 diş həkimi işləyir. Bununla yanaşı, 1.098 tibb bacısı, 734 ana həkimi, 1.219 səhiyyə məmuru, 305 əczaçı olmaqla ümumilikdə 4.833 tibb işçisi çalışır. Çarpayıların məşğulluq nisbəti 60,7%, körpə ölüm nisbəti isə hər 1000 nəfərə 13 nəfər təşkil edir.

Turizm

Kayseri şəhər mərkəzində yerləşən məşhur Hilton oteli.

Səlcuqlu sivilizasiyasının və memarlığının ən orijinal əsərlərini özündə cəmləşdirən şəhər, Ərciyəs dağı ilə qış turizmini təmin edən, vizual və tarixi zənginliyə malik və yeddi gölü ilə ölkənin ən gözəl təbii gözəlliklərinə sahibdir. Hər turizm sahəsində ciddi potensiala malik nadir şəhərlərdəndir. Şəhər alpinizm, ovçuluq, göl, isti bulaq və qış turizmi inkişaf etmişdir. İnfrastrukturun inkişafı, marketinq və reklam fəaliyyətlərinə xüsusi diqqət yetirməklə bu potensialdan daha çox istifadə olunur. İllər keçdikcə daha da məşhurlaşan şəhər, yerli və xarici ziyarətçilərlə daim inkişaf edir. 1990-cı illərin ortalarında təqribən 150.000-ə yaxınlaşan turist sayı 2005-ci ilə nisbətən təxminən 100%-lik artım ilə 300.000-ə çatmağı bacarmışdır. 2010-cu ildə Kayserini ziyarət edən turistlərin sayı 287 min nəfər olmuşdur. Onlardan 50.500 nəfəri xarici, 236.500 nəfəri isə yerli turist olmuşdur. Turist ziyarətləri adətən günlük olur. Bunun səbəbi isə ziyarətçilərin çoxunun yüksək inkişaf etmiş turizm infrastrukturuna sahib olan Kappadokiya bölgəsində qalmasıdır. Kayseridə ilk beşulduzlu otel olan Hilton Otel 2002-ci ildə açılmışdır. 469 yataq tutumu ilə şəhərin turizminə böyük töhfə vermişdir. Lakin, 2019-cu ildə otel, ABŞ şirkəti olan Uindham-Qrend tərəfindən satın alınaraq adı dəyişdirilmişdir.Ərciyəs dağındakı Grand Eras və Dedeman otelləri ilin beş ayında (dekabr, yanvar, fevral, mart, aprel) fəaliyyət göstərir. Şəhərdə turizm fəaliyyət sertifikatına sahib olan 13 yaşayış obyekti var. Bununla yanaşı, Kayseridə 35 turizm agentliyi fəaliyyət göstərir. Şəhərdə turistik əhəmiyyət daşıyan bəzi mədəniyyət abidələrinə Kaniş kurqanı, Erkilet tumulusu, İlanlıdağ tumulusu, Herakl türbəsi, Beştəpələr tumulusu və Kayseri qalası aiddir. Vilayət sərhədləri daxilində Doğanlı, Soğanlı və Ərdəmli kimi bir çox yeraltı şəhər və qayalıq yaşayış məntəqələri var. Turizmin inkişafı məqsədilə şəhərdə üç turizm inkişafı kooperativi yaradılıb. Bu kooperativlərin təsis məqsədləri təbii, tarixi, arxeoloji və sosial-mədəni turizm dəyərlərinin və digər turizm potensialının inkişafına kömək etmək və turistlərin turizm ehtiyaclarını ödəməkdir. Onlardan ən böyüyü Soğanlıda fəaliyyət göstərir.

• Müqəddəs Məryəm Kilsəsi
• Assuriya ticarət lövhəsi
• Hunat Hatun mədrəsəsi
• Kayseri qalası

Təhsil

Əsas məqalə: Ərciyəs Universiteti

Şəhərin ən məşhur universitetlərindən biri olan Ərciyəs Universiteti.

Kayseri şəhərində yerləşən məktəblərdə təhsilin səviyyəsi bir çox yerli xeyriyyəçilərin töhfələri nəticəsində sürətlə inkişaf etmişdir. Hal-hazırda Kayseri həm savadlılıqda, həm də oxuma-yazma qabiliyyətində Türkiyə miqyasında olduqca yüksək səviyyəyə qalxmışdır. Kayseri şəhərində məktəbəqədər şagirdlərin qeydiyyat nisbəti 20%, ibtidai məktəbə 89%, orta məktəbə 81% təşkil etmişdir. Savadlılıq səviyyəsi isə 93,82% olaraq təyin olunmuşdur. Kayseridə başqa, Bünyan və Dəvəli ilçələrində bağlı 3, Təhlükəsizlik Nazirliyinə bağlı 1 polis peşə məktəbi fəaliyyət göstərir. Şəhərdəki 566 ibtidai məktəbdə 6.722 müəllim çalışır və 176.186 şagird təhsil alır. Distant təhsil çərçivəsində isə il ərzində 235 kənddə ümumilikdə 4357 şagird təhsil alır. Şəhərdə 111 orta məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəblərdə isə 56.140 şagird təhsil alır və 2614 müəllim çalışır. Orta məktəb şagirdləri üçün vəqf, dərnək və dövlət tərəfindən idarə olunan 38 yataqxana mövcuddur. Bu yataqxanalarda ümumilikdə 2500-ə yaxın orta məktəb şagirdi qalır. Kayseri xeyriyyəçilərinin təhsil sahəsindəki maddi və mənəvi dəstəyi və töhfəsi olduqca böyükdür.

26 iyul 2016-cı ildə bağlanılan Məlikşah Universiteti.

