Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mesopotamiya (qədim yun. Μεσοποταμία – "İkiçayarası") — Yaxın Şərqdə yerləşmiş dünyanın ən qədim və ən böyük sivilizasiyalarından biri. Mesopotamiya sivilizasiyanın beşiyi hesab olunur. Çağdaş zamanda bu mədəniyyətin yerləşdiyi ərazi də Mesopotamiya olaraq adlanır.
Qədim şərq ölkələri Afrikanın şimal-şərqindən Asiyanın böyük bir hissəsinə qədər uzanan geniş coğrafi ərazini əhatə edirdi. Ən qədim şərq dövlətləri Misirdə, Aralıq dənizinin şərqində, Kiçik Asiya, İkiçayarası (Mesopotamiya), İran, Hindistan, Çin və digər ölkələrin ərazisində meydana gəlmişdi.
Tarixi
Ən qədim zamanlarda Mesopotamiya ərazisində bir neçə dövlətlər olmuşdur. Onların tarixləri ayrıca məqalələrdə verilmişdir:
Dini
- Ətraflı bax: Qədim Mesopotamiya dini
Qədim Mesopotamiya əhalisi
Mesopotamiyanın şimalında e.ə. 31 minilliyin birinci yarısından başlayaraq, sami mənşəli tayfalar yaşamışdırlar. Onlar müxtəlif ləhçələrdə danışırdılar. Ən yayılmış ləhçələr: akkad, babil, assur ləhçələri olmuşdur.
Mesopotamiyanın cənubunda isə şumer məskunlaşmışdırlar. Onların mənşıyi sami deyil idi. Ancaq sonra, samilər cənuba doğru hərəkət etməyə başladılar. Tədricən akkad dili şumer dilini bütün sahələrdən sıxışdırıb çıxarmış və e.ə. II minilliyin əvvəlində bu dil artıq ölü dil olmuşdur. Ancaq bu dildə bəzi müqəddəs mətnlər yazılırdı. Sami akkadlar şumerlərin zəngin mədəniyyətlərinin varisləri olmuşdurlar. Şumerlərin bir qismi samilərin arasında ərimiş, digər qismi isə Mesopotamiyanı tərk etmişdir.
Eyni zamanda, e.ə. 31 minillikdə Mesopotamiyaya Suriyanın çöllərindən amurilər adlanan sami tayfaları da köçürdülər. Onlar özlərini "suti" (köçərilər) adlandırırdılar. Onlar çeşidli ləhcələrdə danışırdılar. III minilliyin sonu və II minilliyin birinci yarısında amurilər Mesopotamiyada bir neçə dövlət yarada bilmişdirlər.
Qədim zamanlarda Mesopotamiyanın şimalında hurri tayfaları da yaşayırdılar. Orada onlar Mitanni dövlətini yaratmışdılar. Şumerlər və akkadlar bu dövləti Subaru adlandırırdılar. Onların milli mənsubiyyətinə dair müxtəlif fərziyyələr vardır. Bəzi alimlər onların şimali Qafqaz xalqları ilə (vaynahlarla — çeçen və inquşların əcdadları ilə) əlaqəsi olduğunu iddia edirlər. Onlara yaxın olan kuti tayfaları da bu ərazilərdə e.ə. 31 minillikdən başlayaraq yaşamışdırlar və e.ə. XXIII-cü əsrdə bütün Mesopotamiyanı istila etmişdirlər. Ancaq e.ə. XXII-ci əsrdə qeriyə çəkilməyə məcbur oldular.
Mesopotamiya ərazisinə tez-tez hücumlar edən tayfalardan biri də kassilər olmuşdur (akkadca kaşşu). Onlar İranın qərbində dağlıq ərazilərdə yaşamışdırlar. E.ə. XVI yüzillikdə kassilər Babil çarlığını məğlub edərək, onu idarə etmişdirlər.
