Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Episentr (yun. ἐπι-, lat. centrum-mərkəz) — zəlzələ hiposentrinin Yer səthindəki proyeksiyasıdır. Episentrin vəziyyəti seysmik stansiyalar tərəfindən qeyd edilən titrəyişlərin tədqiqi əsasında müəyyənləşdirilir Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası\4\ səh.75 Güclü zəlzələlərdə Episentr əsasən Yer səthində ən çox dağılmış yerlər hesab edilir.
| Zəlzələ |
| Tipləri |
| Foreşok Afterşok • • Sualtı zəlzələ Sunami |
| Səbəbləri |
Vulkanizm |
| Xüsusiyyətləri |
| Episentr • Hiposentr • Seysmik dalğalar |
| Ölçü |
| Rixter şkalası • Seysmoqraf • Seysmoqram • Maqnituda |
| Proqnoz |
| Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Koordinasiya Komitəsi Zəlzələlərin Proqnozlaşdırılması üzrə Qlobal Şəbəkə (GNFE) |
| Digər mövzular |
| • |
Zəlzələlərin intensivliyinə görə təsnifatı
Hələ zəlzələlərin alət (instrumental) üsulu ilə müşahidəsi olmayan dövrlərdə müxtəlif zəlzələləri bir-biri ilə intensivliklərinə görə müqayisə etmək üçün onların Yer səthindəki təzahürlərini (dağıntıları, zədələri və s.) əsas götürürdülər AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi. XIX əsrin ortalarından başlayaraq zəlzələləri insan hissiyatına, fiziki obyektlərə vurduğu ziyana, ətraf geoloji mühitə vizual təsirinə görə təsnifləşdirməyə cəhdlər edilirdi. Həmin əsrin sonlarında İsveçrədə və İtaliyada tərtib olunmuş Rossi-Forel (RF) zəlzələ intensivliyi şkalası geniş yayılmışdı. Bu cədvəldə seysmik titrəyişlər intensivliklərinə görə on dərəcəyə bölünürlər. 1902-ci ildə İtaliyada Cüzeppe Merkalli tərəfindən yeni, 12 ballıq intensivlik şkalası tərtib edildi. 1931-ci ildə amerikalı alimlər Q. Vud və F. Nyumen, 1956-cı ildə isə Çarlz Rixter həmin şkalada müəyyən dəyişikliklər etmişlər və hazırda bu şkala "Modifikasiya olunmuş Merkallı şkalası (MMİ)" adlanır. 1964-cü ildən Şərqi Avropada, o cümlədən Azərbaycanın da daxil olduğu keçmiş SSRİ-də rəsmi olaraq 12 ballıq MSK-64 şkalası qəbul edildi. Şkalanın adı onu tərtib edən seysmoloqların soyadlarının baş hərflərindən ibarətdir: S. V.Medvedyev (SSRİ), V. Şponhoyer (ADR) və V. Karnik (Çexoslavakiya). Bir-birindən az fərqlənən MMİ və MSK-64 şkalalarından əlavə 12 ballı Avropa makroseysmik şkalası (EMS, 1998), həmçinin Yaponiyada 1951-ci ildən tətbiq edilən Yaponiya meteoroloji agentliyinin (JMA) 7 ballı şkalası mövcuddur.
Seysmik intensivlik şkalası
I bal — Zəlzələ hiss olunmur.
II bal — Çətinliklə hiss olunur. Titrəyişlər yalnız evdə, xüsusilə də yuxarı mərtəbələrdə sakit halda olan insanlar tərəfindən hiss olunur.
III bal — Zəif titrəyişlər. Zəlzələ evdə sakit halda olan az adamlar və çöldə tək-tək adamlar tərəfindən hiss olunur. Minik avtomobili keçərkən əmələ gələn titrəyişlərə oxşardır. Diqqətli insanlar yüngül əşyaların zəif, yuxarı mərtəbələrdə isə bərk yellənməsini müşahidə edirlər.
IV bal — Aydın titrəyiş. Zəlzələ bina daxilindəki adamların çoxunun, çöldəkilərin isə bəzilərinin tərəfindən hiss olunur. Ağır yüklü maşının əmələ gətirdiyi titrəyişlərə oxşardır. Mebelin titrəyişi, asılan əşyaların yüngül silkələnməsi, açıq qablardakı mayelərin dalğalanması müşahidə olunur. Dayanmış avtomobillərdə təkan hiss edilir.
V bal — Zəlzələ bina daxilindəki bütün insanlar çoxu tərəfindən hiss olunur. Bəzi adamlar çölə qaçırlar. Heyvanlar narahat olurlar. Bina bütünlüklə titrəyir. Asılı əşyalar güclü silkələnirlər. Bəzi dayanıqsız əşyalar aşır və ya sürüşürlər. Çiy kərpicdən, gildən tikilmiş kənd evlərində yüngül zədələr, suvaqda xırda çatlar əmələ gələ bilər və suvaq qopub düşə bilər. Bəzi hallarda bulaqların debiti dəyişir.