Bu töhfələr, Təhsil Nazirliyi tərəfindən verilən hesabatlara görə, Kayserini bu siyahıda ilk sıraya çəkir. Xeyriyyəçilər tərəfindən tikilən məktəblər, şəhər daxilində təhsilin keyfiyyətinə və qəbul səviyyəsinin artmasında böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur. 1996–2005 illəri arasındaki 10 illik dövrdə şəhərdə ümumilikdə 104 olmaq üzərə, 81 ibtidai, 23 orta məktəb tikilmişdir. 1969-cu ildə Hacettepe Universiteti nəzdində qurulan Kayseri Gəvhər Nəsibə Tibb Fakültəsi Ərciyəsi Universitetinin təməli olmuşdur. Daha sonra 1978-ci il 2175 nömrəli qanunla Kayseri Universiteti yaradılmışdır. 1965-ci ildə ali təhsil müəssisəsi olan Kayseri Ali İslam İnstitutu və İlahiyyat Fakültəsi, 1977-ci ildə isə Kayseri Dövlət Memarlıq və Mühəndislik Akademiyası Mühəndislik Fakültəsi birləşdirilərək 1982-ci ildə Ərciyəs Universiteti olaraq adlandırılmışdır.Ərciyəs Universiteti, 4795 nəfərlik idarə heyəti, 2 kampus, 19 fakültə, 7 institut, 1 məktəb, 44 araşdırma mərkəzi, 123 akademik proqram ilə ümumilikdə 52534 tələbəyə xidmət göstərir. Hal-hazırda universitetdə 234 professor, 138 dosent, 297 dosent köməkçisi, 185 müəllim, 51 mütəxəssis, 712 elmi işçi və 2 tərcüməçi, o cümlədən 1799 elmi işçi və 1438 inzibati işçi çalışır. 2006–2007 tədris ilində universitetdə təxminən 24.120 tələbə bakalavr və magistratura üzrə təhsil almışdır. 2022 YKS nəticələrinə görə, Ərciyəs Universitetində ən yuxarı keçid balı olan 3 ixtisas: tibb, stomatologiya və əczaçılıq fakültələri olmuşdur. Türkiyə vətəndaşları ilə yanaşı, başda Azərbaycan, Qazaxıstan, İordaniya vətəndaşları olmaq üzərə xarici ölkələrdən 500-ə yaxın beynəlxalq tələbə təhsil alır. Hal hazırda şəhərdə 2-si dövlət: Ərciyəs Universiteti və , 1-i isə özəl: olmaq üzərə ümumilikdə 3 ali təhsil müəssisəsi fəaliyyət göstərir.

İdman

Kayserispora ev sahibliyi edən

Futbol dünyada və Türkiyədə olduğu kimi Kayseridə də ən məşhur idman növüdür.Kayserispor futbol klubu 1966-cı ildə Ərciyəs Gənclik, Fənər Gənclik, Sənayespor və Mərkəzi Asiya Gənclikspor idman klublarının birləşməsi ilə qurulmuşdur. Kayseri son illərdə idman fəaliyyəti baxımından sürətlə inkişaf edir. Respublika qurulmamışdan əvvəl Ərciyəs dağına ilk alpinistlərin çıxması ilə başlayan alpinizm fəaliyyətləri, Kayseridə hal-hazırda olduqca inkişaf etmişdir. Respublikanın qurulması ilə, ölkədə yayılan idman növləri Sümer zavodunun açılması və qurğularının yaradılması ilə daha da məşhurlaşmağa başladı. Bu gün ən məşhur idman növləri ilə yanaşı, Kayseri şəhəri hər 2 ildən bir təşkil edilən Dünya Paraşüt Çempionatına da ev sahibliyi edir. Bundan əlavə, Kayserispor və Kayseri Ərciyəssporun Super Liqada qazandıqları uğurları ilə yanaşı Avropa çempionatına da çıxması nəticəsində bu komandalar təkcə Türkiyədə deyil, bütün Avropada da nüfuz qazanmağı bacarmışdır. Kayseridə 2-si peşəkar liqa klubu olmaq üzərə ümumilikdə 114 idman klubu fəaliyyət göstərir. Peşəkar və həvəskar basketbol liqalarında 12 komanda, voleybol liqalarında 11 komanda və həndbol liqalarında 8 yerli komanda mübarizə aparır. 5 il aralıqsız Super Liqada əzmkar mübarizəsindən sonra 2020-ci ildə son yerdə qərarlaşaraq, alt liqaya düşmüşdür.

Bundan əlavə, şəhərdə 6 xizək klubu da fəaliyyət göstərir. Futbol istisna olmaqla Kayseri 31 növdə ümumilikdə 1.406 kişi və 691 lisenziyalı qadın idmançıya ev sahibliyi edir. Bundan əlavə, şəhərdə 377 məşqçi, 524 hakim var. Şəhərin hər yerində idmana maraq ildən-ilə artır. Kayseridə ən sevimli idman növləri arasında ovçuluq, boks, güləş, xizəksürmə, üzgüçülük, şahmat, bilyard, atletika, gimnastika, ağır atletika, stolüstü tennis, taekvondo, bodibildinq, tennis, basketbol, alpinizm, həndbol və badmintondur.Velosiped, futbol, cüdo, voleybol, karate isə ən məşhur ənənəvi idman növləridir. Kayseridə idmana maraq demək olar ki, hər yaşda var. Peşəkar idman klublarının futboldan başqa digər sahələrdə meydana çıxması, həvəskar idman klublarının sayının artmasına səbəb olur. Keçirilən idman təbdirlərində azarkeşlərin çoxluğu da idmana olan marağın artdığının göstəricisidir.

Mədəniyyət

Sənətkarlıq

Səlcuqlu sivilizasiyasından təsirlənən tarixi Mərkəzi Anadolu toxuma xalçası.

Sənətkarlıq mədəni varlığın ən vacib göstəricilərindən biridir. Türkiyənin bir çox yerində olduğu kimi, Kayseridə də "atadan oğula" və ya "ustadan şagirdə" keçərək yüz illər boyu davam edən bəzi sənətkarlıq növləri bu gün də mövcuddur. Bununla birlikdə texnoloji inkişafın və sənayeləşmənin təsiri ilə bu sənətlər daha da inkişaf etməyə başlamışdır. Kayseridə hazırlanan toxunma xalçalar və mis materiallar uzun illərdir öz dəyərini qoruyub saxlayır. Kayseri mədəniyyətinin bir hissəsi olan və keçmişdəki sosial həyatı əks etdirən ənənəvi sənətkarlıq növlərinin bir çoxu yavaş yavaş tarixə qarışmışdır. Məsələn, dəri emalı əsrlər boyu Kayseri üçün mühüm qazanc mənbəyi olsa da, hal-hazırda şəhərdə dəri emalı tənəzzülə uğramışdır. Bununla yanaşı, yüz illər boyu qorunub saxlanılan bəzi sənətkarlıq növləri bu gün də mövcuddur.

