Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sunami — yaponca "津波" (つなみ) sözündən olub, liman dalğası və ya nəhəng dalğa deməkdir, okean və ya dəniz dibində zəlzələ, meteorit düşməsi, dənizin altında nüvə partlayışları, vulkan püskürməsi ilə əlaqədar döşəmənin çökməsi, yerin yerdəyişməsi kimi tektonik hadisələr nəticəsində dənizə keçən enerji nəticəsində yaranan uzunmüddətli dəniz dalğalarıdır. Bundan əlavə, qasırğalar sunamilərə də səbəb ola bilər. Sunamilərin 80%-i Sakit Okeanda baş verir.
| Zəlzələ |
| Tipləri |
| Foreşok Afterşok • • Sualtı zəlzələ Sunami |
| Səbəbləri |
Vulkanizm |
| Xüsusiyyətləri |
| Episentr • Hiposentr • Seysmik dalğalar |
| Ölçü |
| Rixter şkalası • Seysmoqraf • Seysmoqram • Maqnituda |
| Proqnoz |
| Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Koordinasiya Komitəsi Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Qlobal Şəbəkə (GNFE) |
| Digər mövzular |
| • |
Yunan tarixçisi Fukidid “Peloponnes müharibəsinin tarixi” kitabında sunamilərin sualtı zəlzələlər nəticəsində baş verdiyini irəli sürmüşdür. Fukidid bu təklifi irəli sürən ilk şəxs kimi tanınsa da, sunaminin baş verməsi haqqında 20-ci əsrə qədər çox şey məlum deyildi. İlk geoloji, coğrafi və okeanoqrafik sənədlər sunamiləri “seysmik dəniz dalğaları” adlandırırdı.
Sunami dalğaları adi sualtı cərəyanlar və ya dəniz dalğaları kimi deyil, çünki onların dalğa uzunluqları daha uzundur. Sunamilər adətən dalğa qatarı adlanan dəqiqələr və saatlar arasında dəyişən dövrlərdə bir sıra dalğalardan ibarətdir. Böyük hadisələrlə on metrlərlə dalğalar baş verə bilər. Sunamilərin təsiri sahilyanı ərazilərlə məhdudlaşsa da, onların dağıdıcı gücü böyük ola bilər və bütün okean hövzələrinə təsir edə bilər. 2004-cü ildə Hind okeanında baş vermiş sunami bəşər tarixinin ən ölümcül təbii fəlakətlərindən biri idi və Hind okeanı ilə həmsərhəd olan 14 ölkədə ən azı 230.000 insanın ölümünə səbəb olmuşdur.
Etimologiya
Yaponiya sunamilərin ən uzun tarixinə malik olsa da, 2004-cü ildə Hind Okeanında baş verən zəlzələ və sunami hadisəsinin səbəb olduğu böyük dağıntılar onu müasir dövrdə ən dağıdıcı sunami hesab edir. İndoneziyanın Sumatra bölgəsi də adanın sahillərində baş verən müxtəlif zəlzələlərə və sunamilərə öyrəşmişdir. Sunamilər Aralıq dənizində və Avropanın bəzi hissələrində çox vaxt qiymətləndirilməyən təhlükədir.
- 1755-ci il Lissabon zəlzələsi və sunami (Azor adaları-Cəbəllütariq Çevrilmə Fayının səbəb olduğu)
- 1783-cü ildə hər biri on minlərlə insanın ölümünə səbəb olan Kalabriya zəlzələləri
- 1908-ci ildə Messina zəlzələsi və tsunami.
- Sunami Siciliya və Kalabriyada 123.000-dən çox insanın həyatına son qoyub və bu, Avropanın ən ölümcül təbii fəlakətlərindən birinə çevrilib.
- Norveç dənizindəki Storegga sürüşməsi və Britaniya adalarına təsir edən sunamilərin bəzi nümunələri, sürüşmələr və meteotsnamilər əsasən zəlzələlərin yaratdığı dalğalara aiddir.
