Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qeysanilər — Əli ibn Əbu Talibin oğlu Məhəmməd ibn Hənəfiyyənin imamətini qəbul edən dini cərəyanlardan biri olmuşdur.
Tarixi
Qeysanilər Əli ibn Əbu Talibin oğlu Məhəmməd ibnül-Hənəfiyyənin imamətini qəbul etmiş şiə yönümlü təriqətlərdən biridir. Bu təriqətin yaradıcısı Muxtar ibn Əbu Übeyd Səqəfi olmuşdur. O Abdulla ibn Zübeyrin (64/684–73/692) hakimiyyəti zamanı Xilafətdə siyasi qeyri-stabillikdən və daxili çəkişmələrdən istifadə edərək, Kufəyə gəlib Əli ibn Əbu Talibin oğlu Məhəmməd ibnül-Hənəfiyyənin xeyrinə fəal təbliğat aparmışdır. Müsəlman tarixçiləri qeyd edirlər ki, Məhəmməd ibnül-Hənəfiyyənin bu barədə xəbəri olmayıb. Onun adından istifadə edərək, fəaliyyət göstərən adamlarla da onun əlaqələri olmamış Muxtarı isə o rədd etmişdir.
Tarixçilərin yazdıqlarına görə, Muxtar müsəlmanların peyğəmbər ailəsinə qarşı məhəbbətindən sui-istifadə edən adamlardan olmuş və pis məqsədlər güdmüşdür. Xəlifə Əlinin hakimiyyəti vaxtı o, İraqda yaşamış, onun ölümündən sonra isə Bəsrəyə getmişdir. Hüseyn ibn Əli Kərbəlada şəhid ediləndən sonra Muxtar dövlətin əleyhinə apardığı təbliğata görə Əməvilərin Kufədəki canişini Übeydulla ibn Ziyad tərəfindən həbs edilmişdir. Azadlığa buraxılandan sonra isə Əməvilərə qarşı üsyana qalxmış Abdulla ibn Zübeyrin hərəkatında fəal iştirak etmişdir, sonda ondan İraqa göndərimləsini xahiş etmişdir. Onun xahişi yerinə yetiriləndən sonra o Kufəyə qetmiş və orada həbs edilmişdir, qaynı vasitəçiliyi ilə azadlığa buraxılmışdır. Muxtarın azadlığa buraxılmasının şərti şəhərdə qarışıqlıq salmamaq olmuşdur. Lakin o, verdiyi sözə əməl etməmiş, azad olan kimi tərəfdarlarını gizli olaraq ətrafına toplayıb, onlardan sədaqət andı almışdır. Tədricən qüvvətlənərək onlar xəlifə Abdulla ibn Zübeyr tərəfindən təyin olunmuş əyalət valisi Abdulla ibn Mütiyə qarşı qiyam qaldırmışdılar. Xəlifə qiyamı yatırmaq üçün onlara qarşı Şibs ibn Ribinin başçılığı altında qoşun göndərmişdi. Lakin şəhər əhalisi tərəfindən dəstəklənən qiyamçılar qoşunu məğlub edə bilmişdirlər. Bu hadisədən sonra Küfə valisi Bəsrəyə qaçdı, Muxtar isə şəhərdə hakimiyyəti əlinə keçirdi.
Bu uğurdan sonra, qiyamçılar Əməvilərə qarşı müfəqqiyyətlə vuruşsalar da, Abdulla ibn Zübeyrin qoşunu tərəfindən məğlub edilmişdilər. Muxtar isə hicrətin 68-ci ilində öldürülmüşdür.
Qeysaniləri ya Muxtar əs-Səqəfinin "Qeysan" ləqəbinə, ya da Məhəmməd ibnül-Hənəfiyyənin şagirdlərinin birinin adına görə belə adlandırmışdırlar.
Təlimi
Qeysanilərin təlimi "ifratçı" təriqətlərdən fərqli olmuşdur. Belə ki, onlar Əli ibn Əbu Talibi və onun nəslindən olan imamları ilahiləşdirməmiş, amma onların günahsız, müqəddəs insanlar olduqlarını və bu səbəbdən onlara tabe olmağın vacibliyini iddia etmişdirlər. Onların inanclarına görə, imamlar dünyadakı İlahi təcəssümün nümunələridirlər. Onlar hətta peyğəmbərlərə bərabər sayılırdılar. Şiə təriqətlərinin çoxunda olduğu kimi, qeysanilər də imamın gəlişini gözləyirdilər. İkinci gəlişı gözlənilən imam kimi isə Məhəmməd ibnül-Hənəfiyyəni qəbul edirdilər. Qeysanilərin bir hissəsi onun öldüyünü təsdiq edib, yenidən dirilib dünyaya qayıdacağına inanırdılar. Başqa qruplar isə onun ölməsi faktını rədd edib, bir başqa yerdə yaşadığını iddia edirdilər. Daha sonra qeysanilər inanırdılar ki, Allah imamlara hansısa göstəriş versə də, onu başqası ilə (hətta ona zidd olanla) dəyişə bilər. Bəzi xəbərlərə görə, onlar insanın ölümündən sonra onun ruhunun başqa bədənlərə köçməsinə də inanırdılar.
Sonu
Qeysanilərin içində birlik olmamışdır və onlar bir neçə təriqətlərə parçalanmışdırlar. Müsəlman tarixçilərinin yazdıqlarına görə, onların arasında iki əsas qol olmuşdur: muxtarilər (Muxtar Səqəfinin tərəfdarları) və həşimilərdir (Məhəmməd ibn-Hənəfiyyənin oğlu Əbu Həşimin imamlığını qəbul edənlər). Həşimilər də bir neçə təriqətə parçalanmışdırlar. Onlardan biri, Əbu Həşimdən sonra imamətin Bəyan ibn Siman Nəhdiyə keçdiyini iddia edən bəyanilər olmuşdurlar. Əbu Həşimdən sonra imamətin Abbasilər nəslinə keçdiyini iddia edən rizamilər də qeysani təriqətlərindən biri olmuşdur. Onlara Abbasi şiələri də deyirlər. Hal-hazırda qeysanilər təriqəti yoxdur.
Mənbə
- A. Əlizadə, E. Səmədov. İslam ensiklopedik lüğəti (tarix, fəlsəfə və hüquq). Bakı: AMEA Fəlsəfə və Hüquq institutu nəşri, 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 156. ISBN 5-89968-070-9.
- Aydın Əlizadə, "Cəmiyyət və Din" qəzeti.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qeysaniler Eli ibn Ebu Talibin oglu Mehemmed ibn Henefiyyenin imametini qebul eden dini cereyanlardan biri olmusdur TarixiQeysaniler Eli ibn Ebu Talibin oglu Mehemmed ibnul Henefiyyenin imametini qebul etmis sie yonumlu teriqetlerden biridir Bu teriqetin yaradicisi Muxtar ibn Ebu Ubeyd Seqefi olmusdur O Abdulla ibn Zubeyrin 64 684 73 692 hakimiyyeti zamani Xilafetde siyasi qeyri stabillikden ve daxili cekismelerden istifade ederek Kufeye gelib Eli ibn Ebu Talibin oglu Mehemmed ibnul Henefiyyenin xeyrine feal tebligat aparmisdir Muselman tarixcileri qeyd edirler ki Mehemmed ibnul Henefiyyenin bu barede xeberi olmayib Onun adindan istifade ederek fealiyyet gosteren adamlarla da onun elaqeleri olmamis Muxtari ise o redd etmisdir Tarixcilerin yazdiqlarina gore Muxtar muselmanlarin peygember ailesine qarsi mehebbetinden sui istifade eden adamlardan olmus ve pis meqsedler gudmusdur Xelife Elinin hakimiyyeti vaxti o Iraqda yasamis onun olumunden sonra ise Besreye getmisdir Huseyn ibn Eli Kerbelada sehid edilenden sonra Muxtar dovletin eleyhine apardigi tebligata gore Emevilerin Kufedeki canisini Ubeydulla ibn Ziyad terefinden hebs edilmisdir Azadliga buraxilandan sonra ise Emevilere qarsi usyana qalxmis Abdulla ibn Zubeyrin herekatinda feal istirak etmisdir sonda ondan Iraqa gonderimlesini xahis etmisdir Onun xahisi yerine yetirilenden sonra o Kufeye qetmis ve orada hebs edilmisdir qayni vasiteciliyi ile azadliga buraxilmisdir Muxtarin azadliga buraxilmasinin serti seherde qarisiqliq salmamaq olmusdur Lakin o verdiyi soze emel etmemis azad olan kimi terefdarlarini gizli olaraq etrafina toplayib onlardan sedaqet andi almisdir Tedricen quvvetlenerek onlar xelife Abdulla ibn Zubeyr terefinden teyin olunmus eyalet valisi Abdulla ibn Mutiye qarsi qiyam qaldirmisdilar Xelife qiyami yatirmaq ucun onlara qarsi Sibs ibn Ribinin basciligi altinda qosun gondermisdi Lakin seher ehalisi terefinden desteklenen qiyamcilar qosunu meglub ede bilmisdirler Bu hadiseden sonra Kufe valisi Besreye qacdi Muxtar ise seherde hakimiyyeti eline kecirdi Bu ugurdan sonra qiyamcilar Emevilere qarsi mufeqqiyyetle vurussalar da Abdulla ibn Zubeyrin qosunu terefinden meglub edilmisdiler Muxtar ise hicretin 68 ci ilinde oldurulmusdur Qeysanileri ya Muxtar es Seqefinin Qeysan leqebine ya da Mehemmed ibnul Henefiyyenin sagirdlerinin birinin adina gore bele adlandirmisdirlar TelimiQeysanilerin telimi ifratci teriqetlerden ferqli olmusdur Bele ki onlar Eli ibn Ebu Talibi ve onun neslinden olan imamlari ilahilesdirmemis amma onlarin gunahsiz muqeddes insanlar olduqlarini ve bu sebebden onlara tabe olmagin vacibliyini iddia etmisdirler Onlarin inanclarina gore imamlar dunyadaki Ilahi tecessumun numuneleridirler Onlar hetta peygemberlere beraber sayilirdilar Sie teriqetlerinin coxunda oldugu kimi qeysaniler de imamin gelisini gozleyirdiler Ikinci gelisi gozlenilen imam kimi ise Mehemmed ibnul Henefiyyeni qebul edirdiler Qeysanilerin bir hissesi onun olduyunu tesdiq edib yeniden dirilib dunyaya qayidacagina inanirdilar Basqa qruplar ise onun olmesi faktini redd edib bir basqa yerde yasadigini iddia edirdiler Daha sonra qeysaniler inanirdilar ki Allah imamlara hansisa gosteris verse de onu basqasi ile hetta ona zidd olanla deyise biler Bezi xeberlere gore onlar insanin olumunden sonra onun ruhunun basqa bedenlere kocmesine de inanirdilar SonuQeysanilerin icinde birlik olmamisdir ve onlar bir nece teriqetlere parcalanmisdirlar Muselman tarixcilerinin yazdiqlarina gore onlarin arasinda iki esas qol olmusdur muxtariler Muxtar Seqefinin terefdarlari ve hesimilerdir Mehemmed ibn Henefiyyenin oglu Ebu Hesimin imamligini qebul edenler Hesimiler de bir nece teriqete parcalanmisdirlar Onlardan biri Ebu Hesimden sonra imametin Beyan ibn Siman Nehdiye kecdiyini iddia eden beyaniler olmusdurlar Ebu Hesimden sonra imametin Abbasiler nesline kecdiyini iddia eden rizamiler de qeysani teriqetlerinden biri olmusdur Onlara Abbasi sieleri de deyirler Hal hazirda qeysaniler teriqeti yoxdur MenbeA Elizade E Semedov Islam ensiklopedik lugeti tarix felsefe ve huquq Baki AMEA Felsefe ve Huquq institutu nesri 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 156 ISBN 5 89968 070 9 Aydin Elizade Cemiyyet ve Din qezeti