Bu məskənin bərəkətli torpaqlarına yay və qış qar yağar, torpaq sulanar. Yetmiş yeddi növ taxıl və tərəvəz yetişdirilə bilər. Əlbəttə ki, belə münbit torpaqlarda heyvandarlıq da olduqca inkişaf etmişdir. Zirə və ədviyyatlı ləzətli basdırmalarına isə Anadolu torpaqlarının heç bir yerində rast gəlmək mümkün deyil. Övliya Çələbi, 1649-cu illərdə Kayseri səfəri zamanı.

1985-ci ildə şəhərin ixrac məhsulları siyahısında birinci yerə xalçaçılıq çıxmışdır. Fabriklərdə hazırlanan xalçalar şəhərdə son 20 ildə geniş yayılsa da, əldə toxunma xalçaçılığın tarixi min illərlədir. Şərqdən səlcuqlularla gətirilən toxunma xalçalar, şəhərdə xalçaçılığın inkişafına və xüsusi üslubların yaranmasına təkan vermişdir. 1950-ci illərin sonlarına qədər mis emalı Kayseridə əhəmiyyətli sənətkarlıq növlərindən biri olmuşdur. Şəhərdə sənaye çarşısı qurulmazdan əvvəl, mis qazancılar çarşısındaki emalatxanalarda emal edilirdi. 1950-ci illərdən etibarən mis emalında yeni və müasir alətlərdən istifadə edilməyə başlandı. Lakin, 1960-cı ildən başlayaraq mis alətlər və mis emalı sahəsi tənəzzülə uğradı. Buna səbəb isə xammalın olduqca az, lakin tələbatın çox olması idi. Bununla yanaşı, 1955-ci illərdən başlayaraq alüminiumun daha ucuz olması və geniş yayılması bu sənətin də zamanla yox olmasına səbəb oldu. Mətbəxdə istifadə olunan qablar, ləyənlər və boşqablar adətən misdən hazırlanırdı. Hazırlanan mis alətlər sadəcə Kayseridə deyil, ətraf şəhərlərdə də olduqca məşhurluq qazanmışdı. Lakin mis emalına bu gün şəhərdə rast gəlmək qeyri-mümkündür.

Geyim

Şəhərdə Mərkəzi Anadoluya xas geyimlər daha geniş yayılmışdır. Toxunma qadın və kişi geyimləri mühüm yer tutur. Zamanla geyim tərzi müasirləşsə də, bir çox tarixi geyimlər bəzi bölgələrdə hələ də öz məşhurluğunu qoruyub saxlayır. Son illərdə kənd və şəhər arasındakı kəskin fərqlər azaldıqca geyim tərzi də daha sürətlə müasirləşməyə başlamışdır. Qadınlar evdə adətən ənənəvi geyimlərdən, çöldə isə günün dəbinə uyğun geyimlərdən istifadə edir. Kişilərin geyimləri daha sadədir. Şəhərdə kənd-şəhər geyim fərqi məhduddur. Şəhərin bir çox ətraf bölgələrində "sako" adlanan geniş şalvarlar geyilir. Köynəklər yaxasız və boldur, üstdən taxılan "qara əba" jaket rolunu oynayır. Kişi geyiminin digər əşyalarından olan talvarlar, müxtəlif kəmərlər, ayaqqabı və sandalet kimi geyimlər bu gün tamamilə ortadan qalxmışdır. Respublikadan əvvəl konus formalı papaqlar ənənəvi kişi geyimlərində istifadə olunurdu. Görkəmli adamlar, rahiblər, mədrəsə tələbələri və üləmalər bu konus formalı papaqlardan olduqca geniş istifadə etmişdir. Çar və ya silgi adlanan örtüklər Dəvəli və ətraf ilçələrdə hələ də geniş istifadə olunur.

Mətbəx

Əsas məqalələr: Mantı və basdırma

Kayseri mantısı və basdırması.

Kayseri zəngin mətbəxə sahibdir. Kayseri adı altında məşhurlaşan basdırma və kolbasaların şöhrəti xaricdə belə məşhurlaşmışdır. Ləziz yeməklər arasında mantı xüsusi yer tutur. Gündəlik yeməklərdən başqa ziyafət və toylarda bir çox xüsusi yeməklər hazırlanır. Adi günlərdə isə yemək vərdişləri demək olar ki sadədir. Kayseri mətbəxi əsasən çörək və ət yeməklərindən ibarətdir. Mantı, Kayseri mətbəxinin ən təmtəraqlı nümayəndələrindən biridir. Tədqiqatlara görə, Kayseridə 36 növ mantı bişirilir. Bunların arasında ən geniş yayılanı ətli mantıdır. Adi günlərdə ən çox istehlak edilən aşmakarna, əriştə və makarondan ibarət şorba növüdür. Unlu yeməklərdən bir digəri su börəyidir. Quru börək, təndir çörəyi və katmer də şəhərin ən məşhur unlu yeməklərindəndir.

Arabaşı, həm hazırlanmağı, həm də yeyilməyi maarifət tələb edən Kayseri mətbəxinə özgün bir yeməkdir. Qaşığa böyük hissə xəmir almaq və onları çeynəmədən udmaq yeyiliş qaydasıdır. Güveç də Kayseri mətbəxinin ən məşhur yeməklərindən biridir. Xüsusilə yaz aylarında saxsı qablarda tərəvəzlərdən hazırlanır. Tərkibi badımcan, pomidor, bibər, sarımsaq və ətdən ibarətdir. Şorbaya bəzən kartof da əlavə olunur. Kayseri mətbəxində şirniyyatların xüsusi yeri var. Oxlov paxlavası, açma paxlava, qamış paxlava, gül paxlava, fincan ağzı, nevzin, halva, pişmaniyyə, tut bəhməzi və əncir dolması Kayseri mətbəx mədəniyyətini bəzəyən şirniyyatlardandır. Bunlarla yanaşı Kayseri mətbəxində bir çox müxtəlif çeşidli unikal yeməklər də vardır.