Xüsusiyyətləri
Sunami bir dalğadan ibarət olmur, bir neçə dalğalar ardıcıllığıdır.
Böyük sunamidə bu dalğa ardıcıllığı bir saatdan çox davam edə bilər və bu dalğaların şiddəti və böyüklüyünün getdikcə azalacağına zəmanət verilmir. Sunaminin baş vermə səbəbi dənizaltında baş verən tektonik proseslərdir. Bundan başqa vulkanik partlayışlar, böyük dənizaltındakı nüvə partlayışları və tropik qasırğalar da sunaminin meydana gəlməsinə səbəb ola bilər. Sunaminin şiddəti onun nə qədər dərinlikdə baş verməsindən aslıdır.
Dalğanın yayılma sürəti 50–1000 km/saatdır. Hündürlüyü açıq okeanda 2–3 m, sahilə yaxınlaşdıqca hündürlük artaraq 10–50 m və daha çox olur. Qurunun içərisinə soxularaq böyük dağıntılara səbəb olur. Sunamilərin 80 %-i Sakit okeanda baş verir.
Sunamilər iki mexanizmlə zərər verə bilir: yüksək sürətli su divarının təsir qüvvəsi və böyük həcmdə suyun qurudan sızan və hətta böyük görünməyən dalğalarda da özü ilə böyük miqdarda dağıntıları daşıyan dağıdıcı gücü.
Gündəlik külək dalğalarının dalğa uzunluğu (zirvədən zirvəyə) təqribən 100 metr (330 fut) və hündürlüyü təxminən 2 metr (6,6 fut) ilə okeanın dərinliklərindəki sunami 200 kilometrə (120 mi) qədər böyük dalğa uzunluğuna malikdir. Belə bir dalğa saatda 800 kilometrdən (500 mil/saat) çox sürətlə hərəkət edir, lakin böyük dalğa uzunluğuna görə istənilən nöqtədə dalğa salınması bir dövrü tamamlamaq üçün 20 və ya 30 dəqiqə çəkir təxminən 1 metr (3,3 fut) amplituda malikdir.) Bu, gəmilərin öz keçidini hiss edə bilmədiyi dərin sularda sunamiləri aşkar etməyi çətinləşdirir. Sunaminin sürəti, suyun dərinliyinin kvadrat kökünün metrlərlə (10 m/s2-yə yaxın) çəkisi ilə bağlı sürətlənmə ilə çarpılması ilə hesablana bilər. Məsələn, Sakit Okeanın 5000 metr dərinliyinə malik olduğunu nəzərə alsaq, sunaminin sürəti (5000 x 10) = 500000 = saniyədə 224 metrin (735 fut/saniyə) kvadrat kökü olacaq. 806 kilometr və ya saatda təxminən 500 mil sürətə bərabərdir. Bu, dayaz dalğaların sürətini hesablamaq üçün istifadə edilən düsturdur. Hətta dərin okean da bu mənada dayazdır, çünki sunami dalğası müqayisə üçün çox uzundur (zirvədən zirvəyə). Sunami sahilə yaxınlaşdıqca və sular dayazlaşdıqca, dalğanın dayazlaşması dalğanı sıxır və sürəti saatda 80 kilometrdən (50 mil) aşağı düşür. Onun dalğa uzunluğu 20 kilometrdən (12 mil) az azalır və Qrin qanununa görə eni çox böyüyür. Dalğa hələ də eyni çox uzun müddətə malik olduğundan sunaminin tam hündürlüyə çatması bir neçə dəqiqə çəkə bilər. Ən böyük sunami istisna olmaqla, yaxınlaşan dalğa qırılmır, əksinə sürətlə hərəkət edən gelgit çuxuruna bənzəyir. Çox dərin sulara bitişik çimərliklər sunamini daha dik cəbhə ilə pilləli dalğaya çevirə bilər.