VI bal — Zəlzələ bina daxilindəki və çöldəki çox insanlar tərəfindən hiss olunur, onların çoxu qorxaraq küçəyə qaçır. Bəziləri müvazinətini itirir, ev heyvanları yuvalarından qaçırlar. Şüşə qabların sınması, kitabların düşməsi, ağır mebellərin hərəkəti müşahidə edilə bilir. İribloklu və panel tipli, adi kərpic binaların bəzilərində və çiy kərpicdən, gildən tikilmiş evlərin çoxunda yüngül zədələr, xırda çatlar əmələ gəlir.
VII bal — Binalar zədələnir. İnsanların böyük əksəriyyəti qorxu içində küçəyə qaçırlar. Onların çoxu ayaq üstdə çətinliklə dururlar. Sürücülər avtomobilin hərəkəti zamanı zəlzələni hiss edirlər. Dəmir-beton karkas binaların çoxunda yüngül zədələr, suvaqlarda xırda çatlar əmələ gəlir, suvağın hissələri qopur, adi kərpic evlərdə, iribloklu və panel binalarda orta zədələnmə, divarlarda kiçik çatlar müşahidə edilir. Çiy kərpicdən tikilmiş kənd evlərində böyük zədələr, divarlarda dərin çatlar qeyd olunur. Belə evlərin bəzilərində evin divarlarının üçması, divarlarda birbaşa çatlar, binanın ayrı-ayrı hissələri arasında birləşmələrin dağılması və s. ola bilər. Bəzi hallarda yol kənarındakı iti yamaclarda sürüşmələr, yollarda çatlar qeyd edilir. Su səthində dalğa əmələ gəlir, lil qalxdığından su bulanır, quyularda suyun səviyyəsi dəyişir, bir sıra hallarda mövcud bulaqlar itir və ya yenisi əmələ gəlir.
VIII bal- Binalar ciddi zədələnir. Ağır mebellərin sürüşməsi, bəzən aşması, asılı lampaların bir hissəsinin zədələnməsi qeyd olunur. Dəmir-beton karkas binalarda orta zədələr, divarlarda xırda çatlar, bəzilərində ağır zədələr, divarlarda dərin çatlar əmələ gəlir. İribloklu və panel binalarda ağır zədələr, divarlarda böyük çatlar, bəzilərində divarların uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi müşahidə edilir. Çiy kərpicdən tikilmiş kənd evlərində divarların uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi, bəzən isə evlərin tamamilə üçması baş verir. Boru kəmərlərinin qırılması, heykəllərin sürüşməsi, qəbirüstü daşların aşması, daş hasarların dağılması qeyd olunur.
IX bal — Bütün binaların zədələnməsi, heyvanların qaçışması müşahidə edilir. Dəmir-beton karkas binaların dıvarlarında dərin çatlar, bəzilərində divar uçması, birbaşa çatların əmələ gəlməsi və hətta tamamilə dağılması baş verir. Adi kərpic, iribloklu və panel binalarda divarlarda birbaşa çatlar, bəzi divarların uçması, bəzən isə tam dağılması müşahidə olunur. Abidələr və sütunlar aşır, yeraltı boru kəmərləri qırılır, bəzi hallarda dəmir yolu reysləri əyilir. Qruntdakı çatların eni 10 sm-ə çatır, sürüşmə halları, su üzərində iri dalğalar qeyd olunur.
X bal — Bütün binalarda dağıntı qeyd olunur. Dəmir-beton karkas binaların dıvarlarında birbaşa çatlar, uçma, bəzən isə binanın tam dağılması, adi kərpic, iribloklu və panel binalar, həmçinin çiy kərpicdən kənd evlərinin tam dağılması müşahidə olunur. Qruntda onlarla santimetr, bəzən 1 m-ə qədər enində çatlar, iti yamaclarda sürüşmələr qeyd olunur, sahilyanı bölgələrdə lillə qum kütlələrinin qarışması, çaylardan, göllərdən suyun kənara çıxması, yeni göllərin əmələgəlməsi hallarına rast gəlinir.
XI bal — Fəlakət baş verir. Yaxşı tikilmiş tikililər, körpülər, bəndlər, dəmir yolları ciddi zədələnir, yeraltı boru kəmərləri dağılır, şose yolları yararsız hala düşür. Yer səthində enli çatlar, horizontal və vertikal istiqamətlərdə yerdəyişmələr, dağ uçqunları baş verir. Zəlzələnin intensivliyini təyin etmək üçün xüsusi tədqiqat tələb olunur.