Ədəbiyyat

Erkiletli Aşıq Həsən, Aşıq Seyrani, Dadaloğlu Kayseri ədəbiyyatının ən mühüm şairlərindəndir. 1771-ci illərdə doğulan Erkiletli Aşıq Həsən əsərlərində söz oyunlarına, müəmmalı tənqidlərə geniş yer vermişdir. Əsl adı Mehmet Tahir olan , 15 yaşında yuxuda olarkən bir pir tərəfindən "Seyrani" adı ilə çağırıldıqdan sonra, elə bu sözü də təxəllüsü kimi istifadə etmək qərarına gəlir. 1839-cu ildə 40 aşıqla birlikdə saraya girən , öz əsərlərində dövlət idarəetməsini tənqid etdiyinə görə İstanbuldan Hələbə sürgün olunur.XIX əsrin ən məşhur xalq şairlərindən biri də Kayserili Dadaloğlu olmuşdur. Əfşar boyundan olan Dadaloğlu, Tavr yaylalarından Kayserinin Pınarbaşı ilçəsinə köçmüşdür. Öz əsərləri ilə bir çox müasir şairə təsir göstərmişdir. Şeirlər əsasən Kayserinin gözəlliyinə həsr olunmuşdur.

Qardaş şəhərlər

Kayseri şəhəri Ümumdünya Qardaşlaşmış Şəhərlər Federasiyasının bir üzvüdür. Beynəlxalq və iqtisadi əlaqələrin güclənməsi məqsədilə şəhər 6 Avropa, 3 Asiya ölkəsi olmaq üzərə ümumilikdə 9 şəhər ilə qardaşlaşmışdır.

• Şuşa, Azərbaycan
• Krefeld, Almaniya
• Nalçik, Rusiya
• , Almaniya
• Mişkolts, Macarıstan
• Mostar, Bosniya və Herseqovina
• Homs, Suriya
• Sialkot, Pakistan
• , Cənubi Koreya
• Misrata, Liviya