Sunaminin dalğa zirvəsi sahilə çatdıqda, dəniz səviyyəsində yaranan müvəqqəti yüksəliş baş verir. Axın istinad dəniz səviyyəsindən metrlərlə ölçülür. Böyük bir sunami saatlarla gələn çoxlu dalğalara sahib ola bilər. Sahilə çatan ilk dalğa ən yüksək axına malik olmaya bilər. Sunamilərin təxminən 80% -i Sakit Okeanda baş verir, lakin göllər də daxil olmaqla, böyük su hövzələrinin olduğu hər yerdə mümkündür. Onlar zəlzələlər, sürüşmələr, vulkan püskürmələri, buzlaq buzovları və bolidlər nəticəsində yaranır.
Heyvanlara təsiri
Bəzi zooloqlar fərz edirlər ki, bəzi heyvan növləri zəlzələlər və ya sunamilərdən gələn səssiz Rayleigh dalğalarını hiss edə bilir. Doğrudursa, onların davranışlarını izləmək zəlzələ və sunami barədə əvvəlcədən xəbərdarlıq edə bilər. Bununla belə, sübutlar mübahisəlidir və geniş şəkildə qəbul edilmir. Lissabon zəlzələsi ilə əlaqədar bəzi heyvanlar daha hündür yerə qaçdıqlarını iddia edərkən, eyni bölgələrdə bir çox heyvan boğularaq ölüb. Bu hadisə 2004-cü ildə Hind okeanında baş verən zəlzələ zamanı Şri-Lankadakı media mənbələri tərəfindən də qeyd edilmişdir. Ola bilsin ki, bəzi heyvanlar (məsələn, fillər) çimərliyə yaxınlaşarkən sunami səslərini eşitmişlər. Fillərin cavabı qarşıdan gələn səs-küydən uzaq durmaq olub. Buna cavab olaraq bəzi insanlar araşdırma aparmaq üçün sahilə çıxıb və nəticədə bir çoxları boğularaq ölüb.
Sunamiyə qarşı tədbirlər
Sunami təhlükəsi olan bəzi ölkələrdə torpaqlara dəyən ziyanı azaltmaq üçün zəlzələ mühəndisliyi tədbirləri görülüb.
Sunami elmi və cavab tədbirlərini ilk dəfə 1896-cı il fəlakətindən sonra Yaponiya daha mükəmməl əks tədbirlər və cavab planları hazırladı. Ölkə izdihamlı sahil ərazilərini qorumaq üçün hündürlüyü 12 metrə (39 fut) qədər olan bir neçə sunami divarı inşa edib. Digər ərazilər daşqınlardan və gələn sunamilərdən suyun istiqamətini 15,5 metr yüksəkliyə çatdırmaq üçün kanallar tikiblər. Bununla belə, sunamilər tez-tez maneələri aşdığı üçün onların effektivliyi şübhə altına alınıb.
Fukusima Daiiçi nüvə fəlakəti 2011-ci ildə Tohoku zəlzələsi və sunami ilə tetiklendi, bu zaman dalğalar zavodun dəniz divarının hündürlüyünü aşdı. Sunami üçün yüksək risk altında olan İvate əyalətinin sahil şəhərlərində ümumi uzunluğu 25 kilometr (16 mil) olan sunami maneə divarları (Tari dəniz divarı) var idi. 2011-ci ildə sunami divarların 50%-dən çoxunu uçurdu və fəlakətə səbəb oldu.
