Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sarımsaq (lat. Allium sativum) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin soğan cinsinə aid bitki növü.
| Sarımsaq | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Sarımsaq | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Sarımsaq ağımtıl rəngli soğanaqlı bitkidir. Dadı çox kəskin yandırıcı olmaqla yanaşı, özünəməxsus ətirli iyi vardır. Sarımsaqdan çox qədim zamanlardan dərman kimi bir sıra xəstəliklərə qarşı istifadə olunur. Məsələn, xroniki mədə-bağırsaq xoralarının müalicəsində, zəiflikdə, avitaminozda, xəstəliklərində və s. Tərkibində "fitonsid" maddəsinin mövcudluğundan, sarımsaq son dərəcə qüvvətli bakterisid təsirə malikdir. Sarımsaqdan alınan "allisin" maddəsinin çox qüvvətli bakterisid təsiri vardır. Onun on mində bir nisbətini su ilə durulaşdırdıqda belə yenə də bakteriyalara öldürücü təsir göstərir, onların inkişafını dayandırır. Son illərdə aparılan tədqiqatlar nəticəsində sarımsağın tərkibində bir sıra müalicə əhəmiyyətli maddələrin olduğu müəyyən edilmişdir. Bunlardan ən mühümü "dusulfid" adlanan kükürdlü üzvü birləşmələrdir. Sarımsağın tərkibində olan efir yağında kükürd olduğu üçün, onun iyi çox kəskindir və yandırıcıdır.
Xalq təbabətində sarımsaqdan xörəklərdə və ya turşuya qoyulmuş sarımsaqdan vərəm xəstəliyi zamanı iştaha artıran, bəlğəmgətirən və sinə iltihabını təmizləmək məqsədilə işlədilir. Soyuqdəymə və sətəlcəm olduqda açmaq üçün sarımsaq yeyirlər. Sarımsaqdan çəkilmiş spirtdən xroniki mədə katarı, mədənin həzm etmə zəifliyi, qarın köpü zamanı, eləcə də xroniki amyoblu ishalı müalicə etmək üçün istifadə olunur. Bundan başqa, sarımsaq yoğun bağırsaq xəstəliyi zamanı da işlədilir. Sarımsaq suyundan xəstəliyinə tutulanlara vermək də faydalıdır. Zaqatala rayonunda qabığı soyulmuş "sarımsaq bəkməzi" bişirilir. Həmin bəkməz hipertoniya xəstəliyinə tutulmuş adam üçün ən yaxşı müalicə vasitəsidir.
Botaniki xarakteristikası
Yabanı halda Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun (Pəzməri), Şahbuz rayonunun (Dərəyeri) və Kəngərli rayonunun (Çalxanqala) ərazilərində yayılmışdır. Çoxillik soğanaqlı ot bitkisi olub, spesifik kəskin iylidir. Soğanaqları “dişcik”lərdən ibarət, qabığı dəricikli, ağ və ya yasəməni, pərdəli, zarlı örtüklə əhatə olunmuşdur. Gövdəsi düzqalxan, hündürlüyü 70 sm, aşağı hissəsinin yarpaqları qınlıdır. Gövdəsi son dərəcə yastılaşmış qınlıdır. Yarpaqlarının aşağı hissələri dəbəlik şişkinlikli, zirvəsində çətirəbənzər xırdaçiçəkli çiçəkqrupu, dövrələnmiş təkyarpaqlı, çiçəklənmiş örtüklü, uzun dimdiklı olub, lüləklidir. Çiçəkləri xırda, uzunsaplaqlı, çiçək yatağı 6-yarpaqlı tacvari olub, tutqun-ağımtıl və ya tutqun-göyümtül rəngli, 6-erkəkcikli və yuxarı yumurtalıqlıdır. Meyvəsi qutucuqdur. İyul-avqust ayında çiçəkləyir, payızda soğanaq əmələ gətirir. İyul-avqust aylarında çiçəkləyir, şəraitdən asılı olaraq müxtəlif vaxtlarda meyvələri yetişir.
