Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abbasilər (132/749–656/1258) — Xilafəti 5 əsr idarə etmiş qüreyşdən olan ərəb sülaləsi.
| Abbasilər | |
|---|---|
| Ölkə | |
| Hissəsidir | Bəni Haşim |
| Banisi | Əbül-Abbas əs-Saffah |
| Sonuncu hökmdar | |
| Əsası qoyulub | 750 |
| Soyun kəsilməsi | 1543 |
| Milliyyət | Ərəb |
| Titullar | |
| Bağdad Xəlifi Qəhirə Xəlifi Əmir əl-Möminin | |
Xilafətə gəlmələri
Onların soyu Məhəmməd peyğəmbərin əmisi Abbas ibn Əbdülmüttəlibə qədər yüksəlir. Əməvilər xilafəti əllərinə keçirdikdən sonra, ilk vaxtlarda Abbasilər onlara qarşı müxalif olmamış, lakin sonralar Əməvilərə qarşı üsyana qoşulmuş, hətta bu üsyana başçılıq belə etmişdirlər. Abbasilərin hakimiyyətə gəlmə tarixi Abdullah ibn Zübeyrin zamanından başlamışdır. O dövrlərdə Muxtar Səqəfi adlı bir şəxs iraqlıları Hüseyn ibn Əlini şəhid edənlərdən qisas almağa və Məhəmməd ibn Hənəfiyyənin imam kimi tanınmasına (bax: Qeysanilər) çağırışlar etmişdir. Onun səylərinin nəticəsində Taifdə imamlığını tanıyan bir qrup ortaya çıxmışdır. Onlar onun vəfatından sonra öz başçıları kimi oğlu Abdullahı tanımışdırlar. O, daha çox Əbu Həşim adı ilə tanınırdı. Əbu Həşim Əməvilərə qarşı üsyana qalxmışdır. Sonra o, Abbasın soyundan olan qohumu Məhəmməd ibn Əli ibn Abdullahın yanına gedərək, Məhəmməd peyğəmbərin soyunun hakimiyyətdə olmasının və Əməvilərin devrilməsinin vacibliyini qeyd etmişdir. Məhəmməd ibn Əli ibn Abdullah da onun bu çağırışını dəstəkləmiş, hicrətin 100-cü ilindən başlayaraq Əməvilərə qarşı yönələn təbliğata qoşulmuşdur.
Əbu Həşimin ölümündən sonra, onun xəlifə Süleyman ibn Əbdül-Məlik tərəfindən zəhərləndiyi haqqında şayiələr yayılmışdır. Ölümündən öncə o, öz yerinə Məhəmməd ibn Əlini təyin etmişdir.
Uzun müddət Abbasi dəvəti gizli həyata keçirilmişdir. Əməvilərə qarşı həlledici üsyanları Abbasilərin Kufədəki tərəfdarları təşkil etmişdirlər. Onların mərkəzi Xorasanda yerləşirdi. Hicrətin 124-cü ilində, Məhəmməd ibn Əlinin ölümündən sonra, onun oğlu İbrahim üsyançıların rəhbəri olmuşdur. 129-cu ildə o, keçmiş qul Əbu Müslüm adlı bir şəxsə Əməvilərə qarşı açıq silahlı üsyana çıxmaq əmrini vermişdir. O da, tərəfdarları ilə birlikdə Herat şəhərini ələ keçirmişdirlər.
Hadisələrin bu istiqamətdə inkişaf etdiyini görən Əməvilər İbrahimi həbs etmişdirlər. O, zindanda öldürülmüş, başqa rəvayətlərə görə isə öz əcəli ilə vəfat etmişdir. Ondan sonra Əməvilərə qarşı üsyana Abdullah ibn Məhəmməd Əs-Səffah başçılıq etmişdir. Əbu Müslüm və onun tərəfdarları irəliləyərək 130-cu ildə Mərvi ələ keçitmişdirlər. Əməvilər bu hücumların qarşısını ala bilməmiş və hakimiyyətdən uzaqlaşmağa məcbur olmuşdurlar. Onların sonuncu xəlifəsi Mərvan hakimiyyəti itirdiklərini görüb, Misirə qaçmış və 132-ci ildə orada öldürülmüşdür.
Əli soyu ilə münasibətlər
Bu hadisələrin sonunda Abbasilər Xilafəti ələ keçirmişdir. Onların ilk xəlifəsi Abdullahh ibn Məhəmməd əs-Səffah olmuşdur. Abbasilərin hakimiyyətə gəlməsindən sonra onların Əli ibn Əbu Talibin varisləri ilə ixtilafları yaranmışdır. Çünki, onlar birbaşa Məhəmməd peyğəmbərin soyundan idilər. Buna görə də, Əli soyunun tərəfdarları onları xəlifə kimi görmək istəyirdilər. Əvvəl, Abbasilər Əli soyunun tərəfdarlarını təqib etmiş, sonralar isə bəzi xəlifələr onları özlərinə yaxınlaşdırmışlar.
Dövrləşmə
Abbasilər dövründə Xilafətdə fars mədəniyyətinin təsirləri də güçlənmişdir. Abbasilər hakimiyyətini dörd dövrə ayırmaq mümkündür: yüksəliş; tənəzzül; Büveyhililərin təsiri altına düşmə (132/750–247/861); və Səlcuqluların (467/1075–560/1194) təsiri altına düşməsi dövrləri. Beləliklə, ilk olaraq Abbasilərin yüksəlişi tənəzzüllə nəticələnmişdir. Tənəzzül dövründə onlar türk əsilli ordu başçalarının təsiri altına düşmüşdürlər. Elə o dövrlərdən, Xilafətin parçalanması prosesi başlamışdır. Bundan sonra Abbasilərin hakimiyyəti formal xarakter daşıyırdı. Həqiqətdə isə onlar öncə iranlı Büveyhilərin, daha sonra isə türk Səlcuqluların təsiri altına düşmüşlər.
Sonu
Səlcuq imperiyası dağıldıqdan sonra Abbasilər daha 60 il hakimiyyətdə qalmışdırlar. Onların xilafətdə hakimiyyətinə monqollar son qoymuşdur. Bundan sonra Abbasilər sülaləsinin nümayəndələrini məmlükilər Misirə dəvət etmiş, onların xəlifəliyini formal olaraq tanımışlar. Hicri X (miladi XVI) əsrdə isə Osmanlı Sultanı I Səlim Misirdə məmlükilərin hakimiyyətinə son qoymuşdur. O, Misirə gələrək sonuncu Abbasi xəlifəsi hesab edilən III Mütəvəkkildən xəlifəliyi almışdır. Bundan sonra Osmanlı sultanları bütün müsəlmanların xəlifəsi olmuşdurlar. Bu hadisədən sonra Abbasilər dövrü bitmişdir.
Mənbə
- A. Əlizadə, E. Səmədov. İslam ensiklopedik lüğəti (tarix, fəlsəfə və hüquq). Bakı: AMEA Fəlsəfə və Hüquq institutu nəşri, 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, s. 5–6. ISBN 5-89968-070-9.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Abbasiler 132 749 656 1258 Xilafeti 5 esr idare etmis qureysden olan ereb sulalesi AbbasilerOlke Abbasiler xilafeti Memluk dovletiHissesidir Beni HasimBanisi Ebul Abbas es SaffahSonuncu hokmdarEsasi qoyulub 750Soyun kesilmesi 1543Milliyyet ErebTitullarBagdad Xelifi Qehire Xelifi Emir el MomininXilafete gelmeleriOnlarin soyu Mehemmed peygemberin emisi Abbas ibn Ebdulmuttelibe qeder yukselir Emeviler xilafeti ellerine kecirdikden sonra ilk vaxtlarda Abbasiler onlara qarsi muxalif olmamis lakin sonralar Emevilere qarsi usyana qosulmus hetta bu usyana basciliq bele etmisdirler Abbasilerin hakimiyyete gelme tarixi Abdullah ibn Zubeyrin zamanindan baslamisdir O dovrlerde Muxtar Seqefi adli bir sexs iraqlilari Huseyn ibn Elini sehid edenlerden qisas almaga ve Mehemmed ibn Henefiyyenin imam kimi taninmasina bax Qeysaniler cagirislar etmisdir Onun seylerinin neticesinde Taifde imamligini taniyan bir qrup ortaya cixmisdir Onlar onun vefatindan sonra oz bascilari kimi oglu Abdullahi tanimisdirlar O daha cox Ebu Hesim adi ile taninirdi Ebu Hesim Emevilere qarsi usyana qalxmisdir Sonra o Abbasin soyundan olan qohumu Mehemmed ibn Eli ibn Abdullahin yanina gederek Mehemmed peygemberin soyunun hakimiyyetde olmasinin ve Emevilerin devrilmesinin vacibliyini qeyd etmisdir Mehemmed ibn Eli ibn Abdullah da onun bu cagirisini desteklemis hicretin 100 cu ilinden baslayaraq Emevilere qarsi yonelen tebligata qosulmusdur Ebu Hesimin olumunden sonra onun xelife Suleyman ibn Ebdul Melik terefinden zeherlendiyi haqqinda sayieler yayilmisdir Olumunden once o oz yerine Mehemmed ibn Elini teyin etmisdir Uzun muddet Abbasi deveti gizli heyata kecirilmisdir Emevilere qarsi helledici usyanlari Abbasilerin Kufedeki terefdarlari teskil etmisdirler Onlarin merkezi Xorasanda yerlesirdi Hicretin 124 cu ilinde Mehemmed ibn Elinin olumunden sonra onun oglu Ibrahim usyancilarin rehberi olmusdur 129 cu ilde o kecmis qul Ebu Muslum adli bir sexse Emevilere qarsi aciq silahli usyana cixmaq emrini vermisdir O da terefdarlari ile birlikde Herat seherini ele kecirmisdirler Hadiselerin bu istiqametde inkisaf etdiyini goren Emeviler Ibrahimi hebs etmisdirler O zindanda oldurulmus basqa revayetlere gore ise oz eceli ile vefat etmisdir Ondan sonra Emevilere qarsi usyana Abdullah ibn Mehemmed Es Seffah basciliq etmisdir Ebu Muslum ve onun terefdarlari irelileyerek 130 cu ilde Mervi ele kecitmisdirler Emeviler bu hucumlarin qarsisini ala bilmemis ve hakimiyyetden uzaqlasmaga mecbur olmusdurlar Onlarin sonuncu xelifesi Mervan hakimiyyeti itirdiklerini gorub Misire qacmis ve 132 ci ilde orada oldurulmusdur Eli soyu ile munasibetlerBu hadiselerin sonunda Abbasiler Xilafeti ele kecirmisdir Onlarin ilk xelifesi Abdullahh ibn Mehemmed es Seffah olmusdur Abbasilerin hakimiyyete gelmesinden sonra onlarin Eli ibn Ebu Talibin varisleri ile ixtilaflari yaranmisdir Cunki onlar birbasa Mehemmed peygemberin soyundan idiler Buna gore de Eli soyunun terefdarlari onlari xelife kimi gormek isteyirdiler Evvel Abbasiler Eli soyunun terefdarlarini teqib etmis sonralar ise bezi xelifeler onlari ozlerine yaxinlasdirmislar DovrlesmeAbbasiler dovrunde Xilafetde fars medeniyyetinin tesirleri de guclenmisdir Abbasiler hakimiyyetini dord dovre ayirmaq mumkundur yukselis tenezzul Buveyhililerin tesiri altina dusme 132 750 247 861 ve Selcuqlularin 467 1075 560 1194 tesiri altina dusmesi dovrleri Belelikle ilk olaraq Abbasilerin yukselisi tenezzulle neticelenmisdir Tenezzul dovrunde onlar turk esilli ordu bascalarinin tesiri altina dusmusdurler Ele o dovrlerden Xilafetin parcalanmasi prosesi baslamisdir Bundan sonra Abbasilerin hakimiyyeti formal xarakter dasiyirdi Heqiqetde ise onlar once iranli Buveyhilerin daha sonra ise turk Selcuqlularin tesiri altina dusmusler SonuSelcuq imperiyasi dagildiqdan sonra Abbasiler daha 60 il hakimiyyetde qalmisdirlar Onlarin xilafetde hakimiyyetine monqollar son qoymusdur Bundan sonra Abbasiler sulalesinin numayendelerini memlukiler Misire devet etmis onlarin xelifeliyini formal olaraq tanimislar Hicri X miladi XVI esrde ise Osmanli Sultani I Selim Misirde memlukilerin hakimiyyetine son qoymusdur O Misire gelerek sonuncu Abbasi xelifesi hesab edilen III Mutevekkilden xelifeliyi almisdir Bundan sonra Osmanli sultanlari butun muselmanlarin xelifesi olmusdurlar Bu hadiseden sonra Abbasiler dovru bitmisdir MenbeA Elizade E Semedov Islam ensiklopedik lugeti tarix felsefe ve huquq Baki AMEA Felsefe ve Huquq institutu nesri 3 sayli Baki Metbeesi ASC 2016 s 5 6 ISBN 5 89968 070 9