12 iyul 1993-cü il zəlzələsindən iki-beş dəqiqə ərzində Hokkaydo Okuşiri adasını vuran Okuşiri, Hokkaydo sunamisi 30 metr (100 fut) hündürlüyü 10 mərtəbəli binaya çatan dalğalar yaratdı. Aonae liman şəhəri tamamilə sunami divarı ilə əhatə olunmuşdu, lakin dalğalar bir az yuxarıdakı divarı yudu və ərazidəki bütün taxta konstruksiyaları məhv etdi. Divar sunaminin hündürlüyünü ləngitməyə və yumşaltmağa müvəffəq ola bilərdi, lakin bu, kütləvi dağıntıların və insan tələfatının qarşısını ala bilmədi. Zərərli sunami üçün tipik dalğa müddəti təxminən 12 dəqiqədir. Beləliklə, dəniz 3 dəqiqədən sonra dəniz səviyyəsindən xeyli aşağıda olan ərazilərlə əlverişsiz mərhələdə geriləyir. Növbəti 6 dəqiqə ərzində dalğa çubuqları daşa bilən silsiləyə çevrilir və dağılma başlayır. Növbəti 6 dəqiqə ərzində dalğa bir silsilədən çökəkliyə çevrilir və sel suları ikinci bir mənfi tərəfə çevrilir.
Tarixi fəlakətlər
Dənizaltındakı zəlzələlərin sunamiyə gətirib çıxarmağı nəzəriyyəsi ilk dəfə yunan tarixçisi Fukidid tərəfindən irəli sürülüb.
- Myanmada 2008-ci ildə baş vermiş sunami böyük dağıntılara səbəb olmuş, 200 minə yaxın insan həyatını itirmişdi.
- Yaponiya sahillərində- 1933, Kamçatkada, Kuril adalarında- 1952 və s. güclü sunamilər faciəyə səbəb olmuşdur.
- İndoneziyada 2004-cü ildə Hind okeanında baş verən zəlzələ nəticəsində yaranan güclü sunami böyük təlafata səbəb olmuşdur.
- 2005-ci il 23 avqustda başlanğıcını Atlantik okeanının Baham adalarından götürən Katrina adlanan sunami ABŞ-də Meksika körfəzinin ən gözəl güşəsində, Luiziana ştatının Yeni Orlean şəhərini bütünlüklə su altına aldı. Sunami 23 avqustdan 31 avqusta kimi davam etmiş, həmin zaman küləyin sürəti saatda 280 km-ə çatmışdır. Bu dəhşətli hadisədə ölənlərin sayı məlum deyil, 20000-dən artıq insan itkin düşmüş, 160 mindən artıq ev xarabaya çevrilmişdir. Neft buruqlarının 90%-nin işi dayandı. Hesablamalara görə, 50 mlrd. dollar məbləğində əmlak su altında batdı.
Tədbirlər
Sunamini əvvəlcədən təxmin etmək qeyri-mümkündür. Əgər sahildəki sular birdən çəkilsə, bir neçə dəqiqə əvvəldən xəbərdarlıq etmək mümkündür.
2004-cü ildə Hind okeanında baş verən sunamidə yuxarıdakı məlumatı istifadə edən 10 yaşındakı ingilis Tilli Smit yüzə yaxın adamın həyatını xilas etmişdir. Sahil sularının geri çəkilməsinin sunami göstəricisi ola biləcəyini öyrənən Smit ailəsi və ətrafındakıların xilas olmasını təmin etmişdir. Tilli Smit daha sonra BMT-də bu mövzuyla əlaqədar çıxış etmişdir.