XII bal- Demək olar ki, bütün yerüstü və yeraltı qurğuların zədələnməsi, yer səthinin dəyişməsi, qruntlarda böyük yerdəyişmələrlə müşayət olunan iri çatlar, dağ uçqunları müşahidə olunur, göllər, şəlalələr əmələ gəlir, çaylar istiqamətini dəyişir [1].
Həmçinin bax
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Episentr yun ἐpi lat centrum merkez zelzele hiposentrinin Yer sethindeki proyeksiyasidir Episentrin veziyyeti seysmik stansiyalar terefinden qeyd edilen titreyislerin tedqiqi esasinda mueyyenlesdirilir Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 4 seh 75 Guclu zelzelelerde Episentr esasen Yer sethinde en cox dagilmis yerler hesab edilir Zelzele TipleriForesok Aftersok Sualti zelzele SunamiSebebleriVulkanizmXususiyyetleriEpisentr Hiposentr Seysmik dalgalarOlcuRixter skalasi Seysmoqraf Seysmoqram MaqnitudaProqnozZelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Koordinasiya Komitesi Zelzelelerin Proqnozlasdirilmasi uzre Qlobal Sebeke GNFE Diger movzular brZelzelenin episentri ve hiposentriZelzelelerin intensivliyine gore tesnifatiHele zelzelelerin alet instrumental usulu ile musahidesi olmayan dovrlerde muxtelif zelzeleleri bir biri ile intensivliklerine gore muqayise etmek ucun onlarin Yer sethindeki tezahurlerini dagintilari zedeleri ve s esas gotururduler AMEA nezdinde Respublika Seysmoloji Xidmet Merkezi XIX esrin ortalarindan baslayaraq zelzeleleri insan hissiyatina fiziki obyektlere vurdugu ziyana etraf geoloji muhite vizual tesirine gore tesniflesdirmeye cehdler edilirdi Hemin esrin sonlarinda Isvecrede ve Italiyada tertib olunmus Rossi Forel RF zelzele intensivliyi skalasi genis yayilmisdi Bu cedvelde seysmik titreyisler intensivliklerine gore on dereceye bolunurler 1902 ci ilde Italiyada Cuzeppe Merkalli terefinden yeni 12 balliq intensivlik skalasi tertib edildi 1931 ci ilde amerikali alimler Q Vud ve F Nyumen 1956 ci ilde ise Carlz Rixter hemin skalada mueyyen deyisiklikler etmisler ve hazirda bu skala Modifikasiya olunmus Merkalli skalasi MMI adlanir 1964 cu ilden Serqi Avropada o cumleden Azerbaycanin da daxil oldugu kecmis SSRI de resmi olaraq 12 balliq MSK 64 skalasi qebul edildi Skalanin adi onu tertib eden seysmoloqlarin soyadlarinin bas herflerinden ibaretdir S V Medvedyev SSRI V Sponhoyer ADR ve V Karnik Cexoslavakiya Bir birinden az ferqlenen MMI ve MSK 64 skalalarindan elave 12 balli Avropa makroseysmik skalasi EMS 1998 hemcinin Yaponiyada 1951 ci ilden tetbiq edilen Yaponiya meteoroloji agentliyinin JMA 7 balli skalasi movcuddur Seysmik intensivlik skalasiI bal Zelzele hiss olunmur II bal Cetinlikle hiss olunur Titreyisler yalniz evde xususile de yuxari mertebelerde sakit halda olan insanlar terefinden hiss olunur III bal Zeif titreyisler Zelzele evde sakit halda olan az adamlar ve colde tek tek adamlar terefinden hiss olunur Minik avtomobili kecerken emele gelen titreyislere oxsardir Diqqetli insanlar yungul esyalarin zeif yuxari mertebelerde ise berk yellenmesini musahide edirler IV bal Aydin titreyis Zelzele bina daxilindeki adamlarin coxunun coldekilerin ise bezilerinin terefinden hiss olunur Agir yuklu masinin emele getirdiyi titreyislere oxsardir Mebelin titreyisi asilan esyalarin yungul silkelenmesi aciq qablardaki mayelerin dalgalanmasi musahide olunur Dayanmis avtomobillerde tekan hiss edilir V bal Zelzele bina daxilindeki butun insanlar coxu terefinden hiss olunur Bezi adamlar cole qacirlar Heyvanlar narahat olurlar Bina butunlukle titreyir Asili esyalar guclu silkelenirler Bezi dayaniqsiz esyalar asir ve ya surusurler Ciy kerpicden gilden tikilmis kend evlerinde yungul zedeler suvaqda xirda catlar emele gele biler ve suvaq qopub duse biler Bezi hallarda bulaqlarin debiti deyisir VI bal Zelzele bina daxilindeki ve coldeki cox insanlar terefinden hiss olunur onlarin coxu qorxaraq kuceye qacir Bezileri muvazinetini itirir ev heyvanlari yuvalarindan qacirlar Suse qablarin sinmasi kitablarin dusmesi agir mebellerin hereketi musahide edile bilir Iribloklu ve panel tipli adi kerpic binalarin bezilerinde ve ciy kerpicden gilden tikilmis evlerin coxunda yungul zedeler xirda catlar emele gelir VII bal Binalar zedelenir Insanlarin boyuk ekseriyyeti qorxu icinde kuceye qacirlar Onlarin coxu ayaq ustde cetinlikle dururlar Suruculer avtomobilin hereketi zamani zelzeleni hiss edirler Demir beton karkas binalarin coxunda yungul zedeler suvaqlarda xirda catlar emele gelir suvagin hisseleri qopur adi kerpic evlerde iribloklu ve panel binalarda orta zedelenme divarlarda kicik catlar musahide edilir Ciy kerpicden tikilmis kend evlerinde boyuk zedeler divarlarda derin catlar qeyd olunur Bele evlerin bezilerinde evin divarlarinin ucmasi divarlarda birbasa catlar binanin ayri ayri hisseleri arasinda birlesmelerin dagilmasi ve s ola biler Bezi hallarda yol kenarindaki iti yamaclarda surusmeler yollarda catlar qeyd edilir Su sethinde dalga emele gelir lil qalxdigindan su bulanir quyularda suyun seviyyesi deyisir bir sira hallarda movcud bulaqlar itir ve ya yenisi emele gelir VIII bal Binalar ciddi zedelenir Agir mebellerin surusmesi bezen asmasi asili lampalarin bir hissesinin zedelenmesi qeyd olunur Demir beton karkas binalarda orta zedeler divarlarda xirda catlar bezilerinde agir zedeler divarlarda derin catlar emele gelir Iribloklu ve panel binalarda agir zedeler divarlarda boyuk catlar bezilerinde divarlarin ucmasi birbasa catlarin emele gelmesi musahide edilir Ciy kerpicden tikilmis kend evlerinde divarlarin ucmasi birbasa catlarin emele gelmesi bezen ise evlerin tamamile ucmasi bas verir Boru kemerlerinin qirilmasi heykellerin surusmesi qebirustu daslarin asmasi das hasarlarin dagilmasi qeyd olunur IX bal Butun binalarin zedelenmesi heyvanlarin qacismasi musahide edilir Demir beton karkas binalarin divarlarinda derin catlar bezilerinde divar ucmasi birbasa catlarin emele gelmesi ve hetta tamamile dagilmasi bas verir Adi kerpic iribloklu ve panel binalarda divarlarda birbasa catlar bezi divarlarin ucmasi bezen ise tam dagilmasi musahide olunur Abideler ve sutunlar asir yeralti boru kemerleri qirilir bezi hallarda demir yolu reysleri eyilir Qruntdaki catlarin eni 10 sm e catir surusme hallari su uzerinde iri dalgalar qeyd olunur X bal Butun binalarda daginti qeyd olunur Demir beton karkas binalarin divarlarinda birbasa catlar ucma bezen ise binanin tam dagilmasi adi kerpic iribloklu ve panel binalar hemcinin ciy kerpicden kend evlerinin tam dagilmasi musahide olunur Qruntda onlarla santimetr bezen 1 m e qeder eninde catlar iti yamaclarda surusmeler qeyd olunur sahilyani bolgelerde lille qum kutlelerinin qarismasi caylardan gollerden suyun kenara cixmasi yeni gollerin emelegelmesi hallarina rast gelinir XI bal Felaket bas verir Yaxsi tikilmis tikililer korpuler bendler demir yollari ciddi zedelenir yeralti boru kemerleri dagilir sose yollari yararsiz hala dusur Yer sethinde enli catlar horizontal ve vertikal istiqametlerde yerdeyismeler dag ucqunlari bas verir Zelzelenin intensivliyini teyin etmek ucun xususi tedqiqat teleb olunur XII bal Demek olar ki butun yerustu ve yeralti qurgularin zedelenmesi yer sethinin deyismesi qruntlarda boyuk yerdeyismelerle musayet olunan iri catlar dag ucqunlari musahide olunur goller selaleler emele gelir caylar istiqametini deyisir 1 Hemcinin baxAMEA nezdinde Respublika Seysmoloji Xidmet Merkezi Qurban Yetirmisli Tahir Memmedli Azerbaycanin seysmik stansiyalari Azerbaycan erazisinde seysmoproqnoz musahideler jurnal Istinadlar