Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qızılirmaq (türk. Qızılirmaq), əvvəllər Halis — başlanğıcını Türkiyənin Şərqi Anadolu bölgəsindən götürür və Qara dənizə tökülən çaydır.
| Qızlirmaq | |
|---|---|
| türk. Qızılirmaq | |
 | |
| Ölkə |  Türkiyə |
| Mənbəyi | Şərqi Anadolu |
| • Yüksəkliyi | 2,000 m |
| Mənsəbi | Qara dəniz |
| • Yüksəkliyi | 0 m |
| Uzunluğu | 1,350 km |
| Su sərfi | 500 ± 0,001 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 77.100 km² |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Qızılirmaq çayı başlanğıcını Anadolunun şərqində yerləşən Sivas vilayətindəki Qızıldağın cənub yamaclarından, 2000 metr yüksəklikdən götürür. Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir (110 km), Kırıkkale, Ankara, Çankırı (30 km), Çorum (182 km) və Samsun vilayətlərindən keçib Bafra boğazında Qara dənizə tökülür. 1355 km. Uzunluğu (841 mil) ilə Türkiyənin öz sərhədlərində başlayan və sərhədləri daxilində dənizə axan ən uzun çayıdır. Sivas, Kayseri, Nevşəhər, Kırşəhər, Kırıkkale, Ankara, Çanqırı, Çorum, Sinop və Samsun illərindən keçən Qızılirmaq, Delice irmağı, Devrez və Gökırmak kimi bir çox çayların sularını toplayır və böyük bir döngə çəkərək Bafra burnundan Qara dənizə tökülür. Qızılirmaq Qara dənizə töküldüyü ərazi də daxil olmaqla 56.000 hektar deltası ilə Türkiyənin ən əhəmiyyətli bataqlıq ərazilərindən biridir. Çay üzərində tikilmiş 12 bənd və su elektrik stansiyası ilə ölkənin enerji istehsalında mühüm yer tutur və keçdiyi vilayətlərdə kənd təsərrüfatı sahələrinin suvarma fəaliyyətində çayın suyundan istifadə olunur.
Hövzəsi
Çay Mərkəzi Anadolunun ən şərq nöqtəsi olan Sivas ilinin İmranlı ilçəsindəki Kızıldağın cənub yamaclarından, təxminən 39,8° Şimal və 38,8° Şərqdə başlayır, əvvəlcə qərbdən və cənub-qərbdən 38,7° Şimaldan 34,8° Şərqə axır, sonra qövs əmələ gətirir. Hafik yaxınlığında Koçdərəni, Sivasa yaxınlaşdıqda isə Akmescid çayını və Tecer çayını özünə qatır. Sivası keçdikdən sonra Yıldız irmağı çaya qoşulur. Əvvəlcə qərbə, daha sonra şimal-şərqdə Tuz gölünü keçərək şimal-qərbə axır. Sonra şimala və şimal-şərqə dönür. Burada o, Kula kəndinin sərhəddində, 40°28′20.54″Ş.34°08′28.40″E-də Delice çayı ilə birləşir. Sonra ziqzaqlarla şimal-qərbə axır. 41,10° şərq 34,42° qərbdə Devrez çayı ilə birlikdə axır. Şimal-şərqə doğru çevrilir. Nəticədə 41,72° şimal 35,95° şərq nöqtəsindən Qara dənizə tökülür. Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşəhər, Kırıkkale, Ankara, Aksaray, Çankırı və Çorum illərindən keçərək Sinop ili-Samsun sərhədinin bir hissəsini təşkil etdikdən sonra bir çox çay və dərənin sularını yığaraq Bafra burnundan Qara dənizə çatır.
Qızılirmaq; Şimal-şərqdən Yaşılırmaq hövzəsi, şərqdən Fərat hövzəsi, cənub-şərqdən Seyhan, cənub-qərbdən və cənubdan Konya qapalı hövzəsi, qərbdən Sakarya çayı hövzəsi, şimal-qərbdən Yenice qərbi Qara dəniz hövzəsi ilə qonşudur. Türkiyənin ümumi ərazisinin 1/10 hissəsini drenaj edir. Yuxarı hövzəsindəki gipsli torpaqlarından keçən çayın suları acılaşır.