Bəşəriyyət tarixində - 10 ən böyük sunami
| Tarix | Zərər çəkmiş bölgələr | Qurbanların sayı, nəfər |
|---|---|---|
| 26 dekabr 2004-cü il | ndoneziya, Tailand, Hindistan, Şri-Lanka, Maldiv adaları, Somali | 230210 |
| 1 noyabr 1755-ci il | Portuqaliya, İspaniya, Morakko, İrlandiya, İngiltərə | 100000 |
| 26 dekabr 1908-ci | Cənubi İtaliya | 100000 |
| 27 avqust 1883-cü il | İndoneziya | 38000-dən çox |
| 28 oktyabr 1707-ci il | Yaponiya | 30000-ə yaxın |
| 15 iyun 1826-cı il | Yaponiya | 27000-dən çox |
| 13 avqust 1868-ci il | Çin | 25000-dən çox |
| 15 iyun 1896-cı il | Yaponiya | 22070 |
| 21 may 1792-ci il | Yaponiya | 15030 |
| 4 aprel 1771-ci il | Yaponiya | 12000-dən çox |
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Dünyanın ən hündür sunamisi – geology.com
- Tarixin Qara Səhifələri: Asiya Sunamisi
- Sunami dəhşəti
- Son iki əsrin ən güclü beş sunamisi (FOTOLAR)
İstinadlar
- Məsələn, ABŞ Geoloji Araşdırmalar İnstitutuna bildirdiyinə görə, Samoadakı fəlakətin arxasında 8,3 bal gücündəki zəlzələ dayanır.
- Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ensiklopedik ekoloji lüğət. Bakı-Elm-2008.
- . 2012-01-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-02-21.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sunami yaponca 津波 つなみ sozunden olub liman dalgasi ve ya neheng dalga demekdir okean ve ya deniz dibinde zelzele meteorit dusmesi denizin altinda nuve partlayislari vulkan puskurmesi ile elaqedar dosemenin cokmesi yerin yerdeyismesi kimi tektonik hadiseler neticesinde denize kecen enerji neticesinde yaranan uzunmuddetli deniz dalgalaridir Bundan elave qasirgalar sunamilere de sebeb ola biler Sunamilerin 80 i Sakit Okeanda bas verir Zelzele TipleriForesok Aftersok Sualti zelzele SunamiSebebleriVulkanizmXususiyyetleriEpisentr Hiposentr Seysmik dalgalarOlcuRixter skalasi Seysmoqraf Seysmoqram MaqnitudaProqnozZelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Koordinasiya Komitesi Zelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Qlobal Sebeke GNFE Diger movzular br Yunan tarixcisi Fukidid Peloponnes muharibesinin tarixi kitabinda sunamilerin sualti zelzeleler neticesinde bas verdiyini ireli surmusdur Fukidid bu teklifi ireli suren ilk sexs kimi taninsa da sunaminin bas vermesi haqqinda 20 ci esre qeder cox sey melum deyildi Ilk geoloji cografi ve okeanoqrafik senedler sunamileri seysmik deniz dalgalari adlandirirdi Sunami dalgalari adi sualti cereyanlar ve ya deniz dalgalari kimi deyil cunki onlarin dalga uzunluqlari daha uzundur Sunamiler adeten dalga qatari adlanan deqiqeler ve saatlar arasinda deyisen dovrlerde bir sira dalgalardan ibaretdir Boyuk hadiselerle on metrlerle dalgalar bas vere biler Sunamilerin tesiri sahilyani erazilerle mehdudlassa da onlarin dagidici gucu boyuk ola biler ve butun okean hovzelerine tesir ede biler 2004 cu ilde Hind okeaninda bas vermis sunami beser tarixinin en olumcul tebii felaketlerinden biri idi ve Hind okeani ile hemserhed olan 14 olkede en azi 230 000 insanin olumune sebeb olmusdur EtimologiyaYaponiya sunamilerin en uzun tarixine malik olsa da 2004 cu ilde Hind