İstinadlar

1. "Büyükkılıç önce mazbatayı ardından görevi teslim aldı kayseri büyükşehir belediye başkanı memduh büyükkılıç: "üzerimize yüklenen yükün farkındayız" - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2019-07-22 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2020.
2. "21 vali merkeze çekildi, 17 valinin görev yeri değişti". www.haberturk.com (türk). 2018-11-05 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2020.
3. "0352 nerenin telefon alan kodu?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
4. "Kayseri Posta Kodu 38000". posta-kodlari.com (türk). 2022-02-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
5. "Kayseri İl Posta Kodu Nedir? Kayseri İlçelerinin Posta Kodları". Milliyet (türk). 2021-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
6. "38 Nerenin Plakası? Kayseri İlçelerinin Plaka Kodları Ve Harfleri". Milliyet (türk). 2021-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
7. "Kayseri'nin İlçeleri Neler Ve Hangi Bölgede? Kayseri'de Gezilecek Ve Tarihi Yerler". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-12-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
8. "Kayseri ilinin ilçeleri listesi". www.kayserikent.com (türk). 2021-11-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
9. "Kayseri'nin İlçeleri". AtlasBig (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
10. "Erciyes Dağı". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-02-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
11. "Kayseri'nin Komşu İlleri". Coğrafya Eğitim Sitesi (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
12. "Kayseri'den geçen İpek Yolu". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
13. "İpek Yolu'nun 778 yıllık incisi: Karatay Kervansarayı". www.trthaber.com (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
14. "Kayseri Ekonomisi İyi". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
15. "Kayseride Eğitim Öğretim Ocakları ve İstatistikler". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
16. "Kayseri'nin Coğrafi Yapısı". Kayseri İl Tarım ve Orman Müdürlüğü. 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
17. "Kayseri En İyi 10 Tarihi ve Turistik Yer - Tripadvisor". www.tripadvisor.com.tr (türk). 2022-07-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
18. "Kayseri Gezilecek Yerler - Tarihi Mekanlar". Neredekal.com (Turkish). Kapadokya Bölgesi’nin sınırları içerisinde bulunan Kayseri, yıl boyunca binlerce turiste ev sahipliği yapmaktadır. 2020-12-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
19. Kaya, Kemal. "Kayseri Gezilecek Yerler | Kayseri'de Görmeniz Gereken 18 Yer". Gezi Rehberi (türk). 3 aprel 2018. 2022-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
20. "Türkiye'de Snowboard İçin En İyi Yerler - Advenport". ADVENPORT (türk). 2021-05-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
21. "Türkiye'deki Önemli Kayak Merkezleri". ADVENPORT (türk). 2021-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
22. "Kayseri Erkilet Havalimanı". Hepfly.com (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
23. "Kayseri Havalimanı". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
24. "Neden Erciyes Üniversitesi?". Erciyes Üniversitesi (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
25. "Kayseri Nüfusu". www.nufusu.com (türk). 2022-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
26. "Melikgazi nüfusu ile 43 şehirden daha büyük - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
27. "KAYSERİ - İsminin Anlamı". www.cografya.gen.tr (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
28. "Şehirlerin İsimleri Nereden Geliyor?". GarentaDAY Blog (türk). 14 fevral 2018. 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
29. "Чара - Этимологический словарь русского языка". lexicography.online (rus). 2022-05-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
30. "Чара - Этимологический словарь русского языка - Словари и Энциклопедии". endic.ru (rus). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
31. "KAYSERİ ADI NEREDEN GELİYOR?". http://www.kayseriehaber.com/ (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
32. "Şehirlerin isimleri nereden geliyor". Ensonhaber.com (türk). 2022-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
33. "Kayseri adı, ismi nereden gelmektedir". www.filozof.net (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
34. "Anadolu'da tarih Kayseri ile başlar..." kayseriden.biz. 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
35. "Nevşehir, Kayseri (Kapadokya)". Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilgi Paketi (türk). 2022-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
36. "Kapadokya Hakkında Bilinmesi Gerekenler". Gezimanya (türk). 10 avqust 2017. 2021-10-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
37. "Tarihin doğayla kesiştiği yer; Kapadokya". Milliyet Haber. 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
38. "Asuriler Köylerine Döndü". www.iha.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
39. "Mezopotamya'da Yok Olmaya Yüz Tutumuş Bir Halk Süryaniler". Yeşil Gazete - ekolojik, politik, katılımcı, şenlikli... (türk). 10 iyun 2010. 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
40. "Eski Anadolu'nun ilk Uluslararası Ticaret Merkezi: Kültepe". T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2022-06-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
41. "Anadolu ve Mezopotamya tarihine ışık tutuyor: Kültepe Höyüğü". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
42. "ANTIKÇAĞ'DA KAYSERI-HALEP ARASINDAKI YOL GÜZERGÂHLARI". SOBIAD (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
43. "'Güzel atlar ülkesi' Kapadokya'da bir kovboy". www.ntv.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
44. "Kapadokya 'Güzel Atlar Ülkesi'". Ensonhaber.com (türk). 2022-01-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
45. "'Güzel Atlar Ülkesi'ne büyülü bir yolculuk". Sabah (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
46. Hayli, Fethi Ahmet Canpolat Selçuk. Pınarbaşı İlçe’sinin (Kayseri) beşeri ve iktisadi coğrafyası (türk). Hiperlink İletişim Yayın Evi. 2019. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
47. "Bizanslılar Döneminde Kayseri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
48. "Kapadokia Tarihi Oluşumu Peribacaları Peri bacaları". www.deinreiseleiter.com (türk). 2020-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
49. "Kayseri adı nereden geliyor?". yunus.hacettepe.edu.tr (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
50. "Kapadokya, Ürgüp ve Göreme hangi ilimizin sınırları içerisinde?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-02-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
51. "Derinkuyu Yeraltı Şehri ve Müzesi | Kapadokya". Kapadokyanın En Kapsamlı Platformu - Kapadokya Otelleri Aktiviteleri ve Bilgiler (türk). 22 yanvar 2017. 2021-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
52. "Derinkuyu Yeraltı Şehri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2022-08-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
53. "Derinkuyu Yer Altı Şehri". Gezimanya (türk). 10 sentyabr 2019. 2021-06-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
54. "Kaymaklı Yeraltı Şehri". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı (türk). 2021-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
55. "Fatih, Hakan ve Roma Kayzeri". Milliyet (türk). 2019-04-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
56. "Meryem İlayda Atlas - 500 Yıllık Hısım: Bizans". Sabah (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
57. "Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u nasıl fethetti? İşte tüm detaylar..." Sabah (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
58. Aksu, Cemal. Lütfi Divanının Tahlili (türk). İstanbul, Türkiye: dizgimizanpaj.com. 2017. səh. 169. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
59. "Kayserililer'in Haçlı öfkesi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2021-02-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
60. Kaya, Dr Murat. Üsveyi Hasene-2 (türk). Erkam Yayin San. A.ş. səh. 144. ISBN . 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
61. "Kayseri'nin Türkmen Yüzü". Kayseri Olay Haber (türk). 2020-10-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