E.ə. 31-ci minilliyin ikinci yarısında Ərəbistan yarımadasının şimalından Suriyaya və şimali Mesopotamiyaya daha bir sami tayfaları – aramilər köç etməyə başlamışdırlar. Aramilərə mənşə və dil baxımından yaxın olan kəldanilər (rus ədəbiyyatında "xaldey"'lər) isə e.ə. IX-cu əsrdən başlayaraq cənubi Mesopotamiyaya basqınlar təşkil edirdilər. Aramilər və kəldanilər bu ərazilərdə bir neçə kiçik dövlətlər yarada bilmişdilər.
Aramilər e.ə. 31-ci minilliyin əvvəlinə qədər burada hurrilərlə amurilərin çoxusunu öz aralarında əridib, digərlərini isə sıxışdırıb çıxara bilmişdirlər. Bundan sonra Suriya və Mesopotamiyanın şimalında arami dili və yazısı geniş yayılmağa başlamışdı. E.ə. VI əsrdən başlayaraq babillilər də tədricən arami və kəldanilərlə qarışmış, akkad dili isə arami dili ilə əvəz olunmuşdur.
Bundan başqa, Assuriya və Babil çarlıqları dövründə Mesopotamiyaya çeşidli xalqlar köçürülürdü. Bu proses reqionun etnik mənzərəsini daha da zənginləşdirirdi. Yuxarıda adı çəkilən xalqların (xüsusi ilə sami xalqlarının) dini və mədəniyyəti əksər hallarda şumer və akkadlardan alınmışdı və onları təkrarlayırdı.
İstisna hallarda onların bəzi milli tanrıları şumer-akkad tanrılarına əlavə edilirdi. Məsələn, elamlılar baş tanrı İnşuşinaq’dan başqa digər milli tanrılarını Mesopotamiya tanrılarının adları ilə çağırırdılar: İştar, İnanna, , Şamaş və s.
Hurrilərin dini baxışlarında bəzi özünəməxsus məqamları olmuşdur. Onların tanrıları bir çox hallarda Şumer-akkad tanrılarından fərqli olmuşdur: hər vilayətin (Anadolunun, Mitanninin) öz tanrıları var idi. Lakin baş tanrı Teşub (şimşək tanrısı), onun zövcəsi Hebat və bir neçə başqa tanrılar: Qumarbi, Aştabi, Nubidit və s., hamı tərəfindən tanınırdı. Hurrilərin kosmoqonik və teoqonik əsatirləri Mesopotamiya əsatirlərinə bənzər olmuşdur. Bundan başqa hurrilər dünyanı üç təbəqəyə bölürdülər: göy, yer və yeraltı dünya. Göydə gənc tanrılar yaşayırlar, yerdə və yeraltı dünyada qədim tanrılar.
Mədəniyyət və inkişafı
Qədim Şərq dövlətləri bir neçə inkişaf mərhələsini keçmişdir. İbtidai-icma quruluşunun dağılması və sinifli cəmiyyətin meydana gəlməsi ilk dəfə məhz Qədim Şərqdə baş vermişdir. İlk dəfə Qədim Şərqdə quldarlığın ilkin nümunələri meydana gəlmişdir. "Tarix Şumerdən başlanır" əsərinin müəllifi S, N. Kramer kitabının ayrı-ayrı fəsil və bölmələrini "İlk məktəblər", "İlk tarixçi", "İlk əxlaq ideaları", "İlk kitabxana kataloqu" və s. adlandırmaqla, hər şeyin çıxış nöqtəsi — tarixin başlanğıcı Şərq olduğunu qeyd edir.
Qədim Şərqdə mədəniyyətin inkişafı müxtəlif sahələrdə istiqamət tapmışdır. Əfsanəvi nağıllar janrı, tarixi-əfsanəvi ədəbiyyat nümunələri, təsviri incəsənət, dini dünyagörüşü, elmi istiqamətlər qədim şərq xalqlarının fəaliyyətinin və yaradıcılığının bəhrəsi olmuşdur.