Okeaninda bas veren zelzele ve sunami hadisesinin sebeb oldugu boyuk dagintilar onu muasir dovrde en dagidici sunami hesab edir Indoneziyanin Sumatra bolgesi de adanin sahillerinde bas veren muxtelif zelzelelere ve sunamilere oyresmisdir Sunamiler Araliq denizinde ve Avropanin bezi hisselerinde cox vaxt qiymetlendirilmeyen tehlukedir 1755 ci il Lissabon zelzelesi ve sunami Azor adalari Cebellutariq Cevrilme Fayinin sebeb oldugu 1783 cu ilde her biri on minlerle insanin olumune sebeb olan Kalabriya zelzeleleri 1908 ci ilde Messina zelzelesi ve tsunami Sunami Siciliya ve Kalabriyada 123 000 den cox insanin heyatina son qoyub ve bu Avropanin en olumcul tebii felaketlerinden birine cevrilib Norvec denizindeki Storegga surusmesi ve Britaniya adalarina tesir eden sunamilerin bezi numuneleri surusmeler ve meteotsnamiler esasen zelzelelerin yaratdigi dalgalara aiddir Xususiyyetleri source source source source source source source 3D formatinda sunami Sunami bir dalgadan ibaret olmur bir nece dalgalar ardicilligidir Boyuk sunamide bu dalga ardicilligi bir saatdan cox davam ede biler ve bu dalgalarin siddeti ve boyukluyunun getdikce azalacagina zemanet verilmir Sunaminin bas verme sebebi denizaltinda bas veren tektonik proseslerdir Bundan basqa vulkanik partlayislar boyuk denizaltindaki nuve partlayislari ve tropik qasirgalar da sunaminin meydana gelmesine sebeb ola biler Sunaminin siddeti onun ne qeder derinlikde bas vermesinden aslidir Dalganin yayilma sureti 50 1000 km saatdir Hundurluyu aciq okeanda 2 3 m sahile yaxinlasdiqca hundurluk artaraq 10 50 m ve daha cox olur Qurunun icerisine soxularaq boyuk dagintilara sebeb olur Sunamilerin 80 i Sakit okeanda bas verir Sunamiler iki mexanizmle zerer vere bilir yuksek suretli su divarinin tesir quvvesi ve boyuk hecmde suyun qurudan sizan ve hetta boyuk gorunmeyen dalgalarda da ozu ile boyuk miqdarda dagintilari dasiyan dagidici gucu Gundelik kulek dalgalarinin dalga uzunlugu zirveden zirveye teqriben 100 metr 330 fut ve hundurluyu texminen 2 metr 6 6 fut ile okeanin derinliklerindeki sunami 200 kilometre 120 mi qeder boyuk dalga uzunluguna malikdir Bele bir dalga saatda 800 kilometrden 500 mil saat cox suretle hereket edir lakin boyuk dalga uzunluguna gore istenilen noqtede dalga salinmasi bir dovru tamamlamaq ucun 20 ve ya 30 deqiqe cekir texminen 1 metr 3 3 fut amplituda malikdir Bu gemilerin oz kecidini hiss ede bilmediyi derin sularda sunamileri askar etmeyi cetinlesdirir Sunaminin sureti suyun derinliyinin kvadrat kokunun metrlerle 10 m s2 ye yaxin cekisi ile bagli suretlenme ile carpilmasi ile hesablana biler Meselen Sakit Okeanin 5000 metr derinliyine malik oldugunu nezere alsaq sunaminin sureti 5000 x 10 500000 saniyede 224 metrin 735 fut saniye kvadrat koku olacaq 806 kilometr ve ya saatda texminen 500 mil surete beraberdir Bu dayaz dalgalarin suretini hesablamaq ucun istifade edilen dusturdur Hetta derin okean da bu menada dayazdir cunki sunami dalgasi muqayise ucun cox uzundur zirveden zirveye Sunami sahile yaxinlasdiqca ve sular dayazlasdiqca dalganin dayazlasmasi dalgani sixir ve sureti