Hövzənin bəzi ərazilərində dərə genişlənir və düzənliyə çevrilir. Yuxarı hövzədə; Hafik, Zara, Sivas düzləri, aşağı hövzədə; Kargı, Osmancık, Tosya və ən böyüyü Bafra düzənliyidir.
Hidroelektrik potensialı
Çayın üzərində 12 bənd tikilmişdir. Bunlar Kayseri ilində Sarıoğlan, Yemliha qəsəbəsində qurulan Yamula bəndi, Ankara yaxınlığındakı Kəsikkörpü, Hirfanlı və Kapulukaya bəndləri, çayın Bafra düzənliyində qurulan Altınkaya və Dərbənd bəndləridir. Ən son çayın üzərində Obruk bəndi tikildi və 2007-ci il ərzində suyun saxlanmasına başlanıldı. Bir çox irili-xırdalı göllərin yerləşdiyi Kızılırmak deltası Türkiyənin Qara dəniz sahillərində öz xüsusiyyətlərini böyük ölçüdə qoruyub saxlayan ən əhəmiyyətli bataqlıq ərazilərindən biridir. 321 quş növünün tapıldığı delta bitki baxımından da əhəmiyyətlidir. Deltanın şərq tərəfində Türkiyənin nadir su basmış meşələrindən biri olan Geleriç meşəsi yerləşir.
Şəkil
Xarici keçidlər
- Qızılirmaq Deltasında Meydana Gelen Erozyonun Coğrafi Analizi 2006-01-04 at the Wayback Machine
- Qızılirmaq Deltası 2007-06-23 at the Wayback Machine
- Qızılirmaq Deltası
- Qızılirmaq'ta rafting 2007-04-02 at the Wayback Machine
- Qızılirmaq'ta Amerikalı bir kuş
İstinadlar
- "Kızılırmak Nehri'nin Akım ve Rejim Özellikleri". academia.edu. Ocak 1996. 30 Haziran 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 4 Aralık 2016.
Həmçinin bax
 | Çay ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qizilirmaq turk Qizilirmaq evveller Halis baslangicini Turkiyenin Serqi Anadolu bolgesinden goturur ve Qara denize tokulen caydir Qizlirmaqturk QizilirmaqOlke TurkiyeMenbeyi Serqi Anadolu Yuksekliyi 2 000 mMensebi Qara deniz Yuksekliyi 0 mUzunlugu 1 350 kmSu serfi 500 0 001 m sHovzesinin sahesi 77 100 km menbeyi mensebiQizilirmaq cayi Turkiyenin fiziki xeritesinde 39 51 14 sm e 38 24 24 s u 41 44 sm e 35 57 s u Vikianbarda elaqeli mediafayllar Qizilirmaq cayi baslangicini Anadolunun serqinde yerlesen Sivas vilayetindeki Qizildagin cenub yamaclarindan 2000 metr yukseklikden goturur Sivas Kayseri Nevsehir Kirsehir 110 km Kirikkale Ankara Cankiri 30 km Corum 182 km ve Samsun vilayetlerinden kecib Bafra bogazinda Qara denize tokulur 1355 km Uzunlugu 841 mil ile Turkiyenin oz serhedlerinde baslayan ve serhedleri daxilinde denize axan en uzun cayidir Sivas Kayseri Nevseher Kirseher Kirikkale Ankara Canqiri Corum Sinop ve Samsun illerinden kecen Qizilirmaq Delice irmagi Devrez ve Gokirmak kimi bir cox caylarin sularini toplayir ve boyuk bir donge cekerek Bafra burnundan Qara denize tokulur Qizilirmaq Qara denize tokulduyu erazi de daxil olmaqla 56 000 hektar deltasi ile Turkiyenin en ehemiyyetli bataqliq erazilerinden biridir Cay uzerinde tikilmis 12 bend ve su elektrik stansiyasi ile olkenin enerji istehsalinda muhum yer tutur ve kecdiyi vilayetlerde kend teserrufati sahelerinin suvarma fealiyyetinde cayin