Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vulkanizm — Yerin daxilində temperatur yüksək olduğu üçün süxurlar əriyib bir-birinə qarışır və maqma əmələ gətirməsi hadisəsi. Yerin daxili qatlarından yüksək təzyiq ilə odlu maqmanın Yer səthinə çıxması prosesinə vulkanizm deyilir. Maqma Yer səthinə vulkan boğazı və ya vulkan kanalı vasitəsi ilə püskürür. Vulkanın səthdə püskürdüyü yerdə əmələ gələn qıfvari çökəklik krater adlanır. Vulkanlar çox güclü olduqda onların kraterləri kiçik olur və yaxud heç olmur. Diametri 1500 metrdən artıq olan krater kaldera adlanır. Ən böyük kaldera Yaponiyadakı Aso, Flippindəki Apo vulkanlarının kalderasıdır. Yer səthinə çıxan qazları uçmuş, soyumuş maqma – lava, vulkan boğazında bərkimiş lava isə nekk adlanır. Başqa sözlə desək, müəyyən vaxtdan sonra eroziya və denudasiya nəticəsində vulkanik dağ aşınır və vulkan boğazında soyumuş lava qayalı təpə əmələ gətirir ki, buna da nekk deyilir. Məsələn, Qazax rayonundakı Göyəzən dağı. Vulkan püskürən zaman odlu maqmanın temperaturu 850º – 1250 °C arasında olur.
Ada vulkanizmi
Ada vulkanizmi — okeanlarda adaların əmələ gəlməsinə və inkişafına səbəb olan vulkanik proseslər. Adalar qövsü və okeandaxili adalar vulkanizmi ayrılır. Adalar qövsündə fəaliyyətdə olan vulkanlar, adətən, onun daxili batıq tərəfində yerləşir. Ada vulkanizmi əsasən eksploziv xarakterli olur. Adalar qövsündə stratovulkanlar üstünlük təşkil edir: çox vaxt kövrək materialdan təşkil olunmuş konuslara və günbəzvari vulkanlara da rast gəlinir. Vulkanik süxurlar içində kalsium-qələvi maqmanın məhsulları çoxluq təşkil edir: andezit və dasitlər daha çox yayılmışdır. Okeandaxili adalar üçün daha çox effuziv vulkanizm səciyyəvidir. "Andezit xətti" daxilində Sakit okeanın daxili adaları qalxanvari effuziv vulkanların hesabına yaranmışdır. Bu tipin ən məşhur və yaxşı öyrənilmiş vulkanları Havay adalarında yerləşir. Sakit, Hind və Atlantik okeanların daxili hissələrindəki ada vulkanları əsasi tərkibli lava püskürür. Burada bazaltlar çoxluq təşkil edir, az miqdarda traxibazaltlar, traxiandezitlər, traxitlər, fonolitlər və tefritlər rast gəlir.
Geomorfoloji termin
| Zəlzələ |
| Tipləri |
| Foreşok Afterşok • • Sualtı zəlzələ Sunami |
| Səbəbləri |
Vulkanizm |
| Xüsusiyyətləri |
| Episentr • Hiposentr • Seysmik dalğalar |
| Ölçü |
| Rixter şkalası • Seysmoqraf • Seysmoqram • Maqnituda |
| Proqnoz |
| Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Koordinasiya Komitəsi Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Qlobal Şəbəkə (GNFE) |
| Digər mövzular |
| • |
Vulkanizm- yer qabığında və onun üzərində maqmanın yerdəyişməsi ilə əlaqədar hadisələrin məcmu. V. yer səthində təzahürü vulkanlardır, dərində — intruziyanın əmələ gəlməsi və onun daxil olduğu süxurların yüksək temperatur və kimyəvi təsir altında dəyişməsidir. (rus. вулканизм, ing. volcanism, vulcanism, vulcanicity)
Püskürmə məhsullarına görə vulkanlar iki cür qruplaşdırılır
- Sıyıq maqma püskürən vulkanlar
- Turş tərkibli maqma püskürən vulkanlar
Okean tavalarındakı bir çox vulkanlar sıyıq məhlula bənzər lava püskürürlər. Sıyıq maqma püskürən vulkan lavaları daha aşağı temperaturda (870 °C) axma qabiliyyətinə malikdir. Sıyıq maqma püskürən vulkanların kraterlərinin sayı bir olur. Sıyıq maqma püskürən vulkanlarda vulkan konusunun yamacları daha az meyilli olur. Ona görə də bu vulkanlaraqalxanvari vulkanlar deyilir. Onların diametrləri böyük, yamacları az meyilli olur, konusa bənzəyir. Buna Havay tipli vulkanları – Mauna Loa, Mauna Kea, Klauea, Heklanı və s. misal göstərə bilərik. Sıyıq maqma püskürən vulkanlara qalxanvari vulkanlar deyildiyi kimi Havay tipli vulkanlar da deyilir.
Turş tərkibli vulkan lavaları isə temperatur çox yuxarı olsa belə axmaz olurlar. Turş tərkibli maqma püskürən vulkanlarda vulkan borusunda tıxac əmələ gəlməsi mümkündür ki, bu zaman maqma özünə ya yeni yollar açaraq yeni kraterlər yaradır ya da ki, var olan konusun üst hissəsini parçalayıb qıfşəkilli forma əmələ gətirir. Diametri 100–200 metr olan kiçik kraterli bu forma maar adlanır. Ən tipik maarlar Reyn-Şist dağlarındakı Eyfel maarlarıdır. Belə vulkanlar mürrəkkəb və ya çox dik vulkanlar olduqları üçünstratovulkanlar adlanır. Stratovulkanlar qatı lava axınlarından və ya qırıntı məhsullarından ibarət olur. Stratovulkanların sahəsi kiçik, hündürlükləri çox, yamacları isə dik olur.