saatda 80 kilometrden 50 mil asagi dusur Onun dalga uzunlugu 20 kilometrden 12 mil az azalir ve Qrin qanununa gore eni cox boyuyur Dalga hele de eyni cox uzun muddete malik oldugundan sunaminin tam hundurluye catmasi bir nece deqiqe ceke biler En boyuk sunami istisna olmaqla yaxinlasan dalga qirilmir eksine suretle hereket eden gelgit cuxuruna benzeyir Cox derin sulara bitisik cimerlikler sunamini daha dik cebhe ile pilleli dalgaya cevire biler Sunaminin dalga zirvesi sahile catdiqda deniz seviyyesinde yaranan muveqqeti yukselis bas verir Axin istinad deniz seviyyesinden metrlerle olculur Boyuk bir sunami saatlarla gelen coxlu dalgalara sahib ola biler Sahile catan ilk dalga en yuksek axina malik olmaya biler Sunamilerin texminen 80 i Sakit Okeanda bas verir lakin goller de daxil olmaqla boyuk su hovzelerinin oldugu her yerde mumkundur Onlar zelzeleler surusmeler vulkan puskurmeleri buzlaq buzovlari ve bolidler neticesinde yaranir Heyvanlara tesiriBezi zooloqlar ferz edirler ki bezi heyvan novleri zelzeleler ve ya sunamilerden gelen sessiz Rayleigh dalgalarini hiss ede bilir Dogrudursa onlarin davranislarini izlemek zelzele ve sunami barede evvelceden xeberdarliq ede biler Bununla bele subutlar mubahiselidir ve genis sekilde qebul edilmir Lissabon zelzelesi ile elaqedar bezi heyvanlar daha hundur yere qacdiqlarini iddia ederken eyni bolgelerde bir cox heyvan bogularaq olub Bu hadise 2004 cu ilde Hind okeaninda bas veren zelzele zamani Sri Lankadaki media menbeleri terefinden de qeyd edilmisdir Ola bilsin ki bezi heyvanlar meselen filler cimerliye yaxinlasarken sunami seslerini esitmisler Fillerin cavabi qarsidan gelen ses kuyden uzaq durmaq olub Buna cavab olaraq bezi insanlar arasdirma aparmaq ucun sahile cixib ve neticede bir coxlari bogularaq olub Sunamiye qarsi tedbirlerSunami tehlukesi olan bezi olkelerde torpaqlara deyen ziyani azaltmaq ucun zelzele muhendisliyi tedbirleri gorulub Sunami elmi ve cavab tedbirlerini ilk defe 1896 ci il felaketinden sonra Yaponiya daha mukemmel eks tedbirler ve cavab planlari hazirladi Olke izdihamli sahil erazilerini qorumaq ucun hundurluyu 12 metre 39 fut qeder olan bir nece sunami divari insa edib Diger eraziler dasqinlardan ve gelen sunamilerden suyun istiqametini 15 5 metr yuksekliye catdirmaq ucun kanallar tikibler Bununla bele sunamiler tez tez maneeleri asdigi ucun onlarin effektivliyi subhe altina alinib Fukusima Daiici nuve felaketi 2011 ci ilde Tohoku zelzelesi ve sunami ile tetiklendi bu zaman dalgalar zavodun deniz divarinin hundurluyunu asdi Sunami ucun yuksek risk altinda olan Ivate eyaletinin sahil seherlerinde umumi uzunlugu 25 kilometr 16 mil olan sunami manee divarlari Tari deniz divari var idi 2011 ci ilde sunami divarlarin 50 den coxunu ucurdu ve felakete sebeb oldu 12 iyul 1993 cu il zelzelesinden iki bes deqiqe erzinde Hokkaydo Okusiri adasini vuran Okusiri Hokkaydo sunamisi 30 metr 100 fut hundurluyu 10 mertebeli binaya catan dalgalar yaratdi Aonae liman seheri tamamile sunami divari ile ehate olunmusdu lakin dalgalar bir az yuxaridaki divari yudu ve erazideki butun taxta konstruksiyalari