Sarımsağın vətəni Azərbaycan (Naxçıvan MR) hesab olunur. Bir neçə min il bundan əvvəl sarımsaq əksər dünya ölkələrində becərilməyə başlanılmışdır. Sarımsaq populyar bostan bitkisi hesab olunur. Soğanaqları payızda topanılır.
Soğanaqlarının kəskin xarakterli iyi və yandırıcı dadı vardır. Tərkibindəki uçucu maddələr göz və burunun selikli qişasını qıcıqlandırır.
Tərkibi və təsiri
Tərkibində fitonsidlər, efir yağı (0,4%), kükürd birləşmələri olan “disulfidlər” tiosianat allin, fitosterin, azotlu birləşmələr, askorbin turşusu, B qrup vitaminlər, selen konsentratı və digər bioloji aktiv maddələr vardır. Alliçin vacib bioloji aktiv komponent olub, allinə çevrilir.
Orqanizmdə şirəqovucu, antiseptik, öskürəkkəsici və ümumtonuslandırıcı dərmandır.
Sarımsaq iştaha artırmaqla, mədə-bağırsaq sistemində ferment ifrazını gücləndirir, qidanın həzm edilməsinə güclü təsir edir. Tərkibindəki efir maddələr bakterisid təsir etməklə, dezinfeksiyaedici əhəmiyylətlidir. Son zamanlar aşkar edilmişdir ki, bu preparat qanda xolesterinin miqdarını aşağı salır, yüksək konsentrasiyalı lipidlərin miqdarını azaldır. Hipotenziv, hipolipidemik, hipoxolisterinemik və ümumtonuslandırıcı dərmandır. 90% etil spirtli sarımsaq ekstraktı (1:5) nisbətində olur.
Alisat. Alisat-150, Alisat-super, Alisat-ekstra, kapsulu. Antiaterosklerotik, antiaqreqant, fibrinolitik və hipotenziv maddədir.
Allikor. Allikor-150 həb, Allikor-ekstra kapsul. Antiaterosklerotik, antiaqreqant, fibrinolitik və hipotenziv maddədir.
Allitera. Kapsul (sarımsaq yağı ilə iki illik eşşəkqulağı bitkisinin yağı (1:1).
Ümumtonuslandırıcı, antiaqreqant, hipotenziv, iltihabəleyhinə və immunstimullaşdırıcı maddədir.
Revaytl, sarımsaq incisi, kapsul. Ümummöhkəmləndirici, hipoxolisterinemik və hipolipidemik maddədir.
Kvay (sarımsaq tozu). Ümummöhkəmləndirici, antiaterosklerotik və hipolipidemik maddədir.
Aterosklerozun müalicə və profilaktikasında, postinsult və postinfarkt vəziyyətində, soyuqdəymə və infeksion xəstəliklərinin müalicəsində təyin edilir.
Alloxol (sarımsağın quru ekstraktı) həb. Ödqovucu və mədə-bağırsaqda həzmedici maddədir.
Ekstraktı yuxarı tənəffüs yollarının soyuqdəymə xəstəliklərində (bronxit, traxeit) kompleks terapiyanın tərkibinə daxil olmaqla, bağırsaq atoniyasında da işlədilir. Başlıca olaraq tozu və yağı arterial hipertenziya, ateroskleroz, hiperlipidemiya və orqanizmin soyuqdəymə xəstəliklərinə qarşı rezistentlik qabiliyyətinin artırılmasında istifadə edilir. Soğanağının qatı ekstraktından – kompleks preparat olan “Alloxol” hazırlanır ki, bundan da effektli ödqovucu dərman kimi xolesisitit, hepatit, xolangit və digər qaraciyər-öd xəstəliklərində həzmedici və qəbizlik əleyhinə dərman kimi istifadə edilir. Xalq təbabətində soğanağı kəskin respirator infeksiyalarda əvəzedilməzdir. Böyrək xəstəliklərində parenximanı qıcıqlandırdığından əks göstəriş sayılır.