İkiçayarası (Mesopotamiya) ən qədim mədəniyyət ocaqlarından biri hesab edilir. E.ə. V minilliyin sonu — IV minillikdə İkiçayarasında Übeyd (bəzi mənbələrdə əı-Obeyd), Uruk mədəniyyətləri təşəkkül tapmışdır. İkiçayarası münbit və məhsuldar torpaqlara malik idi. Dəclə və Fərat çaylarının arasında yerləşən bu ərazidə qədim cəmiyyət və onun yüksək mədəniyyəti yaranmışdı. E.ə. III minilliyin sonlarında iqtisadiyyat və mədəniyyət mərkəzləri hesab olunan Akkad, Laqaş, Ur, Kiş, Babil kimi şəhərlər meydana gəlmişdi.
1922–1934-cü illərdə arxeoloq Leonard Villinn başçılığı altında ingilis və Amerika ekspedisiyasi tərəfindən Uruk şəhərində aparılan qazıntılar zamanı məbəd sahəsindən qədim piktoqrafik (şəkli yazı) yazılar aşkar edilmışdir. Gil kitabələr üzərində döyülmüş yazılar məbəd təsərrüfatının fəaliyyətini əks etdirirdi. Zaman keçdikcə şumerlər mixi yazı növünü də icad etdilər. "Hammurapi qanunları", "Gilqamış haqqında dastan" (və ya "Bilqamus haqqında dastan"), "Ağa ilə qulun söhbəti", "Müdrik Axikar haqqında" hekayələr Şumer Akkad və Babil mədəniyyətinin bariz nümunələridir.
Təsərrüfat sahəsində görülən işlər riyazi, həndəsi və astronomiya biliklərinin inkişafına səbəb olmuşdu.
İkiçayarasında bağçılıq təsərrüfat sahəsinin inkişfına diqqət verilirdi. Burada müxtəlif meyvə ağacları becərilirdi. Demək olar ki, xurma ağacı hər bir təsərrüfatda əkilirdi. Bu ağac 50–70 il ərzində aramsız məhsul verirdi. Qədim İkiçayarası əhalisinin dini təsəvvüründə xurma ağacı müqəddəs "həyat ağacı" hesab edilirdi. Hələ qədim dövrdə xurmadan 360 cürə məzə hazırlayırdılar.
Xurma şirəsindən bal və sirkə düzəldirdilər. Xürma dənəsi odun əvəzi yandırılırdı, onun suda islanmışı ısə mal-qaraya yem kimi verilirdi. Xurma ağacından inşaatda istifadə edirdilər. Əncir ağacının becərilməsi geniş yayılmışdır. Babilistanda alma, nar və tut ağacları məlum idi. Əhali üzümçülük ilə də məşğul olurdu. Qədimdə əhali soğan, sarımsaq, xiyar, müxtəlif göyərtilər və s. ilə artıq tanış idi. Hamurapi qanunlarında bağçaçılıq ilə əlaqədar müəyyən maddələr nəzərdə tutulmuşdur. Bağça ağaclarının məhv edilməsi cərimə ilə nəticələnirdi.
Maldarlıq Babilistan təsərrüfatının mühüm sahəsini təşkil edirdi. İri və xırda buynuzlu malqara ət, süd, yun, dəri, piy verirdi. İri mal-qara eyni zamanda çöl işlərində istifadə olunurdu. Onu arabaya qoşurdular, yerin şumlanmasında, taxılın döyülməsində istifadə edirdilər.
Şumerlər kənd təsərrüfatını əks etdirən "Əkinçi təqvimi" və "bağçılıq kitabları" əsərləri yaratmışlar. Burada əkin, suvarma və biçinin başlanması, taxılın döyülməsi vaxtı, bağ-bağçanın necə becərilməsi, suvarma kanallarının təmiz saxlanması və s. haqında məlumat verilirdi. Babil, Aşur şəhərlərində məşhur "asma bağlar", heyvanxanalar yaradılmişdır. Burada qəribə, qeyri-adi (ekzotik) bitkilər və heyvanlar saxlanılırdı. İkiçayarasında heyvan, bitki və mineralların təsnifi siyahısı tərtib olunmuşdu.