62. "Kayseri'de Oğuz - Türkmen (Yörük) Boyları". wowturkey.com (türk). 2022-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
63. "Türk Dünyasının Bilge Lideri Türk Milliyetçiliğinin Kurucusu Başbuğ Alparslan TÜRKEŞ'in Hayatı". www.mhp.org.tr (türk). 2020-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
64. Sarı, İbrahim. Türkologlar: Türkologların yaşam öyküleri ve çalışmaları... (724 Sayfa) (türk). noktaekitap. 2018. səh. 41. 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
65. "Malazgirt Savaşı öncesi Selçuklu ve Bizans'ın Anadolu politikası". T.C Muş Valiliği (türk). 2021-01-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
66. "1071 Malazgirt Savaşı ne zaman ve nasıl oldu? İşte Malazgirt Zaferi tarihçesi". Karar.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
67. "Anadolu'da kurulan ilk türk beylikler ve eselerleri nelerdir?". Sabah (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
68. "Kayseri şehri hakkında..." Sabah (türk). 2022-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
69. Toker, Yalçın. Evliya Çelebi Seyahatname'den Seçmeler (türk). artcivic. 2014. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
70. Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
71. "II. Kılıcarslan kimdir?". Yeni Akit Gazetesi (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
72. Bahadıroğlu, Yavuz. Elveda Buhara (türk). Nesil Basım Yayın Gıda Ticaret ve Sanayi A.Ş. 2000. ISBN . 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
73. Oflaz, İbrahim. Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Eyyubiler (Melik Adil Dönemi) (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2019. səh. 605. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
74. YAVUZ, Lütfullah. Mir'atü'l Harameyn Bir Generalin Hac Notları (türk). Işık Yayıncılık Ticaret. 2015. 405, 406, 407. ISBN . 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
75. Malazgirt'ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (türk). Eğitim Yayınevi. 2016. səh. 104. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
76. Efe, Ahmet. Malazgirt'ten Söğüte Anadolu Selçuklu Sultanları (türk). NAR YAYINLARI. səh. 123. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
77. "Alaaddin Keykubat kimdir? Sultan Alaaddin Keykubat ne zaman öldü?". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
78. "Alaaddin Keykubat kimdir? Sultan Alaaddin Keykubat ne zaman nasıl öldü?". www.sozcu.com.tr (türk). 2021-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
79. "Alaaddin Keykubat kimdir". Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi (türk). 2019-04-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
80. "Kayseri'de Selçuklu'nun Keykubadiye Sarayı Kazılacak". Arkeofili (türk). 23 iyul 2015. 2020-08-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
81. "Hunat Camii". Kayseri Belediyyesi (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
82. "I. İzzeddin Keykâvus". İslam Ansiklopedisi (türk). 2022-04-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
83. Malazgirt'ten Vatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi (türk). Eğitim Yayınevi. 2016. səh. 41. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-07-02.
84. Küçüksipahioğlu, Prof Dr Birsel; Altan, Prof Dr Ebru; Merçil, Prof Dr Erdoğan; Ayaz, Prof Dr Fatih Yahya; Ersan, Prof Dr Mehmet; Özbek, Doç Dr Süleyman; Ayönü, Prof Dr Yusuf; Ocak, Doç Dr Ahmet; Piyadeoğlu, Doç Dr Cihan; Alican, Doç Dr Mustafa; Metin, Doç Dr Tülay; Gök, Doç Dr Halil İbrahim; Aghdam, Dr Öğr üyesi Gaye Yavuzcan A.; Kayhan, Dr Öğr üyesi Hüseyin. İslam Tarihi ve Medeniyeti - 10: Selçuklular (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 102. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
85. Tanpinar, Ahmed Hamdi; Christie, Ruth. Tanpinar's Five Cities (ingilis). Anthem Press. 2018. 59, 60, 61. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
86. Guides, Fodor's Travel. Fodor's Essential Turkey (ingilis). Fodor's Travel. 2019. səh. 298. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
87. "Trabzon İmparatorluğunun Tarihçesi". trabzon.ktb.gov.tr (türk). 2022-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
88. "Tarihçe". www.sinop.gov.tr (türk). 2022-06-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
89. Atasoy, Fahri. YÜKSELEN İPEK YOLU 3. Cilt: İpek Yolu’nda Kültür ve Sanat (türk). Türk Yurdu Yayınları. 2016. səh. 367. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
90. Turko-Mongol Rulers, Cities and City Life (ingilis). BRILL. 2013. səh. 218. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
91. "I. Baybars". İslam Ansiklopedisi (türk). 2019-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
92. "Baybars I | Mamlūk sultan of Egypt and Syria". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2019-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
93. "History of Kayseri - Lonely Planet Travel Information". www.lonelyplanet.com. 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
94. Biran, Michal; Brack, Jonathan; Fiaschetti, Francesca. Along the Silk Roads in Mongol Eurasia: Generals, Merchants, and Intellectuals (ingilis). Univ of California Press. 2020. 49, 50. ISBN . 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
95. "Kayserinin Tarihi Eserleri ve Turistik Bilgileri". www.kayserikent.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
96. "Selçuklu Uygarlığı Müzesi". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
97. "Kayseri'nin Tarihi Camii ve Medreseleri". T.C Kayseri Valiliği (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
98. "Türkçe Bilgi: Kayseri tarihi eserler ve turistik bilgiler". Türkçe Bilgi (türk). 2021-12-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
99. "ANKARA SAVAŞI ÖNCESİ TİMUR İLE YILDIRIM BAYEZİD'İN MEKTUPLAŞMALARI" (PDF). Selçuk Üniversitesi (türk). 2020-07-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
100. "Kayseri Osmanlı Döneminde". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
101. "Ankara Savaşı". Tarihi Olaylar (türk). 2022-07-12 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
102. "1402 Ankara Savaşı ve Kayseri". aksam.com.tr (türk). 2021-12-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
103. "II. Murat kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2020-04-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
104. Har-El, Shai. Struggle for Domination in the Middle East: The Ottoman-Mamluk War, 1485-91 (ingilis). BRILL. 1995. səh. 122. ISBN . 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
105. Güler, Turgut. Değirmen Taş: Akşemseddin'in Romanı (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. səh. 79. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
106. Tektaş, Nazım. İki Yüzlü Vezirler (ingilis). artcivic. 2011. səh. 12. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
107. "Gedik Ahmet Paşa kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2021-10-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
108. "Karamanoğulları kimdir?". İslam Ansiklopedisi (türk). 2020-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
109. "Karamanoğlu Mehmet Bey kimdir? Türkçe'nin kaderini değiştirdi". www.sozcu.com.tr (türk). 2021-09-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
110. Çalışlar, Oral. "Şehzade Mustafa öldürülmeseydi..." www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
111. "1. Mustafa (Şehzade Mustafa) Kimdir?". Milliyet (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
112. Öztuna, Yılmaz. Sultan Genç Osman ve Sultan IV. Murad (türk). Ötüken Neşriyat A.Ş. səh. 34. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
113. Yılmaz, Prof Dr H. Kâmil. Aziz Mahmud Hüdayi (Hayatı-Eserleri-Tarikatı) (türk). Erkam Yayin San. A.ş. 86, 87, 88. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
114. Sarı, İbrahim. YAVUZ SULTAN SELİM: Trabzon’da başlayan devlet idareciliğinde, pehlivan yapılı vücudu, devrin silahlarını kullanmadaki mahareti, Müslümanlara hayranlık ve rahatlık, düşmanlara korku ve dehşet verdi. İdareciliğini, Trabzon dışına da taşırarak, Osmanlı Devleti aleyhine propaganda yapan asileri takip ettirdi (türk). kitapoku. 2016. səh. 69. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