Sinonimləri
- Allium arenarium Sadler ex Rchb. [Invalid]
- Allium controversum Schrad. ex Willd.
- Allium longicuspis Regel
- Allium ophioscorodon Link
- Allium pekinense Prokh.
- Allium sativum subsp. asiae-mediae Kazakova
- Allium sativum f. asiae-mediae Kazakova
- Allium sativum var. controversum (Schrad. ex Willd.) Nyman
- Allium sativum subsp. controversum (Schrad. ex Willd.) K.Richt.
- Allium sativum subsp. ophioscorodon (Link) Schübl. & G.Martens
- Allium sativum var. ophioscorodon (Link) Döll
- Allium sativum var. pekinense (Prokh.) F.Maek.
- Allium sativum f. pekinense (Prokh.) Makino
- Allium sativum f. sagittatum Kazakova
- Allium sativum var. sativum sativum
- Allium sativum var. subrotundum Gren. & Godr.
- Allium sativum subsp. subrotundum (Gren. & Godr.) K.Richt.
- Allium sativum f. vulgare Kazakova
- Allium scorodoprasum var. viviparum Regel
- Allium scorodoprasum subsp. viviparum (Regel) K.Richt.
- Porrum ophioscorodon (Link) Rchb.
- Porrum sativum (L.) Rchb. [Illegitimate]
Dində
"Quran"da sarımsaq haqqında belə bir ifadə var:
"Ey Musa, biz tək növ yeməyə əsla dözə bilməyəcəyik, yetər artıq bizim üçün Rəbbinə dua et, bizə yetişdirdiyi şeylərdən; tərəvəzindən, sarımsağından, mərciməyindən və soğanından çıxarsın."
— Bəqərə surəsi, 61
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 296.
- "Sarımsaq kəsər tənzimlənməsi". 2021-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-01-18.
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
- Quranda adı çəkilən bitkilər 2013-07-29 at the Wayback Machine (az.)
Xarici keçidlər
- Sarımsaq növlərinin atlası
Mənbə
- V.M.Abbasov, A.M.Tağıyeva, Z.V.Abbasova, A.E.Əlizadə, İ.S.Musayeva. Təbiət kimyasının möcüzələri və ondan istifadə qaydaları. “Elm” nəşriyyatı, Bakı-2014. 266 səh.
İstinadlar
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sarimsaq lat Allium sativum bitkiler aleminin qulancarcicekliler destesinin nergizciceyikimiler fesilesinin sogan cinsine aid bitki novu SarimsaqElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerDeste QulancarciceklilerFesile NergizciceyikimilerYarimfesile AllioideaeTriba Cins SoganNov SarimsaqBeynelxalq elmi adiAllium sativum L 1753Sekil axtarisiITIS 42652NCBI 4682EOL 1084926 Sarimsaq agimtil rengli soganaqli bitkidir Dadi cox keskin yandirici olmaqla yanasi ozunemexsus etirli iyi vardir Sarimsaqdan cox qedim zamanlardan derman kimi bir sira xesteliklere qarsi istifade olunur Meselen xroniki mede bagirsaq xoralarinin mualicesinde zeiflikde avitaminozda xesteliklerinde ve s Terkibinde fitonsid maddesinin movcudlugundan sarimsaq son derece quvvetli bakterisid tesire malikdir Sarimsaqdan alinan allisin maddesinin cox quvvetli bakterisid tesiri vardir Onun on minde bir nisbetini su ile durulasdirdiqda bele yene de bakteriyalara oldurucu tesir gosterir onlarin inkisafini dayandirir Son illerde aparilan tedqiqatlar neticesinde sarimsagin terkibinde bir sira mualice ehemiyyetli maddelerin oldugu mueyyen edilmisdir Bunlardan en muhumu dusulfid adlanan kukurdlu uzvu birlesmelerdir Sarimsagin terkibinde olan