İkiçayarası əhalisi günəş və su saatlarından istifadə edirdilər. İlk təqvim Babillər tərəfindən icad edilmişdir. İkiçayarasında təhsilin başlıca ocağı məktəb idi. Şumer məktəbi edubba "kitabələr evi" adlanırdı, məktəbə "kitabələr evinin atası" adlanan şəxs başçılıq edirdi. Şumer məktəbində nizam-intizam sərt idi, təlimdə çubuq sistemi tətbiq olunurdu.
Memarlıq
Qədim Mesopotomiya (İkiçayarası) xaqlarında memarlığı mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. İkiçayarasında təbii ehtiyatlar yox dərəcəsində idi. Orada tikinti ağacları və daş kifayət qədər olmadığından xüsusilə gil- kərpic memarlığı təkminləşmişdı. İkiçayarasının tikinti işində çiy kərpicdən istifadə olunurdu. Bəzi hallarda divara bişmiş kərpicdən və daşdan üz çəkirdilər.
İstinadlar
- Yusif Yusifov.Qədim Şərq tarixi. Bakı-2007.s. 161.
Ədəbiyyat
- Atlas de la Mésopotamie et du Proche-Orient ancien, Brepols, 1996 ISBN|2503500463.
- Benoit, Agnès; 2003. Art et archéologie : les civilisations du Proche-Orient ancien, Manuels de l'Ecole du Louvre.
- ; 1987.Mésopotamie. L'écriture, la raison et les dieux, Gallimard, coll. " Folio Histoire ", ISBN|2070403084.
- ; 1992. Mesopotamia: writing, reasoning and the gods. Trans. by Zainab Bahrani and Marc Van de Mieroop, University of Chicago Press: Chicago.
- Edzard, Dietz Otto; 2004. Geschichte Mesopotamiens. Von den Sumerern bis zu Alexander dem Großen, München,
- Hrouda, Barthel and Rene Pfeilschifter; 2005. Mesopotamien. Die antiken Kulturen zwischen Euphrat und Tigris. München 2005 (4. Aufl.),
- Joannès, Francis; 2001. Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont.
- Korn, Wolfgang; 2004. Mesopotamien – Wiege der Zivilisation. 6000 Jahre Hochkulturen an Euphrat und Tigris, Stuttgart, ISBN 3–8062–1851-X
- Kuhrt, Amélie; 1995. The Ancient Near East: c. 3000–330 B. C. 2 Vols. Routledge: London and New York.
- Liverani, Mario; 1991. Antico Oriente: storia, società, economia. Editori Laterza: Roma.
- Matthews, Roger; 2005. The early prehistory of Mesopotamia – 500,000 to 4,500 BC, Turnhout 2005,
- Oppenheim, A. Leo; 1964. Ancient Mesopotamia: Portrait of a dead civilization. The University of Chicago Press: Chicago and London. Revised edition completed by Erica Reiner, 1977.
- Pollock, Susan; 1999. Ancient Mesopotamia: the Eden that never was. Cambridge University Press: Cambridge.
- Postgate, J. Nicholas; 1992. Early Mesopotamia: Society and Economy at the dawn of history. Routledge: London and New York.
- Roux, Georges; 1964. Ancient Iraq, Penguin Books.
- Silver, Morris; 2007. Redistribution and Markets in the Economy of Ancient Mesopotamia: Updating Polanyi, 5: 89–112.
- Snell, Daniel (ed.); 2005. A Companion to the Ancient Near East. Malden, MA : Blackwell Pub, 2005.
- Van de Mieroop, Marc; 2004. A history of the ancient Near East. ca 3000–323 BC. Oxford: Blackwell Publishing.
Mənbələr
- Aydın Əlizadə. Şumer və Akkad tarixi // Fəlsəfə elmləri doktoru Aydın Əlizadənin səhifələri — (2. "Qədim Mesopotamiya əhalisi" fəslinin mənbəyi).