115. "Yavuz Sultan Selim ile Safevî Hükümdarı Şah İsmâil arasında yapılan Çaldıran Savaşı". Sabah (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
116. Keleş, Bahattin. Bahrî Memlükler İktisadî Ve Ticari Hayat (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 165. ISBN . 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
117. Kayapınar, Prof Dr Ayşe; Emecen, Prof Dr Feridun M.; Gökhan, Prof Dr İlyas; Göde, Prof Dr Kemal; Kayapınar, Prof Dr Levent; Ersan, Prof Dr Mehmet; Şeker, Prof Dr Mehmet; Koca, Prof Dr Salim; Baykara, Prof Dr Tuncer; Ayönü, Prof Dr Yusuf; Günal, Prof Dr Zerrin; Kesik, Doç Dr Muharrem; Başkan, Doç Dr Yahya; Yiğit, Dr Öğr üyesi Fatma Akkuş; Akkuş, Dr Öğr üyesi Mustafa; Kofoğlu, Dr Öğr üyesi Sait; Çalış, Arş Gör Hüseyin; Karakök, Öğr Gör Tunay; Teoman, Uzm Betül; Teoman, Gültekin. İslam Tarihi ve Medeniyeti - 11: Anadolu Beylikleri (türk). Siyer Basim Yayin Dagitim San. Ve Tic. Ltd. Sti. 2018. səh. 39. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
118. "Osmanlı Bedestenleri Bağlamında "Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni"" (PDF). Journal Agent (türk). 2022-05-04 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
119. "'Kayseri'nin gelişmesinde emval-i metruke vurgunu çok önemli rol oynuyor'". Agos (türk). 2020-12-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
120. "Tomarza Belediyesi - Tarihçe". www.tomarza.bel.tr (türk). 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
121. "Cumhuriyet ile beraber şaha kalktı: Kayseri". kayseriden.biz (türk). 2022-08-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
122. Çabuk, Suat. "KAYSERİ'NİN CUMHURİYET DÖNEMİNDEKİ İLK KENT DÜZENLEMESİ: 1933 ÇAYLAK PLANI" (PDF). METU JORUNAL (türk). 2022-04-07 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
123. "Cumhuriyet Döneminde Kayseri". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
124. "KCETAŞ | TARİHÇE". KCETAŞ. 2021-10-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
125. "Kültepe Kaniş Karum Gezisi | Kültepe Nerede?". Yolcu360 (türk). 24 yanvar 2020. 2022-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
126. "Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
127. "2. Dünya Savaşı ve Türkiye'de Savaş Ekonomisi". DergiPark (türk). 2021-06-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
128. "Kayseri OSB". www.kayso.org.tr (türk). 2021-02-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
129. "Kayseri`de Organize Sanayi Bölgeleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
130. "KAYSERİ KENTİNİN SANAYİLEŞME SÜREÇLERİNDE SANAYİ-GÖÇ-KONUT ETKİLEŞİMİ". researchgate. İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
131. "Kayseri'de Sanayileşme Hareketleri". heracidankayseri (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
132. "Günübirlik Tarih Gezisi: Kayseri'den Kültepe Antik Kentine Yolculuk". Garenta (türk). 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
133. Says, Toprak. "Sümerbank Bez Fabrikası'ndan İzler". Arkitera (türk). 14 yanvar 2014. 2020-07-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
134. "Sümerbank Kayseri Bez Fabrikası Çalışanları Buluştu". Milliyet (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2 iyul 2020.
135. "İmar ve Şehircilik Şube Müdürlüğü". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-03-02 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
136. "Kayseri Coğrafyası". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
137. "Kayseri'nin Coğrafyası". T.C Tarım ve Orman Bakanlığı Kayseri İl Tarım ve Orman Genel Müdürlüğü (türk). 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
138. "Erciyes adının kaynağı nereden geliyor?". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
139. . turk-dunyasi.cokbilgi.com (türk). 2020-07-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
140. "Kayseri yöresinde gelişen biyoherm ve stromatorilerin oluşum şartları ile coğrafi açıdan arz ettikleri önem". İstanbul Üniversitesi (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
141. "İç Anadolu Bölgesinde sıcaklık ve yağışların trend analizi". Türk Coğrafya Dergisi (türk). səh. 4. 2020-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
142. "Kayseri'nin iklim ve bitki örtüsü". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
143. Mızrak, Gürbüz. Türkiye İklim Bölgeleri ve Haritası (türk). Gürbüz Mızrak. səh. 12. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
144. "Kayseri'nin iklimi". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
145. "İklim Sınıflandırması - Kayseri". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
146. Küçük, Mustafa. "Yeşilhisar (Develi) ovası ve çevresinin iklimi". Mərmərə Universiteti (türk). 2000. 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
147. "Coğrafi Konum". www.develi.gov.tr (türk). 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
148. "Kayseri Hakkında Genel Bilgiler". Gençlik Haber Sitesi | On5yirmi5.Com (türk). 2022-01-31 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
149. "Ölçülen En Yüksek Sıcaklıklar - Meteoroloji Genel Müdürlüğü". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-07-13 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
150. "Mevsimlik Sıcaklık Analizi - Meteoroloji Genel Müdürlüğü". www.mgm.gov.tr (türk). 2022-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
151. Çalkaya, Mustafa. "2019'un en soğuk ili Ardahan, en sıcak ili Mardin oldu". Anadolu Haber Ajansı (türk). Ankara. 2020-12-15 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
152. Çelik, Mehmet; Duran, Alev. Türkiye’nin bölgesel sorunları “Osmanlı’dan günümüze” Balkanlar (ingilis). Hiperlink eğit.ilet.yay.san.tic.ve ltd.sti. 2020. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
153. "Kayseri'de iki günde metrekareye 2 kilogram yağmur yağdı - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
154. "Kayseri'de son 19 yılın en sıcak ayı". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
155. "Resmi İstatistikler: İllerimize Ait Genel İstatistik Verileri" (türk). Türkiyə Dövlət Metereologiya Nazirliyi. 16 yanvar 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 16 yanvar 2019.
156. "Kayseri'nin dorukları: Dağlar". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
157. Atasoy, Fahri. YÜKSELEN İPEK YOLU 3. Cilt: İpek Yolu’nda Kültür ve Sanat (türk). Türk Yurdu Yayınları. 2016. səh. 447. ISBN . 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
158. "Toros Dağlarının özellikleri nelerdir?". ozelliklerinedir.com (türk). 2021-05-07 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
159. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni. "Toroslar'ın bazı temel jeoloji özellikleri" (PDF). TMMOB Jeoloji Mühendisler Odası (türk). 1 fevral 1986. 2022-03-03 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
160. "Erciyes Dağı Nerede Nasıl Gidilir Efsanesi ve Tüm Bilgiler". Kapadokyanın En Kapsamlı Platformu - Kapadokya Otelleri Aktiviteleri ve Bilgiler (türk). 31 oktyabr 2017. 2021-09-21 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
161. "Erciyes Dağı nerede? Erciyes Dağı yüksekliği (rakım) kaç metre? Erciyes Dağı efsanesi hakkında bilgi". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
162. "Erciyes Dağı yeniden patlayabilir". turkiyegazetesi.com.tr (türk). 2022-03-07 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
163. ""Erciyes Dağı patlamaz"". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
164. "Erciyes Dağı'nın Tarihi". erciyesamalia.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
165. Korkmaz, Merih (Yazar); Toker, Vedia (Tez Danışmanı). "Korumaz dağı (KD Kayseri) yöresi Alveolina türlerinin tanımı ve stratigrafik dağılımı". dspace.ankara.edu.tr (türk). Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı. 2007. 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
166. "Kayseri Dağları". kayseri (türk). 2021-11-18 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
167. "TÜRKİYE'NİN HİMALAYALAR'I: ALADAĞLAR". Prontotour (türk). 13 iyun 2019. 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 3 iyul 2020.
168. "Serinlemek için Kızılırmak'a girmişti... Her yerde aranıyor". www.hurriyet.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
169. "Seyhan Havzası". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-08-03 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