efir yaginda kukurd oldugu ucun onun iyi cox keskindir ve yandiricidir Xalq tebabetinde sarimsaqdan xoreklerde ve ya tursuya qoyulmus sarimsaqdan verem xesteliyi zamani istaha artiran belgemgetiren ve sine iltihabini temizlemek meqsedile isledilir Soyuqdeyme ve setelcem olduqda acmaq ucun sarimsaq yeyirler Sarimsaqdan cekilmis spirtden xroniki mede katari medenin hezm etme zeifliyi qarin kopu zamani elece de xroniki amyoblu ishali mualice etmek ucun istifade olunur Bundan basqa sarimsaq yogun bagirsaq xesteliyi zamani da isledilir Sarimsaq suyundan xesteliyine tutulanlara vermek de faydalidir Zaqatala rayonunda qabigi soyulmus sarimsaq bekmezi bisirilir Hemin bekmez hipertoniya xesteliyine tutulmus adam ucun en yaxsi mualice vasitesidir Botaniki xarakteristikasiYabani halda Naxcivan Muxtar Respublikasinin Ordubad rayonunun Pezmeri Sahbuz rayonunun Dereyeri ve Kengerli rayonunun Calxanqala erazilerinde yayilmisdir Coxillik soganaqli ot bitkisi olub spesifik keskin iylidir Soganaqlari discik lerden ibaret qabigi dericikli ag ve ya yasemeni perdeli zarli ortukle ehate olunmusdur Govdesi duzqalxan hundurluyu 70 sm asagi hissesinin yarpaqlari qinlidir Govdesi son derece yastilasmis qinlidir Yarpaqlarinin asagi hisseleri debelik siskinlikli zirvesinde cetirebenzer xirdacicekli cicekqrupu dovrelenmis tekyarpaqli ciceklenmis ortuklu uzun dimdikli olub luleklidir Cicekleri xirda uzunsaplaqli cicek yatagi 6 yarpaqli tacvari olub tutqun agimtil ve ya tutqun goyumtul rengli 6 erkekcikli ve yuxari yumurtaliqlidir Meyvesi qutucuqdur Iyul avqust ayinda cicekleyir payizda soganaq emele getirir Iyul avqust aylarinda cicekleyir seraitden asili olaraq muxtelif vaxtlarda meyveleri yetisir Sarimsagin veteni Azerbaycan Naxcivan MR hesab olunur Bir nece min il bundan evvel sarimsaq ekser dunya olkelerinde becerilmeye baslanilmisdir Sarimsaq populyar bostan bitkisi hesab olunur Soganaqlari payizda topanilir Soganaqlarinin keskin xarakterli iyi ve yandirici dadi vardir Terkibindeki ucucu maddeler goz ve burunun selikli qisasini qiciqlandirir Terkibi ve tesiriTerkibinde fitonsidler efir yagi 0 4 kukurd birlesmeleri olan disulfidler tiosianat allin fitosterin azotlu birlesmeler askorbin tursusu B qrup vitaminler selen konsentrati ve diger bioloji aktiv maddeler vardir Allicin vacib bioloji aktiv komponent olub alline cevrilir Orqanizmde sireqovucu antiseptik oskurekkesici ve umumtonuslandirici dermandir Sarimsaq istaha artirmaqla mede bagirsaq sisteminde ferment ifrazini guclendirir qidanin hezm edilmesine guclu tesir edir Terkibindeki efir maddeler bakterisid tesir etmekle dezinfeksiyaedici ehemiyyletlidir Son zamanlar askar edilmisdir ki bu preparat qanda xolesterinin miqdarini asagi salir yuksek konsentrasiyali lipidlerin miqdarini azaldir Hipotenziv hipolipidemik hipoxolisterinemik ve umumtonuslandirici dermandir 90 etil spirtli sarimsaq ekstrakti 1 5 nisbetinde olur Alisat Alisat 150 Alisat super Alisat ekstra kapsulu Antiaterosklerotik antiaqreqant fibrinolitik ve hipotenziv maddedir Allikor Allikor 150 heb Allikor ekstra kapsul