- Ancient Mesopotamia — timeline, definition, and articles at Ancient History Encyclopedia
- Mesopotamia — introduction to Mesopotamia from the
- By Nile and Tigris 2008-11-21 at the Wayback Machine, a narrative of journeys in Egypt and Mesopotamia on behalf of the British museum between the years 1886 and 1913, by Sir E. A. , 1920 (a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; & layered PDF 2008-11-21 at the Wayback Machine format)
- A Dweller in Mesopotamia 2005-05-25 at the Wayback Machine, being the adventures of an official artist in the Garden of Eden, by Donald Maxwell, 1921 (a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; & layered PDFPDF (7.53 MB) format)
- Mesopotamian Archaeology 2005-02-15 at the Wayback Machine, by Percy S. P. Pillow, 1912 (a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; & layered PDFPDF (12.8 MB) format)
- Mesopotamia, 1920
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mesopotamiya qedim yun Mesopotamia Ikicayarasi Yaxin Serqde yerlesmis dunyanin en qedim ve en boyuk sivilizasiyalarindan biri Mesopotamiya sivilizasiyanin besiyi hesab olunur Cagdas zamanda bu medeniyyetin yerlesdiyi erazi de Mesopotamiya olaraq adlanir Qedim serq olkeleri Afrikanin simal serqinden Asiyanin boyuk bir hissesine qeder uzanan genis cografi erazini ehate edirdi En qedim serq dovletleri Misirde Araliq denizinin serqinde Kicik Asiya Ikicayarasi Mesopotamiya Iran Hindistan Cin ve diger olkelerin erazisinde meydana gelmisdi TarixiEn qedim zamanlarda Mesopotamiya erazisinde bir nece dovletler olmusdur Onlarin tarixleri ayrica meqalelerde verilmisdir Sumer Akkad Babil AssuriyaDiniEtrafli bax Qedim Mesopotamiya diniQedim Mesopotamiya ehalisiMesopotamiyanin simalinda e e 31 minilliyin birinci yarisindan baslayaraq sami menseli tayfalar yasamisdirlar Onlar muxtelif lehcelerde danisirdilar En yayilmis lehceler akkad babil assur lehceleri olmusdur Mesopotamiyanin cenubunda ise sumer meskunlasmisdirlar Onlarin mensiyi sami deyil idi Ancaq sonra samiler cenuba dogru hereket etmeye basladilar Tedricen akkad dili sumer dilini butun sahelerden sixisdirib cixarmis ve e e II minilliyin evvelinde bu dil artiq olu dil olmusdur Ancaq bu dilde bezi muqeddes metnler yazilirdi Sami akkadlar sumerlerin zengin medeniyyetlerinin varisleri olmusdurlar Sumerlerin bir qismi samilerin arasinda erimis diger qismi ise Mesopotamiyani terk etmisdir Eyni zamanda e e 31 minillikde Mesopotamiyaya Suriyanin collerinden amuriler adlanan sami tayfalari da kocurduler Onlar ozlerini suti koceriler adlandirirdilar Onlar cesidli lehcelerde danisirdilar III minilliyin sonu ve II minilliyin birinci yarisinda amuriler Mesopotamiyada bir nece dovlet yarada bilmisdirler Qedim zamanlarda Mesopotamiyanin simalinda hurri tayfalari da yasayirdilar Orada onlar Mitanni dovletini yaratmisdilar Sumerler ve akkadlar bu dovleti Subaru adlandirirdilar Onlarin milli mensubiyyetine dair muxtelif ferziyyeler vardir Bezi alimler onlarin simali Qafqaz xalqlari ile vaynahlarla cecen ve inquslarin ecdadlari ile elaqesi oldugunu iddia edirler Onlara yaxin olan kuti tayfalari da bu erazilerde e e 31 minillikden baslayaraq yasamisdirlar ve e e XXIII cu esrde