170. "ZAMANTI IRMAĞI". Kültür Portalı (türk). 2022-08-20 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
171. "CBS Yardımıyla Zamantı Çayı Havzası Ekoturizm Çekiciliklerinin Sunulması Presentation of Ecotourism Appeals of Zamantı Stream Basin through CBS". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
172. "Zamantı Çayı Yukarı Havzası (Uzunyayla)'nın Jeomorfolojisi". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
173. "Kayseri İli, Kızılırmak ve Seyhan havzaları içinde kalmaktadır. İlin önemli akarsuları Kızılırmak havzasında yer alan Kızılırmak ve Sarımsaklı suyu ile Seyhan havzasında kalan Zamantı Irmağı'dır. Kayseri'de bunların dışında irili ufaklı birçok dere ve çay da bulunmaktadır". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
174. "ZAMANTI ÇAYI YUKARI HAVZASI (UZUNYAYLA)'NIN JEOMORFOLOJİSİ". dergipark.org.tr. 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
175. "Zamantı Irmağı Rafting – Kayseri Gezilecek Yerler Yeme İçme Konaklama". Rafting Turları (türk). 10 aprel 2014. 2020-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
176. "Kayseri'nin akarsuları". www.kayseriden.biz. 2012-06-11 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
177. "İklim ve Bitki Örtüsü". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
178. "Kayseri'nin bttki örtüsü". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
179. "KAYSERİ - İklim ve Bitki Örtüsü". www.cografya.gen.tr (türk). 2020-07-28 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
180. Yalçın, Cihan; Uras, Yusuf; İlbeyli, Nuran. "HAYRİYE (FELAHİYE-KAYSERİ) FLORİTLERİNİN NADİR TOPRAK ELEMENT (NTE) JEOKİMYASI". researchgate.net (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
181. "ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ KORUMA ALTINDA". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
182. "Kayseri İlinin Coğrafi Yapı". kayseri.tarimorman.gov.tr (türk). 2022-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
183. "Başkan Büyükkılıç Bu Kez Vali Günaydın İle Birlikte Koramaz Vadisi'nde Yürüdü". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2020-08-12 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
184. "Kurak topraklar suyla buluştu - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
185. Aklıbaşında, Meliha; Bulut, Yahya; Külekçi, Elif Akpınar. "Aladağlar'da (Kayseri-Yahyalı) Yetişen Doğal Bitkilerin Flora Turizmi Açısından Değerlendirilmesi". researchgate.net (türk). İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
186. "Barsama Mesire Alanı; 'Cennetten bir köşe'". Sabah (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
187. "Adını Erciyes Dağı'ndan alan çiçek ve bitkiler kitap oluyor". Hürriyet (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
188. "TUZLA GÖLÜ HAVZASI'NIN (KAYSERİ) UYGULAMALI JEOMORFOLOJİSİ". atif.sobiad.com. 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
189. "Kayseri'nin Münbit Toprakları Su İle Buluşuyor". dsi.gov.tr (türk). 2020-07-24 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
190. "Tarihçe". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2022-03-19 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
191. "Belediye Tarihçesi". Kayseri Büyükşehir Belediyesi (türk). 2018-04-21 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
192. "Kayseri'nin ilçeleri". kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
193. "İncesu İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
194. "Develi İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-18 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
195. "Pınarbaşı İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
196. "Sarız İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-04 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
197. "Yeşilhisar İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-08-10 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
198. "Felahiye İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
199. "Tomarza İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
200. "Yahyalı İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
201. "Sarıoğlan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
202. "Akkışla İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
203. "Talas İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
204. "Bünyan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2021-10-26 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
205. "Kocasinan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
206. "Melikgazi İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-29 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
207. "Özvatan İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
208. "Hacılar İlçesi". www.kayseri.gov.tr (türk). 2022-03-08 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2020.
209. . Turkish Statistical Institute. 15 May 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 may 2013.
210. "Study Session 5  Urbanisation: Trends, Causes and Effects: View as single page". www.open.edu (ingilis). 2022-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
211. "Kayseri'nin Nüfus Yapısı". www.kayseri.gov.tr (türk). 2020-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
212. "Kayseri'nin Demografik Yapısı". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
213. "Sivas; Kayseri´ye akın ediyor!". www.sivasirade.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
214. "14. KAYSERİ TARIM VE HAYVANCILIK FUARI HAKKINDA | KAYSERİ TİCARET BORSASI". www.kayseritb.org.tr (türk). 2021-06-19 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
215. "Kayseri tarım orman i̇l müdürü mustafa şahin: "kayseri olarak, tarımın başkenti olmaya adayız" tagem genel müdürü özkan kayacan: "2019 yılında 67 çeşit yeni yerli ve milli tohumu çiftçimize sunduk" "kayseri, denize kıyısı olmayan fakat balık üretiminde ilk sırada" 15. türk dünyası ve akraba toplulukları tarım fuarı kayseri'de başladı - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
216. "Kayseri nüfusu 17 bin 742 artarak, 1 milyon 376'ya ulaştı". Hürriyet (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
217. "KAYSERİ NÜFUSU 17 BİN 729 KİŞİ ARTTI". www.kayserihaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
218. "Melikgazi nüfusu ile 43 şehirden daha büyük - Kayseri Haberleri". www.haberturk.com (türk). 2020-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
219. "İşte Kayseri'nin nüfusu: 1 milyon 407 bin 409 - Kayseri Deniz Postası". www.denizpostasi.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
220. "Kayseri okuryazar oranında Türkiye ortalamasının üzerinde". www.kayserianadoluhaber.com.tr (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
221. "Türkiye'de illere göre okur yazarlık". Milliyet (türk). 2020-12-21 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
222. "KAYSERİ OKURYAZAR OLMAYAN KİŞİ SAYISI?". www.kayserihaber38.com (türk). 2020-07-05 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
223. Haberler, Kayseri. "2020 Kayseri nüfusu belli oldu! Çıkan rakam herkesi şaşırttı!". https://www.kayserihaberler.com/ (türk). 2020-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
224. Dergi, Özelkalem. "Kayseri, şehirleşme çalışmaları ile Uganda'ya örnek olacak". Özelkalem (türk). 12 dekabr 2019. 2020-08-23 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
225. Şafak, Yeni. "Kayseri nüfus sayısı: İlçe ilçe 2018 Kayseri nüfusu". Yeni Şafak (türk). 2 fevral 2019. 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
226. Akay, Adnan. (türk). 2011 [oran.org.tr oran.org.tr] (#bad_url) (#bare_url_missing_title). İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
227. "Kayseri'nin Bünyan ilçesinin nüfusu azaldı". www.trthaber.com (türk). 2020-07-04 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
228. Haber, Kayseri Star. "Kayseri'de nüfusu artan ve azalan ilçeler belli oldu". kayseristarhaber.com.tr (türk). 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
229. "Kayseri nüfus sayısı: İlçe ilçe 2018 Kayseri nüfusu". www.nufusune.com (türk). 2022-09-22 tarixində . İstifadə tarixi: 4 iyul 2020.
230. "Ekonomik Yapı". kayseri.ktb.gov.tr (türk). 2022-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.
231. "Kayseri Ekonomisi". www.kayseriden.biz (türk). 2021-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 24 iyul 2020.