Antiaterosklerotik antiaqreqant fibrinolitik ve hipotenziv maddedir Allitera Kapsul sarimsaq yagi ile iki illik essekqulagi bitkisinin yagi 1 1 Umumtonuslandirici antiaqreqant hipotenziv iltihabeleyhine ve immunstimullasdirici maddedir Revaytl sarimsaq incisi kapsul Umummohkemlendirici hipoxolisterinemik ve hipolipidemik maddedir Kvay sarimsaq tozu Umummohkemlendirici antiaterosklerotik ve hipolipidemik maddedir Aterosklerozun mualice ve profilaktikasinda postinsult ve postinfarkt veziyyetinde soyuqdeyme ve infeksion xesteliklerinin mualicesinde teyin edilir Alloxol sarimsagin quru ekstrakti heb Odqovucu ve mede bagirsaqda hezmedici maddedir Ekstrakti yuxari teneffus yollarinin soyuqdeyme xesteliklerinde bronxit traxeit kompleks terapiyanin terkibine daxil olmaqla bagirsaq atoniyasinda da isledilir Baslica olaraq tozu ve yagi arterial hipertenziya ateroskleroz hiperlipidemiya ve orqanizmin soyuqdeyme xesteliklerine qarsi rezistentlik qabiliyyetinin artirilmasinda istifade edilir Soganaginin qati ekstraktindan kompleks preparat olan Alloxol hazirlanir ki bundan da effektli odqovucu derman kimi xolesisitit hepatit xolangit ve diger qaraciyer od xesteliklerinde hezmedici ve qebizlik eleyhine derman kimi istifade edilir Xalq tebabetinde soganagi keskin respirator infeksiyalarda evezedilmezdir Boyrek xesteliklerinde parenximani qiciqlandirdigindan eks gosteris sayilir SinonimleriAllium arenarium Sadler ex Rchb Invalid Allium controversum Schrad ex Willd Allium longicuspis Regel Allium ophioscorodon Link Allium pekinense Prokh Allium sativum subsp asiae mediae Kazakova Allium sativum f asiae mediae Kazakova Allium sativum var controversum Schrad ex Willd Nyman Allium sativum subsp controversum Schrad ex Willd K Richt Allium sativum subsp ophioscorodon Link Schubl amp G Martens Allium sativum var ophioscorodon Link Doll Allium sativum var pekinense Prokh F Maek Allium sativum f pekinense Prokh Makino Allium sativum f sagittatum Kazakova Allium sativum var sativum sativum Allium sativum var subrotundum Gren amp Godr Allium sativum subsp subrotundum Gren amp Godr K Richt Allium sativum f vulgare Kazakova Allium scorodoprasum var viviparum Regel Allium scorodoprasum subsp viviparum Regel K Richt Porrum ophioscorodon Link Rchb Porrum sativum L Rchb Illegitimate Dinde Quran da sarimsaq haqqinda bele bir ifade var Ey Musa biz tek nov yemeye esla doze bilmeyeceyik yeter artiq bizim ucun Rebbine dua et bize yetisdirdiyi seylerden terevezinden sarimsagindan mercimeyinden ve soganindan cixarsin Beqere suresi 61IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 296 Sarimsaq keser tenzimlenmesi 2021 09 27 tarixinde Istifade tarixi 2021 01 18 S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333 Quranda adi cekilen bitkiler 2013 07 29 at the Wayback Machine az Xarici kecidlerSarimsaq novlerinin atlasiMenbeV M Abbasov A M Tagiyeva Z V Abbasova A E Elizade I S Musayeva Tebiet kimyasinin mocuzeleri ve ondan istifade qaydalari Elm nesriyyati Baki 2014 266 seh IstinadlarHemcinin baxSarimsaq coreyi Sarimsaqyarpaqli pisikotu