butun Mesopotamiyani istila etmisdirler Ancaq e e XXII ci esrde qeriye cekilmeye mecbur oldular Mesopotamiya erazisine tez tez hucumlar eden tayfalardan biri de kassiler olmusdur akkadca kassu Onlar Iranin qerbinde dagliq erazilerde yasamisdirlar E e XVI yuzillikde kassiler Babil carligini meglub ederek onu idare etmisdirler E e 31 ci minilliyin ikinci yarisinda Erebistan yarimadasinin simalindan Suriyaya ve simali Mesopotamiyaya daha bir sami tayfalari aramiler koc etmeye baslamisdirlar Aramilere mense ve dil baximindan yaxin olan keldaniler rus edebiyyatinda xaldey ler ise e e IX cu esrden baslayaraq cenubi Mesopotamiyaya basqinlar teskil edirdiler Aramiler ve keldaniler bu erazilerde bir nece kicik dovletler yarada bilmisdiler Aramiler e e 31 ci minilliyin evveline qeder burada hurrilerle amurilerin coxusunu oz aralarinda eridib digerlerini ise sixisdirib cixara bilmisdirler Bundan sonra Suriya ve Mesopotamiyanin simalinda arami dili ve yazisi genis yayilmaga baslamisdi E e VI esrden baslayaraq babilliler de tedricen arami ve keldanilerle qarismis akkad dili ise arami dili ile evez olunmusdur Bundan basqa Assuriya ve Babil carliqlari dovrunde Mesopotamiyaya cesidli xalqlar kocurulurdu Bu proses reqionun etnik menzeresini daha da zenginlesdirirdi Yuxarida adi cekilen xalqlarin xususi ile sami xalqlarinin dini ve medeniyyeti ekser hallarda sumer ve akkadlardan alinmisdi ve onlari tekrarlayirdi Istisna hallarda onlarin bezi milli tanrilari sumer akkad tanrilarina elave edilirdi Meselen elamlilar bas tanri Insusinaq dan basqa diger milli tanrilarini Mesopotamiya tanrilarinin adlari ile cagirirdilar Istar Inanna Samas ve s Hurrilerin dini baxislarinda bezi ozunemexsus meqamlari olmusdur Onlarin tanrilari bir cox hallarda Sumer akkad tanrilarindan ferqli olmusdur her vilayetin Anadolunun Mitanninin oz tanrilari var idi Lakin bas tanri Tesub simsek tanrisi onun zovcesi Hebat ve bir nece basqa tanrilar Qumarbi Astabi Nubidit ve s hami terefinden taninirdi Hurrilerin kosmoqonik ve teoqonik esatirleri Mesopotamiya esatirlerine benzer olmusdur Bundan basqa hurriler dunyani uc tebeqeye bolurduler goy yer ve yeralti dunya Goyde genc tanrilar yasayirlar yerde ve yeralti dunyada qedim tanrilar Medeniyyet ve inkisafiEsas meqale Qedim Mesopotamiya medeniyyeti Qedim Serq dovletleri bir nece inkisaf merhelesini kecmisdir Ibtidai icma qurulusunun dagilmasi ve sinifli cemiyyetin meydana gelmesi ilk defe mehz Qedim Serqde bas vermisdir Ilk defe Qedim Serqde quldarligin ilkin numuneleri meydana gelmisdir Tarix Sumerden baslanir eserinin muellifi S N Kramer kitabinin ayri ayri fesil ve bolmelerini Ilk mektebler Ilk tarixci Ilk exlaq idealari Ilk kitabxana kataloqu ve s adlandirmaqla her seyin cixis noqtesi tarixin baslangici Serq oldugunu qeyd edir Qedim Serqde medeniyyetin inkisafi muxtelif sahelerde istiqamet tapmisdir Efsanevi nagillar janri tarixi efsanevi edebiyyat numuneleri tesviri incesenet dini dunyagorusu elmi istiqametler qedim serq xalqlarinin fealiyyetinin ve yaradiciliginin behresi olmusdur Ikicayarasi Mesopotamiya en qedim medeniyyet ocaqlarindan biri hesab edilir E e V minilliyin sonu IV minillikde Ikicayarasinda Ubeyd bezi menbelerde