mehv etdi Divar sunaminin hundurluyunu lengitmeye ve yumsaltmaga muveffeq ola bilerdi lakin bu kutlevi dagintilarin ve insan telefatinin qarsisini ala bilmedi Zererli sunami ucun tipik dalga muddeti texminen 12 deqiqedir Belelikle deniz 3 deqiqeden sonra deniz seviyyesinden xeyli asagida olan erazilerle elverissiz merhelede gerileyir Novbeti 6 deqiqe erzinde dalga cubuqlari dasa bilen silsileye cevrilir ve dagilma baslayir Novbeti 6 deqiqe erzinde dalga bir silsileden cokekliye cevrilir ve sel sulari ikinci bir menfi terefe cevrilir Tarixi felaketlerDenizaltindaki zelzelelerin sunamiye getirib cixarmagi nezeriyyesi ilk defe yunan tarixcisi Fukidid terefinden ireli surulub Myanmada 2008 ci ilde bas vermis sunami boyuk dagintilara sebeb olmus 200 mine yaxin insan heyatini itirmisdi Yaponiya sahillerinde 1933 Kamcatkada Kuril adalarinda 1952 ve s guclu sunamiler facieye sebeb olmusdur Indoneziyada 2004 cu ilde Hind okeaninda bas veren zelzele neticesinde yaranan guclu sunami boyuk telafata sebeb olmusdur 2005 ci il 23 avqustda baslangicini Atlantik okeaninin Baham adalarindan goturen Katrina adlanan sunami ABS de Meksika korfezinin en gozel gusesinde Luiziana statinin Yeni Orlean seherini butunlukle su altina aldi Sunami 23 avqustdan 31 avqusta kimi davam etmis hemin zaman kuleyin sureti saatda 280 km e catmisdir Bu dehsetli hadisede olenlerin sayi melum deyil 20000 den artiq insan itkin dusmus 160 minden artiq ev xarabaya cevrilmisdir Neft buruqlarinin 90 nin isi dayandi Hesablamalara gore 50 mlrd dollar mebleginde emlak su altinda batdi TedbirlerSunamini evvelceden texmin etmek qeyri mumkundur Eger sahildeki sular birden cekilse bir nece deqiqe evvelden xeberdarliq etmek mumkundur 2004 cu ilde Hind okeaninda bas veren sunamide yuxaridaki melumati istifade eden 10 yasindaki ingilis Tilli Smit yuze yaxin adamin heyatini xilas etmisdir Sahil sularinin geri cekilmesinin sunami gostericisi ola bileceyini oyrenen Smit ailesi ve etrafindakilarin xilas olmasini temin etmisdir Tilli Smit daha sonra BMT de bu movzuyla elaqedar cixis etmisdir Beseriyyet tarixinde 10 en boyuk sunamiTarix Zerer cekmis bolgeler Qurbanlarin sayi nefer26 dekabr 2004 cu il ndoneziya Tailand Hindistan Sri Lanka Maldiv adalari Somali 2302101 noyabr 1755 ci il Portuqaliya Ispaniya Morakko Irlandiya Ingiltere 10000026 dekabr 1908 ci Cenubi Italiya 10000027 avqust 1883 cu il Indoneziya 38000 den cox28 oktyabr 1707 ci il Yaponiya 30000 e yaxin15 iyun 1826 ci il Yaponiya 27000 den cox13 avqust 1868 ci il Cin 25000 den cox15 iyun 1896 ci il Yaponiya 2207021 may 1792 ci il Yaponiya 150304 aprel 1771 ci il Yaponiya 12000 den coxHemcinin baxDalga su ZelzeleXarici kecidlerDunyanin en hundur sunamisi geology com Tarixin Qara Sehifeleri Asiya Sunamisi Sunami dehseti Son iki esrin en guclu bes sunamisi FOTOLAR IstinadlarMeselen ABS Geoloji Arasdirmalar Institutuna bildirdiyine gore Samoadaki felaketin arxasinda 8 3 bal gucundeki zelzele dayanir Qerib Memmedov Mahmud Xelilov Ensiklopedik ekoloji luget Baki Elm 2008 2012 01 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2011 02 21