İstinadlar
- Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006. 679.
- Vulkanizm // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 140. ISBN .
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vulkanizm Yerin daxilinde temperatur yuksek oldugu ucun suxurlar eriyib bir birine qarisir ve maqma emele getirmesi hadisesi Yerin daxili qatlarindan yuksek tezyiq ile odlu maqmanin Yer sethine cixmasi prosesine vulkanizm deyilir Maqma Yer sethine vulkan bogazi ve ya vulkan kanali vasitesi ile puskurur Vulkanin sethde puskurduyu yerde emele gelen qifvari cokeklik krater adlanir Vulkanlar cox guclu olduqda onlarin kraterleri kicik olur ve yaxud hec olmur Diametri 1500 metrden artiq olan krater kaldera adlanir En boyuk kaldera Yaponiyadaki Aso Flippindeki Apo vulkanlarinin kalderasidir Yer sethine cixan qazlari ucmus soyumus maqma lava vulkan bogazinda berkimis lava ise nekk adlanir Basqa sozle desek mueyyen vaxtdan sonra eroziya ve denudasiya neticesinde vulkanik dag asinir ve vulkan bogazinda soyumus lava qayali tepe emele getirir ki buna da nekk deyilir Meselen Qazax rayonundaki Goyezen dagi Vulkan puskuren zaman odlu maqmanin temperaturu 850º 1250 C arasinda olur Vulkanlarin yerini qirmizi dairelere gosteren plitlerin tektonika xeritesiAda vulkanizmiAda vulkanizmi okeanlarda adalarin emele gelmesine ve inkisafina sebeb olan vulkanik prosesler Adalar qovsu ve okeandaxili adalar vulkanizmi ayrilir Adalar qovsunde fealiyyetde olan vulkanlar adeten onun daxili batiq terefinde yerlesir Ada vulkanizmi esasen eksploziv xarakterli olur Adalar qovsunde stratovulkanlar ustunluk teskil edir cox vaxt kovrek materialdan teskil olunmus konuslara ve gunbezvari vulkanlara da rast gelinir Vulkanik suxurlar icinde kalsium qelevi maqmanin mehsullari coxluq teskil edir andezit ve dasitler daha cox yayilmisdir Okeandaxili adalar ucun daha cox effuziv vulkanizm seciyyevidir Andezit xetti daxilinde Sakit okeanin daxili adalari qalxanvari effuziv vulkanlarin hesabina yaranmisdir Bu tipin en meshur ve yaxsi oyrenilmis vulkanlari Havay adalarinda yerlesir Sakit Hind ve Atlantik okeanlarin daxili hisselerindeki ada vulkanlari esasi terkibli lava puskurur Burada bazaltlar coxluq teskil edir az miqdarda traxibazaltlar traxiandezitler traxitler fonolitler ve tefritler rast gelir Geomorfoloji terminZelzele TipleriForesok Aftersok Sualti zelzele SunamiSebebleriVulkanizmXususiyyetleriEpisentr Hiposentr Seysmik dalgalarOlcuRixter skalasi Seysmoqraf Seysmoqram MaqnitudaProqnozZelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Koordinasiya Komitesi Zelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Qlobal Sebeke GNFE Diger movzular br Vulkanizm yer qabiginda ve onun uzerinde maqmanin yerdeyismesi ile elaqedar hadiselerin mecmu V yer sethinde tezahuru vulkanlardir derinde intruziyanin emele gelmesi ve onun daxil oldugu suxurlarin yuksek temperatur ve kimyevi tesir altinda deyismesidir rus vulkanizm ing volcanism vulcanism vulcanicity Puskurme mehsullarina gore vulkanlar iki cur qruplasdirilirSiyiq maqma puskuren vulkanlar Turs terkibli maqma puskuren vulkanlar Okean tavalarindaki bir cox vulkanlar siyiq mehlula benzer lava puskururler Siyiq maqma puskuren vulkan lavalari daha asagi temperaturda 870 C axma qabiliyyetine malikdir Siyiq maqma puskuren vulkanlarin kraterlerinin sayi bir olur Siyiq maqma puskuren vulkanlarda vulkan konusunun yamaclari daha az meyilli olur Ona gore de bu vulkanlaraqalxanvari vulkanlar deyilir Onlarin diametrleri boyuk yamaclari az meyilli olur konusa benzeyir Buna Havay tipli vulkanlari Mauna Loa Mauna Kea Klauea Heklani ve s misal gostere bilerik Siyiq maqma puskuren vulkanlara qalxanvari vulkanlar deyildiyi kimi Havay tipli vulkanlar da deyilir Turs terkibli vulkan lavalari ise temperatur cox yuxari olsa bele axmaz olurlar Turs terkibli maqma puskuren vulkanlarda vulkan borusunda tixac emele gelmesi mumkundur ki bu zaman maqma ozune ya yeni yollar acaraq yeni kraterler yaradir ya da ki var olan konusun ust hissesini parcalayib qifsekilli forma emele getirir Diametri 100 200 metr olan kicik kraterli bu forma maar adlanir En tipik maarlar Reyn Sist daglarindaki Eyfel maarlaridir Bele vulkanlar murrekkeb ve ya cox dik vulkanlar olduqlari ucunstratovulkanlar adlanir Stratovulkanlar qati lava axinlarindan ve ya qirinti mehsullarindan ibaret olur Stratovulkanlarin sahesi kicik hundurlukleri cox yamaclari ise dik olur IstinadlarGeologiya terminlerinin izahli lugeti Baki Nafta Press 2006 679 Vulkanizm Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 140 ISBN 978 9952 453 14 0 Xarici kecidlerHemcinin baxVulkan bogazi Vulkan bombasi Vulkan krateri