ei Obeyd Uruk medeniyyetleri tesekkul tapmisdir Ikicayarasi munbit ve mehsuldar torpaqlara malik idi Decle ve Ferat caylarinin arasinda yerlesen bu erazide qedim cemiyyet ve onun yuksek medeniyyeti yaranmisdi E e III minilliyin sonlarinda iqtisadiyyat ve medeniyyet merkezleri hesab olunan Akkad Laqas Ur Kis Babil kimi seherler meydana gelmisdi 1922 1934 cu illerde arxeoloq Leonard Villinn basciligi altinda ingilis ve Amerika ekspedisiyasi terefinden Uruk seherinde aparilan qazintilar zamani mebed sahesinden qedim piktoqrafik sekli yazi yazilar askar edilmisdir Gil kitabeler uzerinde doyulmus yazilar mebed teserrufatinin fealiyyetini eks etdirirdi Zaman kecdikce sumerler mixi yazi novunu de icad etdiler Hammurapi qanunlari Gilqamis haqqinda dastan ve ya Bilqamus haqqinda dastan Aga ile qulun sohbeti Mudrik Axikar haqqinda hekayeler Sumer Akkad ve Babil medeniyyetinin bariz numuneleridir Teserrufat sahesinde gorulen isler riyazi hendesi ve astronomiya biliklerinin inkisafina sebeb olmusdu Ikicayarasinda bagciliq teserrufat sahesinin inkisfina diqqet verilirdi Burada muxtelif meyve agaclari becerilirdi Demek olar ki xurma agaci her bir teserrufatda ekilirdi Bu agac 50 70 il erzinde aramsiz mehsul verirdi Qedim Ikicayarasi ehalisinin dini tesevvurunde xurma agaci muqeddes heyat agaci hesab edilirdi Hele qedim dovrde xurmadan 360 cure meze hazirlayirdilar Xurma siresinden bal ve sirke duzeldirdiler Xurma denesi odun evezi yandirilirdi onun suda islanmisi ise mal qaraya yem kimi verilirdi Xurma agacindan insaatda istifade edirdiler Encir agacinin becerilmesi genis yayilmisdir Babilistanda alma nar ve tut agaclari melum idi Ehali uzumculuk ile de mesgul olurdu Qedimde ehali sogan sarimsaq xiyar muxtelif goyertiler ve s ile artiq tanis idi Hamurapi qanunlarinda bagcaciliq ile elaqedar mueyyen maddeler nezerde tutulmusdur Bagca agaclarinin mehv edilmesi cerime ile neticelenirdi Maldarliq Babilistan teserrufatinin muhum sahesini teskil edirdi Iri ve xirda buynuzlu malqara et sud yun deri piy verirdi Iri mal qara eyni zamanda col islerinde istifade olunurdu Onu arabaya qosurdular yerin sumlanmasinda taxilin doyulmesinde istifade edirdiler Sumerler kend teserrufatini eks etdiren Ekinci teqvimi ve bagciliq kitablari eserleri yaratmislar Burada ekin suvarma ve bicinin baslanmasi taxilin doyulmesi vaxti bag bagcanin nece becerilmesi suvarma kanallarinin temiz saxlanmasi ve s haqinda melumat verilirdi Babil Asur seherlerinde meshur asma baglar heyvanxanalar yaradilmisdir Burada qeribe qeyri adi ekzotik bitkiler ve heyvanlar saxlanilirdi Ikicayarasinda heyvan bitki ve minerallarin tesnifi siyahisi tertib olunmusdu Ikicayarasi ehalisi gunes ve su saatlarindan istifade edirdiler Ilk teqvim Babiller terefinden icad edilmisdir Ikicayarasinda tehsilin baslica ocagi mekteb idi Sumer mektebi edubba kitabeler evi adlanirdi mektebe kitabeler evinin atasi adlanan sexs basciliq edirdi Sumer mektebinde nizam intizam sert idi telimde cubuq sistemi tetbiq olunurdu MemarliqEsas meqale Mesopotamiya memarligi Qedim Mesopotomiya Ikicayarasi xaqlarinda memarligi muhum ehemiyyet kesb edirdi Ikicayarasinda tebii ehtiyatlar yox derecesinde idi Orada tikinti agaclari