suyundan istifade olunur HovzesiCay Merkezi Anadolunun en serq noqtesi olan Sivas ilinin Imranli ilcesindeki Kizildagin cenub yamaclarindan texminen 39 8 Simal ve 38 8 Serqde baslayir evvelce qerbden ve cenub qerbden 38 7 Simaldan 34 8 Serqe axir sonra qovs emele getirir Hafik yaxinliginda Kocdereni Sivasa yaxinlasdiqda ise Akmescid cayini ve Tecer cayini ozune qatir Sivasi kecdikden sonra Yildiz irmagi caya qosulur Evvelce qerbe daha sonra simal serqde Tuz golunu kecerek simal qerbe axir Sonra simala ve simal serqe donur Burada o Kula kendinin serheddinde 40 28 20 54 S 34 08 28 40 E de Delice cayi ile birlesir Sonra ziqzaqlarla simal qerbe axir 41 10 serq 34 42 qerbde Devrez cayi ile birlikde axir Simal serqe dogru cevrilir Neticede 41 72 simal 35 95 serq noqtesinden Qara denize tokulur Sivas Kayseri Nevsehir Kirseher Kirikkale Ankara Aksaray Cankiri ve Corum illerinden kecerek Sinop ili Samsun serhedinin bir hissesini teskil etdikden sonra bir cox cay ve derenin sularini yigaraq Bafra burnundan Qara denize catir Qizilirmaq Simal serqden Yasilirmaq hovzesi serqden Ferat hovzesi cenub serqden Seyhan cenub qerbden ve cenubdan Konya qapali hovzesi qerbden Sakarya cayi hovzesi simal qerbden Yenice qerbi Qara deniz hovzesi ile qonsudur Turkiyenin umumi erazisinin 1 10 hissesini drenaj edir Yuxari hovzesindeki gipsli torpaqlarindan kecen cayin sulari acilasir Hovzenin bezi erazilerinde dere genislenir ve duzenliye cevrilir Yuxari hovzede Hafik Zara Sivas duzleri asagi hovzede Kargi Osmancik Tosya ve en boyuyu Bafra duzenliyidir Hidroelektrik potensialiCayin uzerinde 12 bend tikilmisdir Bunlar Kayseri ilinde Sarioglan Yemliha qesebesinde qurulan Yamula bendi Ankara yaxinligindaki Kesikkorpu Hirfanli ve Kapulukaya bendleri cayin Bafra duzenliyinde qurulan Altinkaya ve Derbend bendleridir En son cayin uzerinde Obruk bendi tikildi ve 2007 ci il erzinde suyun saxlanmasina baslanildi Bir cox irili xirdali gollerin yerlesdiyi Kizilirmak deltasi Turkiyenin Qara deniz sahillerinde oz xususiyyetlerini boyuk olcude qoruyub saxlayan en ehemiyyetli bataqliq erazilerinden biridir 321 qus novunun tapildigi delta bitki baximindan da ehemiyyetlidir Deltanin serq terefinde Turkiyenin nadir su basmis meselerinden biri olan Geleric mesesi yerlesir SekilQizilirmaq ve IskilipQizilirmaq Iskilip Corum yolunda ilk taxta korpu Kaymakam Baha Koldas dovru 1925 Xarici kecidlerQizilirmaq Deltasinda Meydana Gelen Erozyonun Cografi Analizi 2006 01 04 at the Wayback Machine Qizilirmaq Deltasi 2007 06 23 at the Wayback Machine Qizilirmaq Deltasi Qizilirmaq ta rafting 2007 04 02 at the Wayback Machine Qizilirmaq ta Amerikali bir kusIstinadlar Kizilirmak Nehri nin Akim ve Rejim Ozellikleri academia edu Ocak 1996 30 Haziran 2016 tarixinde Istifade tarixi 4 Aralik 2016 Hemcinin baxEyri korpu Cay ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin