Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hənəfi məzhəbi (ərəb. حنفية) — 4 sünni məzhəbindən biri. Əhli-sünnə yolunun davamçılarının böyük hissəsi bu məzhəbi yaşayır. Məzhəbin qurucusu böyük İslam alimi Əbu Hənifədir (əsl adı Numan bin Sabit) (699-767).
Hənəfilik Türkmənistan, Əfqanıstan, Türkiyə, Hindistan, Pakistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Tacikistan, İordaniya, Tatarıstan, Başqırdıstan, Suriya, İraqın mərkəzi şəhərləri (Ramadi, Bağdad, Tiqrit), İranın Xorasan əyalətində, Cibuti, Bosniya və Herseqovina, Banqladeş, Şri-Lanka və Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda yayılmışdır. Hənəfi məzhəbi dörd sünni məzhəbinin əhali baxımından ən genişidir. Davamçıları bütün İslam aləminin %56-ni təşkil edirlər. Hənəfi məzhəbi bəzi Abbasi xəlifələrinin dövründə və Osmanlı dövlətinin rəsmi məzhəbi olmuşdur .
Hənəfi məzhəbinin əsasları
Hənəfi məzhəbi şeyxülislam "İmam-Əzəm" Əbu Hənifənin ictihadları əsasında formalaşmışdır. Onun tələbələri Əbu Yusif, Züfər ibn əl-Hüzeyl və İmam Məhəmməd itərəfindən İmam-Əzəmin fikirləri saxlanılmış, sistemləşdirilmiş və gələcək İslam nəsillərinə ötürülmüşdür. Hənəfi məzhəbində hökm vermənin əsasları:
2007-ci ildə Hənəfi məzhəbi Tacikistanın rəsmi məzhəbi elan edilmişdir.. Bundan başqa Hənəfi məzhəbi Qafqaz və Balkanlarda çox yayılmışdır.
Hənəfi məzhəbindəki fiqh alimlərinin mərtəbələri
Hənəfi məzhəbindəki alimlər aşağıdakı kimi mərtəbələnir:
Birinci təbəqə: Bu təbəqə Əbu Hənifə, Şafii, Malik ibn Ənəs, Əhməd bin Hənbəl kimi şəriətdəki müctəhidlərin təbəqəsidir.
İkinci təbəqə: Bu təbəqə Əbu Yusif və İmam Məhəmməd kimi tələbələrin ustadları Əbu Hənifənin qoymuş olduğu üsul qaydalarına riayət edərək, dəlillərdən hökm çıxardaraq məzhəb içərisində müctəhid olanların təbəqəsidir. Bu kimi müctəhidlər bəzi furui (fiqhin təfərrüat məsələlərində) hökmlərdə müxalifət etsələr də üsul qaydalarında (əsas məsələlərdə) müctəhid imamlarını təqlid edərlər.
Üçüncü təbəqə: Bu təbəqə alimləri, haqqında məzhəb imamlarından heç bir dəlil olmayan məsələlərdə ictihad edən müctəhidlərdir. Bunlar da əl-Xəşsaf, Əbu Cəfər ət-Tahavi, Əbu Həsən əl-Kərxi, Şəmsül-Əimmə əl-Həlvani, İmam Səraxsi, Fəxrul-İslam əl-Pəzdəvi, Fəxrud-Din Qazixan kimi islam alimləridir. Bu kimi alimlər istər üsul məsələsində, istərsə də furu məsələlərində müxalif olan heç bir şeyin üzərinə fətva vermək iqtidarında deyillər. Lakin üsul və qaydalara görə heç bir dəlil olmayan məsələlərdə hökmlər çıxardarlar.
Dördüncü təbəqə: Bu təbəqə müqəllid olanlardan olub, təxric əhlinin təbəqəsidir. Bunlar da ər-Razi kimi əsla ictihad etməyə səlahiyyətləri olmayan alimlərdir. Lakin üsul elmini bildikləri üçün məzhəb imamlarından nəql olunan iki tərəfli mücməl fətvalara və iki əmr üçün ehtimal olan mübham hökmlərə açıqlıq gətirməyə səlahiyyətləri olan alimlərdir.
Beşinci təbəqə: Bu təbəqə müqəllid olanlardan tərcih sahibləridir. Bu da Əbul-Həsən əl-Qudiri və Hidayə sahibi kimi alimlərdir. Bunların səlahiyyəti bəzi rəvayətləri digərlərindən daha fəzilətli görərək "Bu daha yaxşıdır" və yaxud "Bu daha səhih rəvayətdir" sözlərlə hökm edərlər.
Altıncı təbəqə: Bu təbəqə güclü və zəif fətvaların arasında ayırd etməyə qadir olan müqəllidlərin təbəqəsidir. Bu da Sahibul-Kənz, Sahibul Muxtar, Sahibul-Viqayə kimi daha sonra yazılan mötəbər kitabların müəllifləridir. Bu kimi alimlər rədd edilmiş fətvaları və zəif rəvayətləri nəql etməyə səlahiyyəti olmayan kimsələrdir.
Yeddinci təbəqə: Bu təbəqədə yuxarıda qeyd olunanlardan heç birinə səlahiyyətləri çatmayan avam müqəllidlərin təbəqəsidir.
Hənəfi məzhəbinə aid kitabların mərtəbələri
Hənəfi məzhəbinə aid kitabların mərtəbələri:
1. Üsul məsələləri. Bu eyni zamanda Zahirur-Rəvayə də adlanır. Bu kimi məsələlər İmam Əbu Hənifə, Əbu Yusif, İmam Məhəmməd, bəzən də İmam Züfər ibn əl-Hüzeyl və Həsən ibn Ziyaddan və Əbu Hənifədən elm alan digər tələbələrindən nəql olunan hökmlərdir. Amma zahirur-rəvayədə ən məşhur olanlar ilk üç imamdan nəql olunanlardır. Zahirur-Rəvayə kitabları İmam Məhəmmədə aid olan bu 6 kitabdır:
- əl-Məbsut,
- əz-Ziyadə,
- əl-Camius-Sağir,
- əs-Siyərus-Sağir,
- əl-Camiul-Kəbir,
- əs-Siyərul-Kəbir.
Bu kitablar istər mütəvatir, istərsə də məşhur yol ilə olsun, İmam Məhəmməddən sağlam yol ilə nəql olunduğu üçün Zahirur-Rəvayə deyə isimləndirilmişdir.
2. Nadir məsələlər. Bu kimi məsələlər yuxarıda adı keçən imamlardan nəql olunsa belə, ya İmam Məhəmməddən səhih yolla rəvayət edilməmiş və ya adı keçən kitablarda zikr edilməmişdir. Bu məsələlər İmam Məhəmməddin "Keysaniyyat", "Haruniyyat", "Curcaniyyat" kimi kitablarında, ya da Həsən bin Ziyada aid "Muharrər" isimli kitabda və İmam Yusufdan rəvayət olunan “əl-Əmali" kitablarında zikr edilmişdir.
3. əl-Vaqiat və əl-Fətava. Bu kimi məsələlər də daha sonra gələn müctəhidlərin verilən suallara qarşı məzhəb imamlarından görməyib, ictihad edərək fətva verdikləri məsələlərdir. Bunlar da İmam Əbu Yusifun, İmam Məhəmməddin tələbələri və bu tələbələrin tələbələridir. İmam Əbu Yusif və İmam Məhəmməddin tələbələrindən bir neçəsi bunlardır: İsam bin Yusuf, İbni Rüstəm, Məhəmməd bin Sümaə və Əbu Süleyman əl-Cürcani. Bunlardan sonra gələn müctəhidlərsə aşağıdakılardır:
- Məhəmməd bin Sələmə,
- Məhəmməd bin Müqatil,
- Nuseyr bin Yəhya,
- Əbu Nasr əl-Qasim.
Onların fətvalarının toplandığı və bizə gəlib çatan ilk kitab Əbul-Leys əs-Səmərqəndiyə aid "ən-Nəvazil" kitabıdır. Bundan sonra İslam alimlərinin fətvalarını toplayan bəzi kitablar yazılmışlar. Məsələn: Natifiyə aid Məcmuun-Nəvazil və əl-Vaqiat və Sadus-Şəhidə aid əl-Vaqiat bunlardandır. Mutəəxxirin adlanan daha sonra gələn islam alimləri bu fətvaları ayırmadan qarışıq şəkildə zikr etmişlər. Qazixan fətvaları və əl-Xülasat bunlardandır. Rizauddin əs-Sərxsiyə aid əl-Muhit isimli kitabda olduğu kimi bəziləri, fətvaları ayıraraq yazmışlar. Adı çəkilən kitabda ilk başda üsul məsələləri, daha sonra nadir məsələlər, daha sonra digər fətvalar yer almaqdadır.
Fiqh kitablarında "İmam" kəlməsi istifadə olunarsa, bundan məqsəd Əbu Hənifədir. "Sahibeyn" kəlməsi istifadə olunubsa, bundan məqsəd İmam Əbu Yusif və İmam Məhəmməddir. "Tərafan" kəlməsi istifadə olunubsa, bundan məqsəd də İmam Əbu Hənifə və İmam Məhəmməddir. “Şeyxeyn” kəlməsi istifadə olunubsa, bundan məqsəd İmam Əbu Hənifə və İmam Yusufdur. "Ləhu" yəni "Ona aid" kəlməsi keçirsə, İmam Əbu Hənifə, "Ləhumə" "İkisinə aid" istifadə olunursa, İmam Əbu Yusif və İmam Məhəmməd qəsd olunur. "O ikisinə görə" və ya "İkisinin məzhəbinə görə" şəklində ifadə olunubsa, bu zaman da yenə İmam Əbu Yusif və İmam Məhəmməd qəsd edilməkdədir.
Səhih hökmlərin çoxu "Üsul" deyə isimləndirilən Zahirur-Rəvayə kitablarında yer almaqdadır. Bu kitablar da aşağıdakılardır:
- əl-Cəmiul-Kəbir,
- əl-Camius-Sağir,
- əs-Siyərul-Kəbir,
- əs-Siyərus-Sağir,
- əl-Məbsut,
- əz-Ziyadat.
əs-Siyərul-Kəbir və əs-Siyərul-Sağir İmam Məhəmmədin İraqdan ayrıldıqdan sonra yazmış olduğu kitablardır. Bu kitablardan geri qalanlar isə Nadir rəvayətlərdən sayılır. Bunlar da Əbu Yusifa aid Əmali kitabları, İmam Məhəmmədə aid ər-Ruqiyyat kitabıdır. Bu kitabı Məhəmməd ibn Sumaə İmam Məhəmməddən rəvayət etmişdir. İmam Məhəmmədin Süleyman bin Şüeyb əl-Keysaniyə yazdığı “əl-Keysaniyyat" kitabı, İmam Məhəmmədin Harun ər-Rəşidin zamanında qələmə aldığı “əl-Haruniyyat" kitabı, Cürcanda qələmə aldığı “əl-Cürcaniyyat" kitablarıdır. İmam Şafii İmam Məhəmmədə aid Məbsut kitabını bəyənmiş və əzbərləmişdir. Yenə əhli kitabdan biri Məbsutu mütaliə edərək müsəlman olmuş və belə demişdir: "Bu sizin kiçik Məhəmmədinizin kitabıdır. Böyük Məhəmmədinizin kitabı (Quranı nəzərdə) necədir?"
Hənəfi məzhəbinin fiqhi terminləri
Fiqhi terminlər:
1. Fərz: Fərz Qurani-Kərim və mütəvatir hədis kimi heç bir şübhə olmayan, qəti dəlil ilə yerinə yetirilməsi lazım olan ibadətdir. Namaz, zəkat və həcc kimi. Fərz olan bir ibadəti inkar edən kimsə kafir olaraq İslam dinindən çıxar. Amma inkar etmədən yalnız tərk edən kimsə haram işləmiş olar və cəhənnəm əzabına düçar olar.
Fərz iki qismə ayrılır: 1) Fərzi ayın, 2) Fərzi kifayə.
a. Fərzi ayın: Bu Allahu Təalanın yerinə yetirilməsini hər bir mükəlləf kimsədən tələb etdiyi ibadətdir. Məsələn: beş vaxt namaz, həcc və şarab içməkdən çəkinmək kimi. Belə bir fərz ibadətini hər kəsin yerinə yetirməsi şərtdir.
b. Fərzi kifayə: Bu Allahu Təalanın hər bir fərddən deyil, mükəlləflərin tamamından yerinə yetirilməsini tələb etdiyi şeydir. Məsələn, Allah yolunda cihad və cənazə namazı kimi. Belə bir ibadəti bəzi kimsələr yerinə yetirdiyi zaman digərlərindən məsuliyyət qalxar. Əgər mükəlləflərdən heç kimsə yerinə yetirməzsə, hər kəs günahkar olar.
2. Vacib: Vacib şübhə doğura bilən zənni dəlili ilə yerinə yetirilməsi lazım olan ibadətdir. Məsələn: bayram namazı və namazda fatihə oxumaq kimi. Çünki bunların vacib olub olmamasında dəlil qəti olmayıb, zənnidir. Zənni dəlil də xəbəri əhaddır. Vacib olan bir ibadəti inkar edən kafir olmaz, yerinə yetirən savab qazanar, tərk edən əzab olunar.
3. Sünnə: Sünnə Məhəmməd peyğəmbərin yerinə yetirilməsini (vacib dərəcədə olmadığı halda) tələb etdiyi şeydir. Sünnəni yerinə yetirən kimsə səvaba nail olar, tərk edən kimsə isə əzab olunmaz. Fəqihlər sünnəni iki qismə ayırmışdır:
a. Sünnəi müəkkədə: Sünnəi müəkkədə Məhəmməd peyğəmbərin davamlı olaraq yerinə yetirdiyi (nafilə) ibadətlərdir. Məsələn: sabah namazının fərzindən əvvəl qılınan namaz, azan, iqamə və camaatla namaz kimi.
b. Sünnəi qeyri-müəkkədə: Peyğəmbər tərəfindən fəziləti bildirilmiş ancaq özünün davam etdiyi nəql edilməmişdir. Əsr və işa namazından əvvəl qılınan dörd rəkətli namaz kimi. Bunlar qeyri-müəkkəd sünnədir.
4. Müstəhəb: Müstəhəb olan ibadət də sünnədən sayılır. Amma sünnə qədər qüvvətli deyil! Müstəhəb olan ibadəti işləyən kimsə savaba nail olur, tərk edən kimsə isə ayıblanmaz. Məsələn: İftarı təcili edib, sahuru gecikdirmək kimi. Məhəmməd peyğəmbərin günlük həyatında işləmiş olduğu şeylərə tabe olmaq da belədir. Geyimi, yeməyi və içməsi kimi.
5. Haram. Tərk edilməsi qəti şəkildə əmr olunan şeydir. Əmr olunması qəti dəlil ilə sabitdir. İşləyən kimsə əzaba düçar olur, inkar edən kafir olur. İnsan öldürmə, şərab içmək kimi.
6. Məkruh: Məkruh iki qismə ayrılır: 1) Təhrimən məkruh, 2) Tənzihən məkruh.
a. Təhrimən məkruh: Bu tərk edilməsi qəti şəkildə tələb olunan şeydir. Amma tərk edilməsi qəti olmayan dəlil ilə əmr olunmuşdur. Məsələn: kişilərin ipək geyinməsi, qızıl üzük taxması kimi. Bu kimi şeylərdən çəkinmək də vacibdir. Bu kimi məkruhları tərk edən kimsə savaba nail olur. İşləyən kimsə isə əzaba düçar olur.
b. Tənzihən məkruh: Tərk edilməsi qəti şəkildə tələb edilməyən hökmdür. Bu kimi məkruhları tərk edən kimsə savaba nail olur, işləyən kimsə isə ayıblanır.
7. Mübah: Mübah yerinə yetirilməsi və ya tərk edilməsi tələb olunmayıb, yerinə yetirilməsi və ya tərk edilməsi arasında fərq olmayan şeydir. Yemək və içmək kimi.
Hənəfi məzhəbi məktəbləri
Ortodoksal İslam məzhəbi olan Hənəfi məzhəbinin dünyada minlərlə məktəbi, mədrəsəsi və universiteti var. Məzhəbin ən nüfuzlu məktəblərindən biri Hindistanda yerləşən "Darül-Elm Deobənddir". Bu mədrəsədə hənəfilərlə bərabər maturidilər və sufilər də dini təhsil alir.
Hənəfi məzhəbində namaz
Hənəfi məzhəbində kişilər namaz qılarkən əlləri göbəyin altında, qadınlar isə sinənin üstündə bağlamalıdırlar.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Önal, Rəcəb. OSMANLI COĞRAFYASINDA SÜNNİ DÜŞÜNCƏNİN RƏSMİ İDEOLOGiYA OLARAQ MƏNİMSƏNİLMƏSİ ÜZƏRİNƏ SOSİO-GEOPO-TEOLOJİK ANALİZLƏR (türkçe). 1263.
- 2009 год объявлен в Таджикистане Годом Имома Аъзама[ölü keçid]
- İbn Abidin. Rəddul Muxtar.
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 5–6. ISBN .
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 9–10. ISBN .
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Şərq-Qərb. 2014. 7–8. ISBN .
- Qutni, Dari. Sünən, cild I. 286.
- Əbu, Davud. Namaz. 756 nömrəli hədis.
- ibn Hənbəl, Əhməd. Müsnəd, 875 nömrəli hədis.
- Mikail, Rəfail. Dəlilləri ilə İslam fiqhi (az.). Bakı: Şərq-Qərb. 2014. səhifə 87. ISBN .
Xarici keçidlər
- Rus dilində Hənəfi məzhəbinin fətvaları
- İslam Alimlərinin Həyatı (Azərbaycan dilində)
- Zia-ul-Ummat website (ingiliscə) Arxivləşdirilib 2016-01-13 at the Wayback Machine
- Shariah Board (Hanafi) Audio Fatawa in many languages (free online)
- Azəricə Hənəfi Məshəbi Fətvalari
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Islam Islam tarixiImanin sertleriTovhid Melekler Kitablar Peygemberler Mead Axiret Qeza ve TalehIslamin bes sertiKelmeyi sehadet Namaz Oruc Hecc ZekatEseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler Cehmiyye Musebbihiler SelefilerFiqh mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Yox olmus mezhebler Zahiriler Auzailer Leysiler Sevriler Ceririler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Muhakkime Ecrediler Meymuniler Seelebiler Ezraqiler Beyhesiler Ibadiler Necdatiler SufrilerHemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rahmaniyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesi Henefi mezhebi ereb حنفية 4 sunni mezhebinden biri Ehli sunne yolunun davamcilarinin boyuk hissesi bu mezhebi yasayir Mezhebin qurucusu boyuk Islam alimi Ebu Henifedir esl adi Numan bin Sabit 699 767 Islam dunyasinin xeritesi Henefiler yasil rengde Turkiyede Yaxin Serqin simalinda Merkezi Asiya ve Hindistanda ustunluk teskil edirler Henefilik Turkmenistan Efqanistan Turkiye Hindistan Pakistan Qazaxistan Qirgizistan Ozbekistan Tacikistan Iordaniya Tataristan Basqirdistan Suriya Iraqin merkezi seherleri Ramadi Bagdad Tiqrit Iranin Xorasan eyaletinde Cibuti Bosniya ve Herseqovina Banqlades Sri Lanka ve Cinin Sincan Uygur Muxtar Rayonunda yayilmisdir Henefi mezhebi dord sunni mezhebinin ehali baximindan en genisidir Davamcilari butun Islam aleminin 56 ni teskil edirler Henefi mezhebi bezi Abbasi xelifelerinin dovrunde ve Osmanli dovletinin resmi mezhebi olmusdur Henefi mezhebinin esaslariSunni mezheblerinin yayildigi bolgeler Henefi mezhebi seyxulislam Imam Ezem Ebu Henifenin ictihadlari esasinda formalasmisdir Onun telebeleri Ebu Yusif Zufer ibn el Huzeyl ve Imam Mehemmed iterefinden Imam Ezemin fikirleri saxlanilmis sistemlesdirilmis ve gelecek Islam nesillerine oturulmusdur Henefi mezhebinde hokm vermenin esaslari Quran Sunne sehabelerden gelen hedisler Icma Qiyas 2007 ci ilde Henefi mezhebi Tacikistanin resmi mezhebi elan edilmisdir Bundan basqa Henefi mezhebi Qafqaz ve Balkanlarda cox yayilmisdir Henefi mezhebindeki fiqh alimlerinin mertebeleriHenefi mezhebindeki alimler asagidaki kimi mertebelenir Birinci tebeqe Bu tebeqe Ebu Henife Safii Malik ibn Enes Ehmed bin Henbel kimi serietdeki muctehidlerin tebeqesidir Ikinci tebeqe Bu tebeqe Ebu Yusif ve Imam Mehemmed kimi telebelerin ustadlari Ebu Henifenin qoymus oldugu usul qaydalarina riayet ederek delillerden hokm cixardaraq mezheb icerisinde muctehid olanlarin tebeqesidir Bu kimi muctehidler bezi furui fiqhin teferruat meselelerinde hokmlerde muxalifet etseler de usul qaydalarinda esas meselelerde muctehid imamlarini teqlid ederler Ucuncu tebeqe Bu tebeqe alimleri haqqinda mezheb imamlarindan hec bir delil olmayan meselelerde ictihad eden muctehidlerdir Bunlar da el Xessaf Ebu Cefer et Tahavi Ebu Hesen el Kerxi Semsul Eimme el Helvani Imam Seraxsi Fexrul Islam el Pezdevi Fexrud Din Qazixan kimi islam alimleridir Bu kimi alimler ister usul meselesinde isterse de furu meselelerinde muxalif olan hec bir seyin uzerine fetva vermek iqtidarinda deyiller Lakin usul ve qaydalara gore hec bir delil olmayan meselelerde hokmler cixardarlar Dorduncu tebeqe Bu tebeqe muqellid olanlardan olub texric ehlinin tebeqesidir Bunlar da er Razi kimi esla ictihad etmeye selahiyyetleri olmayan alimlerdir Lakin usul elmini bildikleri ucun mezheb imamlarindan neql olunan iki terefli mucmel fetvalara ve iki emr ucun ehtimal olan mubham hokmlere aciqliq getirmeye selahiyyetleri olan alimlerdir Besinci tebeqe Bu tebeqe muqellid olanlardan tercih sahibleridir Bu da Ebul Hesen el Qudiri ve Hidaye sahibi kimi alimlerdir Bunlarin selahiyyeti bezi revayetleri digerlerinden daha feziletli gorerek Bu daha yaxsidir ve yaxud Bu daha sehih revayetdir sozlerle hokm ederler Altinci tebeqe Bu tebeqe guclu ve zeif fetvalarin arasinda ayird etmeye qadir olan muqellidlerin tebeqesidir Bu da Sahibul Kenz Sahibul Muxtar Sahibul Viqaye kimi daha sonra yazilan moteber kitablarin muellifleridir Bu kimi alimler redd edilmis fetvalari ve zeif revayetleri neql etmeye selahiyyeti olmayan kimselerdir Yeddinci tebeqe Bu tebeqede yuxarida qeyd olunanlardan hec birine selahiyyetleri catmayan avam muqellidlerin tebeqesidir Henefi mezhebine aid kitablarin mertebeleriHenefi mezhebine aid kitablarin mertebeleri 1 Usul meseleleri Bu eyni zamanda Zahirur Revaye de adlanir Bu kimi meseleler Imam Ebu Henife Ebu Yusif Imam Mehemmed bezen de Imam Zufer ibn el Huzeyl ve Hesen ibn Ziyaddan ve Ebu Henifeden elm alan diger telebelerinden neql olunan hokmlerdir Amma zahirur revayede en meshur olanlar ilk uc imamdan neql olunanlardir Zahirur Revaye kitablari Imam Mehemmede aid olan bu 6 kitabdir el Mebsut ez Ziyade el Camius Sagir es Siyerus Sagir el Camiul Kebir es Siyerul Kebir Bu kitablar ister mutevatir isterse de meshur yol ile olsun Imam Mehemmedden saglam yol ile neql olundugu ucun Zahirur Revaye deye isimlendirilmisdir 2 Nadir meseleler Bu kimi meseleler yuxarida adi kecen imamlardan neql olunsa bele ya Imam Mehemmedden sehih yolla revayet edilmemis ve ya adi kecen kitablarda zikr edilmemisdir Bu meseleler Imam Mehemmeddin Keysaniyyat Haruniyyat Curcaniyyat kimi kitablarinda ya da Hesen bin Ziyada aid Muharrer isimli kitabda ve Imam Yusufdan revayet olunan el Emali kitablarinda zikr edilmisdir 3 el Vaqiat ve el Fetava Bu kimi meseleler de daha sonra gelen muctehidlerin verilen suallara qarsi mezheb imamlarindan gormeyib ictihad ederek fetva verdikleri meselelerdir Bunlar da Imam Ebu Yusifun Imam Mehemmeddin telebeleri ve bu telebelerin telebeleridir Imam Ebu Yusif ve Imam Mehemmeddin telebelerinden bir necesi bunlardir Isam bin Yusuf Ibni Rustem Mehemmed bin Sumae ve Ebu Suleyman el Curcani Bunlardan sonra gelen muctehidlerse asagidakilardir Mehemmed bin Seleme Mehemmed bin Muqatil Nuseyr bin Yehya Ebu Nasr el Qasim Onlarin fetvalarinin toplandigi ve bize gelib catan ilk kitab Ebul Leys es Semerqendiye aid en Nevazil kitabidir Bundan sonra Islam alimlerinin fetvalarini toplayan bezi kitablar yazilmislar Meselen Natifiye aid Mecmuun Nevazil ve el Vaqiat ve Sadus Sehide aid el Vaqiat bunlardandir Muteexxirin adlanan daha sonra gelen islam alimleri bu fetvalari ayirmadan qarisiq sekilde zikr etmisler Qazixan fetvalari ve el Xulasat bunlardandir Rizauddin es Serxsiye aid el Muhit isimli kitabda oldugu kimi bezileri fetvalari ayiraraq yazmislar Adi cekilen kitabda ilk basda usul meseleleri daha sonra nadir meseleler daha sonra diger fetvalar yer almaqdadir Fiqh kitablarinda Imam kelmesi istifade olunarsa bundan meqsed Ebu Henifedir Sahibeyn kelmesi istifade olunubsa bundan meqsed Imam Ebu Yusif ve Imam Mehemmeddir Terafan kelmesi istifade olunubsa bundan meqsed de Imam Ebu Henife ve Imam Mehemmeddir Seyxeyn kelmesi istifade olunubsa bundan meqsed Imam Ebu Henife ve Imam Yusufdur Lehu yeni Ona aid kelmesi kecirse Imam Ebu Henife Lehume Ikisine aid istifade olunursa Imam Ebu Yusif ve Imam Mehemmed qesd olunur O ikisine gore ve ya Ikisinin mezhebine gore seklinde ifade olunubsa bu zaman da yene Imam Ebu Yusif ve Imam Mehemmed qesd edilmekdedir Sehih hokmlerin coxu Usul deye isimlendirilen Zahirur Revaye kitablarinda yer almaqdadir Bu kitablar da asagidakilardir el Cemiul Kebir el Camius Sagir es Siyerul Kebir es Siyerus Sagir el Mebsut ez Ziyadat es Siyerul Kebir ve es Siyerul Sagir Imam Mehemmedin Iraqdan ayrildiqdan sonra yazmis oldugu kitablardir Bu kitablardan geri qalanlar ise Nadir revayetlerden sayilir Bunlar da Ebu Yusifa aid Emali kitablari Imam Mehemmede aid er Ruqiyyat kitabidir Bu kitabi Mehemmed ibn Sumae Imam Mehemmedden revayet etmisdir Imam Mehemmedin Suleyman bin Sueyb el Keysaniye yazdigi el Keysaniyyat kitabi Imam Mehemmedin Harun er Residin zamaninda qeleme aldigi el Haruniyyat kitabi Curcanda qeleme aldigi el Curcaniyyat kitablaridir Imam Safii Imam Mehemmede aid Mebsut kitabini beyenmis ve ezberlemisdir Yene ehli kitabdan biri Mebsutu mutalie ederek muselman olmus ve bele demisdir Bu sizin kicik Mehemmedinizin kitabidir Boyuk Mehemmedinizin kitabi Qurani nezerde necedir Henefi mezhebinin fiqhi terminleriFiqhi terminler 1 Ferz Ferz Qurani Kerim ve mutevatir hedis kimi hec bir subhe olmayan qeti delil ile yerine yetirilmesi lazim olan ibadetdir Namaz zekat ve hecc kimi Ferz olan bir ibadeti inkar eden kimse kafir olaraq Islam dininden cixar Amma inkar etmeden yalniz terk eden kimse haram islemis olar ve cehennem ezabina ducar olar Ferz iki qisme ayrilir 1 Ferzi ayin 2 Ferzi kifaye a Ferzi ayin Bu Allahu Tealanin yerine yetirilmesini her bir mukellef kimseden teleb etdiyi ibadetdir Meselen bes vaxt namaz hecc ve sarab icmekden cekinmek kimi Bele bir ferz ibadetini her kesin yerine yetirmesi sertdir b Ferzi kifaye Bu Allahu Tealanin her bir ferdden deyil mukelleflerin tamamindan yerine yetirilmesini teleb etdiyi seydir Meselen Allah yolunda cihad ve cenaze namazi kimi Bele bir ibadeti bezi kimseler yerine yetirdiyi zaman digerlerinden mesuliyyet qalxar Eger mukelleflerden hec kimse yerine yetirmezse her kes gunahkar olar 2 Vacib Vacib subhe dogura bilen zenni delili ile yerine yetirilmesi lazim olan ibadetdir Meselen bayram namazi ve namazda fatihe oxumaq kimi Cunki bunlarin vacib olub olmamasinda delil qeti olmayib zennidir Zenni delil de xeberi ehaddir Vacib olan bir ibadeti inkar eden kafir olmaz yerine yetiren savab qazanar terk eden ezab olunar 3 Sunne Sunne Mehemmed peygemberin yerine yetirilmesini vacib derecede olmadigi halda teleb etdiyi seydir Sunneni yerine yetiren kimse sevaba nail olar terk eden kimse ise ezab olunmaz Feqihler sunneni iki qisme ayirmisdir a Sunnei muekkede Sunnei muekkede Mehemmed peygemberin davamli olaraq yerine yetirdiyi nafile ibadetlerdir Meselen sabah namazinin ferzinden evvel qilinan namaz azan iqame ve camaatla namaz kimi b Sunnei qeyri muekkede Peygember terefinden fezileti bildirilmis ancaq ozunun davam etdiyi neql edilmemisdir Esr ve isa namazindan evvel qilinan dord reketli namaz kimi Bunlar qeyri muekked sunnedir 4 Musteheb Musteheb olan ibadet de sunneden sayilir Amma sunne qeder quvvetli deyil Musteheb olan ibadeti isleyen kimse savaba nail olur terk eden kimse ise ayiblanmaz Meselen Iftari tecili edib sahuru gecikdirmek kimi Mehemmed peygemberin gunluk heyatinda islemis oldugu seylere tabe olmaq da beledir Geyimi yemeyi ve icmesi kimi 5 Haram Terk edilmesi qeti sekilde emr olunan seydir Emr olunmasi qeti delil ile sabitdir Isleyen kimse ezaba ducar olur inkar eden kafir olur Insan oldurme serab icmek kimi 6 Mekruh Mekruh iki qisme ayrilir 1 Tehrimen mekruh 2 Tenzihen mekruh a Tehrimen mekruh Bu terk edilmesi qeti sekilde teleb olunan seydir Amma terk edilmesi qeti olmayan delil ile emr olunmusdur Meselen kisilerin ipek geyinmesi qizil uzuk taxmasi kimi Bu kimi seylerden cekinmek de vacibdir Bu kimi mekruhlari terk eden kimse savaba nail olur Isleyen kimse ise ezaba ducar olur b Tenzihen mekruh Terk edilmesi qeti sekilde teleb edilmeyen hokmdur Bu kimi mekruhlari terk eden kimse savaba nail olur isleyen kimse ise ayiblanir 7 Mubah Mubah yerine yetirilmesi ve ya terk edilmesi teleb olunmayib yerine yetirilmesi ve ya terk edilmesi arasinda ferq olmayan seydir Yemek ve icmek kimi Henefi mezhebi mektebleriOrtodoksal Islam mezhebi olan Henefi mezhebinin dunyada minlerle mektebi medresesi ve universiteti var Mezhebin en nufuzlu mekteblerinden biri Hindistanda yerlesen Darul Elm Deobenddir Bu medresede henefilerle beraber maturidiler ve sufiler de dini tehsil alir Henefi mezhebinde namazHenefi mezhebinde kisiler namaz qilarken elleri gobeyin altinda qadinlar ise sinenin ustunde baglamalidirlar Hemcinin baxEbu Henife Ebu Yusif Imam Mehemmed Zufer ibn el Huzeyl Ehli Sunne Henbeli mezhebi Maliki mezhebiIstinadlarOnal Receb OSMANLI COGRAFYASINDA SUNNI DUSUNCENIN RESMI IDEOLOGiYA OLARAQ MENIMSENILMESI UZERINE SOSIO GEOPO TEOLOJIK ANALIZLER turkce 1263 2009 god obyavlen v Tadzhikistane Godom Imoma Azama olu kecid Ibn Abidin Reddul Muxtar Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 5 6 ISBN 978 9952 489 89 7 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 9 10 ISBN 978 9952 489 89 7 Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Serq Qerb 2014 7 8 ISBN 978 9952 489 89 7 Qutni Dari Sunen cild I 286 Ebu Davud Namaz 756 nomreli hedis ibn Henbel Ehmed Musned 875 nomreli hedis Mikail Refail Delilleri ile Islam fiqhi az Baki Serq Qerb 2014 sehife 87 ISBN 978 9952 489 89 7 Xarici kecidlerRus dilinde Henefi mezhebinin fetvalari Islam Alimlerinin Heyati Azerbaycan dilinde Zia ul Ummat website ingilisce Arxivlesdirilib 2016 01 13 at the Wayback Machine Shariah Board Hanafi Audio Fatawa in many languages free online Azerice Henefi Meshebi Fetvalari