ve das kifayet qeder olmadigindan xususile gil kerpic memarligi tekminlesmisdi Ikicayarasinin tikinti isinde ciy kerpicden istifade olunurdu Bezi hallarda divara bismis kerpicden ve dasdan uz cekirdiler IstinadlarYusif Yusifov Qedim Serq tarixi Baki 2007 s 161 EdebiyyatAtlas de la Mesopotamie et du Proche Orient ancien Brepols 1996 ISBN 2503500463 Benoit Agnes 2003 Art et archeologie les civilisations du Proche Orient ancien Manuels de l Ecole du Louvre 1987 Mesopotamie L ecriture la raison et les dieux Gallimard coll Folio Histoire ISBN 2070403084 1992 Mesopotamia writing reasoning and the gods Trans by Zainab Bahrani and Marc Van de Mieroop University of Chicago Press Chicago Edzard Dietz Otto 2004 Geschichte Mesopotamiens Von den Sumerern bis zu Alexander dem Grossen Munchen ISBN 3 406 51664 5 Hrouda Barthel and Rene Pfeilschifter 2005 Mesopotamien Die antiken Kulturen zwischen Euphrat und Tigris Munchen 2005 4 Aufl ISBN 3 406 46530 7 Joannes Francis 2001 Dictionnaire de la civilisation mesopotamienne Robert Laffont Korn Wolfgang 2004 Mesopotamien Wiege der Zivilisation 6000 Jahre Hochkulturen an Euphrat und Tigris Stuttgart ISBN 3 8062 1851 X Kuhrt Amelie 1995 The Ancient Near East c 3000 330 B C 2 Vols Routledge London and New York Liverani Mario 1991 Antico Oriente storia societa economia Editori Laterza Roma Matthews Roger 2005 The early prehistory of Mesopotamia 500 000 to 4 500 BC Turnhout 2005 ISBN 2 503 50729 8 Oppenheim A Leo 1964 Ancient Mesopotamia Portrait of a dead civilization The University of Chicago Press Chicago and London Revised edition completed by Erica Reiner 1977 Pollock Susan 1999 Ancient Mesopotamia the Eden that never was Cambridge University Press Cambridge Postgate J Nicholas 1992 Early Mesopotamia Society and Economy at the dawn of history Routledge London and New York Roux Georges 1964 Ancient Iraq Penguin Books Silver Morris 2007 Redistribution and Markets in the Economy of Ancient Mesopotamia Updating Polanyi 5 89 112 Snell Daniel ed 2005 A Companion to the Ancient Near East Malden MA Blackwell Pub 2005 Van de Mieroop Marc 2004 A history of the ancient Near East ca 3000 323 BC Oxford Blackwell Publishing MenbelerAydin Elizade Sumer ve Akkad tarixi Felsefe elmleri doktoru Aydin Elizadenin sehifeleri 2 Qedim Mesopotamiya ehalisi feslinin menbeyi Ancient Mesopotamia timeline definition and articles at Ancient History Encyclopedia Mesopotamia introduction to Mesopotamia from the By Nile and Tigris 2008 11 21 at the Wayback Machine a narrative of journeys in Egypt and Mesopotamia on behalf of the British museum between the years 1886 and 1913 by Sir E A 1920 a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries amp layered PDF 2008 11 21 at the Wayback Machine format A Dweller in Mesopotamia 2005 05 25 at the Wayback Machine being the adventures of an official artist in the Garden of Eden by Donald Maxwell 1921 a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries amp layered PDF PDF 7 53 MB format Mesopotamian Archaeology 2005 02 15 at the Wayback Machine by Percy S P Pillow 1912 a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries amp layered PDF PDF 12 